ZMIANY W ORGANIZACJI WOJSK LĄDOWYCH W ZAKRESIE PROWADZENIA WALKI W OBSZARZE POWIETRZNO - LĄDOWYM

Od najdawniejszych czasów wraz z rozwojem środków walki zmieniała się sztuka wojenna i organizacja wojska. Zawsze jednak najliczniejsze w większości armii i spełniające najważniejsze zadania w czasie wojen wojska lądowe zależne były od terenu i musiały się do niego dostosować. To "przypisanie" do ziemi wpływało na sposób prowadzenia działań bojowych, a także na organizację sił zbrojnych.

Aż do XIX w możliwości manewrowe, ruchliwość wojsk i tempo prowadzenia działań zależne były od wytrwałości piechurów i szybkości koni. Rozwój kolei wielokrotnie zwiększał możliwości szybkiego przemieszczania wojsk. Motoryzacja w XX w umożliwiła prowadzenie błyskawicznych form natarcia, mnewrową obronę, oraz szybki dowóz uzupełnień i zaopatrzenia na pole walki. Jednak dopiero rozwój lotnictwa spowodował rewolucyjne zmiany w sztuce wojennej i organizacji wojsk lądowych. Zostały stworzone warunki do szybkiego przeniesienia działań bojowych daleko w głąb ugrupowania przeciwnika, a warunki terenowe przestały w sposób decydujący oddziaływać na prowadzenie walki.

Rozwój środków transportu powietrznego spowodowała powstanie wojsk spadochronowych i powietrznodesantowych.

Jednak dopiero skonstruowanie śmigłowca pod koniec lat trzydziestych, stworzyło warunki do ukształtowania się najnowszego elementu wojsk lądowych w postaci wojsk powietrznoszturmowych.

Już w czasie I wojny światowej Francuzi, Niemcy i Włosi zrzucali na spadochronach grupy żołnierzy, które na terytorium przeciwnika wykonywały zadania dywersyjne.

W 1918 r amerykański generał Mitchel planował przerzut dywizji skoczków spadochronowych przy użyciu dwóch tysięcy samolotów na tyły wojsk niemieckich. [1]/ W swoich późniejszych pracach omawiał i propagował "okrążenie pionowe", a w 1928 r zorganizował praktyczny pokaz zrzutu sześciu spadochroniarzy. [2]/

Jednak dopiero w 1930 r w Związku Radzieckim zorganizowano pierwszą w świecie jednostkę powietrznodesantową i datę tą uznać można za oficjalną datę powstania tego rodzaju wojsk.

W 1932 r radziecka brygada powietrznodesantowa liczyła 450 żołnierzy i rozporządzała 18 samolotami. W kolejnych latach oprócz wielkich manewrów z użyciem spadochroniarzy organizowano nowe jednostki - od 1933 r tworzono spadochronowe bataliony karabinów maszynowych licząc po 300 żołnierzy. W 1938 r Związek Radziecki posiadał już 4 brygady liczące po 1200 spadochroniarzy każda, a w roku 1941 w Armii Radzieckiej były trzy korpusy powietrznodesantowe, każdy w składzie trzech brygad. [3]/

W Niemczech zwolennikiem rozwoju wojsk spadochronowych był generał Student. 1 lipca 1938 r objął on dowództwo nad 7 dywizją spadochronową? Flieger - Dyvision 7/, wchodzącą w skład sił powietrznych. Składała się ona z 1 i 2 pułków spadochronowych. Ponadto od 1937 r przystosowano jedna dywizję piechoty do przewozu drogą powietrzną /22 Infanterie - Division, Luftlande/. Dywizja ta składała się z trzech pułków piechoty i pułku artylerii. [4]/ W 1939 r do dowodzonej przez gen. Studenta 7 Dywizji Spadochronowej włączono jeden batalion spadochronowy z wojsk lądowych, a w 22 DP /przeznaczonej do przewozu drogą powietrzną/ jeden pułk przeszedł przeszkolenie spadochronowe.

