Post jako metoda leczenia

Fizjologia i patofizjologia,

metodyka,

wskazania i przebieg w r�nych stanach chorobowych,

aspekty psychologiczne

Heinz Fahrner

Fahrner, Heinz Albert, dr med., lekarz chor�b wewntrznych i naturalnych metod leczenia, ur. 1920 r. Studia medyczne w Strasburgu i Tybindze, wyksztacenie internistyczne w Tybindze i Freudenstadt z uwzgldnieniem psychologii konstytucjonalnej, dietetyki klinicznej, postu klinicznego, treningu autogennego, homeopatii klinicznej, medycyny psychosomatycznej i wszystkich klasycznych naturalnych metod leczenia. Od 1959 do 1989 r. naczelny lekarz/dyrektor do spraw lecznictwa Kliniki Buchingera w *berlingen. Tam autor ustanowi metod postu leczniczego wedug Otto Buchingera, swego nauczyciela, na poziomie terapii klinicznej.

Mimo, i post moe by uwaany za najbardziej naturaln z metod leczniczych, chodzi tu o *radykaln ingerencj* w ustr�j, por�wnywan przez autora z przewlek operacj. Zestawienie mnogoci proces�w metabolicznych i regulacyjnych, zmieniajcych si w miar czasu trwania postu umoliwia wgld w zdolno adaptacyjn organizmu do *odywiania wewntrznego i trawienia wewntrznego*, jak r�wnie w zwizane z tym moliwoci terapeutyczne.

Lekarzom, zainteresowanym biologiczn stron dietetyki przedstawione zostay podstawy fizjologii i patofizjologii poszczcego organizmu, metodyka stacjonarnego postu leczniczego wedug Otto Buchingera, zasady postacjonarnej opieki ambulatoryjnej i ambulatoryjnego prowadzenia postu, jak r�wnie aspekty psychologiczne. Kady lekarz powinien przynajmniej raz sam spr�bowa postu, gdy *jedynie na wasnym dowiadczeniu mona odczu, co przeywa czowiek poszczcy*.

Fasten als Therapie

_____________________________________________

Physiologie und Patophysiologie,

Methodik, Indikationen und Verl*ufe,

Psychologische Aspekte

Heinz Fahrner

___________________________________________

2., erweiterte und neubearbeitete Auflage

71 Abbildungen, 21 Tabellen

Hippokrates Verlag Stuttgart

Post jako metoda leczenia

____________________________________________________________

Fizjologia i patofizjologia,

metodyka,

wskazania i przebieg w r�nych stanach chorobowych,

aspekty psychologiczne

Heinz Fahrner

____________________________________________________________

Z II poprawionego i rozszerzonego wydania niemieckiego

przeoyli:

71 ilustracji, 21 tabel

Via Medica

Wydawnictwo Medyczne

Gdask 1999

Tytu oryginau:

Fahrner, Heinz:

Fasten als Therapie: Physiologie und Pathophysiologie;

Methodik, Indikationen und Verl�ufe; psychologische Aspekte

- 2., erw. und neubearb. Aufl. - Stuttgart: Hippokrates-Verl., 1991

ISBN 3-7773-1006-9

Adres autora:

Dr. med. Heinz Fahrner

Arzt f�r innere Medizin - Naturheilverfahren

�rztlicher Direktor i. R. der

Klinik Buchinger am Bodensee

Kleine Steinstraße 2

D-88662 �berlingen

RFN

I wydanie niemieckie - 1985 r.

Wana wskaz�wka

Medycyna jest stale rozwijajc si dziedzin nauki. Poniewa coraz nowsze badania i dowiadczenie kliniczne wci poszerzaj nasz wiedz, konieczne si staj zmiany w sposobach leczenia i stosowania lek�w. Autorzy, redaktorzy i wydawca tej ksiki uczynili wszystko, aby podane w niej schematy stosowania lek�w byy odpowiednie i zgodne ze standardem powszechnie akceptowanym w chwili ukazania si dziea.

Jednake wydawnictwo nie moe ponosi odpowiedzialnoci za zawarte w tej publikacji dane dotyczce stosowania i dawkowania rodk�w leczniczych. Prosimy zatem Czytelnik�w, aby zechcieli zawsze sprawdza spos�b podawania leku na zaczonej do preparatu ulotce lub w innym aktualnym r�dle wzgldnie konsultowali si ze specjalist w celu upewnienia si, czy nie zaszy adne zmiany w dawkowaniu i przeciwwskazaniach. To zalecenie odnosi si szczeg�lnie do lek�w nowych lub rzadko stosowanych. Wszelkie stosowanie i dawkowanie odbywa si na wasne ryzyko uytkownika. Autorzy i wydawnictwo apeluj do Czytelnik�w, aby zgaszali do wydawnictwa zauwaone bdy i niecisoci.

Zastrzeone nazwy artyku�w (znaki towarowe) nie zostay w spos�b szczeg�lny zaznaczone. Z braku takiej informacji nie wynika jednak, e mamy do czynienia z niezastrzeonym znakiem towarowym.

� Hippokrates Verlag GmbH, Stuttgart 1985, 1991

Przedruk, powielanie, rozpowszechnienie caoci lub czci dziea bd ilustracji, kopiowanie (take przy pomocy kserokopiarki lub na tamie magnetofonowej), odtwarzanie treci ksiki na odczytach, w radio, telewizji lub przez telefon oraz gromadzenie w pamici komputerowej wymaga wyranej zgody Wydawcy.

� Copyright for the Polish edition by

VIA MEDICA

ul. �dzka 2a

80-180 Gdask

Gdask 1999

Wydanie I

ISBN 83-900589-

Przedmowa do drugiego wydania

Odwr�t od przerostu czy wrcz wycznoci farmakoterapii oraz leczenia operacyjnego ku dziaaniom profilaktycznym i leczniczym metodami naturalnymi jest w dziedzinie praktycznej medycyny og�lnej w penym toku. W centrum zainteresowania wkracza przy tym zasuenie dietetyka i jej najbardziej rygorystyczna posta, post, i to nie tylko w rodowisku lekarskim, lecz bardziej jeszcze u rosncej liczby wyksztaconych laik�w. Wzrasta bowiem zrozumienie co do osobistej wsp�odpowiedzialnoci za proces powstawania schorze, uzalenionych nie tylko od odywiania czy narkotyk�w, i sprzyja gotowoci pacjent�w do aktywnej wsp�pracy. Zwaszcza praktykujcy lekarze s tym stanem rzeczy powoani do tego, by w prowadzeniu pacjent�w da wicej miejsca poradnictwu i nadzorowaniu trybu ycia, dietetyki z postem wcznie i by sfery tej nie pozostawia innym.

Jeli w praktyce nie okazywao si dotychczas punkt�w wyjciowych dla poradnictwa dietetycznego, naley to rozumie jako luk w wyksztaceniu, kt�r jednak mona atwo uzupeni! Ogromnie mi zaley, by poprzez to uzupenione i rozszerzone wydanie niniejszej ksiki obok klasycznej pracy mego czcigodnego Nauczyciela, Otto Buchingera sen. "Post leczniczy" (*Das Heilfasten*) przedstawi podstawowe informacje, uaktualnione wedug najnowszego stanu wiedzy, a jednoczenie da bodziec dla odnowienia praktyki postu terapeutycznego pod kierunkiem lekarza. Najlepiej zacz od zdobycia osobistego dowiadczenia w pocie i dietetyce jako wolontariusz na dwa lub trzy tygodnie w klinice postnej typu Buchingerowskiego.

Gdy kto jako terapeuta pragnie rzeczywicie rozumie te procesy, ten musi sam poci i to nie tylko jednokrotnie, lecz wiele razy, a najlepiej regularnie. Tylko na wasnym dowiadczeniu czuje si, co przeywa poszczcy oraz widzi si, czego on potrzebuje, czego mu brak i czym mona mu najlepiej pom�c (27). Poniewa przez post zostaje te jednoczenie dotknite, a nawet wzburzone to i podoe duchowe, horyzont wszystkich uczestnik�w procesu terapeutycznego poszerza si pod wzgldem psychologicznym, psychosomatycznym, jak r�wnie duchowym. Nowe wejrzenie w szersze powizania, nie tylko narzdowo-patogenetyczne , jest najpikniejszym wynagrodzeniem dla lekarza leczcego postem. Kady lekarz winien postawi sobie za zadanie suwerennie opanowa metodyk postu, jak r�wnie penowartociowego ywienia.

*berlingen, w maju 1991 r. H. A. Fahrner

Przedmowa do pierwszego wydania

Post jako metoda terapeutyczna zdobywa w naszych czasach rosnce znaczenie. Z pewnoci nie jest to przypadek! Pierwszoplanowym tego powodem jest wci jeszcze wzrastajca nadwaga szerokich warstw spoeczestwa. Nadwaga i otyo s odczuwane przez wikszo zainteresowanych w pierwszym rzdzie jako przeszkadzajcy czynnik kosmetyczny, szczeg�lnie przez kobiety, wt�rnie dopiero jako schorzenie. Wynikajca std szkodliwo zdrowotna zostaa jednoznacznie udowodniona w naukowych badaniach podstawowych na caym wiecie; w przypadku Niemiec naley wspomnie w tym miejscu przede wszystkim Koleg�w: H. Ditschuneita i E. F. Pfeiffera, Ulm, H. Jungmanna, Hamburg, H. Kraussa, Berlin i W. Zimmermanna, Monachium.

Precyzyjnie okrelone czynniki ryzyka przy bardzo duym powszechnym zainteresowaniu kwestiami zdrowotnymi docieraj coraz bardziej do wiadomoci publicznej, przy czym duej pracy owiatowej dokonay media, jeli nawet nie zawsze w najszczliwszej formie. Co pociesza, e tym samym w wiata reflektor�w powszechnego zainteresowania trafia tym samym r�wnie m. in. stara poczciwa terapia postem.

Najbardziej znaczce sprawozdanie o wasnych dowiadczeniach z postem, jak r�wnie o dowiadczeniach dawniejszych lekarzy leczcych postem pochodzi od O. Buchingera sen. Sw ksik "Post leczniczy" (*Das Heilfasten*), kt�ra ukazaa si w maju 1935 r. w wydawnictwie Hippokrates-Verlag, stworzy on zachowujce dzi jeszcze aktualno i warte lektury dzieo podstawowe. Mimo, e Buchinger zdoby swoje dowiadczenie przede wszystkim na chorych i na sobie samym, wyniki bada naukowych zebrane na otyych potwierdzaj jego koncepcj terapeutyczn i idealnie j uzupeniaj.

Dalsze wzbogacenie wiedzy przyszo ze strony bada stresu (przez J. Palmblada i L. Leviego, Sztokholm). Idea rozpatrywania postu u zdrowych modych mczyzn pod wzgldem hormonalnym i metabolicznym jako sytuacji stresu w sensie Selyego znacznie rozszerzya wiedz o og�lnym dziaaniu postu. Wykazano przy tym, e poszczcy mog by w zupenoci zdolni nawet do duych wysik�w fizycznych. Demonstracyjnych dowod�w dostarczaj marsze postne dra Aly w Szwecji, a ostatnio dugodystansowe wdr�wki poszczcego pastora Michla, przebiegajce przez cae Niemcy.

Tak wic nawet przy najprostszym zrozumieniu otwiera si nadzwyczaj szeroka paleta wskaza dla postu. Siga ona od higieny naturalnej poprzez zapobieganie i usuwanie czynnik�w ryzyka a do leczenia chor�b przewlekych.

Szczeg�lnie wanie terapia czynnik�w ryzyka i chor�b przewlekych znajduje si w centrum uwagi tej ksiki. Gdy na kocu jeszcze przechodz do omawiania psychiczno-duchowego oddziaywania postu, to nie dlatego, jakoby odpowiadao to niewielkiemu znaczeniu tego. Przeciwnie, oddziaywanie to posiada a priori najwiksz wano. Bardzo niewielu jednak jest tego od razu wiadomych. Wikszo napotyka na to oddziaywanie psychiczno-duchowe dopiero po dugiej drodze zewntrznych i cielesnych, najczciej bolesnych dowiadcze. Post dla ciaa, duszy i ducha jest ju wysokim szczeblem na stopniach rozwoju ludzkiej dojrzaoci.

*berlingen, w marcu 1985 H. A. Fahrner

Wprowadzenie

Co rozumie si pod pojciem postu? Gdy dow�z pokarm�w zostaje dobrowolnie obniony poniej granicy zapotrzebowania, a nawet podstawowej przemiany materii, mona m�wi o pocie. Definicja ta dopuszcza szeroki zakres midzy postem zupenym (zerokalorycznym) przy obfitym dostarczaniu pyn�w (2-3 l dziennie) a stopniowalnymi formami postu czciowego.

Najwaniejsz i najbardziej znan metod postu czciowego jest post leczniczy wedug Otto Buchingera. Alternatywnymi formami postu czciowego s:

1. post sokowy w postaci zalecanej przez Heuna (123), p�niej zmodyfikowanej przez Breussa,

2. kuracja mleczno-bukowa wedug Mayra,

3. dieta na suchych bukach ze wstawianiem duych i maych dni picia wina wedug Schrotha oraz

4. dieta katabolizmu biakowego wedug Wendta (297).

Przejcie do form diet redukcyjnych stosowanych w odchudzaniu jest pynne (Hollywood, Atkins, Scarsdale, Pritikin, Lutz etc.).

Wszelkie dodatki i "uatwienia" tego rodzaju ograniczaj w mniejszym lub wikszym stopniu autonomi wasnych si leczniczych organizmu, uczynniajcych si w pocie zupenym poprzez "przestawienie na odywianie i trawienie wewntrzne". Poza tym skad tych diet w odniesieniu do podstawowych skadnik�w pokarmowych, jak r�wnie biokatalizator�w stwarza znaczne problemy dietetyczne, kt�re przy dugotrwaym stosowaniu mog sta si bardzo niebezpieczne (zob. str. [...Dystrofia godowa przez bdn diet, str. oryg. 27]).

Post jest najsilniejszym odwoaniem si do naturalnych si samoleczcych czowieka, patrzc zar�wno pod wzgldem somatycznym, jak i psychicznym.

W zharmonizowaniu wiadomej woli wyzdrowienia z niewiadomymi wegetatywnymi procesami dostosowawczymi post staje si podstaw kadej terapii porzdkujcej ["Ordnungstherapie"].

Post wymaga nie tylko wiadomego wyrzeczenia si nadmiaru, lecz r�wnie tego, co jest potrzebne na codzie. Dla niemaej iloci os�b postulat ten jawi si przed oczyma jako olbrzymia, nie do pokonania g�ra, napeniajca strachem. Inni odczuwaj go jako danie nieznone i nie do przyjcia. Przy tym ku najwikszemu zaskoczeniu wszystkich pocztkujcych post daje si znie z atwoci. Pierwszym i najwikszym darem dla nich jest uwolnienie od tego irracjonalnego, podsk�rnego lku. Tu potwierdzaj si sowa Martina Heideggera: "Wyrzeczenie nie odbiera, wyrzeczenie daje, daje wielko tego, co proste". Takie dowiadczenie moe tylko wzmocni samowiadomo i si woli oraz wywoa owo przeorientowanie duchowe, jakiego potrzebujemy do sublimacji naszej struktury popd�w i do harmonijnego uporzdkowania naszego ycia. Ta postawa wiadomego wyrzeczenia, wypywajca z odpowiedzialnoci i wyszego poznania znajduje w pocie sw�j elementarny wyraz.

Post nie jest jak wrog ciau ascez, to dopiero post umoliwia uywanie w miar i z sensem.

Warunkiem tego jest odwaga przyznania si do wasnych bd�w i penego ukierunkowania si zgodnie z wyszymi prawami ycia. Dla nas, mieszkac�w Europy rodkowej, nie jest to takie proste, gdy postp cywilizacyjny uczyni warunki pracy lejszymi oraz przyni�s obfito zaopatrzenia, co sprawia, e trudno nam jest przeciwstawi si pokusom, reklamowanym gono i natrtnie. Kiedykolwiek najbardziej pierwotnemu ze wszystkich popd�w, naszemu apetytowi, rzucao wyzwanie tyle atwo osigalnych i uwodzicielskich "rozkoszy stou", jak nie dzi? Do tego jeszcze nie ma potrzeby wysila si fizycznie w celu ich zdobycia. Ewidentnie jest tak samo trudno waciwie postpowa w warunkach zbytku, jak radzi sobie z niedostatkiem. Nie dziwi wic, e w obrazie przebiegu chor�b w cigu ostatnich 30 lat tak wiele ulego zmianie, albowiem prawie 80% wszystkich schorze zwizane jest z nadmiernym lub nieprawidowym odywianiem, brakiem ruchu, uywkami, naduywaniem lek�w, toksyczn sytuacj og�ln i nieprzezwycionymi problemami yciowymi.

Pytanie, jak terapi naleaoby tu uwaa za najskuteczniejsz, ma dlatego zasadnicze znaczenie. Gdy dzi mowa jest o terapii, to og�lnie ma si na myli wci jeszcze w pierwszym rzdzie przepisywanie i przyjmowanie medykament�w, mimo, e dla wszystkich jest jasne, e chodzi najczciej o leki dziaajce czysto objawowo.

O najprostszej moliwoci interwencji przyczynowej w przebieg choroby drog zmiany patogennych warunk�w yciowych, umotywowania pacjent�w do zmiany trybu ycia i pomocy w ich oswobodzeniu si od uzalenienia od jedzenia, picia, uywek i lek�w myli si niestety za mao. Gdy wikszo wszystkich schorze wywodzi si z kompleksowej, dugotrwaej dysharmonii wszystkich wzor�w zachowa, nie mona oczekiwa wyleczenia z nich obojtnie jak iloci lek�w albo najnowszych podrcznik�w dietetycznych czy ksiek kucharskich (247, 281). Tu pomoe tylko r�wnie kompleksowa, wchodzca w indywidualne szczeg�y reedukacja nawyk�w yciowych poprzez zrozumienie i dowiadczenie na sobie samym (19, 131, 185, 250).

Terapia oznacza: sub, pomagajc choremu, by sta si zdrowym!

Lekarz moe tylko da wsparcie; zmieni tryb ycia i chcie sta si zdrowym musi sam pacjent - medicus curat, natura sanat.

Na czym wic ma polega to lekarskie wsparcie? Z pewnoci nie tylko na zlecaniu medykament�w, niezalenie, jak byyby one wane i cenne. Jak okazao si w ostatnich 20 latach, r�wnie przewaajco intelektualne pouczenia na temat ywienia i trybu ycia poprzez mn�stwo ksiek dietetycznych o milionowych nakadach pozostay praktycznie bezskuteczne. Wida tym samym, e wsparcie to musi dotrze do gbiej pooonych, najczciej niewiadomych struktur popdowych. Oznacza to systematyczne "przekodowanie" skomplikowanego programu komputerowego, mianowicie nabytego w cigu historii ycia i zautomatyzowanego caoksztatu wzor�w zachowa. e nie moe to nastpi z dnia na dzie, jest ewidentne. Tym samym r�wnie zrozumiaa si staje atwo wpadania z powrotem w wyjedone koleiny dawnych schemat�w postpowania.

Nie nowe to odkrycie, e post jest w stanie wkroczy nie tylko w sfer somatyczn, lecz r�wnie w najgbsze struktury psychiki. Post jest specyficznym rodkiem, przyczynowo dosigajcym mnogoci obecnych chor�b cywilizacyjnych i czynnik�w ryzyka. Jeli najbardziej pierwotne ze wszystkich podstawowych funkcji organizmu - odywianie i trawienie - staj si na powr�t uporzdkowane, to znacznemu uatwieniu ulega dostp do innych funkcji podstawowych - poruszania si i oddychania, regulacji cieplnej i ukrwienia, rytmu snu i czuwania.

Tak wic do postu naley w spos�b zupenie oczywisty odpowiedni program pracy z ciaem i program ruchowy oraz zesp� pomocnych rodk�w fizykalnych. Nasilone przeycia senne wzywaj wrcz w pocie do pogbionej rozmowy z lekarzem, analizy i znajdywania pozytywnego rozwizania aktualnych problem�w yciowych. Uwolniona przez to energia psychiczna prowadzi cznie z odcieniem czynnociowym do czsto znacznej poprawy samopoczucia. Po pocie wszystko udaje si o wiele atwiej: waciwy wyb�r rodk�w ywnociowych, niezbdne ograniczenia kaloryczne; zn�w sprawia rado ruch, zajcia artystyczne, gotowo wysuchiwania, r�wnie wasnego gosu wewntrznego.

Jest wic a nadto zrozumiae, gdy post wykazuje najlepsze wyniki pod fachowym kierunkiem, w oderwaniu si od codziennego otoczenia i od pracy.

Brzmi to paradoksalnie, ale tak jest: poprzez rezygnacj z wasnych wymaga w pocie nie dochodzi do straty, lecz ma miejsce zysk! Nie odnosi si to tylko do os�b z nadwag, u kt�rych utrata nadmiaru moe by w spos�b zrozumiay dla kadego "zaksigowana" jako zysk. Prawidowo ta dotyczy r�wnie os�b o wadze normalnej i obnionej, a przede wszystkim chorych. To nie jest jednak ju cakiem oczywiste. Bo m�wi si przecie "jemy po to, aby y" [dos. "jedzenie i picie utrzymuje ciao zczone z dusz", "Essen und Trinken h*lt Leib und Seele zusammen"]. Potrzeba tu bardziej szczeg�owej wiedzy o zdolnociach adaptacyjnych organizmu ludzkiego do utrzymujcego si przez dni i tygodnie braku dowozu pokarm�w. Bez tej zdolnoci adaptacyjnej, zaprogramowanej przez natur w przecigu tysicleci czowiek jako gatunek pewnie w og�le nie przetrwaby do epoki historycznej. Ten program funkcjonuje tak samo jednak jeszcze obecnie, mniej po to, aby zagwarantowa przeycie, a bardziej, by pom�c w przezwycieniu wszelkich chor�b i uszczerbk�w zdrowotnych, zaburzajcych bieg ycia. Przy wszystkich schorzeniach naturalnych, jak zakaenia, zatrucia, cikie zranienia, apetyt, jak wiadomo, automatycznie zanika. Przeycie przy braku dowozu pokarmu jest tylko wtedy moliwe, gdy organizm zostanie przestawiony z "odywiania zewntrznego" na "odywianie wewntrzne". Oznacza to mobilizacj nagromadzonych rezerw biakowych i tuszczowych i wymaga od wikszoci ukad�w kom�rkowych przystosowania si do innych materia�w energetycznych, tzn. zostaje take zmienione "trawienie wewntrzne". W miejsce dostarczanej dotd z "odywiania zewntrznego" glukozy oferowane s obecnie do trawienia kom�rkom kwasy tuszczowe, gliceryna i ciaa ketonowe. Przestawienie to jest zwizane ze znaczn oszczdnoci energii. Poprzez odcienie od pracy zwizanej z przemian materii oraz uruchamiane wraz z "odywianiem wewntrznym" uwalnianie aktywnych metabolicznie, oddychajcych powierzchni wewntrznych od pozostaoci przemiany materii i zog�w, dochodzi w rezultacie zazwyczaj do poprawy funkcji kom�rek i narzd�w, wzrostu odpornoci na zakaenia oraz do pobudzenia regeneracji kom�rek.

Cay ten proces dostosowania i przestawienia jest sterowany neurohormonalnie (rys. 1). Zar�wno opr�nienie odka, jak i spadajcy poziom cukru i insuliny we krwi pobudzaj wyrzut adrenaliny. Nierzadko to dziaanie adrenergiczne zostaje jeszcze wzmocnione sympatykotonicznie przez wewntrzpsychiczne zmaganie si z majcym nadej wyrzeczeniem si pokarm�w, jeszcze przed waciwym rozpoczciem postu. Odpowiednio do tego wydalanie adrenaliny w moczu jest podwyszone przez pierwsze siedem dni postu. Analogicznie przebiega podwyszona pocztkowo produkcja hormon�w tarczycowych ze wzrostem T₃ i T₄ w surowicy i lekkim podwyszeniem podstawowej przemiany materii a do trzeciego dnia. Stosownie do tego poziom hormonu wzrostu w surowicy najpierw spada. Podobnie, cho wolniej i mniej intensywnie, reaguje wyrzut CRF (Cortison Releasing Factor) i ACTH-kortyzonu ze wzrostem wartoci w surowicy i podwyszonym wydalaniem 17-ketosteryd�w w moczu.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 1. Zestawienie istotnych parametr�w przemiany materii, hormonalnych i enzymatycznych, sterujcych postem

GU - PPM = podstawowa przemiana materii

FFS - WKT = wolne kwasy tuszczowe

STH = hormon somatotropowy (hormon wzrostu)

[oznaczenia na rysunku:]

E/ml - j/ml

Adrenalin/U - Adrenalina w moczu

NBZ - Nominalny poziom cukru we krwi

Insulin - Insulina

Kortison - Kortyzon

GU - PPM

S-T₃ - T₃w surowicy

Glukagon - Glukagon

STH - STH

FFS - WKT

-Hydroxy-BS - Kwas -hydroksymasowy

GOT - GOT

GPT - GPT

Fastentage - Dni postu

Nachfasten - realimentacja

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Po tym kr�tkim pocztkowym okresie przystosowawczym nastpuj mechanizmy reakcji, typowe dla duszego postu. Po kr�tkim spadku wiodc rol przejmuje obecnie hormon wzrostu, co wywoane jest hipoglikemi postn, z odstawieniem na plan dalszy funkcji gruczou tarczycowego, rozpoznawalnym po spadku wartoci T₃ i T₄ w surowicy i nagym zwrocie podstawowej przemiany materii do zakresu katabolicznego a do koca drugiego tygodnia postu. Czasowo odpowiada temu dokadnie wzrost subiektywnej wraliwoci na zimno oraz zmiany cinienia krwi i ttna w Cold-Pressure-Test. (Cold-Pressure-Test wedug Hinesa i Browna: pomiar RR przed, podczas i po zanurzeniu jednej rki w wodzie z lodem o temp. 4-6C przez okres 1-5 minut). Zar�wno pocztkowy spadek cukru we krwi, jak i hormon wzrostu nasilaj dugotrwale wydzielanie katabolicznie dziaajcego glukagonu. Przez to systematycznie uruchamia si fazowe przestawienie na "odywianie wewntrzne", najpierw przez proteoliz i glukoneogenez, a nastpnie nasilon lipoliz (rys. 4). Obserwcje przebiegu postu u os�b otyych pozwalaj na wycignicie wniosku, i nagromadzona w tkance tuszczowej insulina moe zosta na powr�t uwolniona i hamowa obw�d regulacyjny hormon wzrostu-glukagon. U kobiet naley myle o odspichrzeniu estrogen�w nagromadzonych w tkance tuszczowej, kt�rych uwolnienie take spowalnia procesy kataboliczne.

Typowy jest spadek pocztkowo podwyszonych lub nawet jeszcze normalnych wartoci cinienia krwi w pierwszym tygodniu postu do dolnego zakresu normy. Nastpnie cinienie krwi, przede wszystkim rozkurczowe, moe - do mniej wicej dziesitego dnia postu - z powrotem nieco wzrosn. W tym okresie r�wnie Cold-Pressure-Test wykazuje wyran reakcj, tak, e jest podstawa do przypuszcze co do istnienia fazowej przeciwregulacji, np. wt�rnego hiperaldosteronizmu poprzez zmniejszenie objtoci. Nastpnie cinienie krwi moe dalej, lecz wolniej opada do coraz oszczdniejszych wartoci, speniajcych swe zadanie mimo termodynamicznie niezbdnego skurczu naczy obwodowych. W takim zachowaniu si cinienia krwi ma ewidentny udzia spadek napicia cian naczy.

Niekiedy wnioskowano std o spadku wydolnoci serca. Wykazane przez Grotego (103) i Kienlego (151) skr�cenie czasu wyrzutu przy niezmienionym ttnie dao im jednak uzasadnienie do m�wienia o strofantynopodobnym dziaaniu postu na serce. Take Gadermann i Jungmann (93) dyskutuj zmian dynamiki serca z dziaaniem inotropowo dodatnim - efektem, jaki obserwujemy po podaniu strofantyny lub naparstnicy. Nasuwa si wniosek, by jako przyczyn tych obserwacji uzna og�ln popraw ekonomii krenia. I rzeczywicie, po okresie adaptacji poszczcy czuj si wydolniejsi i s zdolni do lepszych wynik�w sportowych. Moliwe s r�wnie sportowe osignicia wyczynowe, jak w przypadku uczestnik�w szwedzkiego marszu w warunkach postu z Gteborga do Sztokholmu.

Radiologicznie stwierdza si bardziej lub mniej wyraone zmniejszenie sylwetki serca ze wzrostem tonusu. EKG z reguy pozostaje bez zmian. Zmiany patologiczne wykazuj tendencj do ustpowania. Na dnie oka Krauss (165) stwierdzi w systematycznych badaniach zmiany tonusu woniczek i popraw patologicznych zmian naczyniowych w siatk�wce. Poprawa chodu oraz wynik�w bada ultrasonograficznych podczas postu przy zaburzeniach krenia obwodowego wykazuje, i r�wnie inne obszary naczyniowe a do obszaru oyska kocowego wcznie staj si lepiej ukrwione i zaopatrzone w O₂.

Aby odwr�ci lub zapobiec miadycowym zmianom naczy, najwiksze szanse powodzenia daje regularny post, a dugoterminowo - przestawienie si na diet bogat w biokatalizatory, g�wnie wegeteriask. Badania cytologiczne i studia przeprowadzone przez Schettlera (261) i Schlierfa (264) potwierdziy to wielokrotnie. Niedawno take inicjator badania Framingham, Castelli, doszed do tego samego rezultatu (37): "Gdy tylko czowiek zrezygnuje z nadmiernego spoycia tuszcz�w zwierzcych i misa, narastajcy wci trend do miadycy ulegnie odwr�ceniu".

Zmniejszenie objtoci krwi krcej odcia cay ukad naczyniowy ylno-limfatyczny, zwaszcza jego czci niej pooone. Polepszaj si parametry przepywu krwi, zmniejsza si skonno do zakrzep�w i uatwiona zostaje wymiana substancji i gaz�w we wszystkich obszarach tkankowych, szczeg�lnie w samej cianie naczy. R�wnie z tym jest zwizane pozytywne oddziaywanie zwrotne na objto skurczow i rzut serca.

Niezmiennie wielkie wraenie sprawia wystpujca prdzej czy p�niej lekko poruszania si i oddychania, odczuwana jako tak bardzo orzewiajca i oywiajca. Odpowiada temu regularny przyrost pojemnoci yciowej puc. Cay przew�d pokarmowy zostaje - czsto w przecigu duszego okresu - opr�niony i przestawiony w stan spoczynku. Przestawienie na "odywianie wewntrzne" i "trawienie wewntrzne" wywouje mniej lub bardziej gbokie (w zalenoci w pierwszym rzdzie od czasu trwania postu) samooczyszczanie si we wszystkich obszarach narzdowych. Wszystkie procesy regeneracyjne i naprawcze we krwi i w tkankach zostaj przez post dotknite bezporednio. W zalenoci od sytuacji wyjciowej rozmaicie wpywa to na odporno i og�ln sytuacj immunologiczn.

Gospodarka energetyczna i regulacja cieplna staj si og�lnie bardziej ekonomiczne. Przez to take wywierany zostaje wpyw na zachowanie si gonad.

Spadek masy ciaa zaley od stopnia cisoci postu, jak r�wnie od natenia pracy fizycznej i od regulacji cieplnej. Czynnikami wsp�decydujcymi s: wiek, pe, budowa ciaa i wpyw psychiki. Wszystkie one mog poprzez indywidualnie r�ne wyposaenie enzymatyczne i neurohormonalne obwody regulacyjne przypiesza lub spowalnia przemian materii w pocie, a tym samym spadek masy ciaa.

Spadek masy ciaa oddziaywuje og�lnie odciajco na stawy podporowe i na cay krgosup. Lecz r�wnie pod wzgldem metabolicznym polepsza si wymiana substancji i gaz�w we wszystkich tkankach bradytroficznych (o zwolnionych procesach odywczych). W zwizku z tym osignta zostaje dugotrwaa stabilizacja gospodarki wodno-elektrolitowej, tj. osmozy i homeostazy. Z reguy na okres dugiego postu poczwszy od trzeciego tygodnia w organizmie ludzkim jest zaprogramowany uyteczny zesp� adaptacyjny - by wyrazi to sowami Selyego (274) - rozwijajcy swe niespecyficzne a korzystne dziaanie og�lne przez pobudzenie syntezy ACTH i kortyzonu. Nadzieja Selyego, i nowoczesna terapia niespecyficzna przy uyciu ACTH i kortyzonu okae si skuteczniejsza, ni dawne niespecyficzne metody lecznicze, nie spenia si. Wanie w przewlekych chorobach reumatycznych, alergicznych i immunologicznych terapia kortyzonowa obciona jest niekorzystnymi dziaaniami ubocznymi. W przeciwiestwie do tego post zn�w najlepiej si sprawdzi jako wyjtkowa alternatywa. Post wpywa nie tylko na o ACTH/kortyzon, lecz na wszystkie regulacyjne obwody neurohormonalne; tym wyjania si jego wielka szeroko spektrum oddziaywania.

Tak rozpatrujc, dziaanie postu wchodzi bardziej w zakres opisanego przez Ferdinanda Hoffa (134) og�lnego przestawienia wegetatywnego. R�wnie on by zdania, e kady wstrzs w ukadzie regulacji wegetatywnej wywouje nie tylko reakcj osi przysadka/nadnercza, lecz dotyka mniej lub bardziej wszystkich innych hormonalnych obwod�w regulacyjnych, Opisa on jednak tylko wegetatywny model reakcji, wyzwolony przez oddziaywanie chorobowe lub manipulacje patogenne, jak elektrowstrzs. Model ten rozgrywa si w polu si biegunowego antagonizmu midzy ukadem wsp�czulnym a przywsp�czulnym z pocztkow reakcj wsp�czuln i nastpczym wahniciem w stron przywsp�czuln (tab. 1). W przeciwiestwie do tego w pocie biegunowy tropizm wewntrzny zostaje natychmiast przeczony na synergizm czynnociowy, tzn. reakcje sympatykotoniczne i parasymatykotoniczne przebiegaj r�wnoczenie w rytmach pocztkowo kr�tkookresowych, p�niej bardziej dugookresowych. Kryzysy w pocie mogyby by tumaczone nieharmonijnym przebiegiem tych synergistycznych proces�w dostosowawczych w kierunku maksymalnej ekonomii. W jzyku Selyego mona by je przyr�wna do zaburze adaptacyjnych (274). W kadym przypadku wszelkie kryzysy, w zalenoci od czasu trwania i intensywnoci, powinny da pow�d do ponownej rewizji wskaza do postu oraz caej koncepcji terapeutycznej.

Tabela 1. Synergizm tropizm�w wsp�czulnych i przywsp�czulnych jako zaprogramowana regulacja wegetatywna w pocie

_________________________________________________________________

Tropizm + Tropizm

wsp�czulny przywsp�czulny

_________________________________________________________________

Wyrzut adrenaliny, + Zmniejszenie objtoci

skurcz naczy i spadek cinienia krwi

Wzrost kurczliwoci i tonusu serca + Zwolnienie ttna

Wyrzut kortyzonu, + Wyrzut aldosteronu,

przestawienie na katabolizm zatrzymanie Na

Zahamowanie wydzielania insuliny + Spadek cukru we krwi

Proteoliza przez adrenalin, + Oszczdzanie biaka

kortyzon i glukagon kom�rkowego przez

hormon wzrostu

Lipoliza przez adrenalin i glukagon + Spadek tyroksyny

i tyreoidiny,

zmniejszenie produkcji

ciepa na obwodzie ciaa

Zahamowanie cakowitej funkcji wydzielniczej + Pobudzenie perystaltyki

jama ustna - odek - jelita odka i jelit,

parcia na mocz

Zmniejszenie liczby eozynofil�w + Wzrost liczby granulocyt�w

_________________________________________________________________

Zawsze naley myle o wsp�udziale obcie psychicznych i sytuacji konfliktowych. W skrajnym przypadku - anorexia nervosa - wagotoniczne przestawienie na "oszczdzanie" jest posunite do maksymalnej granicy (93, 239, 273, 299). Obserwacje zachowa podczas snu szczeg�lnie wyranie uwydatniaj cise zwizki i zgodnoci przebieg�w czynnociowych somatycznych i psychicznych.

