Rodzaje innowacji
W związku z istnieniem wielu definicji oraz brakiem jednego powszechnie akceptowanego wyjaśnienia terminu występuje wiele podziałów oraz zależnych od nich rodzajów innowacji. Na potrzeby tej pracy zaprezentowanych zostania kilka najbardziej istotnych z punktu widzenia jej dalszych rozważań. Najczęściej definiowane i prezentowane są innowacje techniczne, które i dla nas będą miały największe znaczenie.
Najchętniej proponowanym podziałem występującym w literaturze jest podział na innowacje produktowe, procesowe i usługowe. W związku z tym warto przypomnieć, iż do niedawna rozróżniano przede wszystkim innowacje produktowe i procesowe, traktując je jako przejaw postępu technicznego. Wyodrębnienie trzeciej kategorii (innowacje usługowe) jest uzasadnione między innymi z powodu odgrywania przez usługi coraz większej roli we współczesnej gospodarce rynkowej oraz tego, że usługi często są zarówno przejawem, jak i rezultatem postępu technicznego.
Innowacja produktowa jest to wprowadzenie na rynek produktu, którego cechy technologiczne lub przeznaczenie różnią się znacząco od uprzednio wytwarzanych produktów lub którego działanie zostało znacząco ulepszone, a równocześnie może on dostarczać konsumentowi obiektywnie nowych lub zwiększonych korzyści. Innowacja procesowa jest to przyjęcie nowych lub znacząco ulepszonych metod produkcji albo dostarczania produktów. Mogą się z tym wiązać zmiany w zakresie organizacji, technologii, zasobów ludzkich, metod pracy, sprzętu lub kombinacja takich zmian. Innowacyjność usługowa jest to wprowadzenie na rynek usługi, która jest nowa lub jest postrzegana przez kogoś jako nowa. Jest to zatem usługa, która oferuje konsumentowi nową korzyść lub wartość. Innowacja taka polega na zmianie charakterystyki istniejącej usługi, ewentualnie zaproponowanie nowej. Innowacja usługowa w wielu podziałach definiowana jest łącznie z innowacją produktową.
Zaprezentowany powyżej podział stanowi sedno rozróżnienia innowacji. Pozostałe klasyfikacje, zaprezentowane poniżej, określają m. in. ich źródło, skalę, stopień nowości, złożoność, charakter i skutki.
Wśród innowacji technicznych można wyróżnić:
Innowacje rutynowe - polegają na wprowadzaniu pewnych zmian w wyrobach lub usługach, które mają za zadanie utrzymanie atrakcyjności produktowej wyrobu,
Innowacje wymuszone - polegają na wprowadzeniu zmian spowodowanych krytyczną sytuacją (kryzys ekonomiczny lub gdy produkt czy usługa są schyłkowe),
Innowacje wynikające z okazji - są najczęściej wdrażane przez przedsiębiorstwa, które mogą przeznaczyć znaczne środki na działalność badawczo - rozwojową. Dzięki tym działaniom przedsiębiorstwa zastępują dotychczasowe produkty, rozszerzają świadczone usługi, udoskonalają procesy produkcyjno - technologiczne.
Posługując się definicją innowacji zaproponowaną przez R.W. Gryffina można je podzielić według skali zmian jakie za sobą pociągają na radykalne („wywołują w przedsiębiorstwie zmianę przełomową, tak zwaną nieciągłą, i polegają na całkowitym przekształceniu sposobu funkcjonowania organizacji”) i stopniowe („mogą polegać na udoskonaleniu tego, co jest robione dobrze - tak zwane dostrajanie lub wprowadzanie drobnych modyfikacji jako reakcja na stopniowe zmiany zachodzące w otoczeniu - tak zwane przyrostowe dopasowanie”).
Oprócz tego R.W. Gryffin proponuje dwa kolejne podziały związane ze stałością procesu wprowadzania zmian (ciągłe i nieciągłe) oraz uwzględniające kryterium oryginalności (kreatywne - pionierskie, będące wynikiem oryginalnych rozwiązań, które jeszcze nie były produkcyjnie wykorzystane i adaptacyjne - odtwórcze, powielające rozwiązania już stosowane).
Według kryterium nowości J.Gorgon rozróżnia innowacje będące nowością w skali świata, kraju bądź całego działu przemysłu oraz przedsiębiorstwa. Natomiast według kryterium oddziaływania proponuje on podział na innowacje zachodzące w przedsiębiorstwie i poza nim.
Ch. Freeman dzieli innowacje na autonomiczne (gdy proponowane rozwiązanie nie było wynikiem poszukiwań) oraz indukowane (powstałe w wyniku zapotrzebowania i będące rezultatem badań).
Ze względu na zakres powodowanych przez innowacje skutków można je podzielić na strategiczne i taktyczne. Innowacje strategiczne dotyczą przedsięwzięć o charakterze długofalowym i służą realizacji celów strategicznych. Innowacje taktyczne natomiast dotyczą wszelkich bieżących zmian w wyrobach, technologii produkcji i organizacji pracy, pozwalających podnieść efektywność gospodarowania i skorygować dotychczasowe tendencje.
Innowacje mogą być tworzone przez jednego człowiek lub grupę ludzi czy instytucji. Według kryterium stopnia złożoności innowacje dzielimy na sprzężone, które są wynikiem wysiłku pewnej liczby osób czy organizacji, przy czym konieczne jest uzgadnianie poczynań wszystkich współpracujących i zainteresowanych osób oraz niesprzężone, które są wytworem jednego człowieka i obejmują głównie działalność racjonalizatorską.
Obok innowacji technicznych wyróżnia się w podręczniku Oslo Manual innowacje nietechniczne za pomocą, których definiowana jest wszelka działalność innowacyjna przedsiębiorstw, która nie jest związana z opracowaniem i wprowadzaniem na rynek nowych lub istotnie zmienionych wyrobów lub usług oraz wdrażaniem nowych lub istotnie zmienionych procesów. Obejmują one głównie innowacje organizacyjne i menedżerskie np. wdrażanie nowych procesów organizacyjnych czy systemów zarządzania jakością.
Autor
Artur Wojciechowski
WMARR S.A. w Olsztynie
W. Wiszniewski, Innowacyjność polskich przedsiębiorstw przemysłowych, Wydawnictwo Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „Orgmasz” Warszawa 1999, s.9.
R.A. Webber, Zasady zarządzana organizacjami, PWE, Warszawa 1996, s. 470-471.
P. Niedzielski, K. Rychlik, Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006, s. 35.
P. Niedzielski, K. Rychlik, Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006, s. 36.
W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 20.
Ch. Freeman, The Role of Technical Change in National Economic Development, w Technological Change, Industrial Restructuring and Regional Development, Allan&Unwin, London 1986.
J. Bogdaniecki (red.), Innowacyjność przedsiębiorstw, UMK, Toruń 2004.
W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 22.
E. Stawasz, Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii - Słownik pojęć, K.B. Matusiak (red.),PARP, Warszawa 2005, s. 145.