31. omów poziom wiedzy dotyczącej położnictwa i chorób kobiecych w starożytności.
W Mezopotamii medycyna miała charakter sakralny z przekonaniem o supranaturalnym pochodzeniu choroby. Wierzono, że opiekę nad kobietami sprawowała bogini płodności Isztar to od niej zależał przebieg porodu, natomiast syn Marduka (naczelnego Boga) przejmował opiekę nad noworodkami i dziećmi. Również medycyna egipska miała charakter sakralny. Położnictwo i znajomość chorób kobiecych w Grecji opierały się na wiadomościach z anatomii i fizjologii, zawartych u Arystotelesa innych filozofów przyrody. Jajniki były hipokratykom nie znane, macicę uważano za dwurożną a pochwę traktowano jako część macicy. Rufus z Efezu (I—II w. n.e.) wyodrębnił pochwę i nazwał poszczególne części macicy. Hipokrates twierdził, że miesiączka trwa 3 dni, a do zapłodnienia dochodzi najłatwiej w czasie jej trwania lub wkrótce po zakończeniu. Soranos podkreśla, że miesiączka nie u wszystkich kobiet wypada w tym samym czasie, zaś Frasistratos umiejscawiał ją tylko w czasie zmniejszania się księżyca. Roztrząsano problem, czy miesiączka jest potrzebna dla zdrowia lub płodności. Już hipokratycy uważali, że zarówno przyczyna miesiączek, jak i obecność mleka jest zjawiskiem fizycznym i zależy od szczególnej budowy tkanek żeńskich, a pomiędzy gruczołami sutkowymi a macicą istnieje powinowactwo. Hpokratycy twierdzili, że do zapłodnienia dochodzi wtedy, gdy przez 7 dni nie wypływa nasienie zatrzymane siłą przyciągającą macicy. Jeżeli objawy ciąży są silniej zaznaczone po stronie prawej, zwiastują urodzenie chłopca. Jajo ludzkie połączone jest łożyskiem. Poronienie następuje wtedy, gdy nasienie odchodzi po 7 dniach od zapłodnienia. Za przyczynę poronień powtarzających się uważano szybszy rozwój płodu niż macicy, lub też obfitsze miesiączkowanie i zły gatunek nasienia. Dodatkowe zapłodnienie następowało wtedy, gdy po zapłodnieniu nie zamykała się szyjka macicy. Po poronieniu łożysko mogło pozostać i zgnić. Od Galena pochodzi próba opisu obiegu krwi u płodu. Położenie główkowe hipokratycy uważali za jedynie prawidłowe, co po raz pierwszy tłumaczono grawitacją. Wymieniali też łożysko przodujące. Odradzali stosunki płciowe z ciężarnymi. Znali rozwój płodu w różnych okresach. Opisywali, że płód ssie zrazy łożyska, z których pobiera powietrze. Znano wady rozwojowe płodów i opisano je. Zastanawiano się, w którym miesiącu ciąży płód jest już zdolny do samodzielnego życia. Znajomość porodu wykazywała stały postęp, ale były też zahamowania i cofnięcia. Hipokratycy wymieniali różne ułożenia miednicowe, a Celsus położenia główkowe, stópkowe i poprzeczne. Soranos, podobnie jak poprzednicy, uważał jedynie główkowe za prawidłowe, natomiast poprzeczne za najniekorzystniejsze. Ukończone porodu zależało według niego głównie od położenia, co zilustrował i ułożył zgodnie że znaczeniem dla przebiegu porodu. Znajdujemy już pierwsze zapisy nauki o znaczeniu miednicy dla przebiegu porodu. Uważanie zrostu kości łonowych za przeszkodę porodową było początkiem panującego przez wieki błędnego pojęcia o patologii miednicy. Wierzono aż do nowożytności, że miednica otwiera się w czasie porodu w spojeniu łonowym. Hipokratycy widzieli poród jako działanie samego płodu, który nic ma już miejsca w macicy po spożyciu zapasów. Galen oddzielił skurcze macicy od działania tłoczni brzusznej. Znano rolę wód płodowych i uważano