W takim wypadku reakcji psychosomatycznej wyb�r narzdu nie nastpuje w pierwotnej zalenoci od przeycia - (czyli przykadowo wedug tabelki mio - serce, agresja - �, gniew - nerka, chciwo - jelito itd.) (291). Raczej naley przyj uszeregowanie ukad�w narzd�w wedug ich znaczenia yciowego. Ukad sercowo-naczyniowy stoi przy tym z pewnoci na pierwszym miejscu, i chyba dlatego r�wnie najbliej naszych najintymniejszych przey, cho te bynajmniej nie zawsze.

Wyb�r narzdu zaley g�wnie od osobistego znaczenia, intensywnoci i wartociowania przeytych wydarze we wsp�dziaaniu z indywidualn konstytucj i sytuacj spoeczno-egzystencjaln. Odnosi si to r�wnie i w szczeg�lny spos�b do postu jako "wydarzenia i przeycia" (124) zarazem (p. str. 187 [w oryginale]). Osobiste wewntrzne nastawienie staje si decydujcym czynnikiem co do kierunku i dziaania tego kompleksowo zakrojonego przestrojenia wewntrznego. Post jest w pierwszym rzdzie terapi, ale te r�wnoczenie profilaktyk i rehabilitacj. Dobrowolnie poniesione wyrzeczenie stanowi psychicznie najlepsz przesank sukcesu leczniczego.

I. Fizjologia i patofizjologia postu

Narzdy trawienne

Jeeli, jak w pocie, nie odbywa si ucie i przyjmowanie pokarm�w, w�wczas odpada naturalny bodziec do wydzielania sok�w w caym przewodzie pokarmowym. Z normalnie 4-8 l/dz. cakowite wydzielanie sok�w trawiennych spada dosy szybko do 2-4 l, a wic przynajmniej o poow. Typowym tego nastpstwem jest sucho luz�wek jamy ustnej z oboeniem jzyka i trudnociami z przeykaniem kleistej liny. Sucho bywa rzadziej odczuwana take na spoj�wkach, w kanale nosowo-zowym lub w trbkach Eustachiusza. Sporadyczne odbijania i skurcze perystaltyczne w obszarze odkowo-jelitowym s wyrazem braku cinienia masy pokarmowej na cian odka i jelit (277). Poza tym wyraaj one naturaln tendencj do opr�niania jelita z resztek kau.

Opr�nianie odbytnicy ma w pocie szczeg�lne znaczenie, gdy zbyt dugie zaleganie w niej resztek kau wyzwala uczucie godu. Na jakiej drodze dochodzi do tej reakcji, nie wiadomo. I odwrotnie, u pacjent�w, kt�rzy uskaraj si na poczucie godu take jeszcze w drugim lub trzecim tygodniu postu, podejrzenie niezupenego opr�nienia jelita potwierdza si powodzeniem rodk�w przeczyszczajcych, jak wlewy, pukanie jelit i podawanie soli gorzkiej. Jakie iloci ulegaj czsto jeszcze w�wczas opr�nieniu, bywa zaskoczeniem nie tylko dla danej osoby poszczcej, lecz take dla lekarza. Dusze zaleganie resztek kau jest niepodane r�wnie z innych wzgld�w, bowiem przez to wzrasta ryzyko wchaniania toksyn jelitowych, co daje si zauway po niespecyficznym pogorszeniu samopoczucia og�lnego.

Gdy jelito jest opr�nione, ustaje take perystaltyka, a pojemno cakowita jelita spada znacznie. Wydzielanie zmienia si nie tylko ilociowo, lecz r�wnie jakociowo. W grupie dwunastu modych Szwed�w poziom gastryny w osoczu spad do 10 dnia postu o ponad jedn trzeci (287, rys. 2). Odpowiednio do tego obw�d regulacyjny gastryna-HCl-pepsyna zostaje ustawiony na minimalne, oszczdzajce funkcjonowanie. Odwrotnie zachowuje si sekretyna (24); poprzez sw�j wzrost do 3-go dnia postu przypiesza ona pene opr�nienie dwunastnicy i jednoczenie hamuje wydzielanie odkowe. Zgodnie z tym Ruedi, Bazylea, stwierdzi po dwutygodniowym pocie przy normalnym wydzielaniu podstawowym odka wydzielanie kwasu odkowego po stymulacji histamin zmniejszone o 50 % w por�wnaniu z normaln zbi�rk. W wydzielinie trzustkowej Buko stwierdzi po szeciodniowym pocie spadek zar�wno amylaz, jak i proteaz (155).

Wraz ze spadkiem ilociowym i jakociowym wydzielania cakowitego silnemu zmniejszeniu ulega cae krenie wtrobowo-jelitowe (157). To przestawienie narzd�w jamy brzusznej w stan spoczynku jest zwykle odczuwane jako przyjemne uczucie lekkoci. Uvns-Wallensten bada subiektywne poczucie godu swoich poszczcych i przedstawi je na skalowanym wykresie (rys. 3). Potwierdza on tym dowiadczenie wszystkich lekarzy leczcych postem, i uczucie godu ju po trzecim dniu nie odgrywa ju praktycznie adnej roli, chyba e, jak ju powiedziano, jelito nie zostao dostatecznie opr�nione. Naley poza tym wzi pod uwag, i uczucie godu moe take utrzymywa si na podou psychicznym. Zmniejszenie si cakowitej objtoci pynu jelitowego i mezenchymalnego jest przyczyn dobrze znanego silnego spadku masy ciaa w pierwszych trzech dniach postu; do spadku tego nie dochodzi w razie uprzedniego odwodnienia, np. przez diuretyki.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 2. Gastryna w osoczu i cukier we krwi podczas postu (wedug Palmblada i Uvns-Wallenstena) (287)

Poszczcy

o Grupa kontrolna

[oznaczenia na rysunku:]

Plasma-Gastrin - Gastryna w osoczu

Blutzucker - Cukier we krwi

Fastendauer - Czas trwania postu

Tage - Dni

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Flora bakteryjna

Mikroflora przewodu pokarmowego jest charakterystyczna odpowiednio dla jamy ustnej i garda, jelita cienkiego i jelita grubego. Wedug Ruscha gardo zasiedlone jest g�wnie przez paciorkowce i Neisserie, krtnica przez Lactobacillus acidophilus,

Bacteroides, w dolnym odcinku r�wnie przez paeczki okrnicy, okrnica przez Lactobacillus bifidus, Bacteroides, maczugowce i paeczki okrnicy. Duszy czas zalegania spoytych pokarm�w prowadzi poprzez oddziaywanie Bacillus putrificus do fermentacji i gnicia. Przy tym powstaj: z tryptofanu indol i skatol, z tyrozyny krezol i fenol, z ornityny putrescyna i z lizyny - kadaweryna. Ponadto ju Grote (102) wykaza za pomoc pr�by ksantoproteinowej obecno w surowicy produkt�w bakteryjnego rozkadu biaka w postaci zwizk�w aromatycznych. W normalnych warunkach bariera jelitowa zapobiega wchanianiu tych toksyn gnilnych i jad�w trupich. Ich detoksykacja zachodzi w wtrobie poprzez sprzganie z kwasem siarkowym, a wydzielanie z moczem, przy czym pr�ba na indykan wypada dodatnio. Ta zwrotna intoksykacja z jelita zostaa nazwana przez Hoffa (134) autointoksykacj jelitow.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 3. Spadek cukru we krwi a subiektywne uczucie godu (wedug Palmblada i Uvns-Wallenstena) (287)

[oznaczenia na rysunku:]

Hunger - G�d

Mittelwerte - Wartoci rednie

Faster - Poszczcy

Kontrolle - Grupa kontrolna

Fastendauer - Czas trwania postu

Tage - Dni

Blutzucker - Cukier we krwi

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kraus (164) zaobserwowa u swoich poszczcych przy zupenym odstawieniu biaka i regularnym oczyszczaniu jelita wlewami wzrost liczby jednostek ksantoproteinowych w surowicy przy jednoczenie zwikszonym wydalaniu z moczem. Stenie ksantoprotein w surowicy powoli narastao, by p�niej powr�ci do wartoci wyjciowych. Widzi on w tym dow�d, i r�ne produkty przemiany materii, jak r�wnie toksyczne substancje obce gromadz si we wszechobecnej aktywnej tkance cznej, mezenchymie, i daj si z powrotem usun w procesie postu. W stabilnoci bariery jelitowej i eubiotycznej pynnej r�wnowadze mikroflory naley widzie kolebk ukadu immunologicznego i najbardziej zewntrzn pozycj obrony przed zakaeniem. Jako norm statystyczn dla flory kaowej podaje on:

90% g�wnej flory bezwzgldnie beztlenowej (Lactobacillus bifidus, Bacteroides)

ok. 10% towarzyszcej flory tlenowej (paeczki okrnicy, enterokoki, Lactobacillus itd.)

poniej 1% pozostaej flory (Proteus, klostridia, gronkowce, drode itd.).

Czterem pacjentom bez objaw�w chorobowych podalimy w czasie postu w postaci kropli przescz bakterii jelitowych, nie zawierajcy zarodnik�w bakterii. Przed i po podaniu przesczu wykonalimy posiewy stolca. Ju na pocztku flora bakteryjna bya niejednolita i rozbiena i r�wnie po pocie nie wykazywaa jakiej ukierunkowanej tendencji zmian. Objawy, jakie mogyby by czone z kolonizacj przez bakterie i ich zmian, nie wystpiy. Ze wzgldu na ma liczb bada nie mona wyprowadza wicych wniosk�w. Wedug mych dotychczasowych dowiadcze z poszczcymi pacjentami mam wraenie, e skad flory bakteryjnej w jelicie grubym waha si w bardzo szerokim zakresie. Przeciwnie, stan nabonka jelit i niezawodno bariery jelitowej ma pierwszorzdne znaczenie dla ochrony przed autointoksykacjami jelitowymi i alergizacj.

Przyjmujemy redukcj wzrostu bakteryjnego ju na podstawie samego zmniejszenia spoycia pokarm�w i zwikszonego wydalania ich resztek. Po nasilonych w pocie procesach odnowy caej powierzchni luz�wki jelit, odchodzcej po czci caymi patami, przypuszczamy, i nastpuje optymizacja ochronnej funkcji bony luzowej. Z pewnoci duszy post ma wybi�rcze dziaanie na wzrost bakteryjny. Kolonizacja w kierunku eubakteriozy nastpuje g�wnie poprzez skad diety w okresie realimentacji. Tu znakomicie sprawdzia si laktowegeteriaska dieta penowartociowa wedug Birchera i jej modyfikacje wedug Anemuellera, Brukera, Schnitzera i innych. Dodatek zoptymizowanych hodowli bakteryjnych i ich przescz�w zaleca si we wszystkich przewlekych zapalnych schorzeniach jelit i w uporczywych przypadkach zaparcia.

Metabolizm

Z funkcjonalnego punktu widzenia mona rozr�ni metabolizm czynnociowy oraz sucy budowie struktury. Wszystkie podstawowe skadniki poywienia znajduj zastosowanie zar�wno jako substraty energetyczne, jak i jako materia budowlany. Jednak wglowodany i cukry su przewanie jako substraty energetyczne, biaka i aminokwasy przewanie jako materia budowlany, a tuszcze przewanie do spichrzania energii i konserwacji ciepa. W warunkach normalnego odywiania glukoza jest og�lnie stosowanym substratem energetycznym, dostarczajcym energii do wszystkich kom�rek. To nieustajce zapotrzebowanie na glukoz daje si najatwiej pokry poda sacharozy i atwo wchanialnych wglowodan�w z poywienia. Jednak wanie cukier i glikogen ze wszystkich podstawowych skadnik�w poywienia nadaj si najmniej do spichrzania energii. Na skutek wysokiej zdolnoci wizania wody przez glikogen ta sama ilo energii w postaci glikogenu jest sze razy cisza ni w postaci tuszczu. Zatem tuszcz wskutek swego wysokiego ciepa spalania oraz niskiego ciaru waciwego najlepiej nadaje si do spichrzania energii (38, 44, 220). Suy do tego nie tylko podawany w nadmiarze tuszcz z poywienia; r�wnie wglowodany i biaka mog by przemieniane przez organizm w tuszcz i w ten spos�b deponowane. I przeciwnie, tuszcz prawie w og�le nie moe zosta z powrotem przemieniony w wglowodany, cukry i biako, przede wszystkim dlatego, e wydatek energetyczny na to byby za wysoki.

Najmniejsze s wic dlatego czyste rezerwy wglowodanowe w postaci glikogenu zar�wno w miniach, jak i w wtrobie. Dane z literatury wahaj si midzy 300 a 400 g; w kadym razie ta ilo energii wystarcza na pokrycie jednodniowego zapotrzebowania. Nastpnie rezerwy biakowe stojce do natychmiastowej dyspozycji wynosz okoo 45 g (266, 277).

O zasobach biaka - por�wnywalnych z zasobami tuszczu - w literaturze traktujcej o metabolimie nie byo dotd mowy. Czasem wspominano o "biaku czynnym" w odr�nieniu od biaka "stojcego jeszcze do dyspozycji" (99, 165). Dzi cakowite biako kom�rkowe jest rozumiane jako aktywne biako enzymatyczne, a tym samym jako niezbdne. Zatroskane gosy staj si natychmiast donone, gdy tylko wprowadzi si zmiany w to, co wedug owych wyobrae jest minimaln poda biaka (155). Dopiero fundamentalne prace Wendta (296, 297) i Heinego (117, 118) wniosy nowe aspekty do dyskusji. Wedug tych bada organizm ludzki rozporzdza zar�wno w caej substancji podstawowej, jak i w bonach podstawnych woniczek z ich olbrzymi powierzchni wewntrzn przeoczonymi dotd narzdami spichrzeniowymi biaka. W obszarze krenia kocowego jako model patologiczny nasuwa si nerczyca z jej typowymi pogrubieniami i spcznieniami woniczkowej bony podstawnej. R�wnie tkanka czna jako cao - nie na ostatnim miejscu w sk�rze i w miniach - jest zdolna do tego, by wchania w swej substancji podstawowej zar�wno biako, jak i wglowodany w postaci atwo rozpuszczalnych zwizk�w cukr�w z biakami (proteoglikany, glikozoaminoglikany i galaktozoaminoglikany) z r�wnowan iloci wody i spichrza z kolagenem.

Ponadto wtroba, nerki i trzustka jako centrale syntezy biaek dysponuj najwartociowszym potencjaem biakowym organizmu.

Zasada yciowa, porzdkujca przemian materii, jest przedstawiona w organimie krgowca przez triad woniczka - substancja podstawowa - kom�rka. Cay strumie metaboliczny, doprowadzony przez woniczki na obw�d, musi na drodze do kom�rki przeby bardziej lub mniej szeroki "odcinek tranzytowy" przez substancj podstawow. Przy nieustannym przekarmieniu rodki transportowe surowica krwi - substancja podstawowa - cytoplazma kolejno staj si przecione, a transportowany materia metaboliczny jest pozostawiany na tym odcinku tranzytowym: tuszcze przewanie w cianach ttnic i ttniczek, biaka hialinowe szczeg�lnie w r�dbonku woniczek, glikoproteidy i proteoglikany zwaszcza w substancji podstawowej, barwniki zuycia przede wszystkim w plazmie kom�rkowej. Zogi te tylko w pocztkowej fazie s odwracalne. Przy dalszym przekarmianiu dochodzi do znanych zmian miadycowych w bonie wewntrznej ttnic, a w obszarze woniczkowej bony podstawnej do patologicznego zgrubienia do ponad 1000 ngstrm�w z nastpstwem zmniejszonej przepuszczalnoci i dyfuzji. Jest to nastpstwo diety wysokobiakowej, przy czym poda nie moe by ju przerobiona w procesie dezaminacji, a jej nadmiar jest odkadany w opisany spos�b. Ten zas�b biaek moe wynosi do 5 kg i wicej.

W pocie rezerwy glikogenu s najszybciej dostpne, lecz r�wnie szybko zuywane. Cho organizm natychmiast siga te do swych rezerw tuszczowych, jednake ich mobilizacja w postnej przemianie materii jest z pocztku wzgldnie powolna (rys. 4) (44, 48, 57, 174, 217).

Poredniczc pozycj poredni zajmuje przemiana biakowa z pierwotnym, stopniowym uwalnianiem glikoproteid�w z enzym�w jelitowych i wtrobowych, sk�ry z jej przydatkami, substancji podstawowej i mini. Ich wysoka zdolno wizania wody wyjania - por�wnywalnie z glikogenem - pocztkowo szybki spadek masy ciaa. Pewne zmniejszenie objtoci szczeg�lnie mini z sercem wcznie bez istotnego uszczerbku na wydolnoci staje si lepiej zrozumiae przez obraz ustpienia napcznienia ich struktur cznotkankowych (83, 160) (rys. 17-24). Naley tu r�wnie pomyle o ATP, zdolnym do gromadzenia si w jdrach kom�rek miniowych, jako o szybko dostpnej rezerwie purynowej (173).

W charakterze dalszych stopni r�dpostnego zaopatrzenia w energi naley ewentualnie uwzgldni pojawiajcy si r�wnoczenie, cho i nieco wolniej, wsteczny strumie rozporzdzalnego biaka hialinowego z woniczkowych bon podstawnych, kt�ry staje nastpnie do dyspozycji wtroby i nerek dla coraz bardziej pilnej glukoneogenezy.

Przy indywidualnie waciwie dawkowanym stosowaniu nie istnieje wic w pocie niebezpieczestwo wywoania dystrofii (p. str. 27 [w oryginale]).

Przestawienie na odywianie wewntrzne

Gdy w pocie "piec" czynnociowej przemiany materii nie moe by ju "opalany" substratami energetycznymi z zewntrznego dowozu pokarm�w, w�wczas substraty te musz zosta pobrane ze strukturalnej przemiany materii - budowy, przebudowy, odnowy narzdowej. To przestawienie zaopatrzenia w substraty energetyczne nastpuje etapami i w zalenoci od tempa przemiany materii danego narzdu, tj. jego okresu p�trwania. Zaczyna si ono od majcych najszybszy obr�t enzym�w przewodu pokarmowego, wtroby i trzustki. Poniewa ich produkcja wraz z postem ulega szybkiemu zmniejszeniu, ta rezerwa biakowa moe tylko niewiele wykracza ponad podan ilo 45 g biaka stojcego do natychmiastowej dyspozycji. Nastpnie przychodzi kolej na krew,

krwiotw�rczy ukad limfatyczny [tak w oryginale], ukad naczyniowy oraz sk�r z jej przydatkami; w kocu na minie oraz tkank tuszczow i czn. Przecitny p�okres mobilizacji tych rezerw biakowych wynosi ok. trzech tygodni (118). Ta warto przecitna z pewnoci podlega duym indywidualnym wahaniom.

G�wnym zadaniem tego przestawienia na odywianie wewntrzne jest - po szybkim zuyciu rezerw glikogenu - mobilizacja zasob�w biakowych do glukoneogenezy oraz rozkad tuszcz�w w celu uwolnienia kwas�w tuszczowych, gliceryny i cia ketonowych (rys. 4). G�wnym narzdem, gdzie te procesy chemiczne zachodz, jest wtroba i, o dziwo, take nerki. R�wnie one wytwarzaj w rosncym zakresie glukoz z aminokwas�w, gliceryny i czciowo z kwasu propionowego (90). Punkt szczytowy tej fazy glukoneogenezy zostaje osignity w drugim tygodniu postu. Nerki pokrywaj do tego momentu okoo poowy zapotrzebowania na glukoz. Wraz z coraz oszczdniejsz poda glukozy kom�rki musz si teraz przyzwyczai do wykorzystywania r�wnie kwas�w tuszczowych i cia ketonowych. Pocztkowa ketonuria w�wczas ustpuje. To przestawienie metabolizmu nie dokonuje si samo. Konieczny jest do tego wsp�udzia neurohormonalnego systemu regulacyjnego. Sygnaem wywoawczym dla podwzg�rzowo-przysadkowej centrali regulacyjnej jest spadek poziomu cukru we krwi. Poprzez ten sygna dochodzi do sterowanego stopie po stopniu wyrzutu katecholamin, glukagonu, glukokortykoid�w i hormonu wzrostu, kt�re w fazowo przecinajcym si przebiegu uruchamiaj glikogenoliz, proteoliz i lipoliz (rys. 4).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 4 . Przestawienie na "odywianie wewntrzne" i procentowy udzia r�nych substrat�w energetycznych w pokrywaniu zapotrzebowania energetycznego w metabolimie w warunkach postu (schematycznie)

[objanienia na rysunku:]

Brennstoffanteile - Udzia procentowy substrat�w energetycznych

Glykogenreserve - Rezerwa glikogenu

Fettreserven - Rezerwy tuszczowe

Glukoneogenese aus Eiwei�reserve - Glukoneogeneza z rezerwy biakowej

Fastentage - Dni postu

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jak ju wspomniano, pierwsza faza glikogenolizy jest kr�tka. Zapasy glikogenu w wtrobie i miniach ulegaj szybkiemu wyczerpaniu, i mog dostarcza tradycyjnego substratu energetycznego - glukozy - najwyej przez jeden dzie. Teraz ju daje zna o sobie drugi czynnik regulacyjny - obniajcy si poziom insuliny (rys. 5). W celu zaoszczdzenia glukozy hamuje on jej pob�r przez minie i tkanki. Glukoza staje si artykuem deficytowym, poniewa cykl Randle'a, w kt�rym zachodzi synteza tr�jgliceryd�w z glukozy i glicerolu pod wpywem insuliny, funkcjonuje tylko w jednym kierunku: glukoza ! kwasy tuszczowe, ale nie odwrotnie. Teraz narastajcy w surowicy glukagon staje si czynnikiem regulujcym odpowiedni do zapotrzebowania proteoliz. W tym celu stoj do dyspozycji rezerwy biakowe ze krwi, podsk�rnej tkanki cznej, mini i bony podstawnej woniczek. S r�wnie do dyspozycji rezerwy z wtroby, trzustki i jelit, co obrazuje ich zmniejszenie podczas postu (44, 48, 277). Synteza glukozy z aminokwas�w dokonuje si z udziaem transaminaz, w wtrobie zwaszcza transaminazy glutaminianowo-pirogronianowej, a w nerkach zwaszcza powszechnie wystpujcej transaminazy glutaminianowo-szczawiooctanowej. Substratem do glukoneogenezy jest w przypadku nerek g�wnie glutamina, w przypadku wtroby g�wnie alanina. Alanina powstaje w pracujcych miniach drog aminacji pirogronianu i jest przekazywana dalej przez wtrob do glukoneogenezy (91). Aktywno fizyczna wspiera wic w ten spos�b procesy przemiany materii w pocie.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 5. a) Wartoci cukru we krwi na czczo, n = 22 (wedug Jungmanna) (147),

b) oznaczenie insuliny w pocie, n = 28 (R. Weiss, Boehringer Mannheim)

[oznaczenia na rysunku:]

Fasten - Post

Aufbau - Realimentacja

Insulin i.S. - Insulina w surowicy

E/ml - j/ml

Rys. 5. c) Dzienny rozpad biaka i nerkowe wydalanie azotu podczas 28-dniowego okresu postu (wedug Wechslera) (294)

Fastentage - Dni postu

ca. [...] g EW - ok. [...] g biaka

g Stickstoff (N)-Ausscheidung - Wydalanie azotu (N), g

g Eiwei�verlust - Utrata biaka, g

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Powstawajcy przy dezaminacji amoniak jest wydalany przez nerki. Przez to zaoszczdza si znacznie energi, gdy odpada energochonna synteza mocznika. Jednoczenie staj do dyspozycji wartoci zasadowe dla skompensowania kwanych produkt�w metabolicznych (cia ketonowych, kwasu mlekowego, kwasu moczowego) (220, 277).

Ze 100 g biaka daje si uzyska tylko nieco powyej 50 g glukozy. Bez dalszych przedsiwzi oszczdnociowych organizm prdko wyczerpaby swe rezerwy biakowe. Efekt oszczdnociowy powstaje przy resyntezie glukozy z kwasu mlekowego i gliceryny w cyklu Coriego (90). Ten oszczdzajcy biako efekt jest jednak dalece niewystarczajcy. Dlatego wci musi by uruchamiana lipoliza, z kt�rej uzyskiwana energia musiaa dotd suy tylko do glukoneogenezy. W charakterze substrat�w energetycznych zamiast glukozy s teraz oferowane w zwikszonej iloci kwasy tuszczowe i ciaa ketonowe. Glukoza we wzrastajcej mierze staje teraz tylko do dyspozycji pewnych orodk�w nerwowych i krwi.

Minie i tkanka czna zostaj cakowicie przestawione na spalanie tuszcz�w. Spadajca wci w cigu dnia tendencja poziomu cukru we krwi, jak i niski poziom insuliny uatwiaj ciaom ketonowym i kwasom tuszczowym przejcie przez sarkolemm, a tym samym wejcie do kom�rek miniowych (229, 232). Przy duej trwajcym pocie wzgldnie wyczerpaniu rezerw biakowych ketokwasy, kt�re dziki swej rozpuszczalnoci w wodzie atwo mog przedostawa si przez barier krew-m�zg, zostaj spalane w rosncej mierze take przez m�zg. W kocu nawet kwasy tuszczowe s wykorzystywane przez m�zg (90, 101, 180).

Poczwszy od trzeciego tygodnia postu organizm pokrywa swe zapotrzebowanie na energi prawie wycznie z utleniania kwas�w tuszczowych. Tym samym glukoneogeneza z biaka zostaje ograniczona z pocztkowych 100 g biaka dziennie do 15 g obecnie (rys. 5c).

Naturalnie bilans azotowy jest w pocie zawsze ujemny. Jeli utrata azotu wynosi z pocztku ewentualnie ponad 16 g dziennie, to w tej trzeciej fazie przestawienia metabolicznego stanowi ona ostatecznie ok. 2 g i mniej azotu dziennie (rys. 5c).

Ketokwasy staj si teraz najwaniejszym, samoregulujcym substratem energetycznym. Z jednej strony hamuj one proteoliz mini, a z drugiej strony przerywaj beta-oksydacj kwas�w tuszczowych na szczeblu keton�w. Tym samym zostaje zagwarantowana dalsza dostawa g�wnego substratu energetycznego, a zuycie biaka silnie ograniczone. Przede wszystkim pracujce minie s oszczdzane w ten spos�b, e do dyfuzji glukozy do kom�rek miniowych nie jest ju potrzebna insulina.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 5. d) Substraty przemiany tlenowej (utleniania) w m�zgu ludzkim na czczo (A) i 38-41 dni po pocie zupenym (B) wedug Cahilla i wsp., (35)

[objanienia na rysunku:]

Glukose - Glukoza

-Hydroxybutyrat - -hydroksymalan

Acetoacetat - Acetooctan

Amino - -aminokwasy [?]

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gospodarka witaminowa

Poniewa oznaczanie witamin w surowicy najczciej jest bardzo kosztowne i do przeprowadzenia tylko w laboratoriach specjalistycznych, szeroko zakrojone badania kliniczne zachowania si witamin w organimie w czasie min. trzytygodniowego postu nie byy dotd moliwe. Podobnie ma miejsce w przypadku mierzalnego przedstawienia enzym�w metabolicznych zalenych od witamin. Dostpne wyniki bada nie wystarczaj do pewnej oceny bilansu gospodarki witaminowej w pocie (115, 116, 300).

W dotychczasowych obserwacjach przebiegu postu nie stwierdzano typowych stan�w niedoboru witamin - prawdopodobnie z powodu wzgldnej kr�tkoci czasu pozbawienia pokarm�w. Mona std wnosi, i rezerwy witaminowe z reguy wystarczaj na przecitnie trzytygodniowy okres postu wedug Buchingera. Poza tym trzeba wzi pod uwag, e tutaj - w przeciwiestwie do postu zerokalorycznego - nastpuje pewna substytucja witamin przez soki owocowe, wywary z warzyw przyprawiane wycigiem z drody oraz mi�d, nawet jeli nie odpowiada ona wymaganemu zapotrzebowaniu minimalnemu przy penym ywieniu. Moje dowiadczenia z ostatnich dziesiciu lat przemawiaj za tym, i rosnca liczba pacjent�w, szczeg�lnie starszych lub bardzo wyczerpanych, rozpoczyna post ju z pewnym niedoborem witaminowym, przy czym szczeg�lnie wystpuje brak witamin B1, B6, B12 i C. Dodatek odpowiednich preparat�w zoonych, najczciej w poczeniu z mineraami - wapniem i magnezem, mia dziaanie wybitnie rewitalizujce, zar�wno doustnie, jak i jeszcze wyraniej pozajelitowo. Podawano przykadowo witamin C z magnezem, wapniem i potasem i.v., lub witamin B complex, jedn ampuk i.m. (Medivitan, Neurotrat, Neurobion), zalenie od zapotrzebowania jeden do trzech razy w tygodniu. Przy podawaniu witamin rozpuszczalnych w tuszczach - A, D, E, F - nie stwierdzano tego rodzaju natychmiastowego dziaania. Rutynowa substytucja witamin i soli mineralnych w pocie nie jest nigdy bdem, cho bywa czsto "luksusem".

Termoregulacja

Jak wiadomo, termogeneza po spoyciu pokarmu wzrasta do 30 %, przecitnie o 10 %, i to nie tylko po biaku, lecz tak samo po wglowodanach i tuszczach. Zamiast "specyficzno-dynamicznego dziaania biaka" m�wi si teraz o "termogenezie wywoanej poywieniem". Jest ona zredukowana zar�wno u kobiet, jak i u os�b otyych, u otyych o wicej ni poow. Efektywno spoytego pokarmu jest u nich odpowiednio wysza (49). W pocie dochodzi - jako wyraz postpujcej ekonomii metabolizmu i w warunkach zmniejszenia zuycia tlenu - do wzrastajcego w miar czasu trwania postu przyhamowania produkcji ciepa.

Odpowiednio do tego zmniejsza si wsp�czynnik oddechowy (Respiratory Quotient), czyli podstawowa przemiana materii (PPM), a zwiksza si wraliwo na zimno (rys. 6). I odwrotnie, oddziaywanie zimna zwikszone teraz przez termoregulacj nasila lipoliz (144, 146, 229, 242). W zwizku z tym wydaje mi si godne odnotowania, e poszczcy po spacerze w zimn por roku nie tylko marzli, lecz te niekiedy uskarali si na b�le midzy opatkami. Nie znajdywaem na to wyjanienia, p�ki nie przeczytaem ostatnio doniesienia neurobiologa Levina na temat znaczenia brunatnej tkanki tuszczowej, szczeg�lnie midzy opatkami, dla termoregulacji. Narzdowi temu ma przypada funkcja "spalania energii" przy przekarmieniu, poprzez podwyszon termogenez pod kontrol podwzg�rzowych orodk�w godu i sytoci. Uwaam za moliwe, e ta strefa brunatnej tkanki tuszczowej podczas postu przy oddziaywaniu zimna reaguje przeciwstawnie, a nawet bolenie.

Pokrycie zapotrzebowania energetycznego dla zachowania wydolnoci og�lnej dokonuje si w pocie przez stopniowo nakadajce si na siebie procesy przeczania na maksymalnie oszczdne odywianie wewntrzne. Nasilone tym samym trawienie wewntrzne jest czci normalnych proces�w odnowy, jakie zachodz take poza postem we wszystkich kom�rkach i tkankach, jednake z r�n prdkoci.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 6. a) wraliwo na zimno i b) podstawowa przemiana materii w pocie (Cold-Pressure-Test) (wedug Jungmanna) (290), c)

subiektywna wraliwo na zimno (wedug Palmblada) (233)

P_S = systolischer Blutdruck - P_sk = cinienie skurczowe krwi

P_d = diastolischer Blutdruck - P_rozk = cinienie rozkurczowe krwi

Fr = Pulsfrequenz - T = ttno

[oznaczenia na rysunku:]

% Vernderung - Zmiana, %

Cold-Pressure-Test - Cold-Pressure-Test

RR diast. - RR rozkurcz.

RR syst. - RR skurcz.

Fasten - Post

Tage - Dni

Grundumsatz - Podstawowa przemiana materii

GU - PPM

subjektive Klteempfindlichkeit - Subiektywna wraliwo na zimno

Dit - Dieta

Faster - Poszczcy

Kontrolle - Grupa kontrolna

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wewntrzne trawienie a odnowa kom�rkowa

Organizm ludzki w przebiegu proces�w yciowych we wszystkich swych strukturach tkankowych, kom�rkowych i molekularnych podlega cigym objawom zuycia i starzenia. Tylko przez nieustanne procesy naprawy i odnowy jest on w stanie utrzyma swoj struktur i funkcj. Jednake zdolno do tworzenia nowych kom�rek po urodzeniu nie pozostaje taka sama dla wszystkich populacji kom�rkowych. Rozr�nia si tkank spoczynkow, tkank stabiln i tkank odnawiajc si. Kom�rki tkanki spoczynkowej utraciy zdolno do podziau. Cho s jeszcze zdolne do syntezy DNA, jednak nie do mitozy. Do tej tkanki spoczynkowej nale kom�rki zwojowe OUN oraz kom�rki minia sercowego. Tkanki stabilne zawieraj kom�rki dugoyjce przy fizjologicznie niewielkiej utracie kom�rek. Intensywno mitoz jest odpowiednio niewielka. Nale tu hepatocyty, kom�rki cewek nerkowych, kom�rki tkanki cznej, chrzstek i koci oraz kom�rki gruczo�w zewntrz- i wewntrzwydzielniczych. Wyspecjalizowane zr�nicowanie tych kom�rek nie wyklucza zdolnoci tych kom�rek do podziau, wymaga to jednak specjalnego bodca, np. zranienia, ewentualnie take

duszego postu.

Do tkanek odnawiajcych si nale kom�rki nabonkowe bon luzowych i cay nask�rek, ukad limfatyczny i dua cz ukadu krwiotw�rczego. W tkankach tych wysoka intensywno tworzenia si nowych kom�rek (zuszczania si kom�rek) zapewnia wymagan odnow kom�rek. Naley przypuszcza, i post rozpoczyna swoje dziaanie w pierwszym rzdzie na obszarze ukad�w kom�rek kwalifikujcych si do usunicia i zwyrodniaych, i przewanie przy zuszczaniu kom�rek. Dla wyr�wnania cykl mitotyczny, jak to wykazano na przykadzie jelita krtego, zostaje w pocie najpierw spowolniony. W ten spos�b w peni zdolna do funcjonowania i witalna tkanka jest oszczdzana tak dugo, jak tylko moliwe.

Jak ju opisano, organizm w pocie pobiera swoj pul zapotrzebowania na substraty energetyczne g�wnie z mezenchymalnej przemiany strukturalnej w postaci aminokwas�w glukoplastycznych, najczciej alifatycznych, oraz tuszcz�w obojtnych. Mniejsza cz jest otrzymywana z proces�w rozpadu kom�rek. Z tego powodu w pocie troch wzrastaj wartoci kwasu moczowego i kreatyniny w surowicy. Dopiero po wyczerpaniu wszystkich zgromadzonych rezerw tuszczowych i biakowych zostaje przypieszone zuszczanie si kom�rek a do przedmiertnego rozpadu biaka. Na sekcji stwierdza si, i orodkowy ukad nerwowy jest nienaruszony (rys. 7 i 8).

Maksymalnie oszczdzane pozostaj te wszystkie gruczoy dokrewne, szczeg�lnie nadnercza, i do pewnego stopnia r�wnie misie sercowy.

Czas przeycia zdrowego czowieka bez nadwagi przy braku poywienia - lecz wystarczajcym dowozie pyn�w - wynosi ok. 60 do 80 dni. Nieodwracalne szkody w sensie dystrofii godowej wystpuj najczciej dopiero po upywie biblijnych 40 dni postu. W poszczeg�lnych przypadkach granica ta jest okrelana przez indywidualne rezerwy tuszczu i biaka, wiek, jak r�wnie stan czynnociowy caego organizmu (p. r�wnie rozdzia "Czas trwania postu").

