Drama jest niekonwencjonalną metodą pedagogiczną, w której wchodzenie w określone role, improwizacje nauczyciela i uczniów pozwalają kreować rzeczywistość. Drama ma duże walory wychowawcze. Może być wykorzystana do swoistego ,,wyciszenia” wewnętrznego dzieci i skupienia uwagi na treściach opracowywanych w procesie edukacji. Ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia. Umożliwia aktywne zdobywanie indywidualnych i zespołowych doświadczeń w prezentacji i rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Stosowanie technik dramy czy gier dramowych uatrakcyjnia lekcje, pozwala na wykorzystanie spontanicznej ekspresji aktorskiej dziecka, wyzwala te możliwości, które czynią je bardziej otwartym, aktywnym, uczą samodzielnego myślenia i działania, rozwijają wyobraźnię, uczą współżycia i współdziałania w grupie.
Drama jest więc metodą wszechstronnego i harmonijnego rozwijania osobowości. Pełni także rolę terapeutyczną, gdyż pozwala bliżej poznać swoich wychowanków i zrozumieć ich uczucia. Dzięki rozpoznawaniu, wyrażaniu, nazywaniu emocji, dziecko pozbędzie się lęku czy agresji, dowie się, co przeżywają jego koledzy i koleżanki.
Mnogość technik dramowych umożliwia swobodę ich łączenia dla podniesienia atrakcyjności zajęć, a w systemie szkolnym można wykorzystywać je jako:
-techniki pomocnicze przy prowadzeniu dowolnych zajęć dydaktycznych. Elementy dramy można wykorzystać jako ćwiczenie rozluźniające w czasie przerw śródlekcyjnych. Te zabiegi uatrakcyjniają przebieg lekcji, a uczniowie pobudzani są do aktywności.
-zajęcia pozalekcyjne dla uczniów jednej lub kilku klas. Dobrowolne uczestnictwo w zajęciach daje ogromne możliwości działania. Obie formy zajęć są bardzo ciekawe, przynoszą wiele satysfakcji i pożytku zarówno uczniom, nauczycielom oraz rodzicom.
W swoich założeniach nawiązuje do idei prezentowanej przez Johna Deweya i jego koncepcji Nowego Wychowania, a także do Nowoczesnej Szkoły Francuskiej Technik Freineta. Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętności życia, fikcją literacką, a umowna fikcja dramy pozwala na otwarcie się, sprzyja poznawaniu i rozwijaniu swoich możliwości. Służy więc realizacji celów dramy, jakimi są:
• rozwijanie człowieka, dokonywanie w nim pozytywnych zmian;
• kształcenie wrażliwości uczniów;
• doskonalenie umiejętności o uczuciach: własnych, wewnętrznych przeżyciach, stanach, lękach, kłopotach, radościach;
• wyrażanie stanów psychicznych, uzewnętrznianie uczuć;
• uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych;
• kształcenie określonych zachowań społecznych;
• panowanie nad emocjami, koncentracją, współdziałanie w grupie;
• doskonalenie mimiki, ekspresji, operowanie ciałem;
• wzbogacanie słownictwa, frazeologii, zakresu pojęć;
• rozwijanie fantazji, pobudzanie do aktywności, odkrywanie rzeczy nowych;
• przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury (muzyki, tańca, pantomimy, teatru).
Drama dzięki temu, że posługuje się wieloma atrakcyjnymi technikami, daje dzieciom możliwość całkowitego przeżycia doświadczenia w sferach: poznawczej, emocjonalnej, behawioralnej. Owe techniki to:
• rola- czyli ,,bycie w roli”- najczęściej wykorzystywana w działalności edukacyjno-wychowawczej. Polega na tym, że dziecko jest sobą w nowej, nie znanej mu, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji jakiejś określonej postaci. Działanie to powinno odbywać się całkowicie intuicyjnie, bez wcześniejszego przygotowania, aby przeżycia i wrażenia uczestników były możliwie najgłębsze. Materiałów do tworzenia i odgrywania ról dostarczają przede wszystkim teksty literackie, postaci z filmu, bajek, historyczne czy fikcyjne itp.
