Kryzys Imperium Tureckiego w I połowie XIX wieku
- rozległość obszaru i despotyczny sposób sprawowania władzy
- tolerancja w sprawach religijnych; nie-Turcy mogli obejmować niższe stanowiska
państwowe
Wielonarodowe Imperium Tureckie zorganizowane było w system milletu, czyli składało
się ze wspólnot religijnych (zwanych milletami), posiadających osobowość prawną. Każda
wspólnota cieszyła się autonomią. Rząd w Stambule, zwany Portą, sprawował dość luźną
kontrolę nad władzami lokalnymi, co powodowało, iż często dopuszczały się one nadużyć.
Próby reform centralizacyjnych, podejmowane w latach 1789-1807 przez sułtana Selima III,
zakończyły się fiaskiem z powodu oporu muzułmańskich wielkich właścicieli ziemskich,
ayanów, oraz skrajnych konserwatystów w otoczeniu sułtana, którzy obawiali się wpływów
zachodnich w islamskim państwie.
Powstanie w Serbii w r. 1804, które przyniosło temu księstwu w r. 1812 autonomię (na
mocy traktatu bukareszteńskiego, podpisanego między Turcją a Rosją), było właśnie reakcją
na nadużycia władzy ze strony ayanów, a także sułtańskiej gwardii - janczarów. Na rozwój
wydarzeń na Bałkanach z dużym zaniepokojeniem patrzyły Anglia, Francja i Austria,
obawiając się, że kryzys narastający w Imperium Tureckim może być wykorzystany przez
Rosję do rozbudowy jej wpływów na Bałkanach i przechwycenia kontroli nad cieśninami
łączącymi Morze Czarne ze Śródziemnym.
Rola Greków w Imperium Tureckim
- dominowali w handlu i rzemiośle
- tworzyli warstwę niższych urzędników
- spośród Greków rekrutowała się w większości bałkańska klasa średnia
- niechętny stosunek do Greków innych narodów bałkańskich
Powstanie greckie
Na początku XIX wieku realną władzę na obszarze Grecji sprawowali muzułmańscy
feudałowie oraz lokalni, często zdemoralizowani, dowódcy wojskowi (po grecku zwani
kapitanioi). Naruszali oni prawa miejscowej ludności, dopuszczając się gwałtów i zdzierstw.
Na grecką elitę wywarły duży wpływ idee oświecenia i rewolucji francuskiej. W r. 1814
grupa Greków zamieszkałych w Odessie utworzyła Stowarzyszenie Przyjaciół (Philiki
Etairia), które wysunęło hasło walki o grecką niepodległość. W krótkim czasie komórki tego
stowarzyszenia powstały w całej Grecji.
W r. 1819 rząd w Stambule wysłał do europejskiej części imperium siły wojskowe, by
poskromić niesfornego albańskiego ayana, Ali Paszę. Żołnierze osaczyli Alego Paszę w jego
mieście Janinie, ale jednocześnie zaczęli grabić okoliczne greckie wsie. Doprowadziło to
wiosną 1821 r. do wybuchu greckiego powstania ludowego, które szybko z Grecji
kontynentalnej rozprzestrzeniło się na wyspy Morza Egejskiego. Latem 1822 r. greccy
powstańcy kontrolowali Peloponez i wszystkie okoliczne wyspy.
W grudniu 1822 r. parlament grecki, który zebrał się w Epidauros, proklamował
niepodległość Grecji i wypowiedział wojnę Turcji oraz powołał rząd narodowy. Jednak sułtan
wezwał na pomoc paszę (zarządcę) Egiptu, Mehmeta Alego, obiecując mu za udział w
stłumieniu powstania greckiego Kretę oraz gubernatorstwo Peloponezu dla jego syna,
Ibrahima. Wojska egipskie wylądowały w Grecji w lutym 1825 r. i w ciągu dwóch lat
zlikwidowały wszystkie punkty oporu, w tym w Atenach, które zostały zdobyte przez
Ibrahima. Oddziały inwazyjne dopuściły się rzezi i pogromów ludności greckiej, z których
najgłośniejsza była rzeź na wyspie Chios.