Dystrofia godowa przez niewaciw diet

Do dystrofii godowej z ewentualnymi miertelnymi nastpstwami dochodzi nie tylko w obozach jenieckich wszystkich lud�w i epok, lecz take przy miesicymi trwajcym niskokalorycznym nieprawidowym ywieniu w celu utraty wagi, jak pokazuje klasyczny przykad z USA. W latach 1977/78 16 biaych kobiet w wieku 23-51 lat i jeden biay mczyzna w wieku 43 lat po dwu- do omiomiesicznym "Protein sparing modified fast" z biologicznie maowartociowym hydrolizatem biakowym z kolagenu lub elatyny o kalorycznoci 300-500 kcal dziennie zmarli z powodu dystrofii minia sercowego i niemiarowoci. Dalszych 41 z ok. 37000 uczestnik�w tego lub podobnych program�w dietetycznych zmaro z powodu cukrzycowe zaburze metabolicznych lub choroby wiecowej (288). Warta odnotowania w tych badaniach jest konstatacja. i ofiarami miertelnymi tej diety nie byli najgrubsi, lecz osoby z niewielk nadwag. Wycignito std wniosek, e najgrubsi dysponuj r�wnie wysz "Lean body mass" i dlatego mog lepiej przetrzyma nawet dusz "niebiologiczn diet god�wkow". Nieznana liczba tych, co ponieli niejawn szkod na zdrowiu, z pewnoci nie jest maa. Na przykadzie tym jasna staje si r�nica midzy niefachowymi, niebezpiecznymi zaleceniami dietetycznymi w niekorzystnych warunkach ycia i pracy, bez nadzoru lekarskiego, a terapi postem prowadzon przez wyszkolonych w tej dziedzinie lekarzy (p. str. 21 [w oryginale], str. 9-10 [wydruk]).

Oczyszczanie ze zog�w i toksyn

Terapeutyczny proces wewntrznego trawienia uruchamia si w pocie szybciej ni w kadej - take niskokalorycznej - diecie. Zrozumiae, e najpierw s zabierane nadwyki pokarmowe w zakresie cukru, biaka i tuszcz�w, krce we krwi, jak r�wnie ich pierwotne zogi w usieciowanych strukturach cian naczy i woniczek, jak i substancji podstawowej. Tak wic ju wzgldnie wczenie - mianowicie w pierwszym i drugim tygodniu postu - dochodzi do normalizacji podwyszonych wartoci cukru, tuszcz�w wzgldnie cholesterolu i globulin we krwi. Wraz z odwr�ceniem gradientu ste powstaje w nadal kontynuowanym pocie narastajce "zasysanie" w kierunku krwiobiegu, kr�ry unosi nie tylko pyn i sole mineralne (str. 32 [w oryginale]), lecz take wiele innych substancji, pozostawionych na "odcinku tranzytowym" (p. wyej, str. 9 [na wydruku]), jak r�wnie starsze zogi, o ile nie s one nazbyt ju utwardzone lub zwapniae. R�wnie na obszarze woniczek zaronitych droga powrotna jest zamknita (82, 196, 243). Niestety nie ma jeszcze metody pomiarowego przedstawienia tego procesu "wyugowania" i dalszego trawienia takich zog�w. Porednio pr�ba ksantoproteinowa wedug Bechera wskazuje takie substancje, jak tyrozyna, tryptofan, fenyloalanina, fenol, krezol i indykan. Jak ju opisano, substancje te wzrastaj w czasie postu w moczu i uzasadniaj tym przypuszczenie, i wraz z dugotrwaym odwr�ceniem kierunku metabolizmu w pocie otwiera si cay przedzia mezenchymalny, a zogi staj si dostpne dla rozkadu przez trawienie wewntrzne lub dla wydalania. Por�wnywalnie, wzrost kwasu moczowego w surowicy sygnalizuje nie tylko rozpad wasnych substancji jdrowych organizmu, lecz take odpyw z tkanki cznej egzogennego kwasu moczowego (rys. 7). Mona si obawia, i og�lna toksyczna sytuacja rodowiska naturalnego (Eichholz [55]) rozcigna si take na nasze rodowisko wewntrzne. W tkance tuszczowej os�b zmarych mona wykaza mn�stwo wglowodor�w chlorowanych, midzy innymi DDT (Maie-Bothe) lub PCB (wielochloropochodne dwufenylu), jak r�wnie metale cikie: o�w, kadm, jod, rt itd. (128). Zogi te dziki uprzedniemu przejciu przez wtrob prawdopodobnie zostay ju unieszkodliwione chemicznie, a tym samym pozbawione dziaania og�lnego (np. przez sprzganie z kwasami nieorganicznymi lub aminokwasami lub przez estryfikacj, metylacj itd.). W tym przypadku raczej nie naley si liczy z reewakuacj tych pozostaoci w celu ich wydalenia przez metabolizm nawet w pocie, a gdyby, to w postaci zdetoksykowanej.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 7. Zmiana stenia w surowicy (----), klirensu () i wydalania kwasu moczowego w pocie, n = 12 (z: Schrpler, P., Schulz, E. [271])

[Oznaczenia na rysunku:]

Mittelwerte - Wartoci rednie

Vertrauensgrenzen - Granice przedziau ufnoci

Serum - Surowica

Clearance - Klirens

Exkretion - Wydalanie

Tag - Dzie

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Stopie intoksykacji substancjami egzogennymi i moliwo wpywu na ni przez post dayby si dopiero wykaza przez pr�bne biopsje tkanki tuszczowej przed i po pocie (181). A tak zdani jestemy na subiektywne wypowiedzi poszczcych, informujcych o gorzkim lub sonym smaku na jzyku, o cuchncych wydalinach w stolcu i moczu oraz o "wstrtnej woni" wydychanego powietrza. Kady poszczcy jest otulony swoj cakiem indywidualn chmur zapachow. W cisym pocie zerokalorycznym odczuwa si przede wszystkim zapach acetonemii. Znika on ju przy maych dodatkach sok�w owocowych i wywar�w warzywnych, jak np. w pocie Buchingera.

Bez przesady mona m�wi o daleko idcym odsoleniu, ustpieniu obrzk�w i "odszlakowaniu". Fibryle, w�kna i kom�rki podcieliska zostaj zredukowane do normalnych rozmiar�w i przyblione do idealnego ekonomicznego stanu czynnociowego. Delikatne struktury lipoproteidowe, r�dbonki naczyniowe, bony woniczkowe i bony kom�rkowe staj si aktywniejsze metabolicznie , a pory - przepuszczalniejsze. Dziku temu zaopatrywanie kom�rek i odprowadzanie produkt�w przemiany materii zachodzi atwiej, cay organizm moe na powr�t gbiej odetchn w najprawdziwszym sensie tego sowa. Na tej poprawie wewntrzkom�rkowych warunk�w ycia zyskuj r�wnie wszystkie enzymy kom�rkowe, szczeg�lnie polimeraza DNA. W procesie podziau kom�rkowego mona oczekiwa mniejszej iloci bd�w w transkrypcji i translacji, a tym samym mniej karcynogennych, wadliwych czsteczek.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 8. Zmiana stenia kreatyniny w surowicy (----) i klirensu kreatyniny () w pocie, n = 28 (z: Schrpler, P., Schulz, E. [271])

[Oznaczenia na rysunku:]

Mittelwerte - Wartoci rednie

Standardabweichung - Odchylenie standardowe

Serumkreatinin - Kreatynina w surowicy

Kreatininclearance - Klirens kreatyniny

Tag - Dzie

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ju od dawna wiadomo, e substancje z rozpadu kom�rkowego pobudzaj swoje otoczenie do nasilonych podzia�w kom�rkowych i tworzenia nowej tkanki, np. przy gojeniu ran. Bier okreli te substancje jako nekrohormony. Po tym, co byo powiedziane, r�wnie w pocie mona liczy si u pobudzeniem si regeneracyjnych przez nekrohormony. Indywidualnie zmodyfikowany, kr�tkotrway post trzy dni przed terminem operacji okaza si sensowny chyba r�wnie z tej przyczyny. Przed operacyjnym wkroczeniem na obszarze jamy brzusznej trzydniowy okres postu dla opr�nienia jelita, przy r�wnoczenie wystarczajcej poday pyn�w, witamin i soli mineralnych, jest z pewnoci szczeg�lnie uyteczny. Ewentualne przeciwwskazania musz naturalnie w kadym przypadku by uwzgldnione. U otyych redukcja masy ciaa przed operacj take drog postu jest w kadym przypadku podana, jednake midzy kocem postu a terminem operacji musi upyn minimum trzy do czterech tygodni zoptymalizowanego odywiania penowartociowego (77, 220).

Takiego gboko sigajcego samooczyszczenia i przeduajcego ycie pobudzenia odnowy kom�rkowej przez trawienie wewntrzne mona z reguy oczekiwa dopiero po duszym - ok. trzy- i wicejtygodniowym pocie. Regularnie powtarzany post ma charakter zahartowujcy poprzez trening funkcji alarmowych i sensown ekonomi si yciowych.

Sytuacja immunologiczna

Przy prawidowym stosowaniu i dawkowaniu zwizany jest z postem pozytywny wpyw na caoksztat sytuacji immunologicznej. Jednak znane dotychczas wyniki bada w kierunku wyjanienia og�lnej sytuacji immunologicznej w pocie s bardzo r�ne i po czci wypadaj sprzecznie. Ich ocen dodatkowo utrudnia to, e byy one wykonywane r�nymi metodami, przy niejednakowych okresach trwania postu i przy bardzo zmiennych grupach pacjent�w (27, 60, 124, 136).

Schornbusch (260) stwierdzi we krwi swego poszczcego kolegi Schenka spadek zdolnoci niszczenia paeczek jelitowych, przy czym bakteriob�jczo wobec paciorkowc�w wzrosa. W nastpnych trzech tygodniach wzrosa jednak bakteriob�jczo zar�wno wobec paeczek Coli, jak i wobec paciorkowc�w. Sam Schenk zaobserwowa u jednego pacjenta podczas dziesiciodniowego postu na herbacie natychmiastowy i cigy wzrost opsonin w surowicy oraz wzrost fagocytozy Coli. W 14-dniowej kuracji na diecie "suchej" wedug Schrotha o kalorycznoci ok. 900 kcal ("ok. 3766 kJ) dziennie ujawni si pocztkowy spadek z nastpczym wzrostem tych wartoci.

Druschky stwierdzi u 28 z 46 poszczcych wzrost bakteriob�jczoci w stosunku do paeczek wglika, niezmienno u siedmiu i spadek u dziewiciu.

U 14 modych ochotniczo poszczcych onierzy Palmblad (299, 231) uzyska nastpujce rezultaty: bakteriob�jczo leukocyt�w z jdrem patowatym spada w stosunku do gronkowca, aktywno ich fosfatazy zasadowej oceniana kolorymetrycznie zmniejsza si. Wz�r krwinek biaych i zawarto opsonin pozostay bez zmian. elazo w surowicy, jak i transferyna w surowicy zmniejszyy si, ich wzajemny stosunek si nie zmieni. W surowicy tych poszczcych istotnie spado te miano skadowej dopeniacza C3 [w oryginale S III], haptoglobiny i orozomukoidu.

Badania 20 poszczcych otyych kobiet przez Klinga (155) day wyniki podobne. Po 21 dniach postu haptoglobina, transferryna i dopeniacz (₁-globulina) wykazay wyrany, cigy spadek. W obu badaniach pomiary ₂-globuliny, ceruloplazminy, IgA, IgM, IgG i IgE pozostaway w zakresie normy. T sam stao stwierdzi Palmblad r�wnie w przypadku ₁-antytrypsyny, skadowej dopeniacza C4 [w oryginale F IV], liczby krcych limfocyt�w B i T oraz monocyt�w. R�wnie zdolno produkcji interferonu przez limfocyty krwi nie ulega zmianie. Schenk interpretowa swoje wyniki w sensie wzmocnienia obrony immunologicznej przez post, Palmblad i Levi swoje jako osabienie (182).

Obaj autorzy nie uwzgldnili w swych rozwaaniach znaczenia bakteryjnej flory jelitowej i nienaruszonej bariery krew-jelito. A wiemy przy tym, e, jeeli chodzi o rzd wielkoci, g�wna cz ukadu immunologicznego znajduje si w jelicie (kpki Peyera). Niestety nie udao si dotd przekonywajco przedstawi wpywu postu na ukad immunologiczny jelita - ani w przypadku postu wedug Buchingera (p. str. 19 [w oryginale, na wydruku str. 8]), ani postu wedug F. X. Mayra (R. Friebe, [92]).

Przewleke procesy zapalne i martwicze przy wikszej rozlegoci mog nie zosta wystarczajco objte i zregenerowane przez postny krwiobieg i postn przemian materii, gdy przestawienie na metabolizm postu zerokalorycznego jest dla kadej poszczeg�lnej kom�rki enzymatycznym wysikiem, z kt�rym w takiej intensywnoci nie zawsze albo nie w peni mog sobie poradzi zwaszcza uszkodzone narzdy. W takich okolicznociach naley si nawet liczy z osabieniem zamiast wzmocnienia obrony immunologicznej i si odnowy. Tak wic przy ocenie og�lnej sytuacji immunologicznej i wpywu na ni postu i przestawienia dietetycznego skazani jestemy na og�lne dane z dowiadczenia mniej lub bardziej wyranej poprawy oraz na spektakularne pojedyncze przypadki (81).

Gospodarka wodna i elektrolitowa

Ustpienie obrzku i odsolenie

Na pocztku postu wydzielane s przez jelita i nerki znaczne iloci pyn�w ustrojowych. Pyn zewntrzkom�rkowy traci przez to okoo 20 % swej objtoci normalnej , a hematokryt nieco si podnosi. Od razu w pierwszych dniach postu wymywanie soli jest - chyba r�wnie pod wpywem glukagonu - najwiksze, take potas jest wydzielany w zwikszonym stopniu. Bardzo wolno wzrastajce na pocztku wydalanie wapnia z moczem zachodzi w warunkach zwikszonego wydalania magnezu i fosforan�w, kt�re nastpnie tak samo powoli spada. Te przeciwstawne trendy pozwalaj przypuszcza, i wydzielanie soli mineralnych z ukadu kostnego szybko spada, zwikszone wydzielanie wapnia szczeg�lnie u otyych pochodzi z miocyt�w cian naczyniowych, a tym samym zmniejsza napicie mini i cian naczyniowych. Zwikszone wydzielanie wapnia w pocie wraz z podwyszonym wypukiwaniem soli kuchennej dziaa wic antysympatykotonicznie i obniajco na cinienie ttnicze.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 9. (Schematycznie) Wydalanie z moczem soli mineralnych (Na, K, Mg, Ca, Cl) w pocie w por�wnaniu z utrat masy ciaa. Wartoci Na, Ca i K w surowicy pozostaj w zakresie normy (wedug Ditschuneita) (44)

Ft. = Fastentage - D.p. = Dni postu

[Objanienia na rysunku:]

Serum-Na - Na w surowicy

Serum-Ca - Ca w surowicy

Serum-K - K w surowicy

Ft. - D.p.

Gewicht - Masa ciaa

NaCl-Ausscheidung - Wydalanie NaCl

K-Ausscheidung - Wydalanie K

Mg-Ausscheidung - Wydalanie Mg

Ca-Ausscheidung - Wydalanie Ca

Fastentage - Dni postu

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

S�l kuchenna, spoywana w nadmiarze przez wikszo naszych pacjent�w, nie moe zosta od razu z powrotem wydalona przez nerki. Prawdopodobnie jest ona w organimie gromadzona w postaci zdysocjowanej (124, 217): atwo dyfundujcy chlor wedug przypuszczenia Sturma w erytrocytach oraz w sk�rze i tkance podsk�rnej, a s�d znika w zasobie zasad wzgldnie przez redystrybucj w tak zwanych naczyniach oporowych. Podwyszona wewntrzkom�rkowa zawarto sodu prowadzi tam przy zmniejszonym gradiencie transcelularnym ciany naczyniowej do wzrostu pobudliwoci miniowej na dziaanie katecholamin, a tym samym do nadcinienia. Takie spichrzanie zdysocjowanej soli kuchennej jest prawdopodobnym wyjanieniem dla tej czci nadcinieniowc�w, kt�ra dobrze reaguje na odwodnienie i odsolenie w pocie oraz na diuretyki (129). Ma miejsce typowe dla postu ustpienie obrzk�w i odsolenie (NaCl). Wedug nowszych bada (94) jon chloru ma tak silnie sprzyja wchanianiu zwrotnemu sodu w ptli Henlego, i obecnie to wanie chlorowi przypisuje si decydujce dziaanie hipertoniczne w czsteczce soli kuchennej.

Poprzez zwikszone wydzielanie wapnia post dziaa poza tym jako naturalny antagonista wapnia (48, 56, 63, 79). Ilo wydalonych pyn�w i elektrolit�w zaley od indywidualnej sytuacji wyjciowej na pocztku postu. Osoba z nadwag dysponuje wiksz iloci pyn�w ustrojowych i soli mineralnych i dlatego moe wicej z nich wydzieli. W surowicy krwi stenia elektrolit�w pozostaj, co jest godne wzmiankowania, stae, a w miar czasu trwania postu przesuwaj si w kierunku dolnej granicy normy (rys. 9). W neurohormonalnej przeciwregulacji mona zaobserwowa niezawodn ochron przed nadmiern utrat sodu, magnezu i wapnia (44). Nie jest w ni wczony potas, std sytuacja utraty potasu generalnie wystpuje najczciej (150, 172). Zachowanie si soli mineralnych w pocie zasuguje na szczeg�ln uwag. Musz one by uzupeniane wedug zapotrzebowania.

Z wyej opisanym wydzielaniem pyn�w i soli mineralnych zwizane jest og�lne odprenie, odzwierciedlajce si w cinieniu krwi, kreniu jak i w turgorze tkankowym. Przez jednych jest to odczuwane jako przyjemne rozlunienie, przez drugich jako cikie zmczenie i brak napdu. Przy duszym pocie utrata turgoru staje si szczeg�lnie dostrzegalna na sk�rze, poniewa dochodzi do tego jeszcze rozpad tkanki podsk�rnej. Poszczcy staje si bardziej pomarszczony (sk�ra staje si bardziej pofadowana) i uzyskuje on typow, skurczon, "postn" twarz. Z drugiej jednak strony odpraj si przy tym i odnawiaj elementy elastyczne sk�ry, co na powr�t wyr�wnuje utrat turgoru.

W zwizku z tym odwodnieniem w pierwszych trzech dniach wystpuj do czsto lekkie b�le gowy.

Gospodarka kwasowo-zasadowa

Jednym z najwaniejszych zada metabolizmu w ywym organizmie jest utrzymanie staego stenia jon�w wodorowych we wszystkich pynach ustrojowych, przede wszystkim we krwi (252). Wartoci pH krwi wahaj si normalnie midzy 7,35 a 7,45, s wic prawie obojtne. R�wnowaga jonowa jest bezporednio zalena od rodzaju dostarczanego pokarmu, od niezaburzonego oddychania i niezaburzonego odprowadzania zog�w przez jelita i nerki. I tak np. przy diecie czysto lub przewaajco rolinnej mocz staje si zasadowy, przy odywianiu przewaajco misnym kwany. Cikich przesuni wartoci pH we krwi nie mona wywoa ani odywianiem, ani postem. miertelna kwasica zaczyna si od pH 6,8, miertelna zasadowica od pH 7,6. Dopuszczalny zakres jest relatywnie wski, std stao stenia jon�w ma szczeg�lne znaczenie. Wana jest znajomo powiza z pobudliwoci nerwowo-miniow, wyraon przez Gyrgy'ego (134, 277) wzorem:

(K⁺) (HCO₃^-) (HPO₄^2-) (OH^-)

K =

(Ca²⁺) (Mg²⁺) (H⁺)

[ZMIENIONE w por�wnaniu z oryginaem, str. 33!]

Przy tym wzrost wartoci licznika oznacza zwikszon pobudliwo nerwowo-miniow i wzrost limfocyt�w w surowicy, wzrost wartoci mianownika zmniejszon pobudliwo, spadek limfocyt�w i wzrost leukocyt�w. Stosunek potas:wap = 2:1 odgrywa przy tam g�wn rol. Nadzwyczaj wane dla utrzymania staej wartoci pH jest niezaburzone funkcjonowanie nerek i puc. Zwizek ten

zgodnie z r�wnaniem Hendersona-Hasselbacha wyraa si nastpujco:

HCO₃ (albo s�l = funkcja nerek)

pH = pK' + log

H₂CO₃ (albo kwas = funkcja puc)

Przy tym K' oznacza sta dysocjacji na H⁺i reszt kwasow^-, a

pK' = log

K' .

Poprzez przestawienie na odywianie wewntrzne, tj. spalenie wycznie tuszczu i biaka, powstaje dla nerek dodatkowa praca. Przez to bilans azotowy podwysza si [tak w oryginale], a zawarto wolnych kwas�w tuszczowych i cia ketonowych w surowicy wzrasta. Podczas gdy mocznik jest wydalany bez problemu, kwas moczowy i kreatynina przy przechodzeniu przez cewki napotykaj na trudnoci. Prawdopodobnie nerka nie moe wydziela jednoczenie cia ketonowych i kwasu moczowego, tak, e z tego powodu zatrzymywany zostaje kwas moczowy.

Narastajce jednoczenie w surowicy kwasy tuszczowe i kwasy mlekowe [tak w oryginale] zaostrzaj teraz konkurencj o skompensowanie przez rezerw alkaliczn. Poniewa dwuwglany do tego nie wystarczaj, a rezerwy fosforan�w musz wnet by ju oszczdzane, nerki z aminokwas�w produkuj amoniak, kt�ry moe wiza wartociowoci kwasowe i by wydalany w postaci wodorotlenku amonu. Jest to konieczne ju dla ochrony nabonka cewek przed agresywnym dziaaniem kwas�w. I tak nerka ujawnia si jako znaczcy narzd metaboliczny w pocie, nie tylko dla glukoneogenezy, lecz take dla kompensacji kwasicy.

Tak zwana kwasica godowa albo postna bya dawniej uwaana za r�wnie niebezpieczn, jak kwasica cukrzycowa. Dlaczego tak nie jest, uzasadni to Conradi w swoich badaniach poziomu kwasu cytrynowego w pocie (39). Tak dugo, p�ki dostpna jest wystarczajca ilo kwasu szczawiooctowego dla podtrzymania funkcjonowania cyklu kwasu cytrynowego, nie powstaje adna zagraajca kwasica. Zapewniaj to soki owocowe i warzywne podawane w pocie Buchingera. Uatwiaj one utylizacj wszystkich tych kwanych produkt�w porednich, cia ketonowych, kwas�w tuszczowych, kwasu mlekowego, i przez to poza tym oszczdzaj rezerw alkaliczn. R�wnowaga kwasowo-zasadowa moe by stabilnie utrzymywana na dusz met, obcienie nerek staje si przez to mniejsze, a kryzysy kwasicze w pocie staj si rzadsze (44, 48, 277, 290).

Ley to w naturze rzeczy, i ta czysto metaboliczna kwasica moe by kompensowana g�wnie nerkowo, a mniej przez puca. Jednake take odkwaszaniu przez oddychanie wcale nie przypada jakie mae znaczenie, co mona odczyta z r�wnania Hendersona-Hasselbacha. Nierzadko poszczcemu rzuca si w oczy zwikszona czynno oddechowa take bez wysik�w fizycznych. Zwikszone przez to wydychanie dwutlenku wgla daje si te dostrzec w subiektywnie przyjemnym odczuciu. Wydychanie to mona jeszcze spotgowa przez pewne wiczenia oddechowe, jakie spraktykowane np. w jodze (Bastrika) [dos. "miechy" (sanskr.), typ oddechu z czynnym, forsowanym wydechem (przyp. tum.)]. Takie wiczenia powinny si jednak odbywa tylko pod fachowym kierownictwem.

Poprzez ruch fizyczny na wieym powietrzu wspomaga si wydalanie dwutlenku wgla, a uciliwe objawy uboczne, jak b�l gowy, nudnoci, koatanie serca w tym czasie lub wkr�tce potem ustpuj, najczciej spontanicznie. Odciajco dziaa take czynne lub bierne wypocanie przez spacery, gimnastyk i saun. Wanym warunkiem jest przy tym obfita poda pyn�w.

Niezaburzone funkcjonowanie puc i nerek jest take w pocie gwarancj utrzymania izojonii, izoosmii i izotonii. Obfita poda "jaowej" wody r�dlanej (ok. 2 l dziennie), jak i pobudzajcy oddychanie ruch na wieym powietrzu nale dlatego najwaniejszych warunk�w optymalnego przebiegu postu. W ten spos�b organizm poszczcego poradzi sobie dobrze z kwasic, w terapeutycznym zakresie granicznym naley jednak j stale dobrze mie na oku.

Regulacja hormonalna i neurowegetatywna

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 10. Wydalanie adrenaliny i noradrenaliny z moczem oraz zachowanie si cukru we krwi (wedug: Palmblad i Uvns-Wallensten) (287)

Poszczcy

o Grupa kontrolna

[Oznaczenia na rysunku:]

U - Noradrenaline - Noradrenalina w moczu

U - Adrenaline - Adrenalina w moczu

Blutzucker - Cukier we krwi

Fastendauer - Czas trwania postu

Tage - Dni

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zar�wno pustka w odku, jak i spadek cukru we krwi wyzwalaj ju po niewielu godzinach w podwzg�rzu natychmiastow stymulacj sympatykotoniczn; nastpujcy po niej wyrzut adrenaliny pobudza uzyskiwanie glukozy przez glikogenoliz w wtrobie i w miniach (rys. 10). Jeli, jak w duszym pocie, nie dochodzi do dalszych dostaw z przewodu pokarmowego, w�wczas stale niski poziom cukru we krwi wywouje szybko narastajce wydzielanie glukagonu do krwi. Glukagon ma za zadanie uzyskiwanie energii z zasob�w wasnych. I tak nasila on nie tylko glikogenoliz, lecz take - poniewa zasoby glikogenu zostaj najp�niej po upywie jednego dnia wyczerpane - uruchamia r�wnoczenie lipoliz. Poniewa lipoliza zaczyna si bardzo powoli, pod narastajcym wpywem kortyzonu utrzymywana jest intensywna glukoneogeneza z szybkodostpnych rezerw biakowych. W pierwszych dziesiciu dniach postu w procesach metabolicznych dominuje glukoneogeneza. Zwizany z tym nasilony rozpad biaka wywouje w rosncej mierze na scen somatotropowo dziaajcy hormon wzrostu. Hamuje on luksusow konsumpcj z proteolizy i dziaa poza tym silnie lipolitycznie (173, rys. 11).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 11. Hormon wzrostu i poziom cukru we krwi w pocie (wedug: Uvns-Wallensten, Palmblad, Levi et al.) (287)

Poszczcy

o Kontrola

S-GH = Serum Growth Hormone = Hormon somatotropowy (STH) w surowicy

[Objanienia na rysunku:]

Blutzucker - Cukier we krwi

Fastendauer - Czas trwania postu

Tage - Dni

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zar�wno adrenalina, jak glukagon i hormon wzrostu obniaj wydzielanie insuliny do minimum. Dalszy przebieg postu poczwszy od drugiego tygodnia znajduje si pod dominujcym wpywem hormonu somatotropowego (STH). Obnia on zuycie glukozy w miniach i oferuje w zamian do spalania w rosncej mierze wolne kwasy tuszczowe, tak, i pozostaa glukoza cakiem dugo stoi do dyspozycji tkanki nerwowej i m�zgu. Jednoczenie jest oszczdzane biako. W ten spos�b take przy duszym pocie jest zagwarantowana stabilna homeostaza.

Jako "asystent STH do spraw wykonawczych", glukagon kontynuuje r�wnoczenie swe dziaanie lipolityczne. Ponadto glukagon wzmaga si skurczu serca, rozwija dziaanie wybitnie antyarytmiczne i podwysza perfuzj wiecow przez obnienie oporu naczyniowego. Gdy na pocztku postu pod wpywem katecholamin byo wydalane wicej soli kuchennej, potasu i wody, to obecnie poprzez STH wchodzi do dziaania przeciwregulacja. S�l kuchenna i woda s zatrzymywane, a w przeciwiestwie do tego wap w zwikszonym stopniu wydalany z moczem. Odpowiada temu zatrzymanie spadku masy ciaa i lekki ponowny wzrost cinienia krwi midzy si�dmym a czternastym dniem postu.

R�wnie tarczyca bierze udzia w przebiegu postu (155, 233). Jej g�wnym zadaniem jest regulacja cieplna ciaa w zalenoci od temperatury zewntrznej. Jak wskazuje stromy spadek STH od razu w pierwszych dniach postu, jej funkcja jest silnie ograniczana przez centralne sterowanie podwzg�rzowo-przysadkowe. T₃ i T₄ w surowicy oraz podstawowa przemiana materii obniaj si, a wraliwo na zimno wzrasta. Jungmann wykaza to obiektywnie w tecie Cold-Pressure, co da si rozpozna po wzrocie rozkurczowego i po spadku skurczowego cinienia krwi przy r�wnoczesnym zwolnieniu ttna (146). Palmblad bada take subiektywn wraliwo na zimno. Stwierdzi on, e wraliwo ta nie tylko wzrasta w pocie, lecz r�wnie pozostaje podwyszona jeszcze przez okres ok. czterech dni po pocie (rys. 6 i 12).

W normalnych warunkach z dziennego zuycia energii ok. 2600 kcal (1 kcal = 4,184 J) ok. 1800 kcal = 70 % zostaje wypromieniowane w postaci ciepa, ok. 200 kcal = 7,5 % oddane na drodze konwekcji cieplnej, a ok. 600 kcal = 22,5 % jest potrzebne na codzienny litr potu (277). W pocie produkcja ciepa, sterowana przez tarczyc, ulega w gbi ciaa zmniejszeniu, a wydzielanie ciepa przez powierzchni ciaa zmniejsza si. Jak podaje Aly, r�wnie uczestnicy wielkiego dziesiciodniowego marszu postnego z Gteborga do Sztokholmu bardzo z tego powodu cierpieli (1). Regulacja cieplna zaley te od gruboci podsk�rnej podci�ki tuszczowej. Szczupli trac wicej ciepa i szybciej ni osoby o normalnej wadze, nie m�wic ju o otyych. Tu przechodzenie moe doprowadzi do przezibienia.

Wydalanie wody i soli na pocztku postu wywouje nie tylko wspomnian ju przeciwregulacj przez hormon wzrostu. Wiksza utrata objtoci pynu pozakom�rkowego i odpowiadajce jej wydalenie soli prowadz poprzez zmniejszenie nerkowego przepywu krwi do wyzwolenia mechanizmu renina-angiotensyna II- aldosteron (218). Drog wchaniania zwrotnego zapobiega on dalszej utracie soli kuchennej i pyn�w przez nerki, i tym samym prowadzi przejciowo do wysokozagszczonego moczu i zatrzymania utraty masy ciaa. Bogaty dow�z czystej wody r�dlanej lub herbaty zioowej jest dlatego w pocie celowy i konieczny.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 12. Poziom T₃, T₄ i rT₃ w surowicy oraz poziom cukru we krwi w pocie (wedug: Palmblad, Levi et al.) (233)

rT₃ = RIA T₃

Poszczcy

o Grupa kontrolna

[Objanienia na rysunku:]

S-T₄ - T₄ w surowicy

S-T₃ - T₃ w surowicy

S-rT₃ - rT₃ w surowicy

Blutzucker - Cukier we krwi

Fastendauer - Czas trwania postu

Tage - Dni

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Post a sfera pci

W przeciwiestwie do stan�w dugotrwaego godu z odywianiem niedoborowym i z niedoywieniem, w pocie terapeutycznym zwykle nie naley oczekiwa zaburzenia fukcji gonad. U kobiet miesiczka stanowi najatwiej uchwytn funkcj narzd�w rozrodczych. Poniewa jest ona ju sama w sobie bardzo zmienna pod wpywem takich czynnik�w, jak podr�, obcienie prac czy przede wszystkim przeycia psychiczne, przy ocenie specyficznego oddziaywania postu musi si by maksymalnie ostronym. O. Buchinger sen. stwierdza jednorodne op�nienie krwawienia miesicznego (27). Mi zdarzao si co takiego obserwowa przewanie u starszych kobiet w wieku preklimakteryjnym, ale take u bardzo otyych. U kobiet o normalnej masie ciaa raczej naley si liczy ze wczesnym wystpowaniem miesiczki, prawdopodobnie przez skr�cenie fazy progesteronowej. Miesiczka moe te czasem po prostu wypa bez innych objaw�w towarzyszcych. Przy duszym pocie. poczwszy od trzeciego tygodnia, miesiczka moe sta si kr�tsza i sabsza. Jako moliw przyczyn dyskutuje si uwalnianie nagromadzonych estrogen�w zwizane z rozpadem tuszczu.

Jednake po pocie wzgldnie czsto ewidentnie dochodzi do rzucajcej si w oczy stabilizacji cyklu miesiczkowego i funkcji rozrodczych. I tak u caego szeregu kobiet mogo si urzeczywistni niespenione dotd pragnienie posiadania potomstwa przez normalizacj estrus po pocie (p. str. 151/152 [w oryginale]).

U zdrowych mczyzn podczas postu trwajcego do trzech tygodni nie stwierdzano danych wskazujcych na zaburzenie potencji. Take produkcja nasienia u mczyzn w modszym i rednim wieku nie bya w spos�b uchwytny zaburzona, u starszych moe si jednak troch obniy. Post nie wpywa istotnie na wielko gruczolaka stercza. Jednak trudnoci w oddawaniu moczu ulegaj przez post poprawie. Przy przewaajcej wagotonii poprzez zmniejszone napicie pcherza moczowego bardzo rzadko moe doj do zatrzymania moczu, wymagajcego scewnikowania.

W pocie potrzeba aktywnoci seksualnej i zaspokojenia libido maleje u obu pci tym wyraniej, im duej trwa post. R�wnie tu o tym specyficznym oddziaywaniu postu rozstrzygaj jak zawsze r�nice wiekowe i og�lna indywidualna sytuacja wyjciowa. Przeycie seksualne dowiadcza poprzez post w kadym razie tw�rczej pauzy, kt�ra w nastpstwie potrafi oywi zwizek partnerski, pogbi go i zinternalizowa. W tym aspekcie jest najczciej korzystniej dla zainteresowanych, by poci osobno w rozumieniu przestrzennym i ewentualnie take czasowym; przede wszystkim, gdy istniay problemy pod tym wzgldem.

Krew

Przy przedstawianiu mierzalnych zmian w poszczcym organimie jestemy w dalece idcym stopniu skazani na pracowniane badania krwi. Tak wyjanionych zostao wiele proces�w metabolicznych w pocie poprzez systematyczne badania tuszcz�w obojtnych, wolnych kwas�w tuszczowych, frakcji cholesterolu i glukozy jako skadnik�w pokarmowych, ponadto produkt�w porednich przemiany materii (cia ketonowych, glicerolu) oraz zog�w metabolicznych (mocznik, kwas moczowy, kreatynina) (44, 72, 76, 147, 155, 192, 209, 232). Oznaczanie soli mineralnych w surowicy dostarczyo danych co do osmotycznej regulacji homeostazy w pocie. Drog kontroli zachowania si biaek surowicy zdobyto istotne informacje odnonie immunologii i sytuacji odpornociowej (rys. 13). Poprzez analiz hormon�w we krwi mona byo pogbi zrozumienie regulacji wegetatywnych w pocie, poprzez pomiary enzym�w - proces�w metabolicznych w wtrobie.

Ponadto dalsze wyniki bada s charakterystyczne dla przebiegu postu. Wartoci leukocyt�w, erytrocyt�w, hemoglobiny i hematokrytu mog nieco spa, w normalnym przypadku pozostaj jednak do czwartego tygodnia postu w zakresie normy (rys. 14). O spadku eozynofil�w byo ju m�wione jako o wyniku dziaania katecholamin.

Ze stopniem nadwagi powizane jest czsto, u mczyzn wyraniej ni u kobiet, bardziej lub mniej wyraone podwyszenie wartoci hemoglobiny i hematokrytu we krwi. Podczas przecitnie 17-dniowego okresu postu mona byo stwierdzi statystycznie istotn tendencj normalizacyjn tych wartoci - bez przekroczenia dolnej granicy normy (61, 133). Odpowiednio do tego bilirubina w surowicy moe wzrosn bardziej lub mniej wyranie ju w pierwszych dniach postu lub take p�niej (67, 176). Niekiedy osiga ona sw maksymaln wysoko dopiero po 14 dniach i moe przy tym wzrosn do 2 mg. Istnieje przy tym zwizek z wysokoci poziomu hemoglobiny na pocztku postu: im wyszy poziom wyjciowy, tym wyraniejszy stan pod�taczkowy. Jako objawy towarzyszce mona zaobserwowa zobojtnienie, znuenie i senno.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 13. Zachowanie si biaek krwi w pocie (wedug Jungmanna) (146)

----Powt�rzenie

[Oznaczenia na rysunku:]

Fasten - Post

Aufbau - Realimentacja

Gesamteiwei - Biako cakowite

-Globulin - -globuliny

Albumin - Albuminy

Fastentage - Dni postu

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Z obligatoryjnym wzrostem kwasu moczowego w pocie jest r�wnie zwizany wzrost lepkoci krwi penej, jak to stwierdzi Schindler. Spadek tuszcz�w we krwi prowadzi do wzrostu lepkoci osocza. Poziom cukru we krwi po pocztkowym spadku pozostaje stay w dolnym zakresie normy. Normalnie nawet przy wikszych wysikach fizycznych, jak marsze postne Szwed�w, nie obserwuje si niedocukrzenia. Lekki wzrost SGOT i SGPT jest wyrazem zwikszonej glukoneogenezy, przede wszystkim w obu pierwszych tygodniach. R�wnie biaka surowicy badane w pocie przez Kraussa, Klinga i Jungmanna pozostaway w granicach normy (147, 155, 165). Odczyn opadania krwinek czerwonych, o ile by podwyszony, wskazuje wyran tendencj normalizacyjn. Te wyniki bada, otrzymane przez Ltznera (190), wszdzie si potwierdzaj, midzy innymi r�wnie u Klinga (155), kt�rego wartoci rednie zredukoway si z 20/38 mm do 12/18 mm. O wzrocie wolnych kwas�w tuszczowych ju wspominano, tuszcze obojtne i lipoproteiny obniaj si do dolnej granicy normy. Przy tym udzia frakcji HDL w por�wnaniu do frakcji LDL wzrasta. Take cholesterol cakowity spada bardziej lub mniej wyranie w zalenoci od wartoci wyjciowej i czasu trwania postu.