W czasie II wojny światowej następował dalszy rozwój organizacyjny niemieckich jednostek powietrznodesantowych, w tym także jednostki Waffen - SS. Pod koniec wojny Niemcy posiadali dziesięć dywizji spadochronowych.

Brytyjczycy swoje wojska powietrznodesantowe rozpoczęli organizować dopiero w 1941 r zaskoczeni niemieckimi sukcesami użycia tego rodzaju wojsk. Początkowo zorganizowano jedną brygadę spadochronową i jedna brygadę szybowcową, a w listopadzie 1943 została utworzona 1 Dywizja Powietrznodesantowa, w której skład weszły dwie brygady /spadochronowa i desantowa/ oraz pułk pilotów szybowników.

Pod koniec 1945 r Wielka Brytania posiadała 2 dywizje powietrznodesantowe, kilka samodzielnych brygad, batalionów oddziałów o specjalnym przeznaczeniu. [5]/

Brytyjska dywizja powietrzno - desantowa posiadała w składzie dwie spadochronowe i jedną desantową brygadę oraz pułki artylerii, przeciwpancerny i rozpoznawczy. Liczba żołnierzy wynosiła ok. 14 tys. ludzi, a uzbrojenie stanowiły 33 czołgi, 127 dział, 535 moździerzy, 600 samochodów. [6]/

W Stanach Zjednoczonych pierwszy pododdział desantowy - 501 batalion spadochronowy - utworzono w 1940 r. W tym samym roku istniało już 5 takich batalionów, po 450 żołnierzy każdy. Stanowiły one zalążek późniejszych powietrznodesantowych związków taktycznych. [7]/

Do początku 1943 r sformowano dwie, znane i działające do dzisiaj dywizje powietrznodesantowe /82 i 101/. Masowe szkolenie spadochroniarzy pozwoliło powołać do życia jeszcze trzy dywizje tego typu /11,13 i 17/.

Stanowiące podstawowy związek taktyczny amerykańskich wojsk powietrznodesantowych 82 DPDes składała się z jednego spadochronowego pułku piechoty, dwóch szybowcowych pułków piechoty i artylerii dywizyjnej. [8]/

Ogólna liczebność dywizji wynosiła 9952 żołnierzy , w tym 600 oficerów.

W 1944 r z połączonych wojsk powietrznodesantowych amerykańskich i brytyjskich utworzono Pierwszą Sojuszniczą Armie Powietrznodesantową. W jej skład wchodziły utworzony z 17, 82, 10 i 13 DPdes amerykański XVIII Korpus PDes, IX Dowództwo Lotnictwa Desantowego oraz brytyjski 1 Korpus PDes i Dowództwo Lotnictwa Desantowotransportowego. [9]/

Po demobilizacji w 1945 r Amerykanie rozformowali większość swoich dywizji powietrznodesantowych. Losu tego uniknęła okryta chwałą wojenną 82 DPDes.

Dywizje zachowały trójkową strukturę z czasów wojny a do ich składu wprowadzono dodatkową siłę ogniową. Jednak mimo udoskonalenia broni i wprowadzenia w struktury dywizji nowych jednostek wsparcia, dywizje tego typu nie miały tej siły bojowej co klasyczna piechota.

Zauważono, że klasyczne dywizje powietrznodesantowe, raz wprowadzone do walki przy pomocy spadochronu i szybowca, nie mogły być szybka wyprowadzone z walki. Słabsze uzbrojenie i mniejsza liczebność stwarzały, że były one mniej efektywne niż dywizje zwykłej piechoty.

W 1949 r dywizje powietrznodesantowe otrzymały nowy etat który upodabniał je do dywizji piechoty pod względem siły żywej i siły ognia. Większość żołnierzy musiała mieć kwalifikacje spadochronowe, a szybowce stosowano w sposób ograniczony, głównie do przewozu ciężkiego sprzętu.

Poprawiło to znacznie elastyczność i możliwości manewrowe dywizji. 1 stycznia 1953 r wyeliminowane zostały całkowicie szybowce jako środki desantowania.