Wojna państw europejskich z Turcją i traktat londyński
- koalicja Rosji, Anglii i Francji przeciwko Turcji; nastroje filohelleńskie wśród
europejskich elit
- Anglia i Francja interweniują w Grecji; październik 1827 r. - klęska floty tureckoegipskiej w bitwie z flotą angielsko-francusko-rosyjską pod Navarino
- w lutym 1830 r. mocarstwa europejskie podpisały traktat londyński, w którym uznały
niepodległość Grecji; granice nowego państwa objęły Peloponez, Grecję środkową, część
Tesalii i kilka wysp; królem Grecji został Otto von Wittelsbach, syn bawarskiego króla
Ludwika
- lata 1828-1829 - gen. Iwan Paskiewicz zdobywa kosztem Turcji Armenię na Zakaukaziu
- 19 sierpnia 1829 r. - gen. Iwan Dybicz pokonuje Turków pod Adrianopolem na Bałkanach
Pokój w Adrianopolu - 14 IX 1829
- na mocy traktatu kończącego wojnę rosyjsko-turecką Rosja otrzymała Armenię, Gruzję,
kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego oraz ujście Dunaju; cieśnina Dardanelle, łącząca
Morze Czarne ze Śródziemnym, została otwarta dla handlu międzynarodowego
- międzynarodowe potwierdzenie autonomii Serbii, której dziedzicznym księciem został
Miloš Obrenović, oraz Mołdawii i Wołoszczyzny (w tych dwóch ostatnich księstwach
rozmieszczono wojska rosyjskie; okupacja ta skończyła się w r. 1833, gdy Turcy wypłacili
Rosji odszkodowania wojenne)
Skutki wojny z Turcją
- niezadowolenie Greków z powodu nieobjęcia przez niepodległą Grecję wszystkich ziem
(na przykład Krety, Epiru, części Tesalii)
- zachwianie równowagi między Austrią a Rosją na Bałkanach, a tym samym zagrożenie
dotychczas bardzo dobrej współpracy państw Świętego Przymierza
- wytworzenie się warstwy nowej arystokracji greckiej, gospodarującej majątkami
przejętymi po wielkich feudałach tureckich
Greckie powstanie 1821-1829, powstanie Greków przeciwko władzy tureckiej. Poprzedziła je działalność tajnego stowarzyszenia niepodległościowego pod nazwą Filiki Heteria, założonego w 1814. Po wezwaniu Greków do walki o niepodległość przez arcybiskupa Germanosa na Peloponezie w marcu 1821, powstanie objęło swym zasięgiem Peloponez, Wyspy Egejskie, środkową i północną Grecję.
1 stycznia 1822 Zgromadzenie Narodowe w Epidauros ogłosiło niepodległość Grecji pod suwerenną władzą narodu greckiego i zatwierdziło demokratyczną konstytucję. Rzeź Greków dokonana przez Turków w Konstantynopolu, na Krecie, Cyprze i Chios (1821) poruszyła opinię publiczną w Europie, a zdobycie przez Ibrahima Paszę, po bohaterskiej obronie, twierdzy Missolungi i rzeź jej mieszkańców (1826) wzburzyły Europę i spowodowały przychylny stosunek mocarstw do powstania greckiego.
6 lipca 1827 Anglia, Francja i Rosja podpisały porozumienie w sprawie udzielenia pomocy wojskowej walczącej Grecji. Turcja zignorowała tę konwencję. W październiku 1827 doszło do bitwy morskiej pod Navarino, gdzie zjednoczone floty angielska, francuska i rosyjska zniszczyły flotę turecko-egipską. Po wojnie rosyjsko-tureckiej (1828-1829) i traktacie w Adrianopolu Grecja uzyskała autonomię, a konferencja londyńska (Rosja, Anglia, Francja, Turcja) 3 lutego 1830 przyznała Grecji pełną niepodległość.