Wraz ze zmniejszeniem si cakowitej iloci pyn�w w organizmie siy napicia powierzchniowego krwi wzrastaj, krew staje si ciemniejsza i daje w dotyku wraenie gumowatoci. Nierzadko wskazuje to na niedostateczny dow�z pyn�w.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 14. Wartoci rednie i rozrzut cakowity wartoci erytrocyt�w, hemoglobiny, hematokrytu i retikulocyt�w podczas postu,

n = liczba badanych (z: Blmel, P. M., Jungmann, H.) (14)

[Oznaczenia na rysunku:]

Fasten - Post

Aufbau - Realimentacja

Mill/mm³ - mln/mm³

Erythrozyten - Erytrocyty

Hmoglobin - Hemoglobina

Hmatokrit - Hematokryt

pro 1000 Ery - na 1000 erytrocyt�w

Retikulozyten - Retikulocyty

Tage - Dni

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Krzepliwo krwi w pocie spada, a skonno do krwawie wzrasta. Ich przyczyna jest zoonej natury i dotyczy wielu czynnik�w krzepnicia: witaminy C i K, wapnia i albuminy w surowicy, szczeg�lnie biaka C. Istniejca skaza krwotoczna wymaga wic w pocie szczeg�lnej uwagi. Z drugiej strony kr�tkotrway post moe suy w charakterze przedporodowej i przedoperacyjnej profilaktyki przeciwzakrzepowej (54, 62, 67, rys. 15 i 16).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 15. Zachowanie si poziomu protrombiny w surowicy u 20 pacjent�w podczas postu. Badania kontrolne miay miejsce midzy czwartym a 24 dniem postu. Spadek wskanika protrombinowego wedug Quicka od 1 % do 53 %, rednio 25 % (z: Fahrner, H.) (68)

[Oznaczenia na rysunku:]

Quick - Wskanik protrombinowy wg Quicka

Obst - Owoce

Fastentage - Dni postu

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Krew jako rodek transportu zostaje szybko przeciona przez przekarmienie. Bardzo prdko nadmiar adunku musi zosta rozadowany na obrzeach strumienia krwi - r�dbonkach naczyniowych i otaczajcej mezenchymie. Przez to zostaje upoledzona wymiana substancji i gaz�w, a skonno do zakrzepicy wzrasta. Dopiero przez duszy post uwolnione zostaj zdolnoci transportowe, na czym zyskuje w pierwszym rzdzie sama krew.

Serce i krenie

Zmniejszenie si objtoci pyn�w jelitowych, pyn�w krcych i pynu pozakom�rkowego w pocie odcia krenie bezporednio, ttno i cinienie krwi wyranie spadaj. Przez to w pierwszym rzdzie zostaje odcione serce, jego wydolno przy czasie postu od jedenastu do 51 dni og�lnie wzrasta. Tak podsumowuje Ritter swe badania na 22 kobietach i 20 mczyznach w wieku od 15 do 61 lat (252). To, e moliwe s wahania og�lnej wydolnoci zar�wno w g�r, jak i w d�, wykazuj badania Jungmanna. U 11 pacjent�w oznaczano podczas 14 dni postu ttno tlenowe (zuycie tlenu na minut podzielone przez czsto ttna), sumaryczne ttno powysikowe (wszystkie uderzenia ttna w pierwszych trzech minutach po wysiku) i maksymalny pob�r tlenu przy pracy na ergometrze. Stwierdzono tu do dziesitego dnia postu niewielki spadek, nastpnie do 14 dnia wyrany wzrost fizycznej i sercowej wytrzymaoci na obcienie wysikiem (147).

To, e w pocie moliwe s take znacznej skali osignicia fizyczne, udowodni Aly i jego dziesiciu szwedzkich przyjaci�. Przemaszerowali oni w cigu 10 dni, poszczc, tras 500 km z Gteborga do Sztokholmu, przyjmujc wycznie pyny nie zawierajce kalorii, jak wod (1). W 1964 r. byo 19 mczyzn ze wszystkich grup wiekowych - nawiasem m�wic wszyscy wegeterianie - kt�rzy dokonali tego samego osignicia marszowego r�wnie w dziesi dni. Tym razem otrzymywali oni 0.4 l soku owocowego dziennie i znajdowali si pod nadzorem naukowym Carlssona ze Sztokholmu (36). Wszyscy uczestnicy przetrzymali marsze dobrze i bez szkody, mimo, e nie byli rutynowanymi turystami pieszymi ani wytrenowanymi sportowcami. Wszystkie zebrane w�wczas analizy metaboliczne pozostaway w zakresie normy, EKG ani badania ukadu krenia nie byy wykonywane.

Normalnie pacjent z powodu swojego serca nie musi by oszczdzany. Wyczyny sportowe s jednak wyjtkiem i nie powinny by wymuszane na niewytrenowanych.

Stopie zdolnoci do wysik�w fizycznych i wydolno sercowa s wielkociami indywidualnymi, gdzie kademu przypisana jest jego okrelona miara. Jak to moliwe, by serce r�wnie w pocie mogo by zdolne do takich osigni? Ju w warunkach normalnych jest ono w stanie przy obcieniu wysikowym wykorzystywa w rosncym zakresie take kwas mlekowy. Zwikszone w pocie spalanie cia ketonowych, lecz take i kwas�w tuszczowych zamiast glukozy nie sprawia adnych trudnoci. Efektywno tych nowych substrat�w energetycznych jest nawet jeszcze wiksza. Okooosierdziowe pytowate ciao tuszczowe ma mianowicie, niezalenie od innych tkanek tuszczowych, autonomiczn funkcj bezporedniego awaryjnego zaopatrzenia w energi przez swoje atwiej spalalne dla serca kwasy tuszczowe i ciaa ketonowe (75, 77, 173, 252, 277).

Hiperwentylacja, dajca si niekiedy zaobserwowa w pocie ju w spoczynku, lecz r�wnie przy wysiku, jest nastpstwem zwikszajcego si zapotrzebowania na O₂ przy wzrastajcym spalaniu tuszcz�w i kompensacji kwanego rodowiska wewntrznego w pocie przez wzmoone wydychanie CO₂. Nie ma wic ona nic wsp�lnego z jakim obnianiem si wydolnoci serca. Niezalenie od siebie Grote (102) i Jungmann (147) stwierdzili skr�cenie czasu trwania skurczu przy kocu 14-dniowego postu i zinterpretowali je jako efekt inotropowo dodatni, por�wnywalny z dziaaniem naparstnicy lub strofantyny.

Odwrotnie, Mark i Flemming stwierdzili u siedmiu z dziewiciu kobiet z nadwag w wieku od 16 do 50 lat przy duszym pocie wyduenie okresu skurczu izometrycznego, wykraczajce ponad zaleno od czstotliwoci (209). Jako przyczyna tych r�nych wynik�w, pomijajc r�nic w populacjach pacjent�w, maj znaczenie take okolicznoci towarzyszce postu. Pierwsza grupa pocia przy obfitym dowozie pyn�w i soli mineralnych przy aktywnym treningu fizycznym, druga przewanie lec w �ku przy zerze kalorii.

Dystrybucja objtoci krwi krcej zmienia si podczas postu w typowy spos�b. Zapotrzebowanie na krew w obszarze unerwienia nerw�w trzewnych spada do minimum, i r�wnie sk�ra w interesie zmniejszenia promieniowania cieplnego jest perfundowana moliwie najoszczdniej. Zmienna wielko przepywu krwi istnieje w nerkach w zalenoci od regulacji hormonalnej i indywidualnej sytuacji wyjciowej, niezmiennie optymalnie zaopatrywane s w pocie m�zg, serce, puca i wtroba. Wielko przepywu krwi przez minie zaley take w pocie od wymaganej mocy.

Przez zmniejszenie objtoci krwi krcej dochodzi r�wnie do zmniejszenia sylwetki serca w pocie, co moe by wykazane na ekranie rentgenowskim (160). Przy odpowiednim treningu kondycyjnym mona stwierdzi nie tylko zmniejszenie, lecz r�wnie lepsze napicie toniczne uprzednio zwikszonych sylwetek serca, jak u pacjent�w Koflera (rys. 17-24). Ju wczeniej Kienle (151) badaniami fonograficznymi u pacjent�w z niewydolnoci serca wykaza opr�nienie przez post przepenionych zbiornik�w ylnych krwi ze wzrostem objtoci wyrzutowej i popraw wydolnoci serca.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 17. Pacjent 62-letni, niewydolno serca i obrzk podudzi przy nadcinieniu samoistnym; po 21 dniach postu normalizacja cinienia krwi, wydolnoci i eliminacja obrzk�w, dobre samopoczucie (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 18. Pacjent 70-letni, niedowaga, b�le zamostkowe, napadowe zaburzenia rytmu serca. Normokaloryczna wegeteriaska dieta penowartociowa doprowadzia do istotnej obiektywnej poprawy wydolnoci i subiektywnie lepszego samopoczucia. Spadek masy ciaa nie odgrywa tutaj roli, poniewa masa ciaa pozostaa staa (z: Kofler, B.) (160)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zmniejszenie radiologicznej sylwetki serca w pocie mona wyjani trzema przyczynami:

1. Wraz ze zmniejszeniem naczyniowego oporu obwodowego i objtoci krwi krcej zmniejsza si r�wnie objto kom�r serca przede wszystkim w tych obszarach, kt�re uprzednio byy ju nadmiernie rozcignite, powikszone, poszerzone.

2. Zaspokajajcy zapotrzebowanie rozkad tkanki tuszczowej w celu bezporedniego awaryjnego zaopatrzenia poszczcego serca w energi przyczynia si odpowiednio do zmniejszenia widocznej radiologicznie sylwetki serca.

3. Take zwenie - szczeg�lnie nadmiernie rozcignitych i przeronitych - kom�rek minia sercowego przyczynia si chyba w najmniejszej czci do powstania tego efektu radiologicznego.

Poprawa zakresu wydolnoci serca przez post terapeutyczny znajduje tu dalsze solidne uzasadnienie. Badania przebieg�w elektrokardiograficznych r�wnie przy duszym pocie do okresu powyej czterech tygodni nie wykazuj adnych odchyle patologicznych. Bardzo ju rzadko mona zaobserwowa odwr�cenie zaamka T (284) nad lew cian klatki piersiowej bez towarzyszcych objaw�w klinicznych. Ich przyczyna jest jeszcze nie wyjaniona, najczciej ustpuj one z powrotem w cigu dni. Tendencje do poprawy odpowiadajce stanowi klinicznemu wykazuj obnienia odcinka ST i wszelkiego rodzaju zaburzenia rytmu; polepszone wykorzystanie O₂ przez misie sercowy w pocie oddziaywuje ewidentnie korzystnie na zmiany przerostowe i zaburzenia wiecowego przepywu krwi. O pozytywnym efekcie wywieranym na serce przez glukagon bya ju mowa (64, 259).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 19. Pacjentka 68-letnia ze zdrowym sercem i cik migren pocia 18 dni i pozbya si dolegliwoci. W sylwetce serca wraz ze zmniejszeniem ujawio si wyranie lepsze napicie toniczne (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 20. Pacjent 59-letni, cika Angina pectoris po zawale minia sercowego, odnone zmiany w EKG. Po czterotygodniowym leczeniu z 21 dniami postu i spadku masy ciaa 9,5 kg pacjent zn�w by w stanie przez dwie godziny wchodzi pod g�r bez dolegliwoci. Ewidentne podwyszenie napicia tonicznego lewej komory ze zmniejszeniem rozstrzeni (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 21. Pacjentka 50-letnia, chciaa pozby si nadwagi i oczyci z toksyn, bez innych dolegliwoci. Poszerzenie sylwetki do zakresu granicznego normy ustpuje po 21 dniach postu, tonus miniowy uleg poprawie (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 22. Pacjent 56-letni, leptosomiczny, zaburzenia krenia obwodowego (Claudicatio intermittens), bez objaw�w sercowych. Po 16 dniach postu zmniejszenie wymiar�w serca z zaokrgleniem uk�w komorowych. Subiektywnie dobry stan wydolnociowy. Wyrane zmniejszenie si "poduszeczki" tuszczowej na koniuszku serca (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 23. Pacjentka 50-letnia, asteniczna, przewleke zaparcie, zaburzenia snu, bez nadwagi. Po 21 dniach postu na herbacie cie serca smuklejszy, z tali, o lepszym napiciu tonicznym. Og�lna wydolno istotnie podwyszona (z: Kofler, B.) (160)

Rys. 24. Pacjent 56-letni, przewleke nadcinienie. Po 21 dniach postu sylwetka serca zmniejszya si przez obnienie przepony oraz rozpad nasierdziowej i okooosierdziowej tkanki tuszczowej, konfiguracja aorty prawie si znormalizowaa, a tonus poprawi (z: Kofler, B.) (160)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wraz ze spadkiem objtoci krwi zmniejsza si r�wnie cinienie hydrostatyczne, przede wszystkim w czci ylnej naczy i na obszarze dolnej poowy ciaa. Jednoczenie przez to zmniejsza si op�r przepywu na obszarze oyska naczy kocowych. Zwizane z tym ustpienie obrzku generalnie sprzyja przezwoniczkowej wymianie substancji i gaz�w. W odnonych okolicach ciaa wraz z cinieniem hydrostatycznym zmniejsza si take napicie cian. Przez to mog si odpry i odnowi elementy elastyczne. Dotyczy to przede wszystkim obszaru Venae saphenae magnae et paervae, Vena cava caudalis z jej gaziami bocznymi w caej miednicy maej, jak r�wnie Plexus venosi vertebrales interni lumbales et sacrales. Czsto s te wraz z tym eliminowane ukryte obrzki. Przeciwzastoinowe dziaanie postu wanie na tym obszarze jest tak intensywne, e w pierwszych dniach czsto wystpuje silny tzw. zesp� niespokojnych n�g, powizany z cigncym b�lem a do obszaru miednicy, spoje biodrowo-krzyowych i dolnego krgosupa ldwiowego. Uatwiony powr�t ylno-chonny likwiduje ylne przekrwienie opadowe z tendencj do niedocinieniowych zaburze regulacji i jednoczenie podwysza objto wyrzutow, a tym samym wydolno serca.

Oddychanie

R�wnie procesy oddychania nie pozostaj poza wpywem przerwania dowozu pokarm�w na dni czy tygodnie. Tre jelitowa, wydzieliny trawienne oraz krew krca w obszarze unerwienia nerw�w trzewnych i podci�ka tuszczowa ciany jamy brzusznej daj w sumie czn objto ok. 8 l, u os�b z nadwag nawet ponad dwa razy tyle. Ciar tych 8 l, a wic ok. 8 kg, wisi na skutek podcinienia w jamie otrzewnowej g�wnie na przeponie. Przy kadym oddechu musi zosta pokonany nie tylko op�r przepywu w drogach oddechowych i op�r deformacji klatki piersiowej, lecz take wcigana za przepon masa brzucha.

Wraz z opr�nieniem przewodu pokarmowego i caego obszaru unerwienia nerw�w trzewnych przepona zostaje bezporednio odciona. Ju po paru godzinach niejedzenia odczuwa si swobodniejsze oddychanie, a o wiele wyraniej w duszym pocie. Odpowiednio do tego zwiksza si mierzalnie pojemno yciowa. Na kilogram spadku masy ciaa pojemno yciowa u mczyzn podwysza si o 52 cm³, u kobiet o 50 cm³, na dzie postu podwyszenie pojemnoci yciowej u mczyzn wynosi 24 cm³, u kobiet 20 cm³ (tab. 2).

Tabela 2. Wzrost pojemnoci yciowej (VC) po pocie u 30 kobiet i 30 mczyzn

_________________________________________________________________

Mczyni Kobiety Og�em

(n = 60) _________________________________________________________________

redni wzrost 174,5 cm 164,5 cm 169,5 cm

rednia masa ciaa 90,4 kg 71,8 kg 81,1 kg

Nadwaga wedug Broca + 20 % + 11 % + 15,5 %

Czas trwania postu 16 dni 15,4 dni 15,7 dni

czny spadek masy ciaa 7,6 kg 6,1 kg 6,8 kg

Dzienny spadek masy ciaa 495 g 380 g 435 g

VC przed postem 3395 cm³ 2700 cm³ 3045 cm³

VC po pocie 3775 cm³ 3020 cm³ 3400 cm³

Wzrost VC na kg spadku masy ciaa 53 cm³ 50 cm³ 51 cm³

Wzrost VC na dzie postu 24 cm³ 20 cm³ 22 cm³

_________________________________________________________________

Uatwienie oddychania przez post zaley bezporednio od spadku masy ciaa. Poniewa spadek masy ciaa na dzie postu jest wikszy u mczyzn, ni u kobiet, przyrost objtoci oddechowej u mczyzn jest odpowiednio szybszy. Zar�wno w otyoci, jak i w zespole "pickwickowskim" te korzystne oddziaywania spadku ciaru brzucha na czynno oddechow s szczeg�lnie wyraziste. R�wnie u poszczcych szczupych, bez nadwagi, pojemno yciowa si zwiksza, cho nie tak wyranie. Obok odcienia brzucha naley przyczynowo te myle o spadku napicia mini�wki oskrzelik�w i pcherzyk�w.

Czynne i bierne rozciganie torebek stawowych prowadzi jak wiadomo sam ju drog receptor�w nerwowych do wzmoenia czynnoci oddechowej. Jak ju powiedziano, podwyszone zapotrzebowanie na tlen i konieczno wydalania zwikszonej iloci powstajcego dwutlenku wgla wzmagaj w pocie czynno oddechow. Kady rodzaj ruchu, przede wszystkim spacery na wieym powietrzu, uatwiaj i nasilaj ten proces. Tym samym wykazane zostaje fizjologiczne przyporzdkowanie wicze fizycznych i ruchu do postu. Tak, ruch dla optymalnego zaopatrzenia w tlen jest jeszcze bardziej niezbdny ni kiedykolwiek. Wyobraenie, e poszczcy musi by oszczdzany przez wyczny czy przewany spoczynek w �ku, jest nie na miejscu. Dochodzi do tego jeszcze, i spacery, pywanie, wiczenia gimnastyczne itd. odczuwane s przez poszczcego jako dobroczynne i oywiajce. Z duym prawdopodobiestwem wydalanie dotychczas jeszcze analitycznie nie wykrytych zog�w gazowych dodatkowo odgrywa niebah rol.

Nie tylko w jamie ustnej i przewodzie pokarmowym, lecz take na obszarze nosogardzieli i na bonie luzowej oskrzeli post rozwija opisane ju dziaanie przeciwobrzkowe i zmniejszajce wydzielanie. Opisane poczucie suchoci moe si rozciga daleko w gb tchawicy. Naley dlatego wci przypomina o obfitym dowozie pyn�w.

Spadek masy ciaa

O niczym tak wytrwale i namitnie nie dyskutuje si w krgach laik�w i lekarzy zajmujcych si diet, jak na ten temat; powinien wic on zosta om�wiony szczeg�owo. By zastrzec si od razu z g�ry:

Spadek wagi podlega fizykochemicznym prawidowociom zachowania energii.

Spadek masy ciaa zaley bezporednio od cisoci ogranicze dietetycznych, czasu trwania postu, wysiku fizycznego i wydzielonej przy tym iloci ciepa. Jest on og�lnie wikszy u modziey w anabolicznej fazie wzrastania, lecz r�wnie i w przewaajcym katabolizmie wieku zaawansowanego i starczego. Mona stwierdzi, take w pocie, r�nice konstytucjonalne midzy smukymi leptosomikami a krpymi pyknikami (tab. 3).

Tabela 3. Zuycie energii (zapotrzebowanie kaloryczne, 1 kcal = 4,184 J). Mczyni (M) maj wysze zuycie energii ni kobiety (K), dlatego spadek masy ciaa jest wyszy u mczyzn ni u kobiet, zar�wno w spoczynku, jak podczas pracy (wedug: Geigy Tabellen 1977 (302))

_________________________________________________________________

Budowa ciaa Zuycie Zuycie energii na dzie

energii Spoczynek Praca

na minut lekka rednia cika

_________________________________________________________________

smuky/wysoki M 1,4 kcal 2016 kcal 2688 kcal 3360 kcal 4032 kcal

M K 1,2 kcal 1968 kcal 2624 kcal 3280 kcal 3936 kcal

normalny/redni M K 1,0 kcal 1440 kcal 1920 kcal 2400 kcal 2880 kcal

M K 0,8 kcal 1152 kcal 1536 kcal 1920 kcal 2304 kcal

krpy/niski K 0,4 kcal 864 kcal 1152 kcal 1440 kcal 1728 kcal

_________________________________________________________________

Stosunek wzrostu - dokadniej m�wic, powierzchni ciaa - do cakowitej masy ciaa odgrywa w ekonomii gospodarki cieplnej znaczc rol. Zgodnie z tym smuky traci stosunkowo wicej energii cieplnej ni krpy. Atleta o silnych miniach dysponuje wikszym potencjaem si ni osobnik o sabych miniach i niewytrenowany. Z powodu wyszego zuycie energii przez minie w por�wnaniu z tkank tuszczow osobnik muskularny zuywa a priori wicej substrat�w energetycznych, cakiem ju abstrahujc od jego wikszej ruchliwoci, wydolnoci i przyjemnoci, jak mu sprawia ruch fizyczny. W przeciwiestwie do tego krpi, przede wszystkim z nadwag, s najczciej typami spokojnymi i mao ruchliwymi. Kobiety skaniaj si bardziej ku typowi krpemu, mczyni bardziej ku typowi atletycznemu. Naley to do podstawowych cech szczeg�lnych budowy ciaa, zwizanych z pci.

Testosteron, mski hormon pciowy, pobudza odbudow mini i ich napicie toniczne, w przeciwiestwie do eskiego hormonu pciowego, estrogenu, kt�ry sprzyja powstawaniu tuszczu. R�wnie typowe rozmieszczenie tkanki tuszczowej jest uwarunkowane hormonalnie: u kobiety tuszcz odkada si na obszarze miednicy i ud, u mczyzn w okolicy ramion i karku oraz na brzuchu. Bywaj skrzyowania tych tendencji, tj. kobiety z mskim odkadaniem si tuszczu i mczyni z kobiecym rozmieszczeniem tuszczu. Te hormonalnie regulowane zasoby tuszczu s naruszane mniej szybko przez post ni zapasy neutralne hormonalnie w innych okolicach ciaa. Kobiety szczeg�lnie czsto bywaj nieszczliwe z tego powodu, i przy wszelkim moliwym umartwianiu si nie szczuplej wanie tam, gdzie by sobie tego najbardziej yczyy, tj. nie mog pozby si tuszczu w okolicy bioder i ud ani zbyt duych piersi. Sytuacja staje si jeszcze bardziej irytujca, gdy zamiast tego kurczy si twarz i szyja i pojawiaj si na nich fady i zmarszczki. Ponadto istnieje "tuszcz strukturalny", kt�ry nie ulega rozkadowi nawet w ekstremalnie dystroficznej katabolii, nawet w sytuacji mierci godowej. Spadek masy ciaa nie jest mianowicie tylko prost kwesti bilansu (p. str. 12 [w oryginale, str. 4 na wydruku], rys. 1).

Dalszy czynnik w bilansie energetycznym naszego organizmu chtnie bywa pomijany. Obok zapas�w tuszczu istniej jeszcze substancje zapasowe bardziej bogate w energi, mianowicie adenozynofosforany. Te superpaliwa , do kt�rych naley ATP, s gromadzone w kom�rkach miniowych, przede wszystkim w jdrach kom�rkowych. Warunkiem istnienia tego dodatkowego zasobu energetycznego jest rozszerzony potencja enzymatyczny, w kt�ry wyposaeni s zwaszcza pyknicy (277, 282). Lekarzom leczcym postem dobrze znane jest to dowiadczenie, e wraz z czasem trwania postu przecitny dzienny spadek masy ciaa w korelacji z coraz bardziej oszczdniejsz podstawow przemian materii staje si r�wnie coraz mniejszy (tab. 4).

Tabela 4. Produkcja ciepa malejca w przebiegu postu w kcal/kg masy ciaa (wedug: Grafe, E. (99))

_________________________________________________________________

Dzie 1 2 3 4 5 6 7-8 9- 15- 18- 22- 25 30- 42

postu 10 16 19 23 31

_________________________________________________________________

kcal/kg

masy 30,2 31,5 30,0 29,0 28,2 27,2 25,2 25,7 23,6 23,2 20,5 22,3 19,6 17,0

ciaa

_________________________________________________________________

R�wnie przy niedoczynnoci tarczycy spadek masy ciaa staje si mniejszy (159). Naley by skrajnie powcigliwym z terapi substytucyjn hormonami tarczycy i da szans pobudzeniu czynnoci wasnej przez post, ewentualnie z podawaniem terapeutycznych dawek jodu. Hormony tarczycy wci bywaj zalecane i przepisywane w celu nasilenia spadku masy ciaa (23). By ujrze ich dziaanie, musiaoby si prowadzi terapi a do zakresu tyreotoksykozy i pogodzi si z nieprzyjemnymi objawami towarzyszcymi. Z lekarskiego punktu widzenia nie jest to do przyjcia (174).

R�wnie podawaniem hormonu wzrostu nie da si istotnie podwyszy ani przypieszy spadku masy ciaa. To samo dotyczy wycig�w z oyska. Te ostatnie maj ewentualnie dobre dziaanie na samopoczucie og�lne.

Najlepsz terapi wspomagajc wci jeszcze jest indywidualnie dostosowany ruch fizyczny w formie spacer�w, sportu u zabawy. Zabiegi Kneippa i sauna nadaj si wymienicie do pobudzenia i treningu regulacji cieplnej, nie s jednak w stanie nawet przy czstszym powtarzaniu przypieszy lipolizy ani spadku masy ciaa. Ich znaczenie ley poza tym w pobudzeniu wydalania przez gruczoy potowe i ojowe oraz poprawie ukrwienia sk�ry (263).

Wci si syszy, jak oburzeni pacjenci zgaszaj: Gdy si wysilam i duo ruszam, moja waga si nie zmienia, jak leniuchuj wylegujc si w �ku, to trac na wadze, co mam waciwie robi? Takie przypadki rzeczywicie istniej. Wyjanijmy kr�tko przyczyny tego stanu rzeczy, dziaajce synergistycznie. Przy kadej pracy miniowej z wntrza kom�rki do przestrzeni pozakom�rkowej przy jednoczesnym uwolnieniu energii wydostaj si jony potasu, przejciowo zastpowane przez jony sodu i wodoru zgodnie z nastpujcym r�wnaniem:

bona p�przepuszczalna

przestrze Na⁺ Na⁺ H⁺ ! K⁺ K⁺ K⁺ przestrze

pozakom�rkowa wewntrzkom�rkowa

Poniewa s�d ma wiksz zdolno wizania wody, wntrze kom�rki staje si bogatsze w wod, a wic cisze. Zwrotna wymiana tych jon�w jest procesem metabolicznym, wymagajcym energii. Moe on si op�nia z r�nych wzgld�w.

Istniejcy ju wczeniej niedob�r potasu, np. z powodu rodk�w przeczyszczajcych, moczopdnych, biegunki.

Nasilony wyrzut hormonu wzrostu w drugiej poowie postu z nasilonym wewntrzkom�rkowym zatrzymywaniem sodu.

Aldosteronizm wt�rny, wywoany niedostatecznie uzupenian utrat pyn�w, wzmaga wydalanie potasu przez nerki i sprzyja wewntrzkom�rkowemu zatrzymywaniu sodu.

Wzrost nerkowego wydalania potasu uwarunkowany estrogenami, najczciej przedmiesiczkowy lub preklimakteryjny.

Osabienie potencjau p�przepuszczalnej bony kom�rkowej, dotyczce kom�rek miniowych, np. przy zwyrodnieniu szklistym.

Og�lnoustrojowa kwasica w pocie uatwia utrat potasu przez nerki, niewystarczajce uzupenienie potasu.

Niedostateczne zaopatrzenie kom�rki miniowej w tlen i substraty energetyczne op�nia wymagajcy energii transport wsteczny potasu do kom�rki (przy stwardnieniu naczy, zwyrodnieniu szklistym woniczek, zym stanie wytrenowania).

Mamy wic do czynienia z zaburzonym bilansem sodowo-potasowym. Pytanie nie brzmi wic "by aktywnym fizycznie, czy spoczywa?". Jedno i drugie w odpowiednim wymiarze jest waciwe. Wane jest niezbdne uzupenienie potasu, nawet gdy nie jest ono w stanie natychmiast z dnia na dzie wyr�wna zaburzenia bilansu.

Przy wszystkich r�nicach populacji pacjent�w i metod postu dochodzimy do nastpujcych rezultat�w: (tab. 5, 6 i 7): mczyni trac przecitnie wicej na wadze ni kobiety, pracujcy wicej ni pozostajcy w spoczynku. Podawanie wglowodan�w w postaci sok�w owocowych i warzywnych wzgldnie wywar�w z jarzyn, jak r�wnie niewielkiej iloci miodu w cznej iloci ok. 200 kcal dziennie (wedug Buchingera) powoduje w nastpstwie zmniejszenie spadku masy ciaa u kobiet o ok. 40 g dziennie, u mczyzn o ok. 50 g dziennie przy przecitnie 21 dniach postu. U ciko pracujcej grupy uczestniczcej w marszu postnym w Szwecji podawanie 0,4 l soku owocowego dziennie zmniejszao spadek masy ciaa o 100 g dziennie przy cznie dziesiciu dniach postu.

Por�wnania statystyczne midzy postem zerokalorycznym a postem czciowym z podawaniem biaka, wglowodan�w i tuszcz�w o cznej kalorycznoci ok. 240 kcal wykazao przy czasie trwania postu w obu przypadkach po 28 dni zmniejszenie spadku masy ciaa u kobiet o 1,7 kg, a u mczyzn o 2,0 kg. W przeliczeniu na przecitn dzienn oznacza to zmniejszenie o 60 g dziennie u kobiet i o 70 g dziennie u mczyzn. Ju wic przy niewielkiej poday kalorii organizm poszczcego reaguje w spos�b czuy stopniowym zmniejszaniem si spadku masy ciaa. Subiektywnie jednak post zostaje przez to uatwiony, a wydolno i ch do ruchu fizycznego podwyszone (26, 27, 48, 49).

Tabela 5. Przecitna dzienna utrata masy ciaa w pocie (d.p. = dzie postu)

_________________________________________________________________

Prze- Liczba

Autor kcal/ Kobiety Mczyni Mczyni Mczyni citna pacjen-

il.dni otye otyli normalni w marszu og�em t�w

_________________________________________________________________

Mark 1955 250/21 440 g 68

Fahrner 1963 200/21 448 g 495 g 476 g

6 pacj. 9 pacj. 15

LLtzner 1969 200/14 350 g 450 g 402 g 116

55 pacj. 61 pacj.

Ritter 1981 200/21 358 g 560 g 464 g 42

(11-51 d.p.) 20 pacj. 22 pacj.

Ditschuneit 1970 0/39 385 g 460 g 403 g 88

(32-42 d.p.) 66 pacj. 22 pacj.

Laube 1972 0/30 395 g 575 g 448 g 167

(11-85 d.p.) 117 pacj. 50 pacj.

Petzold 1975 0/30 394 g 448 g 407 g 50

(11-109 d.p.) 34 pacj. 16 pacj.

Kling 1978 0/20 471 g 20

(13-22 d.p.) 20 pacj.

Aly 1954 0/10 900 g 10

Aly 1964 200/10 690 g 19

Palmblad 1976 0/11 582 g 12

_________________________________________________________________

Tabela 6. Kobiety przecitnie trac mniej na wadze, ni mczyni; przy dowozie 200 kcal dziennie spadek masy ciaa w por�wnaniu do postu zerokalorycznego zmniejsza si u kobiet o ok. 40 g dziennie, u mczyzn o ok. 50 g dziennie (d.p. = dni postu)

_________________________________________________________________

kcal. Kobiety d.p. Mczyni d.p. Mczyni d.p. Mczyni d.p.

otye n otyli n normalni n w marszu n

_________________________________________________________________

0 397 g 237 24 522 g 88 24 580 g 12 11 900 g 11 10

200 359 g 81 18 469 g 92 18 690 g 19 10

_________________________________________________________________

Kalorie pochodzce zar�wno z biaka, jak i z wglowodan�w hamuj glukoneogenez, a tym samym oszczdzaj wasne rezerwy biakowe organizmu. Pierwszestwo naley odda podawaniu biaka w�wczas, gdy musimy liczy si z hiperinsulinizmem, kt�ry moe zosta na powr�t pobudzony take niewielkimi dawkami glukozy. Wysokowartociowe biako mleka odstarcza poszczcemu organizmowi wanych aminokwas�w niezbdnych, kt�rych potrzebuje on do przemiany materii na przebudow i odnow tkanek, kt�ra to przemiana jest wielokrotnie wiksza, ni to wyraa si w bilansie azotowym. Biako suy wic nawet w pocie, przez wymian starych substancji na nowe, odnowie narzdowej (48, 49).

Dlatego generalnie u starszych i cakiem modych ludzi, u os�b z uszkodzeniami narzdowymi, podatnych na infekcje i z obcieniami psychicznymi naley preferowa post z uzupenianiem biaka i wglowodan�w w postaci pynnej o kalorycznoci 200-500 kcal w por�wnaniu z postem tylko z dodatkiem wglowodan�w. Ja preferuj malank, kleiki zboowe, soki owocowe i warzywne lub wywary z jarzyn w por�wnaniu do konserwowanego mleka w proszku.

Dodatki takie poszerzaj zakres dziaania oraz zdolno do wicze fizycznych, pozwalaj - w razie koniecznoci - na duszy okres postu oraz uatwiaj post zar�wno pod wzgldem cielesnym, jak i duchowym (85).

Sen

R�wnie ten, kt�remu nieznane s trudnoci ze snem, zauway, e co si zmienia - najczciej nie natychmiast, lecz dopiero w trakcie przebiegu postu. Op�nione zasypianie lub wczeniejsze ranne budzenie si s typowe, ale w adnym razie nie takie same kadej nocy. Po dw�ch lub trzech kr�tkich i niespokojnych nocach moe nastpi duszy i gbszy sen, po kt�rym czowiek budzi si jak nowonarodzony. Moe take ustali si rytm naprzemienny: jedna noc gorsza, druga lepsza.

U starszych ludzi budzenie si po p�nocy na jedn - dwie godziny nie jest wcale rzadkoci; obecnie w pocie moe to wystpowa czciej i duej. Ta zmiana wzorca snu jest uwarunkowana metabolicznie (170). Fizjologiczny nocny spadek poziomu cukru we krwi stanowi wraz z wzrostem element�w kwanych we krwi: kwas�w tuszczowych, kwasu pirogronowego, ketokwas�w, a nade wszystko kwasu moczowego g�wn przyczyn zmiany wzorca snu. Szczeg�lnie spadek cukru we krwi i wzrost kwasu pirogronowego maj og�lne dziaanie sympatykomimetyczne (280). Nastpstwem jego jest wzrost noradrenaliny i spadek serotoniny w surowicy. Malejce stenia serotoniny w surowicy hamuj lub uniemoliwiaj pogrenie si w gbsze, trofotropowe fazy snu, noradrenalina pobudza marzenia senne (233). Jednake wypoczynek na tym nie ucierpia, gdy przestawienie na odywianie wewntrzne w pocie samo przez si oznacza ju ogromne zaoszczdzenie energii (rys. 25a i 25 b).