Okres wojny koreańskiej spowodował rozwój śmigłowców i ich masowe wykorzystanie. W ciągu trzech lat wojny armia amerykańska zakupiła ponad 2000 śmigłowców [10]/, które wykorzystywane były głównie do zadań rozpoznawczych, łącznikowych, transportowych, a także do ewakuacji rannych i do ratowania zestrzelonych załóg samolotów.

Działania śmigłowców zwiększyły manewrowość wojsk na polu walki w sposób znacznie większy niż używane do tej pory działania powietrznodesantowe.

W czasie wojny koreańskiej śmigłowców i samolotów sił lądowych użyto pod jednym dowództwem oraz według jednolitych zasad taktycznych. [11]/ Zebrane doświadczenia pozwoliły udoskonalić struktury organizacyjne oraz wypracowanie nowej taktyki.

W ramach długofalowego programu restrukturyzacji armii ATFA /armia polowa typu atomowego/ zorganizowano na szczeblu dywizji, korpusu i armii kompanie lotnicze wyposażone w samoloty i śmigłowce. W 1956 r w każdej dywizji amerykańskiej znajdowało się 28 śmigłowców i 22 samoloty.

Rozwój i możliwość użycia broni atomowej wpłynął na przekształcenia w organizacji wojsk powietrznodesantowych. Wprowadzany w Stanach Zjednoczonych od 1956 r program Zreorganizowanej Nowoczesnej Dywizji Powietrznodesantowej /ROTAD/ miał przystosować związki taktyczne do prowadzenia wojny jądrowej i konwencjonalnej w dowolnym rejonie świata. Jedną z pierwszych dywizji przeznaczonych do reorganizacji była 101 DPDes, a wszystkie dywizje zreorganizowano do 1958 r. [12]/

Struktura dywizji powietrznodesantowej tego okresu /zwanego okresem "pentomicznym"/ pozwalała na dogodne organizowanie zrzutu desantowego i późniejsze rozpraszanie zrzuconych grup.

O ile dywizje z przed reorganizacji miały strukturę podobną do dywizji piechoty /3 pułki/ - pentomiczna dywizja powietrznodesantowa była zorganizowana stosownie do specyfiki desantów spadochronowych i złożona była z pięciu grup bojowych, wzmocnionych artylerią. [13]/

Znaczący wpływ na rozwój taktyki działania i organizację wojsk lądowych w zakresie działań w obszarze lądowo - powietrznym mieli Francuzi.

W czasie walk w Indochinach między 1946 - 1954 Francuzi przeprowadzili około 150 operacji spadochronowych. W 1954 r w Wietnamie walczyło 12 batalionów spadochronowych z powietrznodesantowymi jednostkami wsparcia /artyleria, łączność, saperzy/. [14]/

Wojna w Algierii przyniosła kolejne doświadczenia tym razem, przede wszystkim w zakresie użycia śmigłowców. Spadochroniarze przesiedli się na śmigłowce, a większość operacji miała charakter transportowo - desantowy. Jednak część śmigłowców otrzymało ciężkie uzbrojenie, stają się latającymi boxami ogniowymi, zabezpieczającymi i wspierającymi przewóz wojsk desantowych. Można to uznać za początek wojsk desantowo - szturmowych.

Z doświadczeń francuskich skorzystali Amerykanie, rozwijając teorię i praktykę użycia śmigłowców.

W coraz większym stopniu właśnie ten środek transportu zaczyna dominować, usuwając jakby trochę na bok spadochrony. W coraz większym stopniu śmigłowce nie tylko przywożą żołnierzy na pole walki, ale same w niej uczestniczą.

W 1963 r utworzona zostaje 11 Szturmowa Dywizja Powietrznodesantowa wyposażona w śmigłowce i samoloty, zdolna do prowadzenia działań powietrzno - lądowych. [15]/

Zaangażowanie się Amerykanów w wojnę wietnamską spowodowało gwałtowny rozwój lotnictwa wojsk lądowych zwłaszcza śmigłowców. Sprzyjał temu teren, niedostępny dla wojsk pancernych i zmechanizowanych.