przedwczesne ich odejście za powikłanie. Platon przekazał wiadomości o attyckiej sztuce położnych. Arystoteles opisał odklejanie się łożyska. Krzesła porodowego w czasach hipokratesowych nie było. Dobrze opisał przygotowanie i przebieg porodu Soranos. W czasach rzymskich odbywał się on już na krześle porodowym. Z boków stały dwie pomocnice, a trzecia z tyłu. Położna siedziała od przodu czasami we wgłębieniu poniżej rodzącej. Ochraniano krocze przez podpieranie go lnianą chusta, co po raz pierwszy opisał Soranos. Potępił on pochodzące jeszcze ze szkoły knidyjskiej wstrząsania rodzącej w celu pobudzenia czynności porodowej. Sznur pępowinowy przecinano nożem i podwiązywano, a nie, jak dawniej, przypalano. Soranos przekazał cudzą opinię, że na 5 porodów 3 Są ciężkie. Galen natomiast utrzymywał, że na 1000 przypada 1 nieprawidłowość. Hipokratycy uważali, że wszystkie położenia inne niż główkowe powinny być przez obrót zamienione na główkowe. Dla poprawienia położenia wstrząsano także rodzącą i prowadzono ją po schodach lub drabinkach. Soranos zalecał badanie przeszkody porodowej za pomocą wziernika pochwowego. Wiele takich brązowych wzierników znaleziono w Pompei, a składały się one z rozszerzadła wyposażonego w śrutę, Używał palców i gąbek do łagodnego rozszerzania szyjki macicy, co zalecał także położnym. W porodach pośladkowych hipokratycy zalecali postawę wyczekującą, zaś W położeniach skośnych — obrót na główkę rękoczynem zewnętrznym, wewnętrznym lub kombinowanym. Rzymskiemu okresowi położnictwa należy się pierwszeństwo w wymienianiu obrotu na nóżki przez Ujęcie i pociąganie jednej stópki, początkowo u płodów martwych. Soranos wykonywał ten tak ważny dla całej historii położnictwa zabieg u żywego płodu. Wykonywał także obrót na główkę przy odpowiedniej jej dostępności. Jako pierwszy opisał on odprowadzenie wypadniętej rączki. Niemożność wyciągnięcia żywego lub całego płodu zmuszała do zabiegów pomniejszających. Wykonywali je już hipokratycy: Soranos zalecał je tylko w skrajnych przypadkach, w celu ratowania matki, ale bez rozstrząsania, czy płód jest jeszcze żywy, czy też nie. Cięcie cesarskie na martwych, choć wymagane w Iex regin przypisywanym Numie Pompiliuszowi nie było uwzględnione w pismach rzymskich o położnictwie (podobnie jak w hipokratycznych, pomimo starych legend o porodzie Dionizosa i Asklepiosa), Kleszczy porodowych nie znano. Arystoteles opowiadał, że aby ożywić pozornie zmarłe noworodki, położne wtaczały im krew z naczyń pępowinowych. W pismach hipokratyków mało było mowy o prowadzeniu połogu. Opisał go dopiero Celsus, dodając, że położnica wymaga takiego postępowania jak ranny. W czasach hipokratyków zaczęła utrwalać się prawda, że choroby mężczyzn i kobiet są zależne od różnic anatomicznych i fizjologicznych i wymagają odmiennego traktowana. Galen dolegliwości kobiece uzależniał od schorzeń ogólnych i tak je leczył. Lekarze hipokratycy nie badali sami. Lecz prawie zawsze robiła to położna lub przyjaciółka chorej. Lekarz zalecał postępowanie, opierając się na wypowiedziach ich i chorej. W sumie jednak znajomość chorób była duża i polegała na rozwiniętej sztuce obmacywana. Soranos opisał wstrząsania i opukiwania podbrzusza, a w badaniach używał bogatego instrumentarium. Zajmowano się leczeniem niepłodności, zaburzeń miesiączkowania i zapaleń macicy. Opisane przez Soranosa choroby ginekologiczne były trafnie leczone.