Problem ley w psychologicznym uporaniu si z niezwykymi fazami czuwania oraz ywymi, a nawet burzliwymi marzeniami sennymi. Wikszo potrafi zrobi z koniecznoci cnot i korzysta z okazji, by da swobodny bieg mylom r�nym od codziennych oraz swej fantazji. Nierzadko dochodz tak do sowa wane pojcia i wyobraenia, wypierane dotd do podwiadomoci, albo wypywaj cakiem nowe idee i przynosz rozwizania problem�w, kt�rych si przedtem dugo daremnie poszukiwao. Oczywicie taki okres czuwania daje si te zapeni czytaniem, na przykad pogodnych noweli (W. Busch, E. Roth, E. Kishon) a do ponownego zapadnicia w sen.

Wci jeszcze, a by moe bardziej ni kiedykolwiek aktualna jest rada Matthiasa Claudiusa: "a kto nie moe spa, niech si modli" - psalmem, sowami Chrystusa, wersetami Paula Gerhardta albo Tersteegena, z Bhagawadgity lub Koranu. Gotowo do odbioru, percepcji, jest teraz szczeg�lnie dua. Take kr�tki trening autogenny od piciu do siedmiu minut daje moliwo szybszego osignicia kolejnej fazy snu.

Niemao jednak os�b le znosi bycie skazanym na przymusow, bezczynn cisz, na wasne gryzce myli i problemy. Nie napywaj do nich szczliwe pomysy, a przeciwnie, robi si coraz bardziej niezadowoleni, rozdranieni i wylknieni. Tskni si wrcz za niewiadomoci gbokiego snu. Tu trening autogenny lub czytanie raczej jeszcze podwyszyyby napicie.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 25a. Normalna rytmika dnia i nocy

[Oznaczenia na rysunku:]

Luzidittsgrad - Stopie jasnoci umysu

Ergotropie - Ergotropia

Trophotropie - Trofotropia

Aufwachen - Przebudzenie si

Wachen - Czuwanie

Einschlafen - Zanicie

Tageszeit - Pora dnia

Schlaftiefe - Gboko snu

Somnolenz - Senno

Einschlafen - Zanicie

leichter Schlaf - Lekki sen

Sp - Iglice

Mittl. Schlaf - rednio gboki sen

Tiefschlaf - Gboki sen

[pozostae oznaczenia bez zmian]

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rys. 25b. Moliwe zaburzenia snu w pocie:

a wczesne budzenie si

b p�ne zasypianie

c fazy czuwania

Sp = Iglice (Spikes)

[Oznaczenia na rysunku:]

Aufwachen - Przebudzenie si

zu frh - zbyt wczenie

Sp - [zostawi bez zmian]

Siesta - Sjesta

Einschlafen - Zanicie

zu spt - zbyt p�no

Wachphase - Faza czuwania

[pozostae oznaczenia bez zmian]

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

A wic musz by podsunite inne rodki: yk zimnej wody mineralnej albo gorcej herbaty zioowej; obmycie lub polanie n�g zimn wod przed p�jciem na spoczynek albo w nocy. Zanim signie si po medykamenty, naley zleci szklank ciepego chudego mleka lub chodnej malanki, bez wzgldu na ich kalorie, stary domowy spos�b. Jak wiadomo, tryptofan zawarty w mleku potrzebny jest do syntezy serotoniny.

Niemao pacjent�w przyzwyczajonych jest do regularnego przyjmowania rodk�w uspokajajcych, lek�w psychotropowych i nasennych kt�re z biegiem czasu mog doprowadzi do prawdziwej sztywnoci emocjonalnej. Mankamenty dziaa ubocznych czsto dalece przewaaj w stosunku do zamierzonych korzyci. Jako szczeg�lnie niekorzystne opisywane jest stumienie faz marze sennych przez te medykamenty. Trudno wydostania si z tej sytuacji nie jest maa. Jednake post daje wci jeszcze najlepsz po temu okazj. Tu ju nie poradzimy sobie przy pomocy wyej opisanych prostych rodk�w na sen, i jako nastpny krok nasuwa si przepisanie wycig�w rolinnych (Valeriana, Eschholtzia, Humulus lupulus) lub rodk�w homeopatycznych (Coffea, Ambra, Zincum valerianicum).

Gdy wyjani si pacjentom, e odzwyczajenie si od rodk�w nasennych sprzyja funkcjonowaniu przemiany materii, w�wczas maj oni najczciej wystarczajc motywacj, by z nich zrezygnowa, a take by pogodzi si z pocztkowymi trudnociami. Najczciej po dw�ch lub trzech dniach z powrotem stabilizuje si wystarczajcy rytm snu.

Znaczenie powtarzajcych si co noc marze sennych dla wypoczynku psychicznego zostao rozeznane dokadniej dopiero w dw�ch ostatnich dziesicioleciach. Sigmund Freud uznawa, e marzenia senne stoj na stray snu, Paul Bjerre okrela je jako drog uzdrowienia duszy.

Dwoma najwaniejszymi zadaniami conocnych marze sennych s: zapominanie nieistotnych wrae z dnia oraz likwidowanie napi emocjonalnych. Nasza pami i nasza samowiadomo potrzebuj tej kompensacji jak chleba powszedniego, zostaj one przez to wci na nowo odwieane i regenerowane.

Liczne, najczciej wyraziste marzenia senne w pocie przemawiaj wasnym jzykiem. Tak samo jak w sferze cielesnej przeprowadzane s prace porzdkowe ("sprztanie"), podobnie dzieje si te w sferze psychiczno-duchowej. Tutaj post otwiera dostp mylom marze sennych do rozszerzonej, nie odzwierciedlanej intelektualnie wiadomoci w najgbszej gbi naszej duszy. Cakiem nowe kategorie myli marze sennych mog wpyn z innych obszar�w transcendentalnych i zosta przez nas uwiadomione. Ten dostp otwiera si tylko wyjtkowo, jak np. w pocie, lub gdy w wielkiej potrzebie psychicznej woamy wewntrznie o pomoc, walczymy ze wszystkich si o rozwizanie problemu egzystencjalnego lub naukowego.

Opowiadaj o niemieckim chemiku Kekule, e dugo poszukiwany wz�r benzenu ukaza mu si we nie. Przyni mu si w, gryzcy wasny ogon, i przy tym naszo go owiecenie: piercieniowa struktura benzenu.

Tutaj granice jasnowidzenia pyn przez czas i przestrze. Wszystkie ksigi mdrociowe czowieka, przede wszystkim Biblia, opowiadaj o bardzo wielu przypadkach sn�w proroczych. Na pewno kady ma jakie tego zadatki, lecz uzdolnienia s, jak we wszystkich dziedzinach, r�nego formatu. Jak wszystkie zadatki, pozwalaj si one rozwija przez wiczenie, a post daje najlepsz po temu sposobno.

Wszystko to cznie przyczynia si do podwyszonego, prawie euforycznego nastroju, uczucia lekkoci i bycia unoszonym, kt�re towarzyszy kademu duszemu postowi. Dystans od codziennych obowizk�w i trosk, od przywykego otoczenia a przede wszystkim moliwo wycznego bycia dla siebie s istotnymi tego warunkami. Jeden argument wicej, by na okres postu uda si w odosobnienie w oderwaniu od wszystkich obowizk�w, by zagbi si we wasne wntrze. To, co w zamcie dnia tak czsto tracimy z oczu, przeznaczenie naszego ycia, moe jako uszczliwiajca wiadomo na powr�t sta si udziaem tego, kto si otworzy. Nie u kadego i nie zaraz za pierwszym razem post da si podnie do takiego rodzaju przeycia. Ale od przypadku do przypadku ksztatuje si on na nowo i coraz bardziej wiadomie jest przeywany jako niezastpiony proces porzdkujcy dla ciaa i duszy. Otrzymywana std sia i pomoc wpywaj na samego poszczcego i s przekazywane dalej jego otoczeniu, rodzinie, wsp�pracownikom, kolegom.

Somatopsychiczne oddziaywania postu

Wyniki bada wsp�czesnej psychofarmakologii (Harrer, Kielholz i Pldinger, Selbach i in.) umoliwiy nowy wgld w powizania midzy naszym stanem psychicznym a procesami sterowania neurohormonalnego. Przy tym znaczna rola przypada aminom biogennym: adrenalinie, noradrenalinie i serotoninie. Najwaniejsze rodki psychotropowe maj sw�j punkt uchwytu na jednej z tych biogennych amin.

Adrenalina, dominujca w sytuacjach nagej, ostrej mobilizacji si organizmu wywouje nerwowy niepok�j, napite oczekiwanie a do kurczu lkowego i agresywnej hiperdynamiki. Przeciwnie, rozkad adrenaliny w surowicy powoduje odgrodzenie od bodc�w, odprenie i uspokojenie.

W przeciwiestwie do tego noradrenalina jest odpowiedzialna za sprostanie rednim i mniejszym wymaganiom dnia codziennego. Poziom noradrenaliny w surowicy nie podlega tak duym wahaniom, jak poziom adrenaliny. Jego wzrost w surowicy ma dziaanie orodkowo pobudzajce, podwyszajce nastr�j, spadek - dziaanie odwrotne.

Na temat dziaania serotoniny wiadomo w por�wnaniu do tego o wiele mniej. Wzrost serotoniny w m�zgu podczas nocy jest warunkiem wystpowania faz snu gbokiego. Dlatego serotonin okrelano te nazw somnotoniny. Fazy marze sennych s za kadym razem wyzwalane przez noradrenalin.

Jeeli odniesiemy te dane do sytuacji postu, w�wczas wiele staje si janiejsze. Lkowe oczekiwanie, napicie nerwowe lub agresywny niepok�j przy przyjedzie lub w pierwszych dniach postu zalene s od zwikszonego wyrzutu adrenaliny, kt�ra nastpnie obnia si mniej lub bardziej szybko do dolnego zakresu normy.

Poprzez spadek cukru we krwi do dolnej granicy normy oraz wzrost kwasu pirogronowego i kwasu moczowego w surowicy hamowana jest synteza serotoniny i jej wzrost w m�zgu. Przez to zostaj skr�cone fazy snu gbokiego. Drog tych samych proces�w metabolicznych w nocy wydzielana jest w zwikszonej iloci noradrenalina, a przez to w znany spos�b bardzo zostaj oywione fazy marze sennych. Jak ju opisano, w pocie niekiedy dochodzi do zaburze snu, przy czym nastr�j pozostaje jednak euforyczny i podwyszony. R�wnie to zostao w midzyczasie poznane jako efekt dziaania noradrenaliny. Zawsze byo wiadomo, i post ma dziaanie podwyszajce nastr�j, og�lnie odprajce, usuwajce agresj, rozkurczowe i uspokajajce. Teraz widzimy, e przestawienie neurohormonalne w pocie ma dokadnie te same punkty uchwytu, co nowoczesna psychofarmakoterapia.

W kocu wic post okazuje si take naturalnym psychoterapeutykiem o szerokim spektrum dziaania, mianowicie przeciwlkowym i obniajcym napicie, a r�wnoczenie podwyszajcym nastr�j.

Zaburzenia i kryzysy w pocie

Wahania naszego samopoczucia og�lnego, np. uwarunkowane por dnia, por roku, meteorologicznie lub rodowiskowo s regu, i przez wikszo os�b w og�le nie s rejestrowane. Post uwydatnia takie wahania, przez co silniej docieraj one do wiadomoci. Niema rol odgrywaj przy tym czynniki psychiczne, co u poszczcego po raz pierwszy, niepewnego z pocztku, a czasem nawet wylknionego, wywouje wzmoon samoobserwacj.

Od tego wyranie odr�niaj si te zaburzenia czynnociowe przebiegu postu, kt�re zwizane s z przestawieniem na odywianie wewntrzne i na trawienie wewntrzne. Znajomo ich jest konieczna, gdy poszczcy ma prawo oczekiwa wyjanienia ich

przyczyny i oczekuje porady.

Ponadto naley rozr�nia epizody kryzysowe w przebiegu postu, kt�rych podoem s istniejce uprzednio zaburzenia czynnociowe, zmiany organiczne, objawy gerontologiczne lub choroby.

Ocen objaw�w utrudnia ich r�norodna geneza i wartociowo. Zaburzenia czynnociowe, jeli si je przeoczy, mog si rozwin do kryzysu; dlatego wymagaj one natychmiastowych dziaa korygujcych.

Kady kryzys winien stanowi pow�d do ponownego zrewidowania i poszerzenia diagnostyki i ewentualnej korektury og�lnej koncepcji terapeutycznej.

Zaburzenia w pocie

B�le gowy

U okoo 30 % naszych poszczcych ju wieczorem wprowadzajcego dnia jarzynowego, najp�niej nastpnego ranka lub po przyjciu soli glauberskiej wystpuj b�le gowy, r�wnie u os�b, kt�re nigdy si na nie nie uskaray. Ich charakter i lokalizacja s bardzo zmienne i w wikszoci daj si okreli tylko w przyblieniu. Ustpuj najczciej po kilku godzinach i w�wczas nie wymagaj leczenia. W razie potrzeby pomagaj takie medykamenty, jak Gelsemium D4, Spigelia D6 albo Belladonna D4 (27, 29, 74, 75).

Zawroty gowy

Szczeg�lnie w pierwszych trzech - czterech dniach ze wzgldu na przestawianie proces�w regulacji krenia mog wystpi dotd nieznane zawroty gowy, szczeg�lnie przy szybkim prostowaniu si lub przy kadzeniu si. Wartoci cinienia krwi s przy tym najczciej normalne, op�niona jest tylko prdko proces�w adaptacji. Dlatego pomocne s zimne polewania twarzy i suche nacierania szczotk zaraz po wstaniu (27, 75, 124).

Poczucie godu

W tym samym okresie pierwszych trzech dni postu wikszo pacjent�w zgasza poczucie godu, zwaszcza po poudniu lub wieczorem przed zaniciem. Poczucie to najczciej nie utrzymuje si dugo, daje si przetrzyma piciem herbaty zioowej lub wody, take zajcia odwracajce uwag pozwalaj o nim zapomnie. Wraz z zakoczeniem przestawiania wegetatywnego i opr�niania jelita w dalszym przebiegu postu poczucie to prawie zupenie nie wystpuje. Przy utrzymujcym si poczuciu godu podejrzewamy niedostateczne opr�nienie odbytnicy, co jest podstaw do odpowiednich dziaa oczyszczajcych (27, 75, 195).

Zesp� niespokojnych n�g (Restless legs)

Zaraz na pocztku postu lub dopiero przy kocu pierwszego tygodnia okoo 10% poszczcych jest dotknitych przez dokuczliwe uczucie niepokoju w koczynach dolnych, kt�re pojawia si w nocy i po pooeniu si. Sprawdzonymi rodkami zapobiegawczymi s ciepe o zmiennej temperaturze albo zimne polewania lub obmywania ud przed p�jciem na spoczynek, jak r�wnie obfity dow�z pyn�w. R�wnie te objawy najczciej po dw�ch - trzech dniach ustpuj (75, 189).

Kurcze ydek

Nierzadko z zespoem niespokojnych n�g powizane s kurcze ydek; wystpuj one jednak te w spos�b wyosobniony. S one zwizane z przesuniciami elektrolitowymi pierwszych dni i najczciej szybko ustpuj, jednake powinny zawsze by powodem do skontrolowania gospodarki wodno-elektrolitowej. Przy tym niedob�r sodu, potasu, magnezu, wapnia i miedzi wyraa si mniej wicej w taki sam spos�b (75, 124, 189).

Koatanie serca

W kocu pierwszego i na pocztku drugiego tygodnia okoo 20 % poszczcych oczekuje nowa niespodzianka; odczuwaj oni koatanie serca najczciej w nocy i przy pooeniu si na lewym boku. Przy tym ttno z reguy nie jest przypieszone, jednak intensywno silna, tak i wyzwala to uczucie lku. Rzadziej jest r�wnoczenie przypieszone te ttno, na przykad u pacjent�w z nerwic wegetatywn. U starszych pacjent�w mog niekiedy docza si skurcze dodatkowe. Na ile dadz si uchwyci, s wyzwalane przez bodziec zatokowy. Przyczyn wywoujc s kwane produkty przemiany materii, wystpujce w tym okresie we krwi w zwikszonej iloci, przede wszystkim kwas moczowy. W dalszym przebiegu postu objawy te nastpnie ustpuj najczciej samoistnie; dobrze reaguj na podawanie wycig�w z gogu oraz magnezu i potasu (28, 63, 71, 74, 79).

B�l przy poykaniu i sucho w jamie ustnej

S to nastpstwa wydalania pyn�w i soli mineralnych. Wydzielanie liny moe zosta tak silnie ograniczone, e moe wystpi wt�rny stan obrzku i podranienia linianek, szczeg�lnie linianki przyusznej, w postaci homeostatycznego zapalenia przyusznic, rzadziej r�wnie linianek poduchwowych i podjzykowych. Flusser (89) znalaz po temu prawdopodobne wyjanienie. Zawarto potasu w linie w jamie ustnej wynosi 20 mval/l i jest tym samym piciokrotnie wysze ni zawarto w surowicy z ok. 4 mval/l. Pod tym wzgldem lina r�ni si od wzystkich innych wydzielin gruczoowych i pyn�w ustrojowych; jej zawarto potasu zblia si do pynu wewntrzkom�rkowego. Dlatego 1000 ml liny, minimalna produkcja dzienna, zawiera wicej potasu ni caa ilo osocza krwi (3500 ml). Przerwanie produkcji liny moe wic zaoszczdzi w cigu 24 godzin okoo jednej trzeciej objtoci krwi krcej i wicej potasu, ni jest zawarte w cakowitym osoczu krwi. W spadku wydzielania liny naley wic upatrywa mechanizmu oszczdzania nie tylko dla gospodarki wodnej, lecz take w r�wnym stopniu dla gospodarki potasowej (27, 75).

Pot�wki

Wysuszenie bon luzowych dotyczy r�wnie gruczo�w potowych i ich przewod�w wyprowadzajcych. Najbardziej tym dotknite okolice sk�ry wykazuj czerwon otoczk wok� uj gruczo�w potowych z powodu zwikszonego napenienia woniczek. Otoczka ta blednie przy ucisku szpatuk szklan. Przy tym nie powstaje ani b�l, ani wid. Objte tym okolice sk�ry s indywidualnie bardzo r�ne. Mog one dotyczy dr�g spywu potu na piersiach i na plecach, lecz te i okolicy ppka, ud i grzbietu. Po przerwaniu postu objawy te ustpuj. Najczciej wypijana jest zbyt maa ilo pyn�w. Celowa jest obfita poda pyn�w, dalsze leczenie jest zbdne (75).

Wypadanie wos�w

Nasilone wypadanie wos�w obserwuje si w rzadkich przypadkach w dwa do trzech tygodni po okresie postu i dotyczy zwaszcza kobiet po 40 roku ycia. Podawaniem wapnia, magnezu, witamin z grupy B i koncentrat�w cysteiny mona je osabi lub cakowicie mu zapobiec. Wosy odrastaj cakowicie po kilku tygodniach, najp�niej miesicach (75, 105).

Osabienie akomodacji oczu

W przebiegu trzeciego tygodnia wielu poszczcym rzuca si w oczy, e ich wzrok przy czytaniu si pogarsza. Nierzadko daj skierowania do okulisty, by im wypisa nowe okulary do czytania. Byby to jednak bd, gdy wzrok w kr�tkim czasie po pocie wraca do normy, a nawet staje si lepszy, ni by przedtem. Osabiajca si akomodacja w pocie jest zalena od zmniejszenia si cinienia wewntrzgakowego w pocie i zwizanej z tym zmiany promienia krzywizny soczewki. Prawdopodobnie zmniejszony jest te tonus minia rzskowego, a przez to zdolno akomodacyjna. W okresie realimentacji og�lny turgor tkankowy zostaje przywr�cony, a napicie miniowe wzrasta. Lepszy wzrok przemawia za tym, e podczas postu poprawie take uleg stan ukadu optycznego oka (75).

�taczkowe przebarwienie tward�wek

W pocie fizjologiczny jest wzrost bilirubiny w surowicy, a tym samym mniej lub bardziej wyrane otaczkowe przebarwienie tward�wek. Jest ono zalene od podwyszonego metabolizmu hemoglobiny i osiga sw�j punkt szczytowy najczciej przy kocu drugiego tygodnia. Niekiedy jest z tym zwizane pewne og�lne zmczenie, zniechcenie i brak napdu, ustpujce w cigu dwu do trzech dni. Nie jest wymagane jakie szczeg�lne leczenie (75, 176, 192, 193).

Zaburzenia snu

Podczas caego okresu postu mog wystpowa - w spos�b indywidualnie zr�nicowany - trudnoci z zasypianiem lub zaburzenia w przebiegu snu. Zostay one szczeg�owo opisane w rozdziale „Sen” (27, 75, 189).

Przypieszenie oddechu i spontaniczny oddech gboki

U os�b z nadwag czsto obserwuje si mniej lub bardziej wyraon oddechow niewydolno wysikow - rzadziej r�wnie spoczynkow, istniejc ju przed postem i najczciej zwizan z wysokim pooeniem przepony i/lub zaczynajc si niewydolnoci lewokomorow. Takiego rodzaju dusznoci nie mamy w tym miejscu na myli.

Istnieje swoiste dla postu, metabolicznie uwarunkowane nasilenie oddychania, kt�re rzuca si w oczy osobom zainteresowanym jako co niezwykego i znika po pocie ju w okresie realimentacji (p. str. 47-49 [w oryginale]). Jest ona subiektywnie dowiadczana jako przypieszony oddech nawet przy niewielkich wysikach, jak r�wnie jako wyrana potrzeba wieego powietrza.

Take nierzadko spontanicznie ma miejsce pogbiony wdech lub nawet oddech wzdychajcy.

Poniewa objawy te czsto ulegaj poprawie po podaniu kombinacji soli mineralnych (potas, s�d, magnez), nasuwa si przypuszczenie oddechowej kompensacji kwasicy postnej. Przyczyn tych objaw�w jest zapewne uprzedni istniejcy niedob�r tych zasadowych soli mineralnych, nawet jeli ich oznaczenia w surowicy day wyniki w normie (p. rozdzia "Farmakoterapia", str. 77-79 [w oryginale]).

Osabienie mini, adynamia

Wr�d otyych czsto wystpuje, jak wiadomo, homeopatyczny "typ grafitowy". Tu ociao cielesna jest albo wrodzona, jak u wikszoci otyych, albo jest nastpstwem dugoletniego, najczciej uwarunkowanego zawodowo braku aktywnoci fizycznej. W tym miejscu chcemy jednak om�wi niezauwaane uprzednio osabienie mini przy obcieniu wysikiem. Przyczynowo naley tutaj myle o wagotonicznym przestawieniu na oszczdzanie energii, szczeg�lnie, gdy doczy si jeszcze do tego og�lna niech do ruchu.

Niemaa wszake liczba os�b sportowo wytrenowanych pragnaby by aktywna i jest zaniepokojona niezwykym spadkiem formy. Da si on najprawdopodobniej wytumaczy szybkim zuyciem zasob�w miniowych ATP. Tu pomocne okazuje si podawanie malanki (dwa razy dziennie po 1/8 do 1/4 l) i/lub dodatek ekstraktu drodowego do wywaru z jarzyn.

Kryzysy w pocie

Napad migreny

Z prawdopodobiestwem graniczcym z pewnoci u pacjent�w chorych na migren wystpi migrenowy b�l gowy albo ju we wprowadzajcym dniu warzywnym, albo najp�niej po jednym do dw�ch dni postu. Dlatego dla zagodzenia i skr�cenia b�l�w nie wahamy si moliwie najwczeniej zastosowa jeszcze raz rodk�w farmaceutycznych, skuteczno kt�rych pacjenci ju wypr�bowali na sobie. Moe to by ostatni atak na cae tygodnie, miesice lub duej, ewentualnie nawracajce ataki staj si coraz rzadsze i sabsze. Bardzo podobnie zachowuj si pacjenci z przewlekym b�lem gowy, wywoywanym nie naczynioruchowo (27, 75, 124).

Nerwob�l nerwu tr�jdzielnego

Rzdzi si on wasnymi prawami i post go ani nie wywouje, ani te w istotny spos�b na nie wpywa. Dobre wyniki dugoterminowe daje tutaj terapia neuralna [wedug Hunekego, przyp. tum.] (75).

Nerwob�le i b�le miniowe pochodzenia krgowego

Te objawy b�lowe rozwiny si na przebiegu lat u najczciej starszych pacjent�w do pewnego stanu przewlekego. Przyczyn ich s - wielopoziomowo i biograficznie uwarunkowane - zawodowe nieprawidowoci postawy i przecienia, nastpstwa wypadk�w, zmiany zwyrodnieniowe, przecienia statyczne przy nadwadze. Du rol odgrywa przenoszenie napi psychicznych na ca mini�wk plec�w, kt�re prowadz do bolesnych guzowatych stwardnie tkanek, zmian zwyrodnieniowych w cignach i objaw�w uciskowych drobnych staw�w, jak tarczek midzykrgowych. Powizane z tym wielorako nerwob�le potyliczne, szyjne i piersiowe ulegaj czsto poprawie dziki ju samemu nawet odpreniu w pocie lub dodatkowej miejscowej fizykoterapii. Krytyczne reakcje na tym obszarze wystpuj waciwie tylko wtedy, gdy organizm jest przeciony nadmiernym wysikiem gimnastycznym lub sportowym.

Zesp� odbarczenia obrzk�w ldwiowych

Inaczej dzieje si w przypadku b�l�w w okolicy ldwiowej oraz rwy kulszowej. Cho najczciej maj dug uprzedni histori, jednake w pocie wyzwala je nie tylko nadmierne obcienie, niewaciwy ruch lub przechodzenie. G�wn przyczyn jest tutaj likwidacja zastoju i obrzku ylno-limfatycznego, kt�ry zgodnie z prawami hydrostatyki oddziaywuje szczeg�lnie w dolnej poowie ciaa. Statycznie najbardziej obciony i nieprawidowo ustawiony krgosup ldwiowy wraz ze spojeniami biodrowo-krzyowymi bywa dotknity najsilniej i najczciej. Rzadziej moe dochodzi do takich ostrych napad�w b�lowych take na obszarze g�rnego krgosupa ldwiowego i dolnego piersiowego. Zawsze jednoczenie bywaj dotknite elementy podporowe z otoczenia, i mona stwierdzi strefy b�lowe obejmujce cae powierzchnie - na grzebieniach koci biodrowej, wyrostkach poprzecznych krgosupa ldwiowego i 12 ebrze, Trochanter major et minor,

koci kulszowej i na czci udowej [tak w oryginale] koci onowej. Wystpuj nasilone nerwob�lopodobne b�le promieniujce jako objawy podranienia korzeni nerwowych w zakresie Nervi ischiadici, femorales et sacrales. G�wn przyczyn jest zapewne spadek pojemnoci Plexus venosi vertebrales interni. Przez to uaktualniaj si zmiany zwyrodnieniowe z wt�rnymi objawami zapalnymi oraz reumatyczne ogniska zapalne (75).

Dychawica oskrzelowa

Gdy u astmatyk�w w pocie wystpuj kryzysy, to najczciej od razu w pierwszych dniach postu. Czynnikiem wyzwalajcym moe by wysuszenie luz�wek g�rnych dr�g oddechowych wanie na pocztku postu. Mona ich unikn poprzez inhalacje nawilajce, np. z sol morsk, ju przy najwczeniejszych objawach (74). Czsto farmaceutyki zazwyczaj przyjmowane dadz si odstawi tylko czciowo i stopniowo, wzgldnie zastpi przez leki homeopatyczne.

Zaburzenia krenia z niedocinieniem

Spadek cinienia ttniczego w pierwszym tygodniu postu moe wywoa u starszych wazolabilnych i labilnie hipotonicznych pacjent�w niekiedy duej utrzymujce si zawroty gowy i zaburzenia r�wnowagi, ulegajce szybkiej poprawie po przybraniu pozycji poziomej. U pacjent�w z podobnym obcieniem w wywiadzie wejcie w post powinno dlatego nastpowa stopniowo, poprzez diet coraz to niejkaloryczn, tak, by uatwi ukadowi krenia przystosowanie si. W razie wystpowania objaw�w niewydolnoci naczyniowo-m�zgowej nie wolno zej poniej okrelonego indywidualnego wymaganego cinienia minimalnego (28, 57, 146). W przypadkach skrajnych powinno si zaleci stosown diet, a nie post. Naley przy tym stosowa w sensownej kombinacji rodki poprawiajce ukrwienie m�zgowe (np. zimne polewania twarzy), pozycje ciaa (np. wysokie uoenie n�g) oraz medykamenty.

Kryzysy z obszaru odka i dwunastnicy wywoane odstawieniem pokarm�w

U 60% wszystkich pacjent�w z nieytem odka oraz chorob wrzodow odka i dwunastnicy w wywiadzie stan na czczo bywa powodem wystpowania nudnoci, odruch�w wymiotnych, wymiot�w i typowych b�l�w w nadbrzuszu, czsto ju po jednym do dw�ch dni postu. Dodatkowe dziaanie wyzwalajce maj take sodkie soki i sodzone herbaty, kt�re poza tym mog doprowadzi do burzliwych objaw�w zgagi. Dolegliwoci te bywaj najczciej kr�tkotrwae i s przetrzymywane przez pacjent�w. W drugim tygodniu postu nastpnie narastaj a do krytycznych stan�w kolkowych. Niekiedy take dochodzi do niepowcigliwych wymiot�w, uniemoliwiajcych wszelki dow�z pyn�w. Nawet jeli dolegliwoci te s agodne i przejciowe, w adnym razie nie wolno ich przeoczy; wymagaj one natychmiastowej zmiany napoj�w w pocie, a przy wymiotach - doylnego uzupeniania pyn�w. W przeciwnym razie grozi przykra niespodzianka - perforacja starej blizny wrzodowej, jak grom z jasnego nieba. Mniej wakie s podobne reakcje bony luzowej oadka u pacjent�w przewlekle naduywajcych alkoholu, nikotyny lub kofeiny (66, 75).

Kolka �ciowa

W przewlekych dyskinezach dr�g �ciowych, zastojach �ci i kamicach pcherzykowych podanie soli gorzkiej na pocztku postu daje najczciej wraz z gwatownymi wypr�nieniami stolca i luzu natychmiastow ulg, kt�ra moe by powizana z lekkimi, szybko przemijajcymi dolegliwociami kurczowymi.

Jeeli jednak doszo do poruszenia kamieni spoczynkowych, w�wczas nastpstwem jest penoobjawowa kolka �ciowa. Nierzadko doprowadza ona do szczliwego wydalenia kamieni, r�wnie czsto jednak nie udaje si ich wyzby, tak, e trzeba uciec si do pomocy medykament�w. U takich chorych na kamic wymioty po podaniu soli gorzkiej mog si czasem tak spotgowa, e konieczne bywa doylne uzupenianie pyn�w. Wyb�r i dawkowanie rodk�w przeczyszczajcych jelito przy wejciu w post wymaga wic wyczucia.

Wystpuj r�wnie p�ne reakcje kolkopodobne na obszarze wtroby i dr�g �ciowych po niezauwaalnym pocztku, tzn. dopiero w drugim i trzecim tygodniu postu. Jeli na pocztku wraz ze stolcem pojawia si ciemna � pcherzykowa, to p�niej ze stolcem i po wlewach opr�niana zostaje nagromadzona janiejsza � wtrobowa. Stosownie do tego celowe jest dalsze pobudzenie wytwarzania �ci przez odpowiednie herbatki zioowe (27, 75, 192, 193).

Kolka nerkowa

Kolki nerkowe nale do najboleniejszych. Na szczcie wystpuj w pocie bardzo rzadko. U moich pacjent�w byy one wywoywane przez kamienie nerkowe, kt�re r�wnie, poza jednym jedynym przypadkiem, ulegay samoistnemu wydaleniu. S to najczciej szczawiany i moczany lub ich mieszanina. Tylko niewielu pacjent�w wiedziao o swych kamieniach narkowych. R�wnie piasek nerkowy moe zosta wydalony, przy mniej dramatycznych b�lach towarzyszcych. Niezbdna tu jest obfita poda pyn�w i wsparcie medykamentami (27, 75, 188, 193, 268).

Kolka jelitowa

To, e opr�nianie ze starych resztek kau w pocie niekiedy wyzwala przemijajce szybko dolegliwoci b�lowe, nie jest czym niezwykym.

Penoobjawowe kolki jelitowe, przede wszystkim po wlewach, maj powaniejsze to. Przyczyn wywoujc najczciej jest zuszczajca si po przewlekych procesach zapalnych wielkimi patami bona luzowa. Moe tkwi za tym take zapalenie uchyk�w, kt�re nastpnie szybko si w przebiegu postu uspokaja.

Kurczowe b�le na obszarze odbytnicy prawie zawsze zwizane s z guzkami krwawniczymi.

Wszystkie kolkopodobne dolegliwoci jamy brzusznej musz oczywicie by wyjanione drog diagnostyki r�nicowej (27, 75).

Zwikszona skonno do krwawie

W przebiegu duszego postu nierzadko dochodzi do krwawie z dzise, rzadziej do krwawie z nosa, z guzk�w krwawniczych, do nasilonego krwawienia miesicznego. Praktycznie zawsze wystpuje tutaj brak jednego lub kilku podstawowych czynnik�w krzepnicia, przede wszystkim witaminy C, witaminy K, wapnia. Poprzez odpowiedni substytucj krwawienie daje si opanowa najczciej ju po jednym do dw�ch dni. Przy krwawieniach z dzise zawsze wsp�uczestniczy przyzbica. Krwawienia z guzk�w krwawniczych wystpuj nierzadko z przyjemnym uczuciem ulgi po zastoju ylnym na obszarze miednicy mniejszej. Przy nasileniu krwawie miesicznych wsp�uczestnicz naturalnie take wahania hormonalne, przede wszystkim w fazie progesteronowej. W kadym podejrzanym przypadku musi by wykonane rutynowe badanie ginekologiczne (51, 75).

Rzuty reumatyczne

Reumatoidalne zapalenia staw�w wci tygodniami reaguj bolesnymi rzutami zapalnymi, obrzkami staw�w i gorczk, kt�re ustpuj dopiero po duszym pocie, nastpnie jednak mog uspokoi si na duszy okres (27, 31, 59, 75, 194).

Zapalne podranienie y przy zakrzepowych ylakach

Blizny po zapaleniach i zakrzepicach y podudzi przejawiaj w bardzo rzadkich przypadkach ograniczone ogniska zapalne, bardzo wraliwe na ucisk, kt�re jednake po unieruchomieniu, zimnych okadach i - w razie koniecznoci - przystawieniu pijawek szybko zanikaj (75).

Zaostrzenie wyprysku endogennego

W normalnym przypadku wyprysk endogenny cofa si w pocie stopniowo, im duej trwa post, tym bardziej. Jedynie wid moe ewentualnie przybra rozmiar krytyczny. Jeden jedyny raz widziaem u pewnej pacjentki w si�dmym dniu postu rzut zapalny z uog�lnionym wynaczynieniem okoowoniczkowym na obu podudziach, od kt�rego rozpocza si og�lna poprawa wyprysku i zagodzenie widu; do penego wyzdrowienia potrwao jednake 14 dni (75).

Kryzys spastyczny w porfirii

Knudsen (158) donosi o ostrej przerywanej porfirynurii z wystpowaniem kolek brzusznych po omiodniowym pocie zerokalorycznym u 18-letniego kolorowego z nadwag. Autor ten reprezentuje pogld, i przy niedoborze wglowodan�w, jak w pocie, utajona porfirynuria moe przej w posta jawn. My zaobserwowalimy, e w porfirii wywoanej alkoholem [w oryginale: etylem] z typowymi uszkodzeniami sk�ry post przyni�s znaczn popraw bez wystpowania kryzys�w.

Ostre dolegliwoci w strefach blizn

Po dwu- do trzytygodniowym pocie pacjenci niespodzianie czsto podaj wystpowanie kr�tkotrwaych, lecz intensywnych b�l�w na obszarze blizn pooperacyjnych lub powypadkowych. Jak ostro i krytycznie moe to przebiega, pokae niej przedstawiony przypadek.