W 1969 r w konflikcie zaangażowanych było 4000 śmigłowców amerykańskich. Wprowadzenie na pole walki śmigłowców szturmowych zdecydowanie przybliżyło do wojsk lądowych lotnicze wsparcie ogniowe, [16]/ a śmigłowce w znacznym stopniu zastąpiły lotnictwo szturmowe.

W 1965 r na bazie 11 SzDPeds po wycofaniu samolotów transportowych powstała 1 Dywizja Kawalerii Powietrznej posiadająca w swym składzie 11 grupę lotniczą zorganizowaną w:

kompanię lotniczego zabezpieczenia ogólnego;

dwa bataliony wielozadaniowych śmigłowców zbrojeniowych przeznaczonych do przerzutu desantów;

batalion śmigłowców transportowych.

Dywizja ta wyposażona była w 164 śmigłowce.

Walczące w Wietnamie dywizje piechoty oraz 101 DPDes posiadały organiczne pododdziały lotnictwa. W dywizji było 90 śmigłowców, [17]/ z tego:

w dowództwie dywizji, dla celów dowodzenia - 4 śmigłowce;

w batalione rozpoznawczym - 26śmigłowców;

w dowództwie artylerii dywizji - 9śmigłowców;

w kwatermistrzostwie dywizji - 2 śmigłowce;

w kompaniach dowodzenia brygad - po 4 śmigłowce.

W latach 60-tych doszło do kolejnej reorganizacji amerykańskich wojsk powietrznodesantowych wg systemu ROAD /Zreorganizowana Docelowa Dywizja Wojsk Lądowych/. W 1964 r dywizje powietrznodesantowe przekształcone zostały w związki składające się z trzech brygad, poprzez które dowodzono jednostkami manewrowymi - batalionami. Jednostki wsparcia /dywizjony artylerii/ mogły być przydzielone do brygad.

Od 1969 r jedyną klasyczną dywizją powietrzno - desantową pozostała 82 DPDes. 1010 DPDes postanowiono przekształcić w dywizję powietrznomanewrową taką, jaką była 1 Dywizja Kawalerii Powietrznej. Ostatnim batalionom 1 Brygady odebrano status spadochronowy 26 sierpnia 1969 r. Dywizja przybrała nazwę 101 D Powietrznomanewrowej, w tym samym roku zmieniła jednak nazwę na 101 Dywizję Kawalerii Powietrznej. [18]/

Kolejnej reorganizacji tej dywizji dokonano w 1976 r. 101 DKP została przemianowana na dywizję powietrznoszturmową i rok ten można uznać za rok narodzin wojsk powietrznoszturmowych. [19]/

Ciekawym doświadczeniem było powołanie do życia w 1971 eksperymentalnej dywizji kawalerii powietrzno - pancernej /"Triple Capable Division" - TRICAP/ w składzie: brygady pancernej, brygady przeciwpancernej kawalerii powietrznej i brygady piechoty śmigłowcowej. Zrezygnowano jednak z tego rodzaju związku i przeorganizowano do na 6 Brygadę Śmigłowców Przeciwpancernych.

Niepodważalne zalety śmigłowców spowodowały, że nastąpiły kolejne zmiany w strukturze jedynej amerykańskiej klasycznej 82 DPDes. Do dywizji włączono Brygadę Lotniczą sformowaną w 1986 r, która składała się z dywizjonu uderzeniowego śmigłowców, dywizjonu szturmowego śmigłowców i szwadronu /batalionu kawalerii powietrznej. [20]/

Bardzo ważną datą jest rok 1983 w którym utworzono Dowództwo Lotnictwa Sił Lądowych USA i rozpoczęto seryjną produkcję śmigłowca AH 64 A.

Spowodowało to kolejne zmiany w strukturze organizacyjnej. Nastąpiło znaczne wzmocnienie oraz integracja lotnictwa na szczeblu dywizji wojsk lądowych. Wzmocnieniu uległo także lotnictwo korpuśne, które zorganizowano w brygadę śmigłowców /231 śmigłowców, w tym 63 szturmowe/. [21]/

Lata osiemdziesiąte przyniosły jeszcze jedną ważną zmianę organizacyjną jaką było powstanie sił szybkiego reagowania mogących natychmiast reagować zbrojnie w dowolnym rejonie wiata.

