Andrzej Kmicic jako personifikacja społeczności szlacheckiej.

Bohaterem "Potopu" H. Sienkiewicza jest szlachta, reprezentowana przez Kmicica. W tymże głównym bohaterze dokonuje się w toku akcji znaczna przemiana. Poznajemy go podczas pobytu na Laudzie, jako zabijakę, awanturnika, skazanego za swe warcholskie życie i niecne postępki na banicję. Jest więc młody Kmicic uosobieniem porywczości, lekkomyślności, niezdyscyplinowania, zarozumialstwa i dumy połączonej z odwagą. Motorem przemiany Kmicica jest przede wszystkim miłość do Oleńki Billewiczówny oraz przejrzenie na oczy, kto jest rzeczywistym zdrajcą narodu. W zasadzie Kmicic nadal pozostaje dumny, porywczy i odważny, jednakże uczy się opanowywać egoizm, podporządkowywuje się pewnemu systemowi wartości, w imię którego poskramia swoje namiętności. "Bądź uczciwy!" - tak nakazała mu Oleńka.

Cechy osobowości Kmicica odpowiadają postawie szlachty polskiej, kiedy to pierwsze sukcesy Szwedów w Polsce spowodowane były uległością szlachty, brakiem patriotyzmu, egoizmem, prywatą i zdradą. Tylko w kwestii zdrady nie można dokonać porównania. Kmicic oddaje się pod rozkazy Radziwiłła nie zdając sobie sprawy ze zdradzieckich posunięć wielkiego magnata. Polskę zalewa potop szwedzki, a zatrzymać się zdoła tylko na Jasnej Górze. Targnięcie się Szwedów na miejsce polskiego kultu religijnego zaważyło na losach tej wojny. Tak też przemiana Kmicica, pierwsze odkupienie win, spowiedź i chłosta mają miejsce w jasnogórskim klasztorze. Jego obrona urasta do symbolu nawrócenia się szlachty polskiej ze złej drogi. Przemiany w postawie i poglądach Kmicica są tu zapowiedzią przemian w postawie całego społeczeństwa szlacheckiego.

---