Ok. 50-letni pacjent, kt�ry z powodu nadwagi po raz pierwszy zdecydowa si na leczenie postem, zosta po dziesiciu dniach postu koo p�nocy wyrwany ze snu przez gwatowny b�l w prawym oku. Gdy po paru minutach ogldaem to oko, z zewntrz niczego nie mona byo dostrzec, nie stwierdzao si adnego odczynu zapalnego. Jedynie przy zamknitym oku gaka bya lekko wraliwa na ucisk i na dotyk; wilgotno-chodne okady z rumianku byy przyjemne i po kr�tkim czasie przyniosy zagodzenie. Reakcji tej nie mona byo wyjani ani oddziaywaniem zewntrznym, ani procesami wewntrznymi. Dopiero teraz pacjent przypomnia sobie, i kiedy w modoci przeby przeszywajce, kute zranienie po stronie zewntrznej oka prawego. B�l, jaki teraz odczu w pocie, by dokadnie taki sam jak w�wczas przy zranieniu.

Poniewa post dosiga wszystkich kom�rek, do ingerencji w ich struktur czsteczkow wcznie, dziaanie jego dotyka wszystkich zmian, uszkodze, zog�w i immunizacji odnonych narzd�w, struktur kom�rkowych i cznotkankowych element�w substancji podstawowej, do jakich doszo w przebiegu indywidualnej historii choroby. Najmodsze zmiany s osigane najatwiej i najszybciej, najstarsze - najduej i najtrudniej. Dopiero wraz z rozcigniciem postu w czasie wchodzimy w coraz dawniejsze warstwy naszej cielesnej przeszoci. Wybitnie zmienny przebieg postu wrcz demonstruje zdrowe niegdy, harmonijne odcinki ycia, jak i z drugiej strony zaburzone, chore.

Spadek cinienia krwi poniej koniecznego minimum

U starszych ludzi w przebiegu pierwszego tygodnia postu moe doj do obniki cinienia krwi poniej niezbdnego cinienia perfuzji, zapewniajcego zaopatrzenie w tlen zwaszcza serca i m�zgu. Zdarza si to szczeg�lnie u nadcinieniowc�w, gdy wartoci cinienia krwi spadn wyranie poniej obszaru granicznego od 140 do 160/90 mm Hg. Poprawa sytuacji zaopatrzeniowej, w pocie tak korzystna wanie dla serca i m�zgu poprzez ekonomizacj proces�w metabolicznych, w�wczas ju nie wystarcza, by skompensowa zaawansowane stwardnienie cian naczyniowych czy wrcz zwenie wiata naczy. Objawy stenokardialne oraz naczyniowo-m�zgowe zawroty gowy praktycznie nie wystpuj w spoczynku, lecz najczciej podczas forsownego wysiku fizycznego. Pilnym rodkiem zaradczym jest pozycja pozioma z wysokim uoeniem n�g. W wypadkach wtpliwych natychmiast podejmuje si sztuczne oddychanie tlenowe i intensywne leczenie kardiologiczne.

Zagroony krg os�b musi by dlatego uprzednio szczeg�lnie dobitnie poinformowany i dobrze nadzorowany (56, 71, 74, 75, 77).

Biegunki

Obfite, raczej wodniste wypr�nienia do trzeciego tygodnia postu wcznie nie s bynajmniej rzadkie, a ze wzgldu na przepenione brzuchy gazowo-kaowe [wedug klasyfikacji F. X. Mayra, przyp. tum.] - absolutnie zrozumiae. Zaniepokojony jest najczciej tylko pacjent. kt�ry uwaa za niemoliwe, by po tak dugim pocie mogy jeszcze wystpowa obfite stolce.

Da si on atwo uspokoi, gdy mu si w spos�b wiarygodny wyjani, e wypr�nienia te s wycznie korzystne dla jego zdrowia.

Wystpujce niekiedy przy tym kolki jelitowe ulegaj poprawie pod dziaaniem ciepych okad�w lub podawania preparatu Belladonna D2, pi kropli na godzin. Nie wolno przeoczy krwawych domieszek w wypr�nieniach, wymagaj one wyjanienia przyczyny. Krytyczn moe ewentualnie by nadmierna utrata pyn�w. U pacjent�w, kt�rzy maj trudnoci z wypijaniem odpowiednich objtoci pyn�w, naley w takim przypadku poda wystarczajc ich ilo drog doyln (75, 192, 195)

II. Metodyka postu

Dieta przejciowa wprowadzajca do postu

Pynne wejcie w post zapewnione jest dziki stopniowo coraz cilejszej trzydniowej diecie przejciowej: pierwszego dnia agodna dieta sur�wkowa ok. 850 kcal (Jadospis 1), drugiego dnia cisa dieta sur�wkowa ok.600 kcal (Jadospis 2), trzeciego dnia 1 kg owoc�w (jabka i pomaracze) rozoone w cigu dnia, ok. 500 kcal. Nastpnego dnia rozpoczcie postu z zabiegami oczyszczania jelit. ywienie to, bogate w bonnik i pektyny, dziaa dziki swojej zdolnoci do pcznienia jak szczotka a zarazem zgarniak, nasilajc i przypieszajc transport i wydalanie treci jelitowej. Po tym wszystkim s�l glauberska pierwszego dnia postu znajduje substrat zdatny do pcznienia, tak, by pod wpywem bodca m�c uwolni w obfitych wypr�nieniach wiksz cz odbytnicy od resztek pokarmowych.

W ten spos�b powoli daje si zredukowa podwyszone, nierzadko spastyczne napicie jelita grubego na obszarze jelita lepego, zagicia wtrobowego, esicy i odbytnicy. W przeciwnym razie to podwyszone napicie w kluczowych odcinkach uniemoliwia regularne wypr�nienia, a po podaniu soli glauberskiej wypywa tylko nieco pynnej treci, a moe si zdarzy nawet, e nie ma w og�le adnej reakcji. Zdziwieni, a nawet oburzeni z tego powodu bywaj najczciej ci wanie pacjenci, kt�rym si tak szczeg�lnie pieszyo z wejciem w post.

____________________________________

JADOSPIS 1 agodna JADOSPIS 2 cisa

dieta sur�wkowa dieta sur�wkowa

____________________________________

Rano: 2 liwki suszone 75 kcal Rano: 2 liwki suszone 75 kcal

1 M�sli lub 10 g Eden 80 kcal 1 mae M�sli 75 kcal

50 g twarogu chudego 40 kcal ____

1 kromka pieczywa 150 kcal

chrupkiego 30 kcal

____

225 kcal

Poudnie: 1 duy zestaw sur�wek 150 kcal

Poudnie: 1 filianka wywaru 125 g kartofli

z jarzyn 25 kcal w mundurkach 100 kcal

1 duy zestaw sur�wek 150 kcal 150 ml malanki

150 g kartofli ze 100 g z jagodami rokitnika 50 kcal

mleka penego, puree 150 kcal ____

____ 300 kcal

325 kcal

Wiecz�r: 1 buka penoziarnista 120 kcal

10 g margaryny 80 kcal Wiecz�r: 1 jabko 125 g 75 kcal

1 jabko 125 g 75 kcal 1 biogurt 150 g 75 kcal

1 filianka wywaru _______

z jarzyn 25 kcal 150 kcal

________

300 kcal

Og�em 850 kcal Og�em 600 kcal

____________________________________

Dalsze jadospisy w Zaczniku str. (209-229 - w oryginale)

To, e �w trwajcy dwa do czterech dni okres przejciowy jest tak bardzo nielubiany przez wielu pacjent�w, ma przewanie podoe psychiczne. Chcieliby oni mianowicie mniej przyjemn procedur oczyszczania jelita wlewami lub sol gorzk moliwie szybko mie za sob. Poza tym koo zamachowe normalnej aktywnoci jest jeszcze wci u nich w penym biegu. Wszystko ma si dzia szybko. Najchtniej chcieliby otrzyma s�l gorzk zaraz po przyjedzie na dworcu albo w hali recepcyjnej. Nawet pacjenci, kt�rzy pocili wielokrotnie, niechtnie daj si odwie od tego gorczkowego popiechu, a konieczno tego dociera do ich wiadomoci dopiero po nabyciu nieprzyjemnych dowiadcze. B�le gowy, zaburzenia snu, zy humor a do nastroju typu "cay wiat si zawali" wcznie ulegaj w ten spos�b wzmocnieniu i utrzymuj si duej ni zwykle. Tak bardzo zwykle zaburzone i niedostateczne opr�nienie jelita zaburza cay przebieg postu. Przede wszystkim przeszkadza te w�wczas nasilone poczucie godu, normalnie kr�tkie i odgrywajce nieznaczn rol.

Ju kilku pacjent�w powiadomiao mnie po wszystkim, e w takiej sytuacji mylao o ucieczce i jedynie strach przed kompromitacj powstrzymywa ich od spakowania walizek i wyjazdu. Jeden na tysic wyjeda jednak faktycznie.

Jednym z nich by znany, zmary w midzyczasie pisarz Bemelmans. Ze swego dramatycznego przeycia stworzy on smakowit histori pt. �How I took the cure� (9).

Minimalnym wymaganiem przed rozpoczciem postu jest przekska wegeteriaska wieczorem w dniu przyjazdu, nastpnie dzie ryowy lub owocowy i dopiero kolejnego dnia rano wejcie w post. W dzie owocowy podaje si 1 do 1,5 kg owoc�w sezonowych w trzech porcjach. Jabka i pomaracze nale do najlepiej tolerowanych i dlatego powinny zawsze by uwzgldniane. Przy osabieniu perystaltyki jelitowej mona doda owoce suszone, jak figi lub suszone liwki. Ten sam cel przy ciepych posikach spenia dzie ryowy. Trzy razy dziennie podaje si po 50 g ryu Avorio albo nieuskanego, rano i wieczorem z kompotem jabkowym lub tartym jabkiem, w poudnie z sosem pomidorowym. Wejcie w post jest moliwe take poprzez dzie ziemniaczany z trzy razy po 500 g parowanych kartofli z sosem pomidorowym. U pacjent�w cukrzycowych zaleca si r�wnowane iloci patk�w owsianych.

Wielu poszczcych jest zdania, e przez natychmiastowe wejcie w post utrac wicej wagi i szybciej. Naprawd jest przeciwnie. Poprzez stopniowe przejcie do postu zar�wno opr�nienie jelita, jak i przestawienie na odywianie wewntrzne udaj si znacznie lepiej. Stopniowe przejcie, rozoone na trzy dni, daje co najmniej taki sam spadek masy ciaa, i to bez opisanych niedogodnoci.

Pierwszy dzie postu, oczyszczanie jelita

S�l glaubersk w charakterze od dawna wypr�bowanego rodka w spos�b przypieszony oczyszczajcego jelito stosuje si w dawce ok. 0,5 g na kg masy ciaa. Poniewa masa ciaa u wikszoci naszych pacjent�w waha si od 60 do 90 kg, dawk w tym zakresie mona uredni na 40 g soli glauberskiej w 3/4 l letniej wody. W razie potrzeby dawkuje si indywidualnie. I tak pacjenci pykno-atletyczni z du nadwag otrzymuj 50 g soli glauberskiej, pacjenci szczupli tylko 30 lub 20 g soli glauberskiej. Przy ilociach poniej 20 g lepsze dziaanie wykazuje s�l gorzka, podajemy wtedy 10 g na 1/4 l wody. Do tego podawane jest troch naparu z owoc�w malin, aby uatwi przeykanie i zaguszy nieprzyjemny posmak.

Oleju rycynowego uywa si, gdy mineralne rodki przeczyszczajce s le tolerowane lub gdy pacjent odmawia ich przyjcia. Dwie do trzech yek stoowych oleju rycynowego popija si ciep herbat zioow. Gdy w pojedyczych przypadkach obydwie wymienione moliwoci nie wchodz w rachub, wtedy zaczyna si od wlewu doodbytniczego z 1/2 do 1 l herbaty z rumianku.

Wlewy doodbytnicze do kontynuacji oczyszczania jelita stosuje si w dalszym przebiegu postu moliwie najoszczdniej. Wlew puczcy w pozycji kolankowo-okciowej nierzadko prowadzi tu do najlepszych wynik�w. Czsto pacjenci nie chc poddawa si wlewom z uzasadnieniem, e maj codziennie samoistne stolce. Na tym nie mona si opiera. W�wczas sensowniej jest podawa w tym samym rytmie rano na czczo po dwie yeczki do kawy soli gorzkiej na szklank wody.

Ze rodk�w tych naley korzysta w spos�b cakowicie indywidualny i stosowa je odpowiednio czciej lub rzadziej.

Zadziwiajce jest, jakie iloci stolca mog przy tym ulega wypr�nieniu a do czwartego tygodnia postu wcznie. Regularne badanie palpacyjne brzucha pozwala wnosi o istnieniu niewypr�nionych pozostaoci stolca i na tej podstawie zleca zabiegi przeczyszczajce.

Suche pukanie jelita jest w nielicznych przypadkach jedyn moliwoci uzyskania wystarczajcego opr�nienia jelita w czasie trzech tygodni postu. Dodatkowo konieczne mog by wstawki z dawek soli glauberskiej lub soli gorzkiej. Pukanie podwodne jelita ze wzgldu na niebezpieczestwo dysregulacji krenia w pocie jest przeciwwskazane.

Podczas pukania jelita pacjent musi na bieco pozostawa pod kontrol, by zapobiec nieprzyjemnym objawom towarzyszcym, na przykad przez zbyt szybki wpyw wody lub uszkodzeniom luz�wki odbytnicy niezrcznymi ruchami.

W stosunku do masa�w okrnicy podczas trwania postu zaleca si powcigliwo. Czsto jest przez to wyzwalana spastyka brzuszna i nieprzyjemnie nasilony wagotonus og�lny. Dlatego zalecaem je tylko w okresie realimentacji po pocie w pojedyczych przypadkach, gdy byo do dyspozycji wystarczajco czasu. W�wczas mog by one cenn pomoc przy uruchomieniu zaburzonej motoryki jelita.

Napoje w pocie

Leczcy postem lekarze dawniejszych czas�w, jak Thanner i Dewey w USA, Guelpa we Francji, v. Segesser i Bertholet w Szwajcarii, Riedlin, M”ller i Kapferer w Niemczech podawali jedynie wod i herbatki zioowe. Co do niezbdnej iloci pyn�w wyznawano w�wczas odmienne pogldy, zadowalano si ok. 1 l dziennie lub mniej (209). O. Buchinger sen. nie okrela jakich staych iloci pyn�w do picia, lecz kierowa si indywidualnym zapotrzebowaniem i uczuciem pragnienia.

_______________________________________________________________________________________

Ze wzgldu na toksyczn sytuacj og�ln (Eichholz) i podwyszone og�lne obcienie metaboliczne dow�z pyn�w w pocie musi wynosi 2-3 l/dzie.

_______________________________________________________________________________________

Wbrew oczekiwaniom zalecenie to napotyka u wielu os�b na niewielki entuzjazm. Ju Buchinger take stwierdza, i poszczcy pij zadziwiajco mao. Przede wszystkim wanie kobiety podaj, e przy najlepszych chciach nie s w stanie wypija wicej ni 3/4 do 1 l dziennie. U takich pacjent�w czsto stwierdza si wysokostony mocz z du iloci osadu oraz podranienie zapalne przewod�w wyprowadzajcych gruczo�w potowych, przede wszystkim pachowych wzgldnie piersiowych. Nierzadko dla kompensacji herbata z rumianku przy wlewie bywa cakowicie albo czciowo zatrzymywana.

Z drugiej strony istniej te obrazy chorobowe, w kt�rych stosowne jest ograniczenie dziennej iloci wypijanych pyn�w, jak np. zdekompensowana niewydolno serca ze skonnoci do obrzk�w. W razie potrzeby ilo pyn�w naley wic ustala indywidualnie.

Nie mniej wanym, jak ilo, jest wyb�r napoj�w w pocie. Poszczcy staje si mianowicie pod tym wzgldem coraz bardziej wybredny. Duym powodzeniem ciesz si na og� poudniowe ciepe wywary z jarzyn, kt�re normalnie nie byyby zaszczycane jednym spojrzeniem. 1/4 odcedzonego wywaru z pomidor�w, marchwi, ziemniak�w i selera podaje si codziennie zmieniajc, przyprawione zioami, wycigami z drody i szczypt soli morskiej. W niekt�rych przypadkach, np. u nadcinieniowc�w, ta

szczypta musi odpa. Nemao os�b preferuje ten bogaty w mineray i witaminy wywar ze wzgldu na jego aromat i ciepo take wieczorem w stosunku do normalnie serwowanych w�wczas sok�w owocowych (111). Przede wszystkim te s to osoby wraliwe na potrawy sodkie i kwane, kt�re na soki owocowe reaguj stanami podranienia luz�wek odka i jelita cienkiego i dlatego czuj si lepiej na wywarach z jarzyn.

Przy herbatkach zioowych naley zwraca uwag na wyb�r i waciwe przygotowanie, poniewa pacjenci, przyzwyczajeni najczciej do kawy lub herbaty maj zbyt podwyszony pr�g wraliwoci smakowej z powodu siy bodc�w tych napoj�w, by m�c odczu smak zwykej herbatki zioowej. Normalnie podajemy na zmian herbatk przeciw wzdciom z kminku, kopru woskiego lub mity, herbatki agodzce dolegliwoci odkowe z krwawnika i z rumianku, napotne herbatki z kwiatu lipy i z szawi,

moczopdne herbatki z szypuek czereni, owoc�w dzikiej r�y, Epilobium (Weidenr�schen) lub Orthosiphon. Do tego dawane jest po plasterku cytryny, u pacjent�w z dn moczanow sok z caej cytryny, po poudniu poza tym dwie yeczki od kawy miodu pszczelego.

Nawet przy dobrym przygotowaniu i bogatym, dowolnym wyborze herbatki takie mog si w pocie "przeje", i wtedy woli si wod mineraln albo r�dlan. W charakterze wieczornej wierci litra sok�w owocowych preferuje si gatunki bogate w witamin C i wzgldnie ubogie w cukry. Przy tym sok jabkowy dziki swej przyswajalnoci i dobremu tolerowaniu przez pacjent�w zasuguje na wzmiank jako pierwszy. Do dyspozycji stoi mnogo dalszych moliwoci: soki z grejpfrut�w, pomaraczy, Quitte (Cydonia

Mill.), marakui, ananas�w. Soki z gruszek, czereni, brzoskwi i moreli s czsto zbyt sodkie i dlatego powinny by rozcieczane.

Dla urozmaicenia wcza si wstawki z sok�w warzywnych: marchwi, burak�w czerwonych, czarnej rzepy (Schwarzer Rettich, Raphanus), kapusty, kapusty kwaszonej. Tych wystarczy mniejsza ilo, ok. 100 g. Naley preferowa wieo wycinite produkty z uprawy biologicznej. Poniewa nie zawsze s one dostpne w wystarczajcej iloci, na ich miejsce wchodz w gr take soki butelkowane z atestem. U pacjent�w wraliwych na potrawy sodkie stosowna jest maksymalna ostrono. Pacjenci ci zamiast sok�w owocowych powinni otrzymywa ciepe wywary z jarzyn lub rzadki kleik owsiany.

Najbardziej neutralna jest poda wody. Dobre wody r�dlane z niewielk zawartoci substancji staych su najlepiej zadaniu uzupeniania pyn�w i jako medium transportowe. Wody mineralne powinny by zapisywane w razie potrzeby wedug zakresu wskaza.

W por�wnaniu z postem zerokalorycznym wyej opisany dodatek wywar�w warzywnych, sok�w owocowych i miodu, cznie ok. 210 - 260 kcal. uatwia post suiektywnie i obiektywnie.

Rosnca liczba przede wszystkim starszych pacjent�w wymaga ponadto dodatku maych, lecz wysokowartociowych iloci biaka w

postaci malanki dwa razy 1/8 do 1/4 l dziennie, ewentualnie poczonych z dwa razy po yce stoowej oleju sonecznikowego toczonego na zimno (po 20 g). W ten spos�b wskazania do postu mona rozszerzy, czas trwania postu przeduy, i og�lnie polepszy tolerancj postu. Obok starszych pacjent�w do tego wariantu postu wchodz w gr przede wszystkim poszczcy po raz pierwszy oraz przewlekle chorzy z normaln wag wzgldnie niedowag. Poza tym znacznie wzrasta dziki temu zdolno do wicze

fizycznych oraz promie dziaania (Aktionsradius) odnonych pacjent�w (111).

Z napoj�w alkoholowych oraz z kawy ziarnistej naley w pocie cakowicie zrezygnowa, oczywicie take i z palenia. Czarn herbat mona przypisywa oszczdnie w sensie lekarstwa i to wycznie rano (Tab. 8).

Tabela 8. Napoje w pocie

_______________________________________________________________________________________

Godz. 8.00 10.00 12.00 14.00 18.00 20.00 w cigu dnia razem kcal.

_______________________________________________________________________________________

Wariant 1/4 l herbaty - 1/4 l herbaty 1/4 l herbaty 1/4 l herbaty - Woda

I zio. + cytr. zio. + cytr. zio. + cytr. zio. + cytr. r�dlana

5 kcal 5 kcal 5 kcal 5 kcal 1 - 2 l 20

_______________________________________________________________________________________

Wariant " - 1/4 l maosoln. " + mi�d 1/4 l soku - "

II wywaru z jarzyn, 10 g owocowego

+ ekstr. drod.

5 kcal 40-50 kcal 35 kcal 130-170 kcal 210-260

_______________________________________________________________________________________

Wariant " 1/8 l malanki " " " 1/8 l malanki "

III (5 g biaka) (5 g biaka) 300-350

5 kcal 45 kcal 40-50 kcal 35 kcal 130-170 kcal 45 kcal (10 g biaka)

_______________________________________________________________________________________

Wariant " 1/4 l malanki " " " 1/4 l malanki "

IV (10 g biaka) (10 g biaka) 350-440

5 kcal 90 kcal 40-50 kcal 35 kcal 130-170 kcal 90 kcal (20 g biaka)

_______________________________________________________________________________________

Wariant " 1/8 l twarogu " " " 1/8 l twarogu "

V chudego 100 kcal chudego 100 kcal

(20 g biaka) (20 g biaka)

10 g ol.sonecz. 10 g ol.sonecz.

90 kcal 90 kcal 590-640

5 kcal 190 kcal 40-50 kcal 35 kcal 130-170 kcal 190 kcal (40 g biaka)

_______________________________________________________________________________________

Wariant " 1/4 l twarogu Kleik owsiany " " 1/4 l twarogu "

VI + mi�d chudego 200 g chudego

10 g (40 g biaka) (25 g patk�w) (40 g biaka)

10 g ol.sonecz. + 5 g mietany 10 g ol.sonecz.

30 % 90 kcal

Ekstr. drod. 890-930

35 kcal 290 kcal 110 kcal 35 kcal 130-170 kcal 290 kcal (85 g biaka)

_______________________________________________________________________________________

Warianty IV-VI przy istnieniu odpowiednich wskaza mog by take rozcignite do trzech miesicy i duej. Poniewa nie ma tu penego pokrycia dziennego zapotrzebowania na wszystkie witaminy i mineray, zaleca si - szczeg�lnie przy duej trwajcych postach - przepisywanie odpowiedniego preparatu zoonego. Z punktu widzenia rezerw witaminowych organizmu szczeg�lnie wane s witaminy A, B1, B6, C, mineray potas, magnez i elazo. U pacjent�w z nadwraliwoci na potrawy sodkie, u pacjent�w ze

skonoci do cukrzycy jak r�wnie z chorob wrzodow odka i dwunastnicy w wywiadzie naley cakowicie zrezygnowa z miodu; wieczorne soki owocowe, ewent. take poudniowy wywar z warzyw naley zastpi kleikiem owsianym (Wariant VI).

Spoczynek, relaks

Zaprogramowane w naszych genach awaryjne funkcje oszczdzania energii, odnowy i samoleczenia organizmu w pocie maj zupenie swoiste dziaanie zwrotne na psychiczne samopoczucie i zachowanie. Czciowo take to dziaanie zwrotne da si objani zmian neurohormonalnych proces�w sterujcych (p. str. 56 [w oryginale]). Istnieje tutaj pokrewiestwo ze snem, kt�rego procesy regeneracyjne o wiele jeszcze bardziej postpuj wraz z biernoci i penym uwolnieniem si od zewntrznej egzystencji a do utraty wiadomoci. W obu sytuacjach wzmocnienie yciowego potencjau energetycznego opiera si na powrocie do wasnego

centrum. Hrabia D�rckheim zwyk mawia �Reculer pour mieux sauter� ["Cofn si dla nabrania rozpdu"] (53). Post i przepeniona pilnymi zajciami codzienno co do swej istoty nie dadz si pogodzi ze sob. Jeli mimo wszystko pr�bowa, to trzeba bdzie przyj fakt, i ucierpi na tym obie strony. Dlatego niezbdne jest oderwanie si od zwykego otoczenia, pracy i rodziny, a tym samym od caej aktualnej oraz chronicznej problematyki yciowej, czyli klauzura.

Post wymaga klauzury nie tylko z powodu psychicznego dziaania zwrotnego proces�w postnych. Wpyw nastroju psychicznego i treci mylowych na procesy organiczne jest og�lnie znany, lecz szczeg�lnie w pocie bardzo znaczcy.

Jak wiadomo, suma naszych codziennych myli ma niezmierny wpyw na wszystkie funkcje organizmu, na nasze samopoczucie og�lne i ostatecznie take na zdrowie. Nadmierne napicie, agresywne myli, uczucia lkowe i negatywne wyobraenia mog wyzwoli najprawdziwsze burze wegetatywne albo blokady, ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami. I przeciwnie, myli pokoju i spok�j myli prowadz do przezwycienia lku i gniewu. Takie nastawienie psychiczne odpowiada wanie dokadnie sytuacji cielesnego postu. Wpywaj one na siebie wzajemnie w swym wyr�wnujcym, porzdkujcym i harmonizujcym dziaaniu.

Dlatego post wymaga szczeg�lnej atmosfery, czynicej zado zmienionym wymaganiom cielesnym i psychicznym, z podejciem, z kt�rego emanuje poczucie bezpieczestwa i zachta do aktywnej samopomocy. Dlatego nie zaleca si poci w normalnym szpitalu, zorganizowanym wedug innych punkt�w widzenia, wr�d innych jedzcych pacjent�w.

Wany jest ju wyb�r krajobrazu. Bardziej jeszcze potrzeba aktywnie artystycznie zorganizowanych ram kulturalnych, indywidualnego prowadzenia i opieki, by doprowadzi post do peni dziaania. Jest to najczciej moliwe tylko w ukierunkowanej na to klinice postnej.

Jeli ju wybrao si odpowiednie miejsce, to szybko si odkryje, ile jeszcze niepokoju i napicia zostao wniesione z zewntrz i jak bardzo nasze siy s z tego powodu zuyte, a nasze rezerwy wyczerpane. Dominujcym pragnieniem jest - nic nie chcie ju widzie i sysze o niczym. Jest to naturalny instynkt, prowadzcy nas w cisz, nawet gdy pocztkowo trudno jest sobie z ni poradzi. By tylko teraz zn�w nie nastpiy zaprogramowane "zdrowotnociowe wyczyny na si".

_______________________________________________________________________________________

Przeciwnie:

"Odpuszczenie" nadmiernie wytonej woli osignicia sukcesu jest w pierwszych dniach postu spraw najwaniejsz.

_______________________________________________________________________________________

Lecz jak koo zamachowe nie zatrzymuje si natychmiast po wyczeniu silnika, podobnie pobudzenie psychiczne i dynamika mylowa spowodowane codziennoci i podr� ucichn dopiero powoli, w przecigu kilku dni. Najlepiej przemienia si je w niewielkie spacery dla poznania okolicy i wiczy si w obligatoryjnym codziennym dwugodzinnym spoczynku poudniowym. Dziaanie relaksujce tego czasu spoczynku pogbiane jest jeszcze zawijaniami ciaa wedug Prießnitza z ciepym termoforem na okolic

wtroby i na stopy. Poza tym ten ciepy okad na wtrob zwiksza krenie krwi na obszarze trzewi, znajdujcym si poza tym w stanie spoczynku, i uatwia wtrobie, trzustce i nerkom prac metaboliczn, nasilon szczeg�lnie na pocztku postu (p. str. 19-28 [w oryginale]).

Cakiem na obwodzie ciaa celowane masae cakowite i czciowe, gorce zawijania borowinowe lub w worki z sianem [Heublumens�cke], kpiele czciowe o wzrastajcej temperaturze, ciepe kpiele zioowe rozwijaj swe dobroczynne dziaanie. R�wnie one zwalniaj skurcze miniowe, obrzki i zastoje cznotkankowe i bior udzia w uwalnianiu si z tego bolesnego zesztywnienia. Zabiegi te s og�lnie bardzo popularne, bo mona tak leniwie i z upodobaniem odda si w wyczulone rce dowiadczonych terapeut�w.

_______________________________________________________________________________________

Z bycia w gorczce walki o byt cakowicie na zewntrz siebie poszczcy poprzez dobroczynne dotknicie ciaa zostaje wprowadzany na powr�t do wasnego wntrza.

_______________________________________________________________________________________

Relaks jako wiczenie

Nierzadko ten poudniowy sen jest odczuwany jako gbszy i bardziej orzewiajcy ni spoczynek nocny, kt�ry, jak ju powiedziano, w pocie podlega pewnym wahaniom. Wypoczynek na tym nie ucierpia, ale i nie naley si tymi wahaniami denerwowa.

Niekt�rzy maj jednak trudnoci w uporaniu si z cisz, co wymaga cierpliwoci (p. str. 53 [w oryginale]). Szereg atwych wicze pomaga przezwyciy te trudnoci. Dla wikszoci os�b "m�zgowych", uwizionych w schematach mylowych konieczne jest powt�rne wyuczenie si nieskrpowanego poczucia wasnego ciaa.

1. Wnikliwie przeywany od wewntrz kontakt z wasn sk�r (M. Fuchs) oraz wiadomoci uoenia koczyn doprowadza wszechobecne stwardnienie mini w og�le wreszcie do wiadomoci. Lecz dopiero to wiadome przeycie moe zwolni stojcy za tym kurcz psychiczno - wegetatywny i w dalszej kolejnoci usztywnion mimicznie postaw ekspresji ciaa. Pierwszym krokiem jest wic systematyczne wiczenie tego poczucia ciaa i uoenia.

2. Efekt ten wzmacniany jest przez czynne i bierne rozcigania caego aparatu ruchu, opracowane jak terapia rozluniajca (Schaarschuch, Gindler).

3. Krok dalej idzie eutonia (Gerda Alexander), kt�ra doprowadza spastyczn muskulatur do normalnego napicia nie tylko w pozycji lecej, lecz take na siedzco, stojco i w ruchu poprzez czynne i bierne rozcigania.

4. M. Feldenkrais zaproponowa dalszy wariant agodnie rozcigajcego odczuwania ciaa, kt�regowiczenie moe pom�c i oswobodzi od b�l�w wielu pacjent�w napitych i spastycznych. Metody takie wymagaj od pacjenta aktywnego wczucia si i samokontroli. Gotowo do tego czsto dopiero musi by obudzana przez wyjanienie na temat gbszych powiza cielesno - duchowych. Potem jednak mona osign nadzwyczajne i dugo utrzymujce si sukcesy terapeutyczne oraz uszczliwiajce

dowiadczenie siebie.

5. Droga treningu autogennego (J. H. Schulz) idzie w odwrotnym kierunku. Ta metoda relaksacji wychodzi pierwotnie od dyspozycji wiadomoci, by metod autosugestii przeczy organizm z pobudzenia do fazy spoczynku. wiczenie to wymaga u chorego wikszego uwiadomienia, zainteresowania i wsp�dziaania. wiczcy zostaje wynagrodzony doznaniem swobodnego oddechu, zrelaksowania cikoci oraz dobroczynnego ciepa. Gdy opanuje si to wiczenie, w�wczas moe ono wanie w pocie stanowi

wielk pomoc w uspokojeniu i zaniciu. Pocztkujcy potrzebuj cierpliwoci, by poprzez regularne wwiczanie tego odruchu warunkowego osign niezawodne wywoywanie pozytywnej reakcji. Najlepiej jest podej do sprawy z pewn nonszalancj, a nie z uczniowsk nadmiern koncentracj, kt�ra tylko nasila niepok�j mylowy i tym samym podwysza napicie ciaa. Doznanie cikoci i ciepa moe przez zanadto dobr wol zosta raczej zablokowane. Warunkiem koniecznym jest wanie niechcenie, jak

w "dolce far niente" [sodkim pr�nowaniu]. W najwyszym stopniu treningu autogennego utrzymywanie pozytywnych myli na wzrost siy woli i koncentracji staje si treci wiczenia, tworzenia zamiar�w w postaci formu. Ogromnie to uatwia proces samowychowania np. przy odzwyczajaniu od uywek.

Formuy takie s wiele razy dziennie powtarzane w mylach przez okres jednej do dw�ch minut i brzmi przykadowo: �Nikotyna szkodliwa, nie pal, alkohol zbdny� itd. R�wnie przemawianie sobie "po dobremu" do rozsdku w cikich sytuacjach moe by wiczone z wyprzedzeniem: �Jestem zupenie spokojny, nic nie moe mnie wyprowadzi z r�wnowagi, widz to, co dobre� itd.

Formuowe budowanie zamiar�w przypomina troch zdanie-autosugesti Cou� �Kadego dnia pod kadym wzgldem czuj si coraz lepiej!�. W adnym razie nie ma to prowadzi do tuszowania powanych objaw�w chorobowych i marnowania szans autentycznego wyzdrowienia. A wic adnego samookamywania, nawet w dobrej wierze. Std tylko jeden krok do wiczenia wyobrani. Wywoane

tym mylenie filmowe wnosi now jako relaksacji psychicznej. J. H. Schultz zaleca pogranie si w wyobrani na dno morskie.

6. Happich i Leuner rozwinli metod medytacji obrazowej wyimaginowanych krajobraz�w, kt�re zostay rozbudowane do �drogi medytacji duchowej�. Techniki te, doczone do najniszego stopnia treningu autogennego, nadaj si szczeg�lnie do znajdowania i wyksztacania wewntrzpsychicznej przestrzeni ciszy i bezpieczestwa.

Kady wiczcy wie, jak trudno moe by nie da si odwie od codziennych myli i wydosta si z ciszy. Tu wielk pomoc moe by zapenienie przestrzeni mylowej cigym powtarzaniem prostych sentencji, werset�w lub mantr. Pr�cz tego mona odczu nieco z siy zawartoci mylowej. Kady zna takie wane dla niego miejsca, np. z psaterza, s�w Jezusa, Upaniszad, Tao-Te-King lub Koranu. Tak w modlitwie "Ojcze nasz" mona odkry cakiem nowe strony i oddziaywania. Wyb�r kilku tekst�w

jest zacytowany w zaczniku.

_______________________________________________________________________________________

Jednak w najwikszej gbi wszelka modlitwa zamilka, staje si bez s�w: �Najwikszym objawieniem jest cisza� (Lao-Tsy).

_______________________________________________________________________________________

Ruch i wiczenia

Po tym, jak tak podkrelone zostao znaczenie bezczynnoci i relaksu, mogoby powsta wraenie, e moe to sprawi jedynie wypoczynek. Tak, jak najbardziej, jeeli chodzi o odzyskanie niewzruszonej r�wnowagi psychicznej, lecz nie o bezczynno fizyczn czy w og�le lenistwo. Byoby to niewybaczalnym bdem, gdyby si uwaao, i poszczcych trzeba oszczdza czy nawet pooy do �ka. Tak samo jednak bdne byoby te nadmierne obcianie.

Pierwsze dni powinny by w spokoju powicone wdroeniu si w postu i og�lnemu przestawieniu. Potrzeba odgrodzenia si i bezczynnoci jest naturalnie spraw r�nie dugiego czasu. Wczeniej czy p�niej na powr�t obudzi si duch przedsibiorczoci.

Wtedy spontaniczne parcie do ruchu otworzy dostp wiczeniom fizycznym, jak gimnastyka, spacery, pywanie.

Zadaniem nadzoru lekarskiego jest troska o to, by ten pd do ruchu znajdowa ujcie nie nazbyt popiesznie, lecz stopniowo. W ten spos�b mona unikn niepotrzebnych i nieprzyjemnych waha cinienia, dolegliwoci sercowych, zaburze krenia, lecz te i rozerwa cigien i mini, skrce itd.

Gdy ten impet nie wystpuje, wtedy pacjenta naley ostronie doprowadzi do jego aktywnych moliwoci. To wprowadzenie powinno by bardzo dobrze dostosowane do indywidualnych moliwoci i zdolnoci oraz kontrolowane, np. w zajciach indywidualnych.