Trzon amerykańskich SSR stanowił 18 korpus powietrznodesantowy /KPD/ złożony z 82 DPDes i 101 DPsz. W skład SSR wchodziły również: 24 DZ, 194 Bpanc, 197 BP, trzy brygady piechoty morskiej oraz wydzielone oddziały sił powietrznych. Wszelkie związki taktyczne wyposażone były w śmigłowce co umożliwiało prowadzenie wysoce manewrowych działań bojowych w obszarze lądowo - powietrznym.

Po trzech latach od powstania w składzie SSR znajdowały się także 6 Brygada Śmigłowców Ppanc, 5 Grupa Specjalnego Przeznaczenia /Zielone Berety/ i dwa bataliony 75 pułku Ranger /Czarne Berety/. Wszystkie nowe jednostki były wysoce mobilne i używające w działaniach bojowych śmigłowców i spadochronów.

W 1987 r po raz kolejny zreorganizowano 101 DPSz która przeszła na strukturę typu '86. Zmniejszono stany osobowe, utworzono /w miejsce 101 Grupy Lotniczej/ brygady śmigłowców, oraz dokonano reorganizacji artylerii dywizyjnej. [22]/

W składzie nowo zorganizowanej brygady śmigłowców znajdowały się trzy bataliony śmigłowców przeciwpanc., dwa bataliony śmigłowców wielozadaniowych, batalion śmigłowców transportowych i rozpoznawczy batalion powietrznomanewrowy.

W następstwie tych zmian zwiększyły się możliwości bojowe dywizji zwłaszcza w zakresie ognia przeciwpancernego, a także umożliwiło bardziej sprawne przerzucanie sił dywizji drogą powietrzną.

Wzorując się na doświadczeniach amerykańskich, własne siły szybkiego reagowania utworzyło wiele innych państw, ale najwcześniej i najpoważniej zajęli się tą problematyką Francuzi.

W 1983 r powołano do życia FAR /Forces d'Action Rapide/ podporządkowane Dowództwu Sił Lądowych.

Dwa z pięciu wchodzących w skład FAR związków taktycznych przygotowane są do działań powietrzno - lądowych. Są to 4 dywizja powietrznomanewrowa /4 DPman/ i 11 dywizja powietrznodesantowa /11DPD/.

4 DPMan jest dywizją przeznaczoną do działań śmigłowcowych. W 1985 r dywizja ta wyposażona była w 240 śmigłowców, z tego 120 ppanc, 80 desantowych i 20 osłony. Ponadto w dywizji znajdowało się około 100 środków ppanc, 20 moździerzy i 200 transporterów opancerzonych. [23]/

11 DPD jest przede wszystkim dywizją spadochronową, choć posiada na wyposażeniu również śmigłowce /72/. Do transportu dywizji w rejon desantowania dywizja wykorzystuje samoloty ze szczebla centralnego, a w razie potrzeby także z cywilnych linii lotniczych.

W składzie 11 DPD znajdują się trzy pułki powietrznodesantowe /w tym pułk pdes Legii Cudzoziemskiej/, tworzące interwencyjne zgrupowanie powietrzno - desantowe, pułk rozpoznawczy, pułk artylerii, pułk saperów, pułk śmigłowców bojowych, trzy kolejne pułki powietrznodesantowe i inne pododdziały. [24]/

Na kolejnych doświadczeniach amerykańskich i francuskich wzorowała się także Armia Radziecka, tworząc podobne struktury i wyposażając swoje wojska w samoloty i śmigłowce. Większość radzieckich wojsk aeromobilnych stanowiły dywizje powietrznodesantowe, ale już w 1953 r zaprezentowano lądowanie śmigłowców z piechotą na motocyklach. [25]/

W 1968 r na wyposażeniu Armii Radzieckiej znajdowało się 1500 śmigłowców, [26]/ którymi przewożono wojska powietrzno - desantowe.

