Różne oblicza miłości w XVII wieku

Jan Andrzej Morsztyn

Zbytni statek - miłość jako fenomen życia, tylko ona i ból związany z nią, są nieograniczone czasem i przemijalnością świata. Miłość jest nieśmiertelna.

Przyjaciółka

Do trupa

Cuda miłości - nagromadzenie ognia i płaczu

Na krzyżyk na piersiach jednej panny - poeta chciałby wisieć „między dwiema łotrami” (piersiami) jednej kobiety i tam przeżywać swoją mękę, połączenie miłości erotycznej z wątkami religijnymi

Niestatek

Nieustawiczna - trudno zrozumieć kobietę, ponieważ ciągle się zmienia; raz jest oszustką, a innym razem jest szczera, jest przyjacielem, ale i wrogiem, jest wierna, by potem być zdradliwa, łagodna, ale też kłótliwa.

Do jednej - erotyczny wymiar miłości

Odjazd - poeta nie może rozstać się z ukochaną

Kontrast

Daniel Naborowski

Do Anny

Krótkość żywota

Pannom nabożnym

Stanisław Grochowski

Wirydarz albo Kwiatki rymów duchownych o dziecięciu P. Jezusie (1607). Nowe obrazowanie poetyckie Pieśni nad pieśniami - wzorowane na Jakubie Pontanusie. Konwencje wypowiedzi miłosnej stosowane do tematów religijnych. Porównuje poeta Jezusa z amorkiem, który „miłości świętej strzałeczki” topi w serach uczestników zabawy, szuka wyrazistości w oddawaniu scen miłosnych.

Styl słodki i wytworny.

Kasper Twardowski

Lekcje Kupidynowe 1617

Dzieło na indeksie ksiąg zakazanych bp. Szyszkowskiego.

Ars armandi - sztuka kochania

Wykorzystuje średniowieczną alegoryczną topikę erotyków i stylistykę Petrarki, bliższy poetyce listu miłosnego niż poetyce pieśni.

Alegoryczna opowieść o młodzieńcu, który po wypiciu cypryjskiej wody wszedł do kraju Wenery, skąd wraca świadomy już miłości dwornej, ćwiczonej. Opisy gry miłosnej główną osnową poematu.

Człowiek został stworzony po to, aby zaspokajać potrzeby, których mu zakazano. Kobiety - są po aniołach - istotami najdoskonalszymi, ale sieć zakazów religijnych i społecznych powoduje, iż miłość ugasić może tylko grób.

Łódź młodzi z nawalności do brzegu płynąca 1618

Przedmowa o poprzednim dziele. Choroba poety - akt skruchy. Wstąpienie do Krakowskiej Kongregacji Wniebowzięcia NMP.

Łódź…nawrócenie i pokuta, utwór skierowany do młodzieży. Moment nawrócenia poety kiedy wracał z biesiady z Kupidynem. Psychomachia - walka dwóch amorów. Zwycięstwo Amora Bożego. Poeta skierowany do nowego mistrza.

Mistrz - człowiek żyjący na łonie natury, w chatce z chrustu i gliny. 6 pieśni skierowanych do „uciesznej młodzi” wspomagane Wyznaniami św. Augustyna. Cykle emblematyczne: alegorie antyczne (Narcyz, Kupido), średniowieczne pojęciowe (Bogactwo, Zbytek, Pycha), historyczne (św. Piotr z kogutem, św. Augustyn, Maria Magdalena).

Pochodnia miłości Bożej z piącią strzał ognistych 1628

Filozofia miłości Bożej. Piękna pani daje rady na temat poezji. Miłość Boża, której rozum jest podporządkowany. Helikon - siedziba muz - zostaje zamieniony na górę Synaj. Mistrzyni znikła, pozostała lilia z imieniem Marii.

Poemat oparty na przeciwstawieniu grozy i nadziei. Góra Syjon - nowy symbol najwyższej inspiracji twórczej, na górze dzieło sztuki doskonałej: odlany w złocie wizerunek Chrystusa na krzyżu, synteza nagromadzonego cierpienia.

Procesja świętych i patronów polskich.

Motyw spotkania z piękną nieznajomą - Marią.

Maria Magdalena staje się osobistą opiekunką bohatera i udziela mu lekcji miłości Bożej.