Dużo pisano o zwężeniach w żeńskim narządzie płciowym. Zajmowano się zmianami położenia macicy. Wypadającą macice odprowadzano ręcznie lub przez odwracanie chorej głową w. Do leków ginekologicznych należały czopki, które działały mechanicznie lub chemicznie, zakładano je także do macicy. Stosowano nasiadówki, okadzania, wlewki i przepłukiwania. Środkiem zapobiegającym ciąży był u hipokratyków „misy” minerał zawierający żelazo, wielkości fasoli, zakładany do macicy. Soranos zalecał zamknięcie ujścia macicy kłębkiem bawełny z maścią lub kwaśną oliwą. W pismach hipokratyków, w tzw. przysiędze lekarza, był zwrot „podobnie nie podam nigdy kobiecie czopka spędzającego płód”. Przeciwko spędzania płodu nie było jednak wtedy praw. To nastawienie wypływało raczej przyczyn etycznych. W starożytności, zwłaszcza pod koniec, wzrastała liczba zapobiegania ciąży, spędzania płodu i dzieciobójstwa. Nadzwyczaj liczne były środki wywołujące poronienia. W Rzymie spędzały płód zawodowe trucicielki. Położnictwem i ginekologią zajmowały się w zasadzie położne. Hipokratycy odczuwali pewną bojaźń przed dotykaniem żeńskich narządów płciowych. Lekarz wydawał polecenia, ale badania przeprowadzała położna, która dzięki współpracy z lekarzem była dość dobrze wykształcona. Stąd w dziele Soranosa o położnictwie i chorobach kobiecych na początku są przepisy o fizycznych i duchowych przymiotach położnych. Powinny one znać rękoczyny, dietetykę i terapię, ale o budowie części ciała nie musiały wiedzieć. Nie powinny już same rodzić. Powinny współczuć.. W końcu dzieła swego zrobił wyciąg w pytaniach I odpowiedziach. W VI w. tekst ten przetłumaczono z języka greckiego na łacinę przez Mustio i wraz rycinami położeń płodu szeroko rozpowszechniono w średniowieczu. Sam Soranos musiał przełamywać uprzedzenia związane z przewagą kobiet w uprawianiu tej specjalności. Wykluczył poglądy mistyczne. Uchodzi za wielkiego ginekologa starożytności. Jego Chirurgia zaginęła, podczas gdy Ginekologie znamy. Była ona szczytowym punktem antycznego, metodycznego położnictwa i ginekologii.
32. Przedstaw na przykładach wyodrębnienie się specjalizacji z chirurgii do połowy XX w.
Do rozwoju specjalizacji przyczyniały się głównie odkrycia naukowe, które pozwalały na pokonanie istniejących do tej pory technicznych przeszkód i barier. Również rozwój metod instrumentalnych i diagnostycznych wpływał na ukierunkowanie się chirurgii w danym obszarze ciała ludzkiego. Takim głównym momentem napędowym było odkrycie i wprowadzenie narkozy oraz opracowanie zasad antyseptyki i aseptyki. Specjalizacje jakie się wyodrębniły to:
Chirurgia jamy brzusznej- resekcja jelita przez E.Kochera w 1877 r. Ale również prace Ludwika Rydygiera w latach 1880-1881 o resekcji odźwiernika żołądka.
Ortopedia- książka Nicolasa Andry w 1841 r. Poświęconej w całości kalectwu, w której używa na określenie kierunku zajmującego się jego zapobieganiem i leczeniem nazwy ortopedia.
Thoracochirurgia- rozważania Edmonda Clauda Bourru na temat koncepcji leczenia odmy opłucnowej z 1770 r. i prace na ten sam temat Jamesa Carlsona, jednak dopiero w 1888 r. doszło do klinicznego zastosowania odmy przez włoskiego lekarza C.Forlaniniego.
Chirurgia transplantacyjna- opracowaniei opublikowanie w 1902 r. prze zAlexisa Carrelę nowej technik i zszywania naczyń koniec do końca lub bok do boku.
Neurochirurgia- pierwszy zabieg neurochirurgiczny w 1884 r. usunięcie guza mózgu przez Rickmana J.Goddleea, za twórcę metody neurochirurgicznej uważa się Victora Horsley`a.
33. Kto i kiedy zapoczątkował przetaczanie krwi i płynów krwiozastępczych.
W 1818 r. James Blundell dokona przetoczenia krwi martwej położniczy metoda z żyły do żyły bezpośrednio od biorcy. Później zastosował do tego celu dwa aparaty: grawitor i impellor.