W 1973 r wprowadzono do użycia śmigłowiec uderzeniowy Mi 24. Rozpoczęto organizowanie pułków śmigłowców bojowych na szczeblu armii /75 śmigłowców każdy/ i dywizji /ok. 20 śmigłowców/.

Dla radzieckich sił zbrojnych sprawdzianem który zweryfikował poglądy i zasady działania była wojna w Afganistanie w latach 1979 - 89.

Na początku wojny w składzie korpusu lotniczego było około 100 samolotów, przeważnie transportowych. W końcowym etapie wojny było ich kilkanaście razy więcej i to przede wszystkim śmigłowców bojowych Mi 24.

W czasie wojny w Afganistanie powstały radzieckie brygady desantowo-szturmowe, posiadające w swych strukturach pododdziały śmigłowców.

Po rozpadzie ZSRR Rosja przystąpiła do organizowania sił szybkiego reagowania. Według nowej doktryny obronnej Federacji Rosyjskiej SSR zajmują drugie miejsce pod względem ważności /po strategicznych siłach jądrowych/ w planach rozwojowych sił zbrojnych. Do 1995 r nie były znane dokładne plany struktury nowego rodzaju rosyjskich sił zbrojnych. Wiadomo jedynie, że głównym elementem SSR miały być jednostki wojsk powietrznodesantowych liczące ok. 50 000 żołnierzy. Oprócz tego planowano włączyć w strukturę SSR brygady powietrznoszturmową oraz jednostki lotnictwa wojsk lądowych, lotnictwa szturmowego i lotnictwa myśliwsko - bombowego. [27]/

Pierwszą polską jednostką przeznaczoną do działań powietrzno - lądowych była utworzona w Anglii 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa, dowodzona przez gen. Stanisława Sosanowskiego.

Tuż przed rozpoczęciem bitwy pod Arnhem brygada liczyła 2198 żołnierzy, a jej struktura składała się z trzech batalionów strzelców spadochronowych, kompanii łączności, kompanii saperów, dywizjonu artylerii lekkiej, dywizjonu artylerii ppanc, kompanii zaopatrzenia i kompanii sanitarnej. [28]/

Po wojnie na bazie 6 DP utworzono 6 Pomorską Dywizję Powietrznodesantową - związek taktyczny o typowo "spadochronowej" strukturze i sposobie działania. W latach osiemdziesiątych dywizję zredukowano do brygady przekształcając ja z powietrzno - desantowej na desantowo - szturmową. Część pododdziałów tak zreorganizowanej brygady przeznaczona jest do działań spadochronowych, a część do działań śmiegłowcowych.

Początki wykorzystania śmigłowców w Wojsku Polskim datują się na lata pięćdziesiąte kiedy to powstały pierwsze pułki śmigłowców: 47 pułk lotnictwa łącznikowa - sanitarnego i 56 pułk śmigłowców.

W 1968 r sformowano 49 pułk śmigłowców, a w 1973 r 49 i 56 pułki otrzymały nazwę pułków lotnictwa wojsk lądowych. Będące w ich wyposażeniu śmigłowce Mi 2 wyposażono w działka i przeciwpancerne pociski kierowane, tym samym do wcześniejszych zadań dołączono zwalczanie obiektów naziemnych podczas wsparcia wojsk lądowych.

W latach siedemdziesiątych polskie LWL zorganizowane było w pułki, w których występowały także samodzielne eskadry przy okręgach wojskowych, oraz samodzielne klucze /w składzie armijnych brygad artylerii i rakiet/. Pułki LWL wchodziły strukturalnie w skład Wojsk Lotniczych, co w porównaniu z tendencjami światowymi było anachronizmem.

W latach osiemdziesiątych do uzbrojenia pułków śmigłowców bojowych wprowadzono śmigłowce uderzeniowe Mi 24 /w 1981 r do 49 pśb, w 1986 r do 56 pśb/.

Pod koniec 1995 r LWL podporządkowano wojskom lądowym.

