Historia Polski (1944-1989)

Manifest PKWN

Logo PZPR

Okrągły stół

Edward Gierek

Historia Polski (1944-1989) - okres w dziejach państwa polskiego, obejmujący okres komunizmu od 1944 r., poprzez powstanie PRL, aż do obrad Okrągłego Stołu w 1989 r.

W lipcu 1944 powołano w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego^[1] (od grudnia 1944 r. Rząd Tymczasowy RP), a w czerwcu 1945 powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, zdominowany przez komunistów. Zachodnie mocarstwa cofnęły uznania rządowi RP na uchodźstwie.

Po wyeliminowaniu legalnej opozycji (PSL), sfałszowaniu referendum w 1946 r. i wyborów w 1947^[2], oraz pokonaniu zbrojnego podziemia (WiN, NSZ, NZW) i usunięciu w roku 1948 grupy Władysława Gomułki lansującej tak zwaną polską drogę do socjalizmu ("odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne") nastąpiło umocnienie totalitarnego systemu rządów (stalinizacja).

Dokonywano jednoczenia na warunkach komunistów organizacji politycznych i społecznych między innymi w 1948 r. z połączenia PPR i PPS powstała PZPR^[3] natomiast rok później ze Stronnictwa Ludowego i resztek PSL powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.

Eliminowano potencjalnych i faktycznych przeciwników władzy (wzmożony terror Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego), zacieśniono związek z blokiem krajów zdominowanych przez ZSRR (od 1949 członkostwo w RWPG, od 1955 w Układzie Warszawskim).

W gospodarce system nakazowo-rozdzielczy, eliminacja sektora prywatnego ("bitwa o handel"), próba kolektywizacji gospodarki chłopskiej, forsowna rozbudowa przemysłu ciężkiego, wielkie nakłady na wojsko oraz przemysł zbrojeniowy. W wyniku wydarzeń roku 1956 (poznański czerwiec, październikowe przesilenie) częściowo zmodyfikowano system polityczno-ekonomiczny (ograniczenie represji oraz rezygnacja z kolektywizacji, zwiększenie swobód obywatelskich, próba modernizacji zarządzania gospodarką).

Nie dało to jednak oczekiwanych rezultatów (nawrót do walki z Kościołem, ograniczenie swobód twórczych w nauce i kulturze). W marcu 1968 r. brutalnie stłumiono demokratyczny ruch studencki i wykorzystano w walce o władzę w PZPR do zmian i czystek personalnych połączonych z kampanią antysemicką i antyinteligencką (marcowe wydarzenia)^[4].

W sierpniu 1968 r. Ludowe Wojsko Polskie uczestniczyło w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji^[5]. Po kryzysie politycznym w grudniu 1970 r. (grudniowy bunt robotników na Wybrzeżu) władzę przejęła ekipa Edwarda Gierka. Przyjęto koncepcję tak zwanej strategii przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Program ten (finansowany kredytami zagranicznymi) w warunkach nieefektywnego systemu ekstensywnej gospodarki zakończył się jej załamaniem i ogromnym zadłużeniem zagranicznym, czemu towarzyszyły strajki i manifestacje (czerwcowy protest robotniczy w 1976). Powstała niezależna opozycja demokratyczna (KOR^[6], ROPCiO^[7], KPN^[8]), którą umocnił w 1978 r. wybór Karola Wojtyły^[9] na papieża i jego wizyta w Polsce (1979)^[10].

Gwałtowne zaostrzenie się kryzysu gospodarczego przyspieszyło wybuch w lipcu i sierpniu 1980 r. masowych strajków w całym kraju (głównie centra na Wybrzeżu i Śląsku), zakończonych podpisaniem porozumień społecznych. Powstał NSZZ "Solidarność" (10 milionów członków w tym przewodniczący Lech Wałęsa)^[11]. Wobec zagrożenia monopolu władzy i radykalizacji żądań społeczeństwa władze wprowadziły 13 grudnia 1981 r. stan wojenny w całym kraju^[12].

Internowano wielu działaczy "Solidarności" a sam związek zdelegalizowany w październiku 1982 działał w konspiracji.

W grudniu 1982 zawieszono, a 22 lipca 1983 r. zniesiono stan wojenny^[11]. Władzom nie udało się zrealizować koncepcji porozumienia narodowego. W maju i sierpniu 1988 wybuchały strajki, natomiast w grudniu 1988 r. utworzono Komitet Obywatelski "Solidarność".

Następnie przeprowadzono rozmowy obozu rządzącego z częścią opozycji (głównie "Solidarność") w sprawie demokratyzacji ustroju politycznego i społecznego oraz naprawy systemu gospodarczego Polski (porozumienie Okrągłego Stołu w lutym i kwietniu 1989 r.^[13]).

W kwietniu 1989 zarejestrowano NSZZ "Solidarność", a w czerwcu tego samego roku odbyły się częściowo demokratyczne wybory do parlamentu^[14]. "Solidarność" odniosła zwycięstwo, powstał rząd złożony między innymi z przedstawicieli dotychczasowej opozycji (premier Tadeusz Mazowiecki)^[15].

---