Hieronim Morsztyn

O coś-że się pani matko na mnie pogniewała

Już dobranoc Anusieńko

Nadobna panieneczka serce mi ukradła

Hejnał

Dobry dzień

Dobra noc (serenada)

Do Zosie - miłość jako żegluga

Romanse Antypasty małżeńskie 1650 zawierają Historię ucieszną o zacnej królewnie Banialuce

Filomachia albo Afektów gorącej miłości wyrażenie 1655 - historia miłości nieszczęśliwej, jedna nowela jest przeróbką z Boccaccia.

Młodym na pohamowanie - miłość jest wartością większą niż życie i może połączyć kochanków za grobem. Przeważa tu narzekanie na nieszczęścia, do jakich miłość prowadzi.

Szymon Zimorowic

Roksolanki, to jest Ruskie panny - napisał na wesele brata Bartłomieja, 4 miesiące po weselu zmarł.

Świat miłości do świat nadziei, który śmierć wespół z prochem rozwieje. Miłość nie jest wartością zewnętrznych kształtów natury, lecz mową wyobraźni, irracjonalną magią, tajemniczą siłą zdolną nie tylko ciała, lecz i dusze pokruszyć w proch. Przedmiot miłości to kreacja wyobraźni kochanka, to wyraz jego postulatów, nadziei.

Zestawienie symboli poezji starożytnej (Wenus, Kupido, strzała z łuku) i powszechnym, folklorystycznym, wziętym z natury (para ptaszków, wianeczek różany, wianek rozmarynowy).

Miłość jako nieunikniona konieczność i jedność szczęścia i cierpienia. Koncepcja miłości jako cierpienia, przyzwolenia umysłu na irracjonalną konieczność.

Miłość to siła żywiołowa, powracająca metaforyka ognia, człowiek to ognista salamandra żyjąca w płomieniu.

Śmierć to przeciwieństwo miłości, a miłość rozwija się wśród przeciwności losu i w cierpieniach. Roksolanki - zbiór ogrodów miłości.

Sacrum i profanum

Płaszczyzną odniesień miłosnych, jakie odsłania liryka Maryjna, jest związek uczuciowy Matki i Syna, duszy tęskniącej do połączenia się z boskim oblubieńcem. Niepokalane poczęcie Marii wykluczało cielesny, sensualistyczny aspekt miłości.

Kościół, asymilując z liryki prowansalskiej ideę miłości romantycznej, niespełnionej, dla celów postępowania moralnego nasycił heroizm trubadurów, minnesingerów treściami chrześcijańskimi - zgodnie z religijną koncepcją etosu rycerskiego.

Maria - łącznik pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Mimo boskości Matka Boska jest ludzka.

Wiek XVII. Metamorfoza Kupidyna w Amora Bożego. Utwory Kaspra Twardowskiego - przemiany świadomości, uczuciowości i pobożności, starcie się obu Amorów. Antyk usiłowano ocalić dla chrześcijaństwa. Reinterpretacja zgodna z doktryną Kościoła. Próbę schrystianizowania antyku podjął M. K. Sarbiewski.

Amor profanus - skarbnica rozkoszy zmysłowych - był skarbnicą znaków odnoszących się do boskiego „universum znaczonego”. Rytmy gorszące zamiast prowadzić do pafijskich ogrodów Wenery pod sztandarami kontrreformacji wieść miały do ogrodu miłości Bożej.

Adaptacja liryki miłosnej dla potrzeb tematu religijnego:

1) alegoryczny: Sarbiewski, S. Grabowiecki

2) sielankowo-sentymentalny: Piotr Ciekliński, Zbigniew Morsztyn, Stanisław Grochowski

3) popularno-kantyczkowy: autorzy antonimowi świeccy i zakonni

Zbigniew Morsztyn

Emblemata - podążają za tropem francuskiego wzoru (emblematy Ojca Kapucyna), tonacja pouczająca. Morsztyn - arianin.

Oblubieniec przybiera to małżonka pouczającego żonę o obowiązkach i pożytkach płynących z należytego ich spełnienia.

Emblemat 108 oprócz reminiscencji z Pieśni nad Pieśniami dominującym wzorem jest Epod II Horacego. Metamorfoza chrześcijańskiego Elizjum.

Ludzkość stanęła między prawami moralnymi a prawami natury. Arkadia metafizyczna w realizacji przybierała formę ziemiańsko-sarmackich wyobrażeń.

Emblemat 48 - tęsknota Stwórcy za kochającą go duszą ludzką. Symbol duszy-gołębicy, Bóg obiekt swej miłości nazywa kochanką jedyną.

---