Od kilku lat tworzony jest nowy wysoce manewrowy związek taktyczny przeznaczony do prowadzenia walki powietrzno - lądowej -25 Dywizja Kawalerii Powietrznej. Jeden z pułków powstaje na bazie pułku śmigłowców transportowych z Łęczycy.

Choć koncepcja powstania i użycia 25 DKP jest zgodna z tendencjami światowymi i powstały już struktury organizacyjne, brak środków finansowych i decyzji odnośnie wyposażenia i uzbrojenia nowych śmigłowców powoduje, że proces tworzenia nowej dywizji jest w powijakach i nie wiadomo kiedy się zakończy.

WYKAZ LITERATURY

1. J. Andruchow. M. Gieorgijew, K. Jefimow, "Wojska powietrznodesantowe NATO", Warszawa 1971.

2. A.Merglen, "Historia i przyszłość wojsk powietrznodesantowych, Warszawa 1970.

3. J. Mahura, J. Sajak, Kariera bojowa śmigłowców, Warszawa 1980.

4. G. Rottman, Wojska powietrznodesantowe USA 1940-90.

5. S. Suchora, R. Szustek, E. Cieślak, Działania bojowe Lotnictwa Wojsk Lądowych, AON 1995.

6. S. Suchora, E. Cieślak, R. Szustek, Lotnictwo wojsk lądowych i siły powietrznoszturmowe na polu walki, AON 1995.

7. W. Zajdziński, Siły szybkiego reagowania wybranych państw, AON 1995.

8. F. Skibiński, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 1969.

9. S. Koziej, Teoria sztuki wojennej, Warszawa 1993.

10. Gutowski J., Lotnictwo wojsk lądowych, Sygnały nr 4/128, Warszawa 1987.

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW DO ROZDZIAŁU PIERWSZEGO

1. .Organizacja amerykańskiej dywizji powietrznodesantowej /1942 i 1951 r./

2. Organizacja amerykańskiej dywizji powietrznodesantowej /1958 i 1968 r./

3. Organizacja i skład bojowy amerykańskich sił szybkiego reagowania

4. Struktura organizacyjna, stan osobowy i uzbrojenie 82 DPD /USA/

5. Organizacja, stan osobowy i uzbrojenie 101 DPSz typ 86 /USA/

6. Struktura organizacyjna, stan osobowy i uzbrojenie 24 DZ /USA/

7. Organizacja 6 Brygady Śmigłowców Ppanc /USA/

8. Organizacja 11 Dywizji Powietrznodesantowej /F/

9. Organizacja 4 Dywizji Powietrznodesantowej /F/

ZAŁĄCZNIK NR

Amerykańska dywizja powietrznodesantowa, 1942 [29]/

Sztab i komp. sztabowa dywizji;

Spadochronowy pułk piechoty;

Szybowcowy pułk piechoty /x2/;

Artyleria dywizyjna;

Spadochronowy dyon artylerii polowej haubic 75 mm

Szybowcowy dyon artylerii polowej haubic 75 mm /x2/

Dywizjon artylerii przeciwlotniczej;

Batalion inżynieryjny;

Kompani łączności, Kompania napraw, Kompania kwatermistrzowska, Spadochronowa komp. napraw, kompania medyczna, pluton policji wojskowej.

Amerykańska dywizja powietrznodesantowa, 1951 [30]/

Sztab i kompania sztabowa;

Pułk piechoty /x 3/;

Artyleria dywizyjna;

Dywizjon artylerii haubic 105 mm,

Dywizjon artylerii haubic 155 mm*

Dywizjon broni automatycznej artylerii plot,

Pododdziały specjalne /kł, krem, kkwat, knapraw, kuzup, kpolicji wojsk./

Pododdziały dywizyjne;

batalion czołgów średnich /x 2/*

batalion inżynieryjny,

batalion medyczny,

kompania rozpoznawcza,

pluton ppanc.