Dalsze prowadzenie moe mie miejsce w trzech - czterech wydolnociowych grupach spacer�w i gimnastyki. Ley w naturze rzeczy, i niemao pacjent�w musi si zadowala spacerkami po r�wnym terenie i lekkimi wiczeniami rozcigajcymi oraz izometrycznym napraniem mini, a w midzyczasie zalecane s cae dni odpoczynku.

U zdrowych modych lub sportowo wytrenowanych os�b moliwe s r�wnie waciwie wydozowane nieprzerwane dusze biegi. Jeszcze raz przypomnijmy wyczyn poszczcych Szwed�w, kt�rzy w dziesi dni przeszli pieszo 500-kilometrowy odcinek z G�teborga do Sztokholmu (p. str. 43/44, 51, [w oryginale], Tab. 5).

Przez 10 dni maszerowa po 50 km dziennie jest ju samo w sobie niezwykym osigniciem. Co jest po prostu nieprawdopodobne dla laik�w, e ci mczyni w wieku od 17 do 53 lat przez ten cay czas niczego nie jedli. Jednake pili obficie wod, mianowicie ok. 2,7 l dziennie, bez wszelkich dodatk�w kalorycznych. Wszystkich jedenastu uczestnik�w dotaro do Sztokholmu przy ewidentnej rzekoci fizycznej i psychicznej. Przy powt�rce takiego samego marszu w 1964 r. dw�ch z 19 uczestnik�w z powodu dolegliwoci st�p (spowodowanych bliznami po obraeniach wojennych) musiao by wiezionych przez jeden dzie, poza tym

r�wnie ta grupa caa i zdrowa osigna sw�j cel marszu (1, 2). U piciu uczestnik�w tej ostatniej grupy oznaczano regularnie mas ciaa, podstawow przemian materii, bilans azotowy, przemian tuszczow i przy pomocy izotop�w radioaktywnych przemian wodn. Utrata masy ciaa tak badanej grupy wyniosa w przecigu tych dziesiciu dni 9 kg na osob, z czego 5 kg tuszczu, 3 kg wody i 1 kg biaka. Przy tych wartociach znajdujemy si, nawet przy takim duym wysiku, wci gboko w dopuszczalnych granicach zar�wno jeeli chodzi o zasoby tuszczu, jak i o rezerwy biakowe. W normalnych warunkach postu i treningu straty biaka bd znacznie nisze, mianowicie w czasie pierwszych trzech tygodni postu od 15 do 25 g dziennie, cznie wic okoo 650 g. W por�wnaniu z tym maszerujcy Szwedzi stracili w cigu 10 dni 1 kg biaka, tj. dziennie 100 g. Do utraty biaka rzdu 1 kg dochodzi dopiero po ok. 40 dniach postu. Zuycie biaka spada wic w pocie coraz bardziej (p. str. 21-24 [w oryginale], rys. 5c). O ryzykownej utracie biaka lub przecieniu organizmu nie moe by mowy tak dugo, p�ki si stosujemy do indywidualnych danych osobniczych, potwierdzonych szczeg�owym badaniem.

W przeciwiestwie do tego naley wyranie podkreli, e wyczyny marszowe tego rodzaju naley rozpatrywa jako obcienie graniczne, a nie jako standardowe wiczenie. Warunkiem tego jest stabilna konstytucja i systematyczny trening, jeli nie chce si ryzykowa katastrofy. Jeschke, lekarz sportowy z Tybingi, m�wi o trzyletnim okresie treningu biegowego, po kt�rym serce byoby zdolne do tego, by wytrzyma trzy razy w tygodniu bieg na 50 km. Nie chc przez to powiedzie, e bieg dugodystansowy

na 50 kg trzy razy w tygodniu miaby dla kadego by optimum, godnym de. Wiele os�b nie wnosi potrzebnych tu zadatk�w, ani wrodzonych ani nabytych. Ryzykuj raczej skr�cenie, a nie wyduenie ycia. Trening ma sprawia przyjemno, a nie sta si dodatkowym wiczeniem obowizkowym. Kady musi znale swe wasne optimum, w pocie te. Badania Rittera (252) i Jungmanna (146, 147) potwierdzaj, i wiczenia w pocie nie s ryzykiem, lecz rzecz nader celow.

Ruch fizyczny i wiczenia s jedn z podstawowych funkcji ycia ludzkiego, kt�rych zaniedbanie musi doprowadzi do niedorozwoju aparatu ruchu, przede wszystkim mini, a szczeg�lnie serca. Dla por�wnania wspomnijmy tutaj zanik mini z bezczynnoci np. po zamaniach koci, jak r�wnie "serce leniuch�w", kt�re w obrazie radiologicznym bezwadnie ley na przeponie.

Wikszo ludnoci naszego kraju od dziesicioleci nie ma ju do czynienia z cik prac fizyczn, kt�r zastpiy maszyny, urzdzenia i silniki. Dzisiaj pracownicy fizyczni w swej wikszoci obsuguj dzisiaj wycznie maszyny i przez to sami stali si cicy.

Jeli w 1800 r. kady czowiek mia do dyspozycji ok. 3/4 KM mocy, to dzi wynosi to ponad 1000 KM.

Dlatego udzia szerokich krg�w ludnoci w zajciach sportowych i wiczeniach naley do og�lnego programu profilaktyki zdrowotnej. W pierwszym rzdzie jest to zadaniem lekarzy, by wskazywa na nastpstwa takich zaniedba i doprowadza ludzi na powr�t do aktywnoci sportowej.

Take w pocie moliwa jest odbudowa kondycyjna aparatu ruchu oraz mini i dlatego winna by prowadzona w spos�b zindywidualizowany. To wanie poszczcy wymaga minimum ruchowego, aby zapobiec rozpadowi w miejsce rezerw tuszczowych wikszej iloci mini�wki, ni zbdne.

Ruch i wiczenie same w sobie ,jak wszystkie podstawowe funkcje yciowe, sprawiaj przyjemno. Ponowne odkrycie radoci ruchu jest dla wielu poszczcych wielkim darem. Z kad godzin gimnastyki i spaceru wzrasta nie tylko samopoczucie cielesne, lecz take przy tym zostaj odreagowane napicia wewntrzne i stabilizuje si r�wnowaga psychiczna.

Ponadto krenie obwodowe nie moe by przez nic innego silniej uaktywnione, ni przez ruch. Dotyczy to nie tylko n�g, ale przede wszystkim serca i m�zgu. Mona coraz to zaobserwowa, i otyli, kt�rzy podczas postu systematycznie trenuj, nie tylko trac tuszcz, lecz i na powr�t odbudowuj minie.

Tak samo wane jak trening mini s wiczenia rozcigajce torebek stawowych, cigien i okostnowych przyczep�w mini. Bez tych regularnie wiczonych rozciga skazani jestemy na nieubagan tendencj wszelkiej tkanki cznej do kurczenia si, a to oznacza wzrastajce zawenie zakresu ruch�w. Mona temu przeciwdziaa repertuarem pozycji rozcigajcych zaczerpnitych z jogi. Tu ujawniaj si punkty styczne z terapi rozluniajc, metod Feldenkraisa i eutoni (p. str. 71-73 [w oryginale]).

Szczeg�ln rang w kinezyterapii zajmuje pywanie, bo przecie znajdujemy si tu w innym rodowisku, w wodzie, kt�ra przez sw si wyporu niemal znosi ciar ciaa. Tym samym automatycznie zniesione zostaje napicie miniowe, konieczne do utrzymania pozycji wyprostowanej jak i do przezwycienia przycigania ziemskiego. Jeli przy tym jeszcze woda jest ciepa, w�wczas relaksujce dziaanie na napicie mini, cigien i torebek dodatkowo si nasila, a tym samym zwiksza zakres ruch�w.

W pocie woda nie powinna by zbyt chodna, aby nie ryzykowa przechodze, lecz te i nie za ciepa, gdy przez to wzrasta skonno do zapaci, szczeg�lnie przy wychodzeniu z wody. Najlepsza jest temperatura wody midzy 26 a 30oC, przy czym te poszczcy moe si duszy czas pluska w wodzie i wykonywa wiczenia ruchowe. To jest szczeg�lnie odpowiednie dla artretyk�w i reumatyk�w, kt�rzy mog tu wykona konieczn dla siebie norm wicze ruchowych i przez gimnastyk w wodzie mog powikszy sw�j zakres ruch�w.

Fizykoterapia

Komfort zamieszkiwania w pomieszczeniach stale ogrzewanych i permanentny brak ruchu stawiaj niewiele wymaga w odniesieniu do zdolnoci adaptacji cieplnej. Dwie istotne funkcje podstawowe naszego organizmu, ruch i ruchliwo, jak r�wnie regulacja cieplna, cile powizane z regulacj krenia, s zagroone zanikiem. Zamiast tego przewaajca w cigu dnia praca umysowa przy cigym obcieniu optycznym i akustycznym ustawia nas w permanentnym napiciu woli, kt�rego wyraz mimiczny rzutuje si

nie tylko na twarzy, lecz r�wnie na caej mini�wce podporowej, przede wszystkim krgosupa. To napicie, wytworzone w caym aparacie ruchowym, z rzadka tylko lub w og�le nie moe by przetworzone w odpowiedni form ruchu. Jeli urasta to do przyzwyczajenia, trwajcego lata i dziesiciolecia, w�wczas dochodzi do r�norakich wad postawy, szczeg�lnie krgosupa. Tak powstay spastyczny tonus mini i zastoje [Gelosen] nie puszczaj ani w spoczynku, ani w relaksie, ani w czasie snu; nie

wystarcza nawet sama postawa rozcigania ani wiczenia gimnastyczne. Tutaj fizykoterapia daje pomoc, czsto niezbdn do optymalnego sukcesu terapii (p. str. 164 i nast. [w oryginale]).

Wszystkie te zabiegi dotycz w pierwszym rzdzie sk�ry rozumianej jednoczenie jako powok ciaa, najbardziej rozlegy z narzd�w zmys�w i najwaniejszy regulator cieplny. Dlatego zabiegi wykonywane na sk�rze dotycz nie tylko lecych pod ni warstw miniowych, lecz zawsze r�wnie - na drodze odruchowej - segmentalnej strefy narzd�w.

Masae

W pocie preferujemy celowane masae czciowe dwa- do trzech razy w tygodniu na okolice najbardziej dotknite chorob, rzadziej masa cakowity raz do dw�ch razy w tygodniu. Masae te wspieraj czynne wysiki zachowania lub odzyskania ruchomoci i uwalniaj bolesne zastoje [Gelosen] i skurcze. Masa�w tkanki cznej w pocie praktycznie w og�le nie zlecamy, gdy zwizane z tym bodce nerwowe s le znoszone w pocie. Ze wzgldu na swe dziaanie og�lnie relaksujce rosnc popularnoci ciesz si masae st�p i n�g, poniewa stopie, kt�ra jest najbardziej obciona statycznie, powica si w leczeniu czsto zbyt mao uwagi.

Zabiegi wodne

Ciepe kpiele ze wskaza lekarskich, do ok. 39oC, z dodatkami zioowymi lub bez, s w pocie znoszone dobrze, u podcinieniowc�w jako kpiel zioowa ze szczotkowaniem sk�ry. Podobnie ma si rzecz z kpielami wirowymi. Co do masa�w podwodnych zaleca si pewn powcigliwo.

Polewania wedug Kneippa ze wzgldu na zmienion termodynamik powinny by stosowane tylko na uprzednio podgrzane okolice

wzgldnie jako polewania o zmiennej temperaturze. Poniewa take pacjenci normalnie stabilni kreniowo przeywaj w pocie krytyczne fazy regulacji, naley cakiem zrezygnowa z polewa byskawicznych. W przeciwiestwie do tego kpiele przedramion lub st�p o wzrastajcej temperaturze s bardzo poyteczne.

Suche szczotkowanie

Suche szczotkowanie zasuguje na cakiem szczeg�ln uwag i dlatego zalecamy je naszym poszczcym pacjentom w charakterze wicze wasnych. Przyczynia si ono do stabilizacji krenia, szczeg�lnie rano i po poudniu po spoczynku w �ku i jest odczuwane przed wyjciem na spacer jako bardzo dobroczynne.

Kompresy, zawijania, owijania [Packungen, Wickel, Umschl�ge]

Przepisywane s w zalenoci od potrzeby. Zawijania ciaa wedug Prießnitza z termoforem na spoczynek poudniowy jest w pocie Buchingera, jak wiemy, obligatoryjny. Szczeg�lnie efektywne i przyjemne jednoczenie s gorce worki z sianem zebranym w porze kwitnienia [? Heublumens�cke], nakadane na schorzae partie staw�w i mini, ewentualnie poczone z nastpowymi masaami czciowymi. We wzrastajcej mierze stosowane s te z powodzeniem w zwyrodnieniach staw�w i schorzeniach reumatycznych worki z lodem i zawijania z lodem [Eiswickel]. Maj one wyrane dziaanie umierzajce b�l.

Elektroterapia

Przy odpowiednich wskazaniach mog by stosowane r�wnie fale kr�tkie, ultrakr�tkie i drgania relaksacyjne [Kippschwingungen]. Szczeg�lnie efektywne jest czsto leczenie skojarzone UKF z ultradwikami.

Przy wszystkich zabiegach og�lnie obowizujca zasada, i wszystkie okolice ciaa pacjenta nie objte zabiegami maj by dobrze okryte i utrzymywane w cieple, ma w pocie szczeg�ln wano. R�wnie wany jest co najmniej p�godzinny spoczynek w pozycji horyzontalnej po skoczonym zabiegu.

Kontakt wikszych powierzchni sk�ry ze wieym powietrzem dokonuje si obecnie przy wielu okazjach w wystarczajcej mierze i dlatego nie musi by odrbnie przepisywany jako kpiel powietrzna. Inaczej wyglda sytuacja w przypadku kpieli sonecznych. Tu, jak wiadomo, raczej si "przedobrza". Bierne wylegiwanie si w socu, by si opali, zdarza si g�wnie ze wzgld�w kosmetycznych, by wyglda dobrze i wypocztym. Kto nie wraca z urlopu albo z kuracji opalonym na brzowo, dostaje od swego otoczenia negatywne cenzurki. Powiedzenie "Co kiepsko wygldasz" jest ciosem psychicznym, kt�rego si obawiaj wszyscy.

Warto zdrowotna tego nadmiernego napromieniowania, czsto nawet aparatem, jest skrajnie wtpliwa. Sk�ra z pewnoci starzeje si przez to szybciej i jest bardziej predysponowana do chor�b nowotworowych. Ograniczony czasowo ruch w socu podczas sportu i zabawy jest celowy, naley jednak raczej unika bezporedniego napromieniania twarzy i gowy przez odpowiednie okrycie.

Take porednie napromienianie zbrunatnia sk�r, cho nieco wolniej, na pewno jednak z mniejszymi negatywnymi konsekwencjami.

Przy celowanych wskazaniach, jak trdzik pospolity (Acne vulgaris) i uszczyca (Psoriasis) rozstrzygajce s inne aspekty, kt�re w�wczas usprawiedliwiaj take silniejsz dawk napromieniowania. W pocie szanse powodzenia kuracji przy tym ewidentnie wzrastaj.

Pielgnacja sk�ry

W pocie turgor sk�ry powoli zmniejsza si, przede wszystkim przez ubytek podsk�rnej tkanki tuszczowej. Masae ugniatajce i suche szczotkowania, r�wnie twarzy, nasilaj krenie i zapobiegaj rozpadowi element�w elastycznych. Celowe jest kojarzenie zimnych polewa twarzy z wcieraniem kilka razy na dzie wilgotnych szybkowchaniajcych si krem�w z zawartoci witaminy F.

Przy tym pory sk�ry nie powinny zosta zatkane, poniewa wsp�uczestnicz w pracy wydalniczej w pocie. Dziaanie og�lne tonizujce i odwieajce na twarzy i szyi rozwijaj maseczki ze zmiksowanej na krem mieszaniny twarogu z olejem z bogat zawartoci witaminy F (p. str. 24 i nast. [w oryginale]).

Farmakoterapia

Rosnca liczba pacjent�w trafia na leczenie stacjonarne z coraz szersz palet lek�w o rozmaitym dziaaniu. Wikszo przyjmuje te leki regularnie i systematycznie, inni - bardziej sporadycznie i w miar potrzeby. Przewaajca wikszo tych lek�w ma objawowo kompensowa nastpstwa stresu, nadmiernego i nieprawidowego odywiania i wynikajce std czynniki ryzyka.

Jak ju opisano, post wkracza przyczynowo w t wielowarstwow patogenez i tym samym czyni zbdnymi wikszo z tych lek�w. Z drugiej jednak strony natychmiastowe odstawienie wszystkich lek�w byoby niewaciwe. Nastpstwem byyby nieprzyjemne, a nawet niebezpieczne objawy z odstawienia. Dotyczy to szczeg�lnie beta-bloker�w i psychofarmaceutyk�w.

Poniewa przez dziaanie postu dua cz przyjmowanych dotd lek�w staje si zbdna, naley je stopniowo redukowa. Obok ju wymienionych nale tu leki nasenne i uspokajajce, wiksza cz lek�w obniajcych cinienie, leki antyarytmiczne, nasercowe i dziaajce na naczynia wiecowe. Od razu naley odstawi leki moczopdne, przeciwcukrzycowe i przeciwkrzepliwe. Poniewa lekarze leczcy susznie kad do serca swoim pacjentom, e rodki te bezwzgldnie musz by przyjmowane, bywa niekiedy trudno wyjani pacjentom, i na okres postu zalecenie to przestaje by aktualne. Poza tym od samego pocztku postu nie jest potrzebne przyjmowanie zestaw�w enzym�w, lek�w przeciw nadkwasocie [antiacida], lek�w przeciwhistaminowych.

W przeciwiestwie do tego naley kontynuowa bez zmian leczenie naparstnic prowadzone z uzasadnionych wskaza, terapi substytucyjn hormonami tarczycy, podstawowe leczenie antyastmatyczne. Odnonie planowania farmakologicznego leczenia wspomagajcego rozstrzyga oczywicie subtelna obserwacja przebiegu postu w kadym poszczeg�lnym przypadku. W pocie istnieje wielka szansa doprowadzenia wszystkich podstawowych funkcji organizmu na powr�t do harmonijnej r�wnowagi bez potrzeby uciekania si do medykament�w. Istotny wkad wnosz tu opisane wczeniej pomocnicze metody fizjoterapeutyczne, dietetyczne i psychologiczne. Oczywicie nie odrzuci si za wszelk cen wszystkich medykament�w na raz. Czsto jest ju duym postpem, gdy uda si zdecydowanie zmniejszy og�ln ilo stosowanych lek�w i zamiast tego uy rodk�w bez dziaa ubocznych lub o

niewielkich dziaaniach ubocznych. Tu stosuje si zwaszcza nastpujce wycigi rolinne: kozek, chmiel, dziurawiec, g�g, jemioa, janowiec, arnika, kasztanowiec, sadziec konopiasty, je�wka, herbata jawajska (Ortosiphon).

W okrelonych sytuacjach podczas postu sprawdziy si nastpujce preparaty homeopatyczne: Anacardium, Belladonna, Calcium carbonicum, Cuprum aceticum, Dulcamara, Ferrum phosphoricum, Graphites, Hypericum, Magnesium phosphoricum, Mercurius bijodatus, Nux vomica, Robinia, Sulfur, Veratrum album.

rodki te dziaaj w wywoanych przez post zaburzeniach regulacji, przede wszystkim u os�b starszych: zaburzeniach w przebiegu snu, kolkach brzusznych i reakcjach z odstawienia pokarm�w, hipotonicznych zaburzeniach krenia, zastoju ylno-limfatycznym, zmniejszonej diurezie, nadwraliwoci na zimno, reakcjach sk�rnych, kurczach mini, wahaniach nastroju.

We wzrastajcym zakresie konieczne staje si u naszych pacjent�w uzupenianie witamin i soli mineralnych (115, 116, 300). Jest to tak samo zalene od powszechnego naduywania lek�w, przede wszystkim rod�w przeczyszczajcych i moczopdnych, lecz take

psychofarmaceutyk�w. Najczciej wystpuje na skutek tego niedob�r potasu, lecz r�wnie mog by niewystarczajco uzupeniane wap i magnez. Coraz czciej pojawiaj si poza tym postacie depresji, uwarunkowane niedoborem litu, kt�re ewentualnie te mog by wywoywane w taki spos�b.

Odywianie nieprawidowe i nadmierne wystpuj zawsze z niedoborami w zakresie witaminy C i B complex, a przy naduywaniu rodk�w przeczyszczajcych zaburzona jest take flora bakteryjna i produkcja witaminy K. Sytuacja ta najczciej ujawnia si poprzez skonno do krwawie z bon luzowych. Zaburzenia akomodacji s prawdopodobnie zalene take i od wzgldnego niedoboru witaminy A (patrz str. [59 - w oryginale]).

Nad preparaty zoone preferujemy substytucj celowan w wystarczajcych dawkach. Wiksze, wykraczajce poza substytucj, iloci witaminy C, lecz take i B1 oraz B12 maj wpyw psychostymulujcy, co moe korzystnie uzupenia dziaanie postu (patrz

str. [24/25 w oryginale]).

Farmakologiczne pr�by przypieszenia spadku masy ciaa nie przyniosy dotd uchwytnych efekt�w. Jak ju wspomniano, jestemy przeciwni podawaniu w tym celu hormon�w tarczycy. R�wnie wedug dotychczasowych dowiadcze podawaniem hormonu wzrostu oraz HCG (human chorion gonadotropin) nie udao si przypieszy bd zintensyfikowa spadku masy ciaa.

Najog�lniej kierujemy si w farmakoterapii indywidualn sytuacj i bezwzgldnie koniecznym zapotrzebowaniem; tak, by zgodnie z zasad "nil nocere" rozwin maksymaln efektywno przy moliwie najoszczdniejszym zastosowaniu lek�w. Jeli ju jednak stosuje si leki, to oczywicie w odpowiednim dawkowaniu.

Po tym, co dotd powiedziano, powinno by jasne, i post leczniczy naley prowadzi najlepiej w warunkach stacjonarnych (27, 29, 46, 86).

Nieswoista prowokacja na obszarze nosogarda (tak zwana roederyzacja)

Ze szczeg�lnym lekarskim wyczuciem rodk�w terapeutycznie waciwych, a zarazem prostych O. Buchinger sen. przej od H. Roedera szereg metod pobudzajcych ukad odpornociowy i wbudowa jako metod pomocnicz w sw�j system terapeutyczny. Metoda ta zostaa przejrzycie zestawiona przez O. Buchingera jun. i opublikowana w wydawnictwie B. Wilkensa w Hannowerze (31).

Broszur t poleca si wszystkim zainteresowanym. W tym miejscu ze wzgldu na znaczenie metody podajemy tylko kr�tkie streszczenie. Miejscem akcji s bony luzowe i gruczoy limfatyczne okolicy nosogarda. Pierwszym celem omawianej metody Roedera jest usunicie utrudnie wydzielania limfatycznego z jednoczesnym pobudzeniem obrony przeciwinfekcyjnej w tych najczstych wrotach dla wszystkich zarodnik�w infekcji w og�lnoci (14, 228). Do tego kilka uwag anatomiczno-fizjologicznych (Rys. 26). Migdaki podniebienne, gardowe i jzykowe s umieszczone jak wartownicy w piercieniu gardowym Waldeyera, by chroni g�rne wejcie do organizmu od niepodanych intruz�w. Do tego dochodz jeszcze liczne grudki chonne osadzone w bonie luzowej jzyka oraz nasady jzyka. Wszystkie one zgodnie ze sw budow s gruczoami nastawionymi na produkcj i wydzielanie egzolimfy przez odpowiednie przewody wyprowadzajce. Poprzez nie z kadym aktem ucia i poykania do jamy ustnej i okolicy

garda wydzielane s przeciwciaa humoralne, bakterycydy, mucyna i przede wszystkim limfocyty T i K [? tak w oryginale] jak te i przewanie g-interferon.

_______________________________________________________________________________________

Rys. 26. Unerwienie sensoryczne (czuciowe ) bony luzowej obszaru trzewnego gowy i szyi w przekroju strzakowym (prawa poowa przekroju), z: Pernkopf, E. (235)

Hypophyse - Hypophysis

_______________________________________________________________________________________

Richtsmeier (cyt. wedug Ruppert, V., 256) naliczy w tym ukadzie ok. jednego miliarda limfocyt�w, zawierajcych tyle samo interferonu, ile czna ilo limfocyt�w we krwi. Interferon dziaa bezporednio przeciwwirusowo i cytostatycznie i poza tym aktywizuje limfocyty "killer" oraz przeciwciaa humoralne.

R�wnie w wydzielinie bony luzowej nosa zawarte s przeciwciaa humoralne, bakterycydy i zawierajca enzymy mucyna, jak i limfocyty. Poza tym nabonek zaopatrzony jest w rzski, mechanicznie transportujce z powrotem na zewntrz bakterie, jakie wnikny, oraz ciaa obce. Przez nadmierne podranienie egzogenne luz�wka ta jest czsto obrzknita i przeronita lub zanikowa na skutek przewlekych proces�w zapalnych i zajta przez strupy (Rys. 76, 77 i 78 [?? - tak w oryginale]). Przez to w mniejszym lub wikszym stopniu utrudnione zostaje oddychanie i wstpne ogrzewanie powietrza, a funkcje obronne s kompletnie

sparaliowane.

Zabiegi na luz�wce nosa

Przez powolne wprowadzanie cienkiego wacika, nasczonego olejkami eterycznymi zostaj usunite strupy i masy zgstniaego luzu, pobudzone ukrwienie i ogrzewanie luz�wki oraz uatwione oddychanie przez nos. Regularne, w razie potrzeby codzienne powtarzanie tej procedury wspomaga regeneracj tych nabonk�w i odtworzenie funkcji rzsek. W ten spos�b stworzone zostaj podstawowe warunki zniesienia podatnoci na zakaenia.

Poprzez poranne wciganie yku zimnej wody (albo fizjologicznego roztworu soli morskiej) przez kady z otwor�w nosowych mona nastpnie osign dugofalowo swobodne oddychanie przez nos i stabiln sytuacj immunologiczn w stosunku do zakae wirusowych, tym bardziej, i istniej korelacje midzy bon luzow nosa i oskrzeli (228, 286).

Czsto decydujc rol w patogenezie infekcji nosogarda odgrywa paradoksalny odruch woniczek bony luzowej nosa na zimne bodce. Zamiast wt�rnego rozszerzenia naczy po kr�tkotrwaym pocztkowym zweniu skurcz naczy utrzymuje si lub nawet wzrasta. Dochodzi do przedwoniczkowych wysik�w surowiczych, wyrzutu histaminy i wytworzenia si obrzku, przy czym

najciej dotknity jest nabonek migawkowy. Tym samym wzrasta nieswoisty tropizm tkankowy w stosunku do wirus�w, a ich przyczepno wzrasta. Wirusy, mnoce si szybko w wydzielinach nieytowych, toruj drog dla innych wektor�w zakaenia, przewanie paciorkowc�w. Jeli sprawy zaszy a tak daleko, w�wczas roederyzacja nosa nie jest ju stosowna, podobnie jak i aerozole przeciwobrzkowe, kt�re pogarszaj objawy poprzez nieustajcy skurcz naczy.

Tu konieczne s kpiele czciowe o wzrastajcej temperaturze, zwaszcza przedramion, lecz take i st�p (38-42-45 �C, dziesi do 30 minut). Poprzez kolateralne rozszerzenie naczy likwiduj one zaburzenia ukrwienia i prowadz do ustpienia obrzku bony luzowej nosa.

W ten spos�b mona osign profilaktyk przeciwinfekcyjn i przeciwgrypow, wystarczajc w wikszoci wypadk�w. Do profilaktycznych szczepie przeciwgrypowych potrzeba si wic ucieka tylko wtedy, gdy hartowanie zimnymi bodcami i prowokacja przez roederyzacj ju nie wystarczaj, jak r�wnie przy ewidentnej podatnoci na zaraenie poprzez ekspozycj w publicznych rodkach transportu.

Drugim celem roederyzacji nosa jest pobudzenie krenia. Bona luzowa nosogarda jest bogato unerwiona czuciowo. W strefie maowiny nosowej g�rnej dominuje nerw wchowy, pozostae okolice dziel midzy sob gazie nerwu tr�jdzielnego (N. ophtalmicus, N. mandibularis, N. maxillaris), N. lingualis oraz N. glossopharyngicus i N. vagus (Rys. 26).

Ukad przywsp�czulny jest reprezentowany we wszystkich okolicach poprzez Ganglion pterygopalatinum, N. sympathicus poprzez Ganglion cervicale craniale i N. petrosus profundus. Szczeg�lnie w ciaach jamistych [Schwellk�rper] wntrza nosa w obfitoci znajduj si w�kna nerwowe wsp�czulne (183, 235).

Poprzez dotknicie bardzo wraliwej luz�wki nosa wyzwalane s nie tylko odruchy kichania. Dochodzi take do znacznej og�lnej reakcji sympatykotonicznej z kr�tkim zatrzymaniem oddechu, wzrostem cinienia krwi i przeypieszeniem czynnoci serca. Z tym zwizane jest pobudzenie czujnoci. Efekt ten daje si jeszcze wzmocni podawaniem na luz�wk olejk�w eterycznych (z nasion z szyszek pinii, olejku eukaliptusowego itd.) wzgldnie agresywnych gaz�w, jak amoniaku. Dawniej sole do wchania, wydzielajce amoniak, byy wiele w uyciu w charakterze rodk�w do szybkiej samopomocy, pobudzajcych krenie. Kt� nie przypomina sobie woania Gretchen w "Faucie" o pomoc �Ssiadko, flakonik!�?

Z zabiegami na luz�wce nosa jest te zawsze zwizane oywiajce dziaanie - og�lne i na krenie, odczuwane przez poszczcych najczciej jako efekt dobroczynny. W ten prosty spos�b daje si wyeliminowa niejedna hipotonia i adynamia.

Zimne polewania cige twarzy trwajce ok. jedn minut, najlepiej rcznym prysznicem z baterii wannowej, skojarzone z zimnym tuszem nosa zaleca si przy porannym maramie przy wstawaniu, nie tylko w pocie, lecz jak najbardziej na uytek stay. rodki te dziaaj intensywniej i duej na krenie ni na przykad kawa czy herbata, a przede wszystkim s wolne od ich uciliwych dziaa ubocznych i nastpczych.

_______________________________________________________________________________________

Rys. 27 Przekr�j przez wiato jamy nosowej (z: Ruppert, V., W. R�diger) (256)

Normal - Norma

Pathologisch - Patologia

Schwellgewebe normal - luz�wka normalna

Schwellgewebe stark gef�llt - luz�wka silnie obrzknita

Riechepitel - Nabonek wchowy

obere - Maowina nosowa g�rna

Siebbeinzellen - Kom�rki sitowe

normale physiologische - Normalne fizjologiczne ujcie

Kieferh�hlen�ffnung zatoki szczkowej

verdickte Nasenschleimhaut - Pogrubiaa luz�wka nosa

mittlere - Maowina nosowa rodkowa

Kieferh�hle - Zatoka szczkowa

untere - Maowina nosowa dolna

Nasenscheidewand - Przegroda nosowa

_______________________________________________________________________________________

Po operacjach zatok obocznych nosa zalecana jest ostrono, a u alergik�w wycieranie nie powinno w og�le mie miejsca. Tu zaleca si pukanie nosa letnim roztworem soli morskiej.

W przypadku rinopatii naczynioruchowej do obstrukcji oddychania przez nos prowadz nie tylko bodce termiczne i chemiczne,

lecz r�wnie mechaniczne. Receptory znajduj si w samej bonie luzowej, cz wstpujca uku odruchowego biegnie przywsp�czulnie poprzez N, petrosus superficialis major do Ganglion pterygopalatinum. Tam zachodzi przeczenie cholinergicznie poprzez Rr. nasales posteriores do mini�wki gadkiej naczy i gruczo�w luzowych bony luzowej nosa, poprzez N. zygomaticus do gruczou zowego. Wynika std napuchnicie i stan obrzkowy luz�wki nosa ze zwikszeniem

wydzielaniem luzu i ez (Rys. 26, 27, 28 i 29).

_______________________________________________________________________________________

Rys. 28. Wygld normalnego nabonka migawkowego u osobnika zdrowego (powikszenie 20 000 x, mikroskop elektronowy Cambridge Stereoscan, Dokumentation Zyma GmbH, M�nchen)

_______________________________________________________________________________________

Rys. 29. Nabonek uszkodzony. Nabonek i rzski migawkowe pokryte i otoczone s masami gstego luzu, produktami rozpadu organicznego i bakteriami (dwoinkami), tak, i niemoliwy jest uporzdkowany ruch rzsek (powikszenie 50 000 x, mikroskop elektronowy Cambridge Stereoscan, Dokumentation Zyma GmbH, M�nchen)

_______________________________________________________________________________________

Poprzez skrzyowane uki odruchowe moe zosta dosignity hiperreaktywny ukad oskrzeli i wywoany odruchowy skurcz oskrzeli.

Tak wic przy naczynioruchowym nieycie nosa i skurczowym zapaleniu oskrzeli zaleca si pocztkow ostrono. Przez ostrone wypdzlowanie olejami neutralnymi mona wprowadzi stopniowe odczulenie dotykowe, czynice luz�wk odporniejsz na podranienia zewntrzne, a tym samym lepiej chronice hiperreaktywn luz�wk oskrzeli.

Wedug Fr�se (cyt. wedug O. Buchinger jun. (31)) poprzez takie podranienia dotykowe luz�wki nosa drog przywsp�czulnych uk�w odruchowych mona wpyn na zaburzenia czynnociowe na obszarze brzucha i miednicy, jak na przykad dysmenorrhoea nosowa.

Odsysanie migdak�w podniebiennych i wyciskanie migdak�w

gardowych

Jako "przelew" caego ukadu chonnego gruczoy te maj rol wydzielnicz i odtruwajc. I tak z t egzolimf wydalane s te toksyny bakteryjne, obce biaka i szczepionki, jak np. chonka przeciwospowa [Pockenlymphe]. Zmiany bliznowate i zakorkowanie przewod�w wyprowadzajcych gruczo�w wydzielin moe to zadanie znacznie utrudni. Przez to nierzadko jest cakowicie zablokowana funkcja gruczo�w. Blokad t mona usun agodnym rytmicznym odsysaniem migdak�w podniebiennych za pomoc baki szklanej zaopatrzonej w rkoje i gruszki gumowej. Przy tym ujawniaj si zadziwiajce czsto iloci skrzepych wydzielin i kork�w ropnych. Ponadto rkoczynem tym pobudza si ukrwienie migdak�w. Poniewa do migdaka gardowego nie mona si dosta w ten spos�b, wyciera si go i pobudza przy pomocy zagitego watotrzymacza.

Przez konsekwentne przeprowadzanie takich prostych zabieg�w wskazania do tonsillektomii daj si jeszcze bardziej ograniczy (132).

W adnym razie nie mona jednostronnie li tylko odrzuca usunicia migdak�w. Istnieje niemao pacjent�w, kt�rych sama tylko tonsillektomia uwolnia od migren, dolegliwoci reumatycznych i innych. Najpierw i uprzednio naley jednak wyczerpa wszystkie inne moliwoci. R�wnie tu, jak wszdzie w medycynie, rzecz jest we waciwym rozpoznaniu i postawieniu wskaza.

Przez dotykanie okrelonych stref garda wyzwalany jest odruch poykania, dusznoci i odruch wymiotny. Moe to wystpi take przy odsysaniu migdak�w. Poprzez wiadomie spokojne i r�wnomierne oddychanie mona unikn tych reakcji, bd te je stumi.

Czas trwania postu

Nie ma absolutnie pewnych oznak naturalnego "stanu wyposzczenia" (27, 75, 164). Ani stopie oczyszczenia jzyka, ani zanik zapachu z ust, ani te pustka w odbytnicy nie stanowi kryteri�w decydujcych. Ju raczej dzikie pierwotne poczucie godu moe oznacza anons o wyczerpaniu si psychicznej gotowoci do postu (124 do 127).

Dla okrelenie waciwego czasu trwania postu decydujca jest prawidowa ocena materialnych i yciowo niezbdnych rezerw energetycznych. Pomiarem wzrostu i masy ciaa, ewentualnie te i gruboci fadu sk�ry (fad w okolicy nadkolcowej lub pachowej przedniej) mona wystarczajco dokadnie okreli rezerw substancji odywczych. Zr�nicowane metody (44, 52) pozwalaj na procentowe oddzielenie masy tkanki tuszczowej od masy ciaa bez tuszczu (lean body mass). Rezerwy tuszczowe s tym samym do dokadnie mierzalne, lecz nie rezerwy biakowe, zawarte w lean body mass jako jeden ze skadnik�w (Rys. 30).

