12. Eksperyment jako metoda badań pedagogicznych

Przez metodę badań należy rozumieć ogólny system założeń oraz reguł pozwalających na pewne uporządkowanie działalności badawczej, tak aby można było osiągnąć cel, do którego zmierza badacz
w sposób świadomy i przemyślany. W pedagogice metodę najczęściej definiuje się jako zespół teoretycznie uzasadnionych działań o rożnym charakterze, zarówno koncepcyjnym jak i instrumentalnym, obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego
(A. Kamiński). Przyjmując klasyfikację autorstwa Tadeusza Pilcha możemy wyróżnić następujące metody badawcze:

1. eksperyment pedagogiczny,

2. monografia pedagogiczna,

3. sondaż diagnostyczny,

4. studium indywidualnych przypadków.

Eksperyment pedagogiczny „jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości edukacyjnej, polegającą na wywoływaniu lub zmienianiu przebiegu zjawisk bądź procesów poprzez wprowadzenie do nich czynnika eksperymentalnego i obserwowaniu zmian pod jego wpływem zachodzących” (M. Łobocki).

1. Charakter eksperymentu polega na wprowadzeniu do wybranego układu (zbiorowości społecznej) czynnika eksperymentalnego w celu sprawdzenia, jakie zmiany w obserwowanym układzie zajdą pod wpływem owego czynnika zwanego zmienną niezależną.

2. Eksperyment jest metodą badania naukowego polegającą na obserwowaniu zjawisk, które celowo zostały wywołane przez badającego w kontrolowanych przez niego warunkach. W tym znaczeniu jest pewną odmianą obserwacji. Jednak eksperyment odróżnia od obserwacji to, że:

1. jest badaniem zaplanowanym i celowo przeprowadzonym,

2. umożliwia wywołanie danego zjawiska w dowolnym czasie,

3. pozwala pewne zjawiska powtarzać, przez co można je dokładniej i bardziej wyczerpująco poznać,

4. umożliwia wielokrotną zmianę warunków, w jakich eksperyment jest przeprowadzany, co pozwala zaobserwować zmiany, jakie pod ich wpływem zachodzą.

1. Celem eksperymentu jest wykrycie zależności i związków przyczynowo - skutkowych między różnymi czynnikami eksperymentalnymi wpływającymi na dane zjawisko, tj. między zmiennymi niezależnymi (np. metody nauczania innowacje pedagogiczne, podręczniki, programy, regulacje prawne, zasady oceniania) a ich następstwami, czyli zmiennymi zależnymi (np. określone wiadomości, umiejętności, postawy, zachowania, przekonania). Eksperyment umożliwia zatem obserwowanie zmian, jakie zachodzą pod wpływem różnych czynników eksperymentalnych, a ponadto określenie siły ich oddziaływania oraz dokonanie ich pomiaru¹.

2. Techniki wykorzystywane w eksperymencie pedagogicznym:

• Technika grup równoległych / porównawczych – najbardziej popularna. Zakłada ona konieczność uwzględniania podczas przeprowadzanego eksperymentu: (1) dwojakiego rodzaju grup (eksperymentalnej i kontrolnej), równoważnych w stopniu mało różnicującym się pod względem składu osobowego; (2) określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych tylko w grupie eksperymentalnej; (3) badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych.

• Technika czterech grup (technika Solomona) – od poprzedniej różni się tym, że oprócz grupy eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to grupach przeprowadza się jedynie badania końcowe. Dzięki temu odznacza się większą wartością poznawczą, gdyż istnieje możliwość sprawdzenia, w jakim stopniu badania we wstępnej fazie eksperymentu wpływają na wyniki badań końcowych i jakie ewentualne zakłócenia w sposobie oddziaływania czynnika eksperymentalnego
  są spowodowane badaniami wstępnymi.

• Technika grup rotacyjnych / przemiennych – każda z uwzględnionych w badaniu grup spełnia
  na przemian najpierw funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej; znajduje zastosowanie zwłaszcza w dydaktyce.

• Technika jednej grupy – najmniej rzetelna, gdyż nie przewiduje się w niej grupy kontrolnej (sama dla siebie stanowi układ odniesienia). Polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych².

1. Ze zmianami czynnika różnicującego układ, jako istotą eksperymentu, wiążą się dwie sprawy (wady metody eksperymentu pedagogicznego):

• Pierwsza – natury metodologicznej – wiąże się z techniką wykrywania zależności między zmienną niezależną a innymi elementami badanego układu. (Najdoskonalsze metody wykrywania zależności oparte o zasady przyczynowości i rozumowania indukcyjnego opracował J. St. Mill
  w postaci słynnych 5 kanonów: jednej różnicy, jednej zgodności, połączonej różnicy i zgodności, zmian towarzyszących, reszt).

• Druga – natury moralnej - w eksperymencie pedagogicznym zmienianym układem prawie zawsze jest fragment rzeczywistości wychowawczej związany ze środowiskiem ludzkim (np. grupa młodzieży). Nie można więc dopuścić aby w założeniach badawczych przyjęto świadomie działania szkodliwe dla określonej grupy (np. celowa dezintegracja grupy, budzenie agresji). Więcej etyka pedagoga nie dopuszcza nawet zaniechania działań pożytecznych wobec jednej grupy, jeśli stosujemy je wobec innej grupy³.

Ze względu na wątpliwości natury metodologicznej i etycznej metoda eksperymentu
na gruncie pedagogiki jest rzadko stosowana. Szerokie zastosowanie natomiast znajduje w naukach przyrodniczych, fizycznych, biologicznych, medycznych itp.

1. Zalety metody eksperymentu pedagogicznego:

• Posługując się metodą eksperymentu można ocenić praktyczną przydatność różnych pomysłów
  w zakresie usprawniania działalności dydaktycznej i wychowawczej; albo ocenić skuteczność podejmowanych przez działań wychowawczych czy dydaktycznych (charakter utylitarny).

• Nierzadko stanowi on źródło inspiracji w unowocześnianiu pracy dydaktyczno-wychowawczej. Weryfikowany w ten sposób pomysł rodzi dalsze pomysły i nasuwa wiele otwartych problemów, wymagających dodatkowych badań. Dzięki czemu poszerza wielość nowych rozwiązań
  w udoskonalaniu procesu nauczania, uczenia się, wychowania czy kształcenia.

• Metoda eksperymentu pozwala na bezpośrednią łączność eksperymentatora z szeroko rozumianą praktyką pedagogiczną (eksperymentator jednocześnie występuje w roli badacza i praktyka)⁴.

---

1. Maszke↩

2. Łobocki↩

3. Pilch↩

4. Lobocki↩