Nikotyna zawarta w dymie papierosowym jest silną substancją uzależniającą. Przedostaje się ona do układu krążenia bezpośrednio z płuc i w ciągu 10 - 15 sekund dostaje się do mózgu. Pobudza tam receptory ośrodka nagrody - receptory cholinergiczne. Jeśli pali się regularnie w mózgu następuje wzrost ilości "receptorów szczęścia", przez co w sytuacji braku nikotyny pojawiają się silne objawy odstawienia.
Nikotyna działa nie tylko na mózg, ale także na inne narządy w organizmie. Przyspiesza między innymi akcję serca, a także podnosi ciśnienie tętnicze we krwi. Powoduje to szybsze "zużycie się" mięśnia sercowego. Papierosy zawierają jednak poza nikotyną dziesiątki innych substancji trujących lub szkodliwych dla organizmu człowieka. Substancje te powodują uszkodzenie śródbłonka, wywołują stan zapalny naczyń krwionośnych, zagęszczają krew i przyczyniają się do powstawania zakrzepów. U osób nałogowo palących papierosy wyższa jest zawartość LDL cholesterolu w stosunku do HDL. Zaburzenia wiązania hemoglobiny i powstawanie tlenku węgla powoduje wzrost prawdopodobieństwa powikłań zakrzepowych.
Dodatkowo nikotyna przyspiesza powstawanie raka. Dotychczas rakotwórcza działanie przypisywano jedynie związkom smolistym. Jednak najnowsze badania zespołu Philipa Dennisa z US National Cancer Institute w Bethesda dowiodły, że sama nikotyna i jej pochodne także przyczynia się do powstawania raka poprzez spowolnienie procesów apoptozy (programowanej śmierci komórek chorych).
Dym papierosowy zawiera bardzo wiele substancji chemicznych. Jest to ponad 400 związków. Można tu wymienić tlenek węgla, amoniak, benzen, tlenek azotu, cyjanowodór, aldehyd octowy, pirydynę, alkaloidy pirydynowe, nikotynę i kilkaset innych związków. Zdecydowana większość z nich jest szkodliwa dla zdrowia, a 60% z nich ma działanie nowotworowe.
Dym papierosowy jest niezdrowy dla każdego, a dla dzieci w szczególności. Są one dużo bardziej wrażliwe na wszelkie zanieczyszczenia. Spanie niemowląt w zadymionym pokoju może prowadzić do przyczyną zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej. Nikotyna powoduje zaburzenia oddychania i prowadzi do niedotlenienia organizmu.
U palaczy, nie tylko tych nałogowych, występuje zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów płuc, krtani, jamy ustnej, przełyki, trzustki, pęcherza moczowego, nerek, żołądka. Dodatkowo wzrasta prawdopodobieństwa zachorowania na białaczkę. Uszkodzenie układu krążenia prowadzi do zawałów serca, choroby wieńcowej, miażdżycy tętnic kończyn, tętniaka aorty. Występuje też udar mózgu. Jeśli chodzi o układ oddechowy, to występują: rak płuc, astma, zapalenia płuc. W układzie pokarmowym częściej pojawia się choroba wrzodowa i refluks żołądkowo - przełykowy. Zmiany w układzie rozrodczym prowadzą do obniżenia płodności, przedwczesnych porodów, poronień, przedwczesnego pęknięcia błon płodowych czy nawet odklejania łożyska. Ogólnie organizm osób palących jest bardziej podatny na wszelkie infekcje wirusowe, wcześniej występuje menopauza, osteoporoza, zaćma. Skóra przedwcześnie się starzeje i zmieniony jest cały metabolizm organizmu.
Powyższe skutki dotykają także tzw. biernych palaczy, a więc osób niepalących, ale przebywających w zadymionych pomieszczeniach. Dlatego konieczne jest zagwarantowanie prawem przebywanie osobom niepalącym w czystych, niezadymionych pomieszczeniach w miejscach publicznych. Narażenie na skutki biernego palenia dotyczy ze zwielokrotnioną mocą w szczególności dzieci. U nich bowiem bardzo szybko występują zaburzenia układu oddechowego, astma, zapalenia ucha środkowego, co może prowadzić nawet do nagłych zgonów. U dorosłych osób będących biernymi palaczami wzrasta ryzyko raka płuc, zawału serca, zaburzeń układu oddechowego. Występuję częste bóle głowy, kaszel i podrażnienie błon śluzowych.
W czasie ciąży palenie jest surowo zabronione! Każdy wdech dymu papierosowego obniża stężenie tlenu we krwi, co może prowadzić do niedotlenienia zarodka i uszkodzeń mózgu. Dziecko będzie słabsze, możliwe jest wystąpienie powikłań, które mogą doprowadzić do śmierci noworodka.
Należy zauważyć, że już w latach 70 - tych XX wieku możliwe było wyprodukowanie papierosów pozbawionych nikotyny. Ale wówczas nie byłoby efektu uzależnienia. Dlatego do tej pory nie wprowadzono papierosów pozbawionych nikotyny. Jest to podstawa do żądania od producentów odszkodowań, jeśli tylko uda się udowodnić, że zaistniała choroba czy zgon nastąpiła na skutek nałogowego palenia papierosów. W Stanach Zjednoczonych wydano już wyroki zasądzające na rzecz poszkodowanych ponad 206 miliardów dolarów odszkodowania. Dotyczy to zarówno produkowania, jak i reklamowania papierosów. L&M wypuścił kiedyś reklamę papierosów skierowaną do dzieci!
Aby zapobiec paleniu w Stanach Zjednoczonych jest nie tylko zakaz sprzedawania papierosów nieletnim, ale także karane jest posiadanie przez nieletnich papierosów! Karą jest zazwyczaj praca na rzecz społeczeństwa.
O tym, że problem jest poważny świadczy fakt, że w latach 2000 - 2025 szacuje się zgon 1 miliarda ludzi na skutek palenia papierosów. Już dzisiaj w Wielkiej Brytanii w ciągu dnia umiera 300 osób z powodu palenia papierosów. Ryzyko wystąpienia raka płuc jest u osoby palącej 20 razy wyższe niż u osoby niepalącej. Inną, bardzo poważną chorobą jest rozedma płuc. Rocznie na tą chorobę umiera około 15 tysięcy ludzi. Choroba ta jest o tyle poważna, że przez 20, a nawet 30 lat może pozostać niezauważona.
Konieczne jest zagwarantowanie prawem zakazu palenia we wszelkich miejscach publicznych i egzekwowanie go. Wybór papierosów i chorób przez nie niesionych powinien być bowiem świadomym wyborem każdego człowieka. Nie można bowiem nikogo zmusić (przez bierne palenie) do wdychania dymu papierosowego i cierpienia na choroby z nim związane!