34. kogo uważa się za prekursora antyseptyki i aseptyki co one oznaczają i krótko przedstaw osiągnięcia w tej dziedzinie do końca XIXw.
Aseptyka- postępowanie mające na celu dążenie do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej. Za ojca aseptyki uważa się Gustava Adolfa Neubera, kilońskiego chirurga (1886). Reguły aseptyki wprowadzone przez niego, niewiele zmienione, są obowiązujące do dziś. Antyseptyka (gr. anti - przeciw sepsis - gniciu , dosłownie: zapobieganie gniciu) - postępowanie odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach, jak również na określonych przedmiotach - przy użyciu środków chemicznych, wysokiej temperatury, promieni nadfioletowych i promieniowania jonizującego. Pierwszym bojownikiem antyseptyki był węgierski lekarz położnik Ignacy Filip Semmelweis, który w 1847 roku skutecznie przeprowadził kampanię w sprawie dezynfekcji rąk roztworem chloru w klinikach położniczych. W krótkim czasie udało się zmniejszyć śmiertelność o połowę wśród rodzących kobiet. Bardziej znanym od Semmelweisa i nazywanym ojcem antyseptyki był brytyjski chirurg Joseph Lister. Za skuteczny środek dezynfekcji uważał Lister kwas karbolowy (fenol). Zalecał stosowanie tego środka w czasie zabiegów i operacji w formie rozpylonego aerozolu (1867). Dzięki temu śmiertelność operacji przepukliny z 78% spadła do 10%. Rok 1867 traktowany jest również jako początek nowej epoki w chirurgii. W 1887 Ernst von Bergmann wprowadza sterylizację przy użyciu pary wodnej, a w 1894 roku William S. Halsted stosuje rękawiczki z gumy, a jeszcze wcześniej, w 1885, Polak Jan Mikulicz-Radecki stosuje podczas operacji rękawiczki bawełniane.
35. początki i rozwó janestezji do 1939r. - narkoza dotchawicowa.
W 1800 roku brytyjscy chemicy Humphry Davy i Thomas Beddoes stwierdzili znieczulające właściwości podtlenku azotu (tzw. "gazu rozweselającego"), jednak w tamtych czasach był jedynie wykorzystywany do rozrywek. Pierwszym, który wykorzystał go do znieczulenia był amerykański dentysta Horacy Wells. W 1844 użył on podtlenku azotu do ekstrakcji zęba, lecz w wyniku błędu dentysty stracił poparcie. Kolejnym znaczącym środkiem znieczulającym jest chloroform, odkryty 1831 roku i wprowadzony przez Jamesa Younga Simpsona. Jego skuteczność została potwierdzona dopiero w 1847. Zyskał popularność do tego stopnia, że 1853 roku wykorzystano go do uśpienia królowej Wiktorii Hanowerskiej podczas porodu księcia Leopolda, jednak ta narkoza z uwagi na małą różnice między dawka skuteczną a śmiertelną budziła wiele kontrowersji, (kilka przypadków zgonów i sądów lekarzy)mimo to pozostawała stosowana prawie przez 100 lat. Narkoza eterowa zainicjowana została przez Mortona (ze stanu Massachusetts) w 1846 roku, którego przyjaciel J.C.Warren dokonał w 1846 r. w obecności lekarzy i studentów operacji wycięcia guza szyi. W 1848 r. Johan Ferdinand Heyfeld stosuje chlorek etylu jako środek wprowadzający do narkozy eterowej i przy króytkich zabiegach, ze względu na to, że nie powodował głębokiego snu. Przyjął się natomiast jak ośrodek miejscowo znieczulający, przez zamrożenie powierzchni ciała i w tej formie stosowany jest do dzisiaj. Narkoza dotchawicza- narkoza wziewna zależała od urządzeń do śródtchawiczego podawania znieczulenia. Prób takich dokonywał William Maceven, za pomocą wprowadzonej do tchawicy metalowej rury, jednak dopiero w 1921 r. użycie rurki dotchawiczej z uszczelniającym, otaczającym rurkę balonowatym mankietem, pozwoliło na dalszy rozwój tej metody. Powszechnie stosowano ją w czasie wojny, do tej pory pozostaje jedną z najbardziej niebezpiecznych metod.