• rozmowa na określony temat- czyli dodawanie i przyjmowanie odpowiedzi na różne tematy ( w zależności od potrzeb nauczyciela i oczekiwań dzieci ).Istotną sprawą w czasie rozmów jest nawiązanie bardzo bliskiego kontaktu, bo tylko poczucie wspólnoty wytwarza bezpieczną atmosferę i skłania do zwierzeń. Celem tego rodzaju działań jest ukazanie bogactwa i złożoności ludzkiej psychiki, nauczenie rozmowy o doznaniach, uzewnętrznianie słowne uczyć, budowanie zaufania, kształtowanie postaw prospołecznych ( tolerancji, akceptacji ). Polega na wymianie argumentów.
• wywiad - oparty jest najczęściej na rozmowie z jedną lub kilkoma wytypowanymi osobami. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań , pomocna w codziennych zajęciach.
• Etiuda pantomimiczna - ćwiczenia symulujące , które sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji. Jest to zarazem wyższy poziom działania ruchowego.
• improwizacja -wymagająca doświadczenia, dobrego zachowania, koncentracji uzniów. Odbywa się na podstawie utworu literackiego lub krótkiego opowiadania. Dostarcza głębokich przeżyć uczestnikom, mogą tu pojawić się samodzielnie wykonane przez dzieci kostiumy i przedmioty- charakterystyczne dla występujących postaci.(Scenki, inscenizacje improwizowane, przedstawienia improwizowane).
• inscenizacja- opierająca się już na wyraźnym podziale na widzów i aktorów. Dzieci-aktorzy uczą się tekstu na podstawie scenariusza, a na scenie działają pod kierunkiem nauczyciela.
• rzeźba i jej warianty - doskonaląca plastykę ciała, rozbudzająca fantazję dziecka,kształcąca opanowanie i koncentrację. Uczniowie w roli ,, rzeźbiarza” i ,, materiału”, gdzie modelowane są : ciało, gest, mimika, ubiór.
• obraz żywy- często przywoływana technika, w której wchodzi o wyrażanie pewnych tematów i o eliminację słów. Są to obrazy tworzone z ludzi. Mogą nimi być zjawiska abstrakcyjne ( radość, smutek, samotność), a także konflikty w domu, szkole, grupie rówieśniczej itp. Uczniowie zastygają w bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki. Dzieci ćwiczą współdziałanie, pełna koncentrację i skupienie.
• list- jedna z form ,,bycia w roli”. Odczytanie listu bohatera literackiego może stanowić punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich. List może być odczytywany w rolach: bohatera, który napisał list, adresata- przyjaciela. List spełnia rolę pomocniczą, a także uatrakcyjnia zajęcia.
Drama nie stroni od technik plastycznych, posługuje się:
• przedmiotem- znakiem, polegająca na rozpoznawaniu na podstawie danej rzeczy, określonego człowieka, sytuacji, nastroju, uczucia. Wzbudza to inwencję, rozwija skojarzenia.
• rysunkiem- z jego wszechstronnymi możliwościami. Można tu przedstawiać omawiane postacie, charakterystyczne sytuacje. Barwami opowiadać swoje uczucia, wrażenia, skojarzenia przy zastosowaniu różnych technik: malowanie, rysowanie, odbijanie,
naklejanie, wydzieranie itp.
Drama ma ewidentne walory edukacyjne. Przygotowanie dzieci do ćwiczeń dramowych wymaga określonych ćwiczeń przygotowawczych :
- ćwiczenia głosowe .Ich celem jest rozwijanie barwy głosu, intonacji, korygowanie wad wymowy. Mają one w zamyśle także poprawienie oddechu, emisji i dykcji, mają więc nauczyć dzieci poprawnej wymowy, a także umiejętności deklamatorskich, świadomego operowania tonem i dynamiką głosu,wrażliwości słuchowej i wyobraźni.