_______________________________________________________________________________________

Rys. 30. Zawarto energetyczna i zasoby energetyczne czowieka w zalenoci od skadu ciaa (wedug Ditschuneit i Wechsler) (49)

Fett - Tuszcz

Wasser - Woda

Protein - Biako

Mineralien - Skadniki mineralne

Glykogen - Glikogen

Normalgewichtiger 70 kg - Osobnik o wadze normalnej 70 kg

Energiegehalt - Zawarto energetyczna

Fettgewebe - Tkanka tuszczowa

lean body mass - lean body mass

Adiposer 100 kg - Osobnik otyy, waga 100 kg

_______________________________________________________________________________

W zalenoci od masy ciaa osoby tego samego wzrostu rozporzdzaj r�nymi rezerwami energetycznymi (Tab. 9). Czas przeycia przy braku ywienia wzrasta wraz ze stojcymi do dyspozycji rezerwami energetycznymi. Dotd g�wne znaczenie przypisywano zasobom biakowym. W zalenoci od stopnia zaniku g�wnego nonika biaka, tj. mini, m�wiono o dystrofii I, II i III stopnia o wzrastajcej nieodwracalnoci.

__________________________________________________________________________________

Tabela 9. Rezerwy energetyczne w kcal u os�b o wzrocie 170 cm w zalenoci od masy ciaa (t. = tysice)

__________________________________________________________________________________

60 kg 70 kg 80 kg 90 kg

__________________________________________________________________________________

Rezerwy tuszcz. 6 kg 54 tys. 10 kg 90 tys. 15 kg 135 tys. 25 kg 225 tys. kcal

Rezerwy biaka 2,5 kg 10 tys. 3 kg 12 tys. 3,5 kg 14 tys. 4 kg 16 tys. kcal

Rezerwy wglow. 0,5 kg 2 tys. 0,75 kg 3 tys. 1 kg 4 tys. 1,25 kg 5 tys. kcal

__________________________________________________________________________________

Rezerwy energet.

og�em ok. 66 tys. 105 tys. 153 tys. 246 tys. kcal

Dugo postu

przy dziennym

zapotrzebowaniu

kalorycznym

2500 kcal 28 dni 42 dni 60 dni 100 dni

__________________________________________________________________________________

Niedawno u winia irlandzkiego, zmarego po 63-dniowej god�wce protestacyjnej, stwierdzono na sekcji dominujcy zanik tuszczu. W terminalnym procesie katabolicznym bior wic udzia w tej samej mierze oba g�wne elementy strukturalne, biako i tuszcz.

Ju w 1917 roku inny rewolucjonista irlandzki, McSwiney, jako wizie zakoczy ycie w analogiczny spos�b po 72 dniach (27). Czas przeycia os�b z normaln mas ciaa na god�wce zupenej wynosi wic, w zalenoci od okolicznoci, od 60 do 80 dni.

Bardzo pouczajce jest te doniesienie prasowe o 18-letnim atletycznie zbudowanym winiu, zapomnianym przez swych stranik�w. Dopiero po 18 dniach zosta uwolniony ze swej rozpaczliwej sytuacji i natychmiast przewieziony do szpitala. Przez te 18 dni straci na wadze z 78 na 54 kg, czyli o 24 kg. Warte szczeg�lnej wzmianki jest, i nie tylko nie otrzymywa nic do jedzenia, lecz te i adnych napoj�w. Ratowa si zlizywaniem wody skraplajcej si na cianach i pododze oraz wypijaniem wasnego moczu. Po trzytygodniowej rehabilitacji m�g zosta wypisany ze szpitala bez uchwytnych trwaych zmian chorobowych.

Z powyszego wida, e w dugich kuracjach postem prowadzonych przez odnonych lekarzy specjalist�w nie ma nic tajemniczego. I tak M�ller (224) zaordynowa pewnemu przewlekle choremu post 65-dniowy, Dewey innemu 70-dniowy, Hazzard 75-dniowy, Darrington - 79-dniowy, i wszystko z powodzeniem (27). U mnie pewna bardzo otya moda kobieta przepocia 92 dni, inny skrajnie otyy 39-letni mczyzna 161 dni, oboje bez problem�w i z wielkim sukcesem. Ditschuneit i Pfeiffer (44) donosz o pacjencie, kt�remu

zalecili post 180-dniowy, przebyty bez wikszych zaburze. Poza tym przytaczaj oni Thomsona i wsp. w USA, kt�rzy u pewnego pacjenta z nadwag przeprowadzili z powodzeniem 249-dniowy post.

Biblijne 40 dni postu, kt�re nam dawniej wydaway si legendarnym cudem, mieszcz si w zakresie moliwym do urzeczywistnienia. Dla wcale niemaej liczby naszych blinich taki okres postu pod warunkiem kompetentnej informacji i kierownictwa byby bez ryzyka do przeprowadzenia. Bez wtpienia optymalny dla wikszoci okres postu leczniczego wynosi okoo 21 dni. Nierzadko jednak bywa konieczne jego rozcignicie a do 40 dni - r�wnie bez otyoci.

Wyduenie okresu postu zaley wszake nie tylko od rezerw energetycznych, ale i od innych czynnik�w. I tak elementem wsp�decydujcym jest stan naczy krwiononych, przede wszystkim stan oyska naczy kocowych. Zmiany miadycowe, utrata elastycznoci i zogi na r�dbonkach upoledzaj procesy dyfuzji tym bardziej, im mniejsze jest cinienie perfuzji. Czas trwania, jak i intensywno postu dobiera si wic ewidentnie w zalenoci od indywidualnych danych i warunk�w. Dla wikszoci poszczcych odpowiednie jest 14 do 28 dni postu, przy czym w stosunku do postu zerokalorycznego naley preferowa post

Buchingera w postaci bogatych w witaminy i sole mineralne wywar�w z jarzyn oraz sok�w owocowych. W ten spos�b post staje si lepiej tolerowany, a wskazania szersze. Jak ju wspomniano, dodatek dwa razy po 1/8 do dwa razy po 1/4 l malanki dziennie daje jeszcze szersze moliwoci zastosowania, i w ten spos�b post terapeutyczny u przewlekle alergicznych i reumatycznych, w wikszoci szczupych pacjent�w mona w razie potrzeby wyduy do piciu lub szeciu tygodni.

Z drugiej strony naturalnie istniej przypadki, w kt�rych granica tolerancji zostaje osignita ju po siedmiu, dziesiciu bd piciu dniach, lub te wystarczy jeden pojedyczy dzie god�wki w ramach diety leczniczej. R�wnie tu pozostaje w mocy zdanie Paracelsusa: �Dawka rozstrzyga, czy medykament bdzie lekarstwem, czy trucizn�. Dotyczy to te postu, jako silnego rodka leczniczego. Co do surowoci i rozcigoci postu chodzi istotnie o ocen moliwoci indywidualnych i precyzyjne ustawienie wskaza leczniczych.

_______________________________________________________________________

Z reguy post wedug O. Buchingera sprawdzi si najlepiej (p. wyej)

_______________________________________________________________________

Odchylenia w g�r lub w d� musz by rozstrzygane indywidualnie.

Ponadto istniej naturalnie sytuacje, w kt�rych post w og�le nie wchodzi w gr (p. "Przeciwwskazania").

Czsto definitywna dugo trwania postu wynika dopiero z zachowania pacjenta podczas przebiegu postu, na podstawie kt�rego mona wnosi o celowoci lub potrzebie skr�cenia albo przeduenia postu. Jeli, jak w wikszoci przypadk�w, czny czas terapii jest z g�ry ustalony, w�wczas koniecznie naley zaplanowa rezerw czasow na wystarczajco dug diet realimentacyjn. Jest przecie oczywiste, e po mniej lub bardziej dugim pocie leczniczym nie mona natychmiast przej na diet codzienn, najczciej nieprawidow.

Tak jak wejcie w post zwizane jest z gboko sigajcymi przestrojeniami wegetatywnymi, podobnie dzieje si i przy powrocie z odywiania wewntrznego na zewntrzne. Realimentacja moe dokonywa si tylko stopniowo i w spos�b w peni dostosowany do indywidualnej sytuacji. Na przestawienie w okresie po pocie naley kalkulowa przecitnie jedn trzeci dni odbytego postu, co najmniej jednak cztery pene dni. U zdrowych, poszczcych do dziesiciu dni, mona si zadowoli ju nawet trzydniowym

okresem realimentacji.

Im wczeniej na przestrzeni ycia i z bardziej profilaktycznym celem zacznie si poci, tym ostrzej (post zerokaloryczny na wodzie i herbatkach), duej (trzy do szeciu tygodni) i z wikszym obcieniem fizycznym (trening fizyczny, gimnastyka, wdr�wki, biegi, pywanie) moe by to z optymalnym powodzeniem przeprowadzane.

Im bardziej jednak zaawansowane s zmiany chorobowe najwaniejszych narzd�w i naczy, tym bardziej post musi by lejszy (dodatek sok�w owocowych, wywar�w z jarzyn, kleik�w owsianych, miodu, malanki itd.), kr�tszy czasowo i fizycznie oszczdzajcy (kr�tkie spacery, lekka gimastyka, pozycje rozcigajce, wiczenia izometryczne, gimastyka wodna), by rozwin swe spodziewane pozytywne dziaanie lecznicze i aby unikn niekorzystnych incydent�w.

Zdolno przystosowawcza do wystpujcego w pocie og�lnego przestrojenia wegetatywnego jest u dzieci poniej dwunastego roku ycia najczciej jeszcze niezbyt wielka, u starszych powyej 60 lat znowu mniejsza ni u przecitnych os�b w rednim wieku. U modziey naley wzi te pod uwag faz wzrastania.

Zakoczenie postu, dieta realimentacyjna

Ostatniego dnia postu w poudnie w miejsce tradycyjnego wywaru z warzyw podaje si pierwsze jabko, po poudniu okoo godz. 15.00 drugie jabko. Naley je u dugo i ze skupieniem. Jeeli z przyczyn technicznych jest to niemoliwe, jabka si przeciera. Niekt�rzy wol jabko duszone. Wieczorem okoo godz. 18.00 zamiast soku podawana jest gsta zupa kartoflana. Wielu pacjent�w koczcych post opowiadao mi spontanicznie, e ta kartoflanka bya najsmaczniejsz w ich yciu i mimo to nie mogli si upora ze zjedzeniem jej w caoci. Niekt�rzy czuli si syci ju po pierwszym jabku. Apetyt jest wic wikszy od zdolnoci przyswajania. Czowiek czuje si prdko syty. Jest to te i zrozumiae, bo odek i

jelita pozostaj wci skurczone, a produkcja enzym�w trawiennych i wydzielin jeszcze oszczdna. Dopiero wraz z narastajcym stopniowo z dnia na dzie bodcem pokarmowym nasila si ona. Odpowiednio wzrasta konieczne do tego ukrwienie na obszarze trzewi.

W okresie realimentacji ilo podawanej ywnoci wzrasta stopniowo od 600 kcal (dla otrzymania wartoci w kJ naley pomnoy liczb kilokalorii przez 4,184) w pierwszym dniu odbudowy do 800 kcal w drugim dniu, 1000 kcal w trzecim i 1600 kcal w czwartym dniu realimentacji. Posta zredukowana zaczyna si od 500 kcal w pierwszym dniu realimentacji, a koczy na 1200 kcal w czwartym dniu. Dieta realimentacyjna jest bezmisna i bezrybna, jej skad, cho zmienny, jednak dobrze wywaony (20, 27, 75). W aneksie przy kadym poszczeg�lnym rodzaju diety realimentacyjnej podane zostay podstawowe informacje o jadospisie na kady dzie z uwzgldnieniem skadu i kalorycznoci. Szczeg�owe jadospisy konieczne s tylko w przypadku chorych z rzeczywistymi chorobami metabolicznymi (cukrzycy, chorzy na dn moczanow, na hiperlipidemi itd.). Jadospis�w tych cakiem czsto si nie przestrzega, czy w og�le bez czytania wrzuca si je do szuflady nawet wtedy, gdy istnienie jawnych objaw�w chorobowych powinno motywowa do postawy diametralnie przeciwnej. Czynnikiem rozstrzygajcym okazuje si wci, czy uda si zainteresowa pacjenta spraw jego zdrowia i maksymalnie uatwi mu wsp�prac.

Pierwsze oddanie stolca po pocie zasuguje na szczeg�ln uwag. Powinno ono samoistnie wystpi z reguy do trzeciego dnia realimentacji. Op�nienia wystpuj, gdy bona luzowa odbytnicy i czoo stolca za bardzo wyschn, co upoledza polizg. Naley wtedy dopom�c niewielkim wlewem doodbytniczym z gliceryny lub rumianku, i stolce nastpnie bd si zn�w opr�niay normalnie. Nawet jelita rozcignite naduywaniem rodk�w przeczyszczajcych i zwiotczae s po pocie tak dobrze opr�nione i stonizowane, i na powr�t funkcjonuj bez rodk�w pomocniczych.

Trway sukces mona jednak osign jedynie stosowaniem smacznej diety penowartociowej, bogatej w pektyny i w�knik. Sprawdzi r�wnie si wypijany wczenie rano na czczo sok z kiszonej kapusty, zawierajcy mao soli kuchennej. Przy ykowym dodawaniu otrb�w pszenicznych i siemienia lnianego do g�wnych posik�w musi si nastpnie pi dostatecznie duo, by zawart w nich celuloz doprowadzi do naleytego spcznienia. W przeciwnym razie w rzadkich skrajnych przypadkach mog wystpi stany

niedronociowe.

Dziaanie na motoryk jelita bezporednio podnoszce tonus maj masae okrnicy, porednio odruchowo celowane masae tkanki cznej i stref odruchowych na podeszwach st�p.

Przejcie do odpowiedniej albo koniecznej w danym przypadku postaci diety og�lnej udaje si lepiej i przychodzi pacjentowi atwiej po pocie, ni byoby to moliwe w codziennej sytuacji. Na powr�t zostaje obudzona wraliwo na smak wasny potraw, r�wnie zapotrzebowanie na s�l kuchenn spada do wartoci normalnej ok. 5 g dziennie. Dziki umiejtnie czonym przyprawom nawet dieta bezsolna staje si atwiejsza do przyjcia.

Tak bardzo drczce pragnienie sodyczy jest po pocie r�wnie silnie zmniejszone, przez co bez wysiku mona zaoszczdzi kalorii. Jednym z warunk�w tego jest powolne jedzenie w milczeniu i intensywne ucie. To, e nie mona jednoczenie przy tym sucha radia ani oglda telewizji, jest zrozumiae. Jedzenie przecie jest ju samo w sobie rozkosz, w kt�rej trzeba naleycie zasmakowa. Sprawia to nie tylko przyjemno, lecz te i dostrzega si we waciwym czasie, kiedy odek zgasza nasycenie. Przy odwr�ceniu uwagi czytaniem, suchaniem, ogldaniem i rozmawianiem podczas jedzenia przeocza si ten sygna i z czasem przyzwyczaja si do autentycznego przekarmienia ze wszystkimi jego minusami. Niemao os�b ju w godzin po jedzeniu ju nie jest w stanie dokadnie powiedzie, co waciwie zjedli.

Wanie ten odruch sytoci funkcjonuje po pocie na powr�t szczeg�lnie dobrze i trwale. Moe si to utrzymywa nie tylko miesicami, lecz nawet przez lata. Lecz tego poczucia sytoci naley sucha i troszczy si o nie. Jest to czci owej mozolnej, mudnej pracy, kt�ra tak szczeg�lnie leaa na sercu O. Buchingerowi sen.

R�wnie w okresie realimentacji zachowuje si spoczynek poudniowy i stosuje - obecnie bardziej wedug zapotrzebowania - ciepe zawijania ciaa. Wraz z wprowadzajcym autogennym treningiem relaksujcym staje si on dajc wypoczynek, rozkoszn sjest. Jak si wydaje, rodkowi i p�nocni Europejczycy musz si dopiero tego nauczy. Zwyczaj ten opaca si take przy dzisiejszym nagminnym przecieniu prac.

Ilo pyn�w przyjmowanych obok pokarm�w moe obecnie zosta ograniczona do ok. jednego litra dziennie, gdy pokarmy stae ju zawieraj w sobie wysoki procent wody. Ograniczenie dowozu pyn�w jest nadzwyczaj rzadko konieczne, na odwr�t, ilo ta w razie potrzeby moe by przekroczona, np. gdyby mocz by zbyt ciemny i zagszczony.

Aktywno fizyczn naley utrzymywa bez zmniejszenia. Przy tym teraz na powr�t odczuwalna si staje materialno ciaa. Zamiast lekkoci i dynamizmu ruch�w odczuwa si zn�w ciko swej masy i si przycigania ziemskiego. Ma to szczeg�lnie miejsce w drugim i trzecim dniu realimentacji. Dopiero p�niej, najczciej w zwizku z pierwszym wypr�nieniem stolca, ten efekt powt�rnego przeczenia na odywianie zewntrzne zostaje przezwyciony. Dlatego wnioski podsumowujce przebyty post mona wyciga najwczeniej w czwartym dniu realimentacji, niekiedy dopiero po tygodniu. Obiektywne wyniki w przewaajcej wikszoci s zadowalajce a do nadzwyczajnych, co znajduje odpowiednie odbicie w subiektywnych przeyciach i odczuciach pacjent�w (124). Dla lekarza leczcego jest to wielka satysfakcja.

Na str. 203-208 [w oryginale] jest zestawionych pi r�nych jadospis�w na pierwsze cztery dni realimentacji. S one skonstruowane zgodnie z zasadami penowartociowego ywienia laktowegeteriaskiego oraz bardzo dobrze i atwo przyswajalne.

Jadospis realimentacyjny A moe by bezporednio przeprowadzony w normaln diet w domu.

Jadospis realimentacyjny B jest zaprojektowany dla kontynuacji ywienia ze zredukowan iloci kalorii. Niemao zwaszcza starszych ludzi ma trudnoci z trawieniem sur�wek. Jest to uwzgldnione w jadospisie realimentacyjnym C.

Dla chorych z cukrzyc jawn wane jest ograniczenie wglowodan�w jak w jadospisie realimentacyjnym D. Rzadziej ma miejsce sytuacja, gdy wystpuje alergia na produkty mleczne, co uwzgldnia jadospis realimentacyjny E (p. str. 203-208 [w oryginale]).

Laktowegeteriaska dieta penowartociowa jako idealne ywienie na stae

Wszystkie te jadospisy realimentacyjne maj na celu, by poszczcy zasmakowali w ywieniu laktowegeteriaskim i by pobudzi ich do przyjcia takiego ywienia jako podstawy p�niejszej diety na stae, przy czym miso i ryba wystpuj w charakterze przystawek. Dieta taka zawiera wszystkie witaminy i skadniki mineralne niezbdne dla ycia w zdrowiu. Wana jest wysoka zawarto nieprzetworzonych chemicznie sur�wek warzywnych, wieo mielonych produkt�w zboowych i chleb�w penoziarnistych,

margaryn rolinnych z wysokim procentem niezbdnych kwas�w tuszczowych (witaminy F), jak r�wnie ubogotuszczowych gatunk�w mleka i ser�w (biogurt, twar�g chudy, chude mleko, malanka itd.) (5, 55, 122, 130, 134, 137, 140, 141, 142, 156, 157, 194, 226, 261, 264, 298, 306) (str. 210-229 [w oryginale]). Dieta taka jest poza tym minimalnie obciona domieszkami substancji obcych (181).

Do tego jest do przyjcia - bardziej ze wzgld�w techniki kulinarnej - trzy do szeciu jaj tygodniowo, przy czym ryba i miso nie s bezwldnie konieczne. Kto nie chce z tego zrezygnowa, powinien wcza moliwie najoszczdniej, ok. dwa do trzech raz�w w tygodniu.

W interesie duszego utrzymywania si efektu sytoci dla wielu os�b zdrowsze s trzy rednie i dwa mniejsze posiki od dw�ch-trzech posik�w obfitych. Kto nie lubi je rano, nie powinien si do tego przymusza, kto wieczorami uskara si na uczucie penoci, niech si zadowala diet lekk (11, 12).

Jeeli konieczna jeszcze jest dalsza utrata wagi, w�wczas nadaje si do tego przedstawiony w niniejszej ksice laktowegeteriaski jadospis dziesiciodniowy, kt�ry moe by konstruowany w spos�b cakowicie zindywidualizowany (p. str. 216-226 [w oryginale])

Podsumowanie

Post nie moe zosta zdegradowany do sportu wyczynowego z jego pogoni za rekordami. Czy musi si przecie udowadnia wiatu, jakim to nie jest "twardzielem", poszczc moliwie dugo i ostro (post zerokaloryczny) i jakby mimochodem, obok codziennych zaj? Oczywicie nie! Post nie jest prawomocny sam przez si, lecz podlega, jak kada terapia, prawu indywidualnego dawkowania, zar�wno co do intensywnoci, jak i czasu trwania. Post tym samym staje si zadaniem, kt�remu trzeba si osobicie

powici w peni i cakowicie. Zadanie to oznacza, aby w ciszy doj ze samym sob do lepszej, stabilniejszej r�wnowagi cielesno-psychicznej, posugujc si w tym celu wszystkimi koniecznymi rodkami pomocniczymi. Tylko taki post moe by rozumiany jako �metoda Buchingera�. Bo przecie nie chodzi o to, by jak najszybciej "zrzuci wag" czy znormalizowa poziom cholesterolu we krwi, tzn. uprawia �kosmetyk zewntrzn�. Chodzi o dugofalowe cele yciowe: o wyzdrowienie jak i utrzymanie zdrowia, o jako jak i dugotrwao ycia, o duchowe dojrzewanie jak i wiadomo spoeczn (p. str. 199-200 [w oryginale]).

Trudnoci w okresie realimentacji

Jeeli post zostanie przerwany przed osigniciem trzeciego tygodnia, tzn. przed przestawieniem na przewaajce spalanie wasnych tuszcz�w, w�wczas naley liczy si czciej z powikaniami w znanych ogniskach kryzysowych ni przy duszym pocie. Szczeg�lnie ma to miejsce w schorzeniach reumatycznych i alergicznych. Wystpuj b�le mini, cigien i staw�w, reakcje ze strony sk�ry i luz�wek lub kryzysy oddechowe. Nagromadzona zastoinowa � moe jeszcze ulec opr�nieniu w

eksplozyjnych biegunkach. Dopiero wtedy te szybko wygasa nasilony odczyn �taczkowy ze zwizanym z tym og�lnym znueniem [Flaute]. R�wnie mog si teraz jeszcze, cho rzadko, uruchomi kamienie �ciowe i nerkowe.

Wraz ze wznowieniem przyjmowania pokarm�w nastpuje niezbdna przy tym redystrybucja krwi krcej. Obszar trzewi otwiera sw�j olbrzymi obszar woniczek i odpywa tam dua dua ilo krwi. Przez to zredukowany zostaje czny naczyniowy op�r obwodowy, a w tych pierwszych trzech dniach realimentacji spada ponownie nie tylko skurczowe cinienie krwi, lecz w charakterystyczny spos�b przede wszystkim cinienie rozkurczowe. Moe to si odbi jako zesp� podkradania na innych obszarach ukrwienia,

zwaszcza m�zgu, np. w postaci zawrot�w gowy, og�lne ze samopoczucie lub osabienie. Starsi poszczcy po raz pierwszy reaguj czciej w tym sensie ni osoby modsze czy poszczcy rutynowo od lat lub dziesicioleci(27, 77).

Do czwartego dnia realimentacji najczciej dochodzi ju do przestawienia i odtworzony zostaje nowy normalny stan r�wnowagi.

Wanie w tych dniach bdy w postpowaniu, jak dusza jazda samochodem, dusze stanie, opalanie na socu, zbyt gorca kpiel, mog mie niedobre nastpstwa. Dochodzi do zaburze kreniowych, zaburze rytmu serca, nawet stan�w zapaci. Dla zniesienia takich stan�w przewanie wystarcza przybranie pozycji poziomej z wysokim uoeniem n�g. Rzadko tylko konieczne s rodki farmakologiczne.

Jeli nie zachowuje si przepisanej ubogosolnej diety realimentacyjnej, w�wczas jeden jedyny obficie posolony posiek moe niekiedy wywoa masywne obrzki n�g. Take przez to wzrasta tendencja do hipotonicznyh zaburze krenia, r�wnie najczciej w zwizku z dusz jazd samochodem, na skutek przypiesze pionowych. Mog by przez to wyzwolone b�le gowy do napad�w migrenowych wcznie.

_______________________________________________________________________________

Bdy w okresie realimentacji mog zniweczy w ten spos�b niebah cz dobrego i leczniczego efektu postu.

_______________________________________________________________________________

Jeeli mimo stosowania wszystkich opisanych rodk�w nie uda si do czwartego dnia spowodowa wystarczajcego wypr�nienia stolca (p. str. 87 [w oryginale]), w�wczas trzeba dopom�c wlewk z rumianku, ewentualnie cznie z herbatk z lici senesu.

Cakiem ju rzadko w rozdtej bace odbytnicy przy jednoczesnym skurczu zwieracza odbytu mog si nagromadzi grudy kau, [Kotballen] dajce si usun tylko rcznie i przy rozcigniciu zwieracza.

Jest niemao pacjent�w, kt�ry sw�j heroiczny post musz ju w pierwszych dniach odbudowy diety sobie powetowa w najbliszym lokalu dla smakosz�w [Schlemmerlokal]. Przy tym w tej fazie odek le toleruje pieczone i smaone [gebratenes] miso oraz smaony tuszcz i czsto reaguje na to nudnociami i wymiotami. Wysokoprocentowe alkohole oraz lody s czsto przyczyn zgagi i duej utrzymujcych si dolegliwoci odkowych. Systematyczny nadz�r nad diet realimentacyjn jest dlatego niezbdny w

interesie optymalnego efektu terapii.

Zar�wno dugoletnie dowiadczenia, jak i wyniki nowszych obserwacji wykazuj, i przy systematycznej opiece postacjonarnej, przez powt�rne skierowania [Einbestellung] np. w odstpie co sze do dwunastu miesicy znacznie wzrasta odsetek dugoterminowych wzgldnie trwaych pozytywnych wynik�w stacjonarnego leczenia postem. Lekarz domowy powinien dziki swej przestrzennej bliskoci przy czstszych kontrolach osign jeszcze wiksze sukcesy.

Postacjonarna opieka lekarza domowego

Wszyscy pacjenci po stacjonarnym leczeniu postem w klinikach lub szpitalach wypisywani s z zaleceniem zgoszenia si w odpowiednim czasie, po okoo omiu do 14 dniach, do swego lekarza domowego. Z reguy po tym czasie lekarz domowy zdy ju otrzyma kopi karty informacyjnej (ostateczne sprawozdanie kliniczne) jako podstaw do por�wnawczych bada kontrolnych, kt�rych jednym z najwaniejszych jest obiektywna kontrola masy ciaa! Wydaje si to na pierwszy rzut oka banalne; czy pacjent sam tego nie potrafi, na co ten dodatkowy trud? Ale czy pacjent robi to rzeczywicie zawsze i czy prawidowo? Ilu to po

gorzkich rozczarowaniach w og�le nie odwaa si przypatrze sobie jak naley? e ten trud jest konieczny, dowodzi fakt, i cae organizacje, jak np. �Weight Watchers� buduj na tym sw�j sukces.

Poniewa nadwaga bywa tak czsto powizana w najr�niejszy spos�b ze wszelkimi czynnikami ryzyka, musi by rozpatrywana jako samoistny czynnik ryzyka i odpowiednio zaklasyfikowana przez lekarza domowego. Dziedziny tej nie mona wic pozostawi laikom, lecz podda dyspozycji lekarza domowego. Poza tym unikanie przyboru wagi ju ze wzgld�w kosmetycznych tak bardzo ley na sercu zagroonym albo dotknitym t przypadoci pacjentom, najczciej pci eskiej, i kontrol przez lekarza domowego

albo przez pielgniark, pen zrozumienia i empatii, odbieraj oni jako wielkie uatwienie. Przy tym prdzej s skonni do porozmawiania o innych problemach, take psychicznych i przyzna si do takich czy innych bd�w w postpowaniu.

Ponadto w ten spos�b nadarza si najlepsza okazja, by oznaczy w razie potrzeby i inne wane parametry, jak np. cinienie krwi, pojemno yciow, gospodark lipidow we krwi, cukier, kwas moczowy czy elektrolity, albo skontrolowa strefy b�lu, ruchomo staw�w i cechy ttna, na co pacjent czsto �nie ma czasu� albo si wymiguje. W ten spos�b mona tylko pogbi wzajemne poznanie si i zrozumienie, ku obustronnej korzyci.

Utworzone w ten spos�b �compliance� daje si w�wczas atwiej rozcign na inne wane dziedziny, jak spos�b odywiania si, dieta czy konieczne dni postu, optymalny program ruchowy, wiczenia fizyczne i jaki trening relaksacyjny. Oczywicie w ten spos�b uatwione te zostaje nadzorowanie niezbdnego leczenia farmakogicznego, gdy wielu pacjent�w przyjmuje przepisane leki zbyt nieregularnie, tylko sporadycznie albo wcale. Wiele lekarstw lduje po prostu w koszu na mieci; tu przy nadzorowaniu

odgrywaj rol take aspekty ekonomiczne.

W og�lnoci wzrasta u pacjenta w ten spos�b wiadomo odpowiedzialnoci za siebie, a lekarz staje si nie tylko pomocnikiem w potrzebie, terapeut w przypadku choroby, lecz take doradc yciowym w wanych kwestiach, niezawodnym przyjacielem. I tak z biegiem czasu w lekarskiej praktyce og�lnej moe rozwin si zapotrzebowanie na post w grupach, prowadzonych ambulatoryjnie.

Ambulatoryjne prowadzenie postu przez lekarza domowego

Pierwszym tego warunkiem jest wasne dowiadczenie lekarza, wasne doznanie postu - poczone ze studium odpowiedniej literatury o pocie - o ile monoci nie jednorazowe, lecz wielokrotne, a najlepiej regularnie co roku lub co dwa lata.

Lekarzem leczcym postem moe si nazwa ten, kto pod fachowym kierunkiem prowadzi co najmniej przez rok kliniczne leczenie postem i moe wykaza si osobistym dowiadczeniem w pocie.

Ze wzgldu na oszczdno czasu zaleca si prowadzenie ambulatoryjne postu w niewielkich grupach 5 - maksymalnie 10 - osobowych. Grupy takie s uprzednio informowane na wykadzie o najwaniejszych procesach, przebiegach i przeyciach w pocie, i zaleca si odpowiedni lektur (95, 208). O ile jacy uczestnicy maj ju za sob dowiadczenie postu stacjonarnego, bdzie to uatwieniem dla lekarza i wpynie stabilizujco na grup. Istniejce zawsze, mniej lub bardziej wyrane lki pocztkujcych

wtedy nie bd mogy rozwin si do "psychozy grupowej", gdy dowiadczesi, emanujcy spokojem i ufnoci, dodaj bojaliwym odwagi.

Do postu ambulatoryjnego z praktyki og�lnej kwalifikuj si jedynie osoby otye bez powika, uprzednio przebadane - take laboratoryjnie - i ju tak czy inaczej dobrze znane. R�wnie tu rozpoczyna si od wprowadzajcego dnia owocowego wzgldnie ryowo-owocowego, po kt�rym w zalenoci od zamiar�w i postawionych zada moe nastpi pi, siedem lub dziesi dni postu.

Grupa zbiera si dwa-trzy razy w tygodniu na badaniach kontrolnych i sesji rozmowy grupowej. Ponadto kady uczestnik musi mie moliwo kontaktu telefonicznego o kadej porze z lekarzem prowadzcym grup poszczc. Ju sama ta pewno dziaa niezwykle

uspokajajco. Napoje w pocie - ewent. z dodawaniem malanki - powinny by omawiane i ustalane indywidualnie. Podczas postu uczestnicy na sesjach rozm�w grupowych winni zosta poinformowani o koniecznoci, znaczeniu i rozmaitych moliwociach oczyszczania jelita i otrzyma wskaz�wki odnonie minimalnego programu wicze fizycznych i gimnastyki. Nie moe r�wnie brakowa zalecenia codziennego dwugodzinnego wypoczynku poudniowego z okadem na okolic wtroby wedug Prießnitza. Dalej

zalecenia godne byyby wyjanienia na temat prostych zabieg�w wedug Kneippa i suchego szczotkowania sk�ry. Przy kadym spotkaniu naley porusza znaczenie wystarczajcego dziennego dowozu pyn�w (ok. 2 l/dzie). Wyjtkow wano ma kontrola przyjmowanych lek�w (p. str. 77-79 [w oryginale]). Pacjenci wymagajcy przyjmowania lek�w, jak sercowcy, nadcinieniowcy, cukrzycy typu I i II, astmatycy, reumatycy, chorzy na nerki, z uszkodzon wtrob nie powinni by przyjmowani do grupy poszczcych ambulatoryjnie, lecz najpierw przeby - o ile nie wystpuj przeciwwskazania - post stacjonarny.

Masa ciaa powinna by sprawdzana przez lekarza na pocztku i na kocu postu, a poza tym w domu codziennie rano na czczo i bez ubrania. Kady uczestnik powinien prowadzi dziennik postu i notowa tam nie tylko swoj wag, lecz take wszystkie przeycia, odczucia, a zwaszcza swe sny. Bdzie to bardzo poyteczne, jak si okae przede wszystkim w przyszoci i w razie powtarzania postu! Pogorszenia samopoczucia do kryzys�w wcznie naley w kadym przypadku zgasza lekarzowi. Ich om�wienie w krgu rozmowy grupowej jest dla wszystkich uczestnik�w ciekawe i pouczajce. Take podczas ambulatoryjnego postu nie powinno si pracowa; lub co najwyej jedynie tyle, by m�c wygospodarowa czas na zabiegi konieczne dla ciaa i pewn kultur wyciszenia.

Codzienne wycofanie si w kontemplacj jest sensowne nawet wtedy, gdy moe by tylko kr�tkie. Lekarz powinien by r�wnie tu zasugerowa lektur (16, 138, 210) i o ile monoci da wskaz�wki do wicze.

Zwaszcza w pocie ambulatoryjnym naley powici szczeg�ln uwag okresowi odbudowy diety (realimentacji). Prowadzi si j w cigu czterech dni zgodnie z ustalonym wczeniej jadospisem ze stopniowan iloci kalorii 600 - 800 - 1000 - 1200 - 1600 kcal (p."Zacznik"). W rozmowie grupowej naley uprzednio wyjani zasady diety penowartociowej, jak r�wnie specyfik dni realimentacji. Szczeg�lnie wane jest uruchomienie wypr�niania jelita. Nikt nie moe by zwolniony z grupy, dop�ki nie zgosi udanego wydalenia stolca.

W rozmowie grupowej na zakoczenie postu mamy teraz moliwo om�wienia wywaonego pod wzgldem kalorycznym ywienia penowartociowego - zar�wno w og�lnoci, jak i w indywidualnych przypadkach kadego z uczestnik�w, oraz udzielenia szczeg�owych porad.

Po tym, jak tak dugo rezygnowao si z rozkoszy kulinarnych, wszystkim uczestnikom sprawi satysfakcj, gdy grupa zbierze si na koniec przy filiance kawy, kt�rej tak dugo bya pozbawiona, oraz kawaku placka z owocami wypieczonego z mki penoziarnistej, by radowa si z sukcesu. Wanie to przeycie sukcesu moe by tematem tej radosnej godziny przy kawie.

Utrwali si ono gboko w wiadomoci i uatwi dalsze kroczenie po nowych drogach.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fahrner Heinz - Post jako metoda leczenia, ♥ 03. Metody samoleczenia i terapie alternatywne
Heinz Fahrner Post jako metoda leczenia
Fahrner Heinz Post jako metoda leczenia
Fahrner Heinz Post Jako Metoda Leczenia
Fahrner Heinz Post jako metoda leczenia 2
Fahrner Heinz Post jako metoda leczenia
Fahrner Heinz Post jako metoda leczenia
PSYCHOANALIZA JAKO METODA TERAPII I LECZENIA
PSYCHOANALIZA JAKO METODA TERAPII I LECZENIA
18 Samokształcenie jako metoda uczenia się
Proces pielęgnowania jako metoda pracy
CONTROLLING JAKO METODA ZARZADZ Nieznany
Skale jako metoda oceny poziomu rozwoju dziecka
Eksperyment jako metoda?dań pedagogicznych
NEGOCJACJA JAKO METODA KIER, Inne

więcej podobnych podstron