TEMAT 36: Sprawy osobiste i narodowe w literaturze Juliusza Słowackiego na
podstawie utworów „Kordian”, „Smutno mi Boże”, „Testament mój”.
Dramat napisany został, by ukazać aktualną po upadku powstania listopadowego problematykę polityczną, moralną i literacką. Utwór pomyślany został jako nawiązanie do stworzonego przez Mickiewicza romantycznego dramatu narodowego i jako głos w dyskusji z Mickiewiczem o najistotniejszych dla narodu problemach.
„Kordian” miał przedstawić los pokolenia, które podjęło i przegrało walkę o niepodległość - w tym sensie był to zatem głos poety w dyskusji, jaka przetoczyła się falą przez całą Wielką Emigrację po klęsce powstania listopadowego. W równym stopniu jednak był to też utwór, w którym poeta rozliczał się sam przed sobą z dokonań swojego życia. Łatwe do wskazania motywy autobiograficzne - a więc nieszczęśliwa miłość przeżyta we wczesnej młodości, poczucie osamotnienia, sieroctwo, tułacze życie, wcześnie rozbudzone ambicje literackie i polityczne. Kordian to zatem autoportret. Słowacki pragnął zatem, poprzez stworzonego przez siebie bohatera, wpisać się swoją osobą w typową biografię romantyczną. W osobie Kordiana w jego działaniu Słowacki próbował być może przezwyciężyć ów kompleks, który łączył wszystkich poetów Wielkiej Emigracji rzucał cień wątpliwości na ich działalność kompleks braku potwierdzenia czynem głoszonych idei, nieuczestnictwa w powstaniu. Kordian jest także głosem w sprawie narodu i jako głos w dyskusji o losie świata.
Kordian pomimo przegranej pozostaje symbolem walk, aktywności, czynu. Słowacki w Kordianie łączy wiedzę historyczną o wydarzeniach z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych (klęska przygotowanego przez grupę podchorążych zamachu na Cara wskutek destrukcyjnych działań ugodowo nastawionych dojrzałych działaczy politycznych, klęska powstania spowodowana nieudolnością i niezdecydowaniem dowódców) ze swoją koncepcją filozoficzną.
Tragizm Polski i tragizm świata stworzonego przez Boga, ale porzuconego przez Boga nie pozostawia nadziei, ale jednocześnie nakłada obowiązek ratowania jednej rzeczy, której ratowanie jest możliwe - własnej indywidualności. W świecie pozbawionym idei i zmierzającym do tragicznego kresu postawa Winkerlida jest jedyną postawą dającą szansę przynajmniej jednostce. Kordian wychodzi na śmierć ratując duszę przed destrukcyjnymi podszeptami szatana.
Słowacki długo przebywał na obczyźnie dlatego też utwory przez niego pisane często zawierały tęsknotę za ojczyzną czy też najbliższą rodziną. Utwór „Smutno mi Boże” jest właśnie takim utworem w którym Słowacki nie zgadza się z własnym losem iż jest on daleko od kraju i najbliższych. Utwór pisany był o zachodzie na statku słońca co skłania do jeszcze większej refleksji. Autor czuje się samotny porównuje się do „pustego kłosa”, wyzbytego radości i pragnień. Musi ukrywać swe uczucia przed obcymi ludźmi, ozdabiając twarz maską „ciszą błękitu”, ale w głębi serca buntuje się. Wie że jest to bunt bezsilny, dziecinny, dlatego porównuje swój lament do płaczu dziecka żalącego się na odejście matki. Pojawia się także uczucie tęsknoty za krajem (widok przelatujących bocianów). Niepewny los tułacza wzbudza w nim uczucie zazdrości wobec tych popiołów, które spoczywają w rodzinnych grobowcach, dlatego podmiot liryczny jest smutny i przepełniony gorzkim buntem.
„Testament mój”
„Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei(...)
A kiedy trzeba - na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!!!...”
Cytat ten zawiera całą ideologię poety - o wolność trzeba walczyć, innej drogi nie ma, a walczyć muszą wszyscy aż do zwycięstwa. Poeta umierając pozostawia po sobie „siłę fatalną”, która „zjadaczy chleba - w aniołów przerobi”, a więc nawet po śmierci będzie wypełniał swą misję. Polega ona na pouczaniu, doskonaleniu narodu, bo droga do wyzwolenia wiedzie przez odrodzenie moralne, duchowe.
Wypełniając misję obywatelską, nawiązuje Słowacki do polskiej tradycji literackiej także w sposobie obrazowania, a mianowicie powtarza za Piotrem Skargą (Kazania sejmowe) metaforę ojczyzny - okrętu. Zależy mu, by wejść do tej tradycji, by potomni docenili:
„Że płacz na moim dachu był ni wyżebrany
Lecz Świętościami dawnych moich przodków świetny”.