- ćwiczenia w wytwarzaniu dźwięku. Są to swoiste zabawy naśladowcze głosów zwierząt , ptaków, ssaków, owadów, a także odgłosów innych przedmiotów , będących w ruchu . Przygotowują one dzieci do świadomego słuchania muzyki .
Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania.
Pozwala na otwarcie się, poznawanie i rozwijanie swoich możliwości poprzez odwołanie się do indywidualności każdego człowieka.
Rozwija wyobraźnię, fantazję, wrażliwość emocjonalną, plastykę ciała.
Klasyfikacja dramy wg Gavina Boltona:
A. Zadania elementarne
1) proste doświadczenia:
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość słuchową,
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość wzrokową,
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość dotykową,
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość smakowo-węchową,
2) wprawki dramatyczne, odwoływanie się do wrażeń zmysłowych:
- ćwiczenia intonacyjne,
- ćwiczenia ruchowe,
- ćwiczenia mimiczne,
3) ćwiczenia dramowe:
- dokończ opowiadanie,
- zmień zakończenie opowiadania,
- praca w parach np. wywiad z koleżanką,
- scenki i sytuacje improwizowane,
- inscenizacje improwizowane,
- inscenizacje improwizowane wymagające scenariusza,ale nie tekstu,
4) gry i zabawy sprzyjające integracji i aktywności:
- gry z wyobrażonymi przedmiotami,
- gry w wyobrażonych sytuacjach,
- gry w wyobrażonej przestrzeni,
- powstanie z niczego,
5) inne formy artystyczne:
- układanie opowiadań,
- tworzenie melodii do tekstów,
- tworzenie tekstów do melodii,
- ilustrowanie zwrotek wiersza wytworami plastycznymi,
- malowanie obrazów słowami,
- swobodny tekst,
- ilustrowanie muzyką opowiadania nauczyciela,
- tworzenie opowiadań do melodii.
B. Gry dramowe mają swoje miejsce akcji, sytuację wyjściową, uczestnicy akcji wchodzą w role.
C. Teatr - forma inscenizacji tekstu wymagająca scenariusza, podziału na widzów i aktorów, nauczenia się tekstu.
D. Drama właściwa - uczestnicy improwizują, działają bez scenariusza.
Istotą dramy jest konflikt, a głównym sposobem pracy jest bycie w roli.
Musi zostać ustalony:
- cel dramy uwarunkowany programem nauczania,
- formą dramy warunkowane możliwościami uczniów,
- miejsce zdarzenia,
- sytuacja wyjściowa,
- określone role dla nauczyciela i uczniów,
- przygotowane materiały do rozpoczęcia dramy.
W role wprowadzać należy powoli, pamiętając o konieczności budowania wiary w role.
Nauczyciel występuje najczęściej jako:
- ekspert,
- wszechwiedzący,
- przywódca,
- występujący w różnych rolach,
- nic nie wiedzący.
Drama jest metodą aktywnego udziału w zajęciach szkolnych, wzmaga ożywienie Działalności i pobudza do czynnego działania. Dziecko uczy się samodzielnego myśleniai prowizorycznego działania w danej sytuacji. Drama jest metoda pedagogiczną, która dzięki odwoływaniu się do indywidualności każdej jednostki ludzkiej sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Wykorzystuje naturalną skłonność dziecka do naśladownictwa i zabawy, a także umiejętność życia fikcją literacką. Drama jest metodą godną wykorzystywania w codziennej praktyce szkolnej.
BIBLIOGRAFIA
Dziedzic A. ,,Drama a wychowanie”
Czasopisma
1. Lewalska H. ,,Drama w nauczaniu początkowym” Życie Szkoły 1996 r.
2. Wysylik O. ,,Drama i jej techniki” Wychowanie w przedszkolu 1996 r.
3. Dyduch B. ,, O potrzebie dystansu wobec dramy” Polonistyka 1995 r