/* pododdziały niepowietrznodesantowe/

ZAŁĄCZNIK NR

Amerykańska Pentomiczna dywizja powietrznodesantowa 1958 [31]/

Sztab dywizji - jest częścią batalionu dowodzenia

Grupa bojowa /x 5/;

Artyleria dywizyjna

bat. haubic 105 mm /x 5/

bat. pocisków rakietowych 762 mm

Grupa zabezpieczenia dywizji;

batalion artyleryjsko - techniczny

kompania kwatremistrzowska zaopatrzenia transportu,

komp. zaopatrzenia i napraw

komp. med.

Pododdziały dywizyjne;

batalion dowodzenia

batalion inżynieryjny

batalion łączności.

Amerykańska dywizja powietrznodesantowa systemu ROAD, 1968 [32]/

Sztab i kompania sztabowa dywizji;

Brygada powietrznodesantowa /x 3/;

Artyleria dywizyjna;

dywizjon haubic 105 mm /x 3/

Pododdziały zabezpieczenia dywizji;

batalion obsługi technicznej

batalion medyczny

kompania zaopatrzenia

kompania obsługi sprzętu lotniczego

Pododdziały dywizyjne

batalion czołgów lekkich

Szwadron pancerno - rozpoznawczy

batalion saperów

batalion lotniczy

batalion łączności

kompania rozpoznania

pluton chemiczny

--------------------------------------------------------------------------------

[1]/ Merglan A., "Historia i przyszłość wojsk powietrznodesantowych, Warszawa 1970,s. 12.

[2]/ Tamże, s. 12.

[3]/ Tamże, s. 14.

[4]/ Tamże, s. 19.

[5]/ J. Andruchow. M. Gieorgijew, K. Jefimow, "Wojska powietrznodesantowe NATO", Warszawa 1971, s. 20.

[6]/ Tamże, s. 20.

[7]/ Tamże, s.16.

[8]/ G. Rottman, Wojska powietrznodesantowe USA 1940-90, s.9.

[9]/ Tamże, s. 20.

[10]/ J.Mahura, J. Sajdak, Kariera bojowa śmigłowców, Warszawa 190, s. 11.

[11]/ Suchora S., Cieślak E., Szustek R., Lotnictwo wojsk lądowych i siły powietrznodesantowe na polu walki, AON 1995, s. 9.

[12]/ G. Rottman, Wojska powietrznodesantowe USA, s. 27.

[13]/ Tamże, s. 27.

[14]/ A. Merglen, Historia i przyszłość wojsk powietrznodesantowych, Warszawa 1970, s. 110.

[15]/ Suchora, Szustek, Cieślak, Działania bojowe LWL, AON 1995 r, s. 36.

[16]/ Machura, Sajak, Kariera bojowa śmigłowców, Warszawa 1980.

[17]/ Suchora, Cieślik, Szustek, Lotnictwo wojsk lądow ...., s. 12.

[18]/ G. Rottman, Wojska powietrzno - desantowe USA, s. 36.

[19]/ Suchora, Cieślak, Szustek, Lotnictwo WL i Siły Powietrznoszturmowe...., s. 42.

[20]/ G. Rottman, Wojska powietrznodesantowe USA 1940-90, s. 57.

[21]/ Suchora, Cieślak, Szustek, LWL i siły powietrznodesantowe. Na polu walki, AON 1995, s. 25.

[22]/ W. Zajdziński, Siły szybkiego reagowania wybranych państw, AON 1995,s. 19.

[23]/ W. Zajdziński, Siły szybkiego ..., s. 36.

[24]/ W. Zajdziński, Siły szybkiego ..., s. 36-37.

[25]/ Gutowski J., Lotnictwo wojsk lądowych, Sygnały nr 4/128, Warszawa 1987.

[26]/ Mergelan A., Historia i przyszłość ..., Warszawa 1970.

[27]/ W. Zajdziński, Siły szybkiego ..., 77.

[28]/ Skibiński F., Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie w czasie Drugiej Wojny Światowej, warszawa 1968,s. 32.

[29]/ G.Rottman, Wojska powietrznodesantowe USA 1940 - 90, s. 9.

[30]/ Tamże, s. 22.

[31]/ G. Rottman, Wojska ..., s. 29.

[32]/ G. Rottman, Wojska ..., s. 23.

---