PANOWAME BOLESLAWA KRZYWOUSTEGO

1. Walka Bolesława ze Zbigniewem. Najazd Henryka V Wkrótce po śmierci Władysława Hermana rozpoczęła się walka pomiędzy jego synami Zbigniewem i Bolesławem. Pokonany Zbigniew schronił się w Niemczech i w 1109 r. sprowadził na Polskę najazd cesarza Henryka V (1106-1125). Cesarz wystąpił w obronie Zbigniewa i zażądał od Bolesława wyznaczenia mu dzielnicy oraz uznania cesarskiego zwierzchnictwa.
Wyprawa cesarska kierowała się na Śląsk. Przewaga wojsk niemieckich wspomaganych przez Czechów była znaczna. Polacy zastosowali taktykę z czasów Chrobrego - obronę brodów na Odrze i wojnę podjazdową. Cesarzowi udało
się jednak przekroczyć Odrę i przystąpić do oblężenia Głogowa. Bolesław zyskał w walce z cesarzem pomoc zarówno od ludu jak i możnej opozycji. Bohatersko broniły się warowne grody - Głogów, Wrocław i Bytom. Wojska Henryka ponosiły
klęski wobec czego cesarz zażądał od Bolesława tylko symbolicznego trybutu, ale i tego nie uzyskał. Cesarz oblegał wtedy Wrocław, ale miasto stawiało mu
dzielny opór. W pobliżu Wrocławia doszło do otwartej bitwy pomiędzy wojskiem
polskim a częścią oddziałów cesarskich, w której rycerstwo niemieckie poniosło
sromotną klęskę (Psie Pole). Henryk V był zmuszony wycofać się z ziem polskich rezygnując całkowicie z trybutu. Zbigniew wprawdzie wrócił do kraju, ale
został rychło uwięziony i oślepiony. Czyn ten nie przyniósł chwały Bolesławowi.
Po wojnach z Henrykiem V Bolesław zjednoczył wszystkie ziemie polskie oprócz Pomorza. Jego władzę ograniczała jednak nadal opozycja możnowładców (bunt Skarbimira w 1117 r ).
2. Problem Pomorza. Całkowite zjednoczenie państwa wymagało przyłączenia Pomorza do Polski i oparcia granicy o Bałtyk. Od czasów Mieszka II Pomorze pozostawało poza granicą kraju. Pomorzanie należeli do tej samej grupy etnicznej co reszta ludności państwa polskiego. Polskie rycerstwo nęciły szybko rozwijające się miasta pomorskie. Swe zwierzchnictwo nad Pomorzem
chciał roztoczyć również cesarz, co sprowadziłoby stałe zagrożenie Polski od
północy. Przyłączenie Pomorza do Polski zlikwidowałoby też stałe wyprawy Pomorzan na ziemie Wielkopolski i Kujaw.
Bolesław Krzywousty, po śmierci swego ojca zorganizował wiele zwycięskich wypraw przeciw Pomorzanom. Zajął dogodną wobec cesarstwa pozycję na tym terenie i dążył do pełnego podporządkowania sobie Pomorza.
3. Podporządkowanie Pomorza przez Bolesława Krzywoustego. Systematycznego podboju Pomorza Bolesław dokonywał w ciągu dwudziestoletnich walk. Po zwycięstwie nad feudałami niemieckimi skierował tam wszystkie swoje wysiłki. W 1113 r. odniósł zwycięstwo pod Nakłem, najważniejszym grodem nad Notecią. Ziemie te zostały włączone do Polski i stały się oparciem dla dalszych wypraw. Bolesław najpierw podbił Pomorze Gdańskie (1116 r.), a następnie Pomorze Szczecińskie (w latach 1121-1122). Pozostawił na nim księcia Warcisława jako lennika polskiego. Została przeprowadzona ponowna chrystianizacja tych ziem, a w Kamieniu Pomorskim utworzono biskupstwo. Książęta pomorscy uznali zwierzchność Bolesława, i mieli odtąd płacić coroczne daniny oraz dostarczać rycerzy na wyprawy zbrojne.
4. Walka o niezależność Kościoła polskiego. Pomimo oczywistych sukcesów Bolesława w jednoczeniu państwa, nie zdołał on koronować się na króla oraz obronić Kościoła polskiego przed zakusami biskupów niemieckich. Doszło do tego, że arcybiskupowi Magdeburga Norbertowi udało się uzyskać bullę papieską podporządkowującą mu biskupstwa polskie. Biskupi niemieccy starali się o podporządkowanie sobie Kościoła polskiego również na Pomorzu. Dopiero pod koniec swego życia uzyskał Bolesław Krzywousty od cesarza Lotara III (1125-1137) potwierdzenie praw metropolitalnych Gniezna, lecz za cenę szeregu ustępstw na rzecz Cesarstwa.
5. Testament Bolesława Krzywoustego (1138 r ). Bolesław Krzywousty pomny na swą walkę z bratem, postanowił pod koniec życia uregulować kwestię sukcesji i władzy w Polsce. Aby nie dopuścić do walk bratobójczych, a jednocześnie uwzględnić interesy wszystkich spadkobierców i zachować jedność państwa - ustanowił zasadę senioratu, czyli władzy zwierzchniej w ręku najstarszego wiekiem członka dynastii Piastów. Senior oprócz swej dzielnicy dzierżył
dzielnicę senioralną ze stolicą w Krakowie. W jej składzie znalazły
się ziemie - krakowska, sieradzka, łęczycka i Pomorze Gdańskie (oraz
zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim). Wraz z jego śmiercią przechodziła ona na następnego seniora.
Reszta ziem polskich została podzielona pomiędzy czterech synów Bolesława Krzywoustego i miała być dziedzicznie przekazywana ich potomkom. Na mocy
testamentu Krzywoustego Polska została podzielona na pięć dzielnic, w tym jedną senioralną:
- Władysław (senior) otrzymał Śląsk,
- Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i część Kujaw,
- Mieszko - Wielkopolskę,
- Henryk-Ziemię Sandomierską.
Najmłodszy Kazimierz, który był pogrobowcem, dzielnicy, rzecz jasna, nie otrzymał.
Senior. w myśl testamentu Bolesława Krzywoustego. miał oprócz zwierzchnictwa nad dzielnicami książąt, dodatkowe prerogatywy: 1) Wyłącznego prowadzenia polityki zagranicznej. 2) Sprawował naczelne dowództwo nad zjednoczonymi siłami na wypadek wojny. 3) Utrzymywał załogi w największych grodach,
w dzielnicach braci. 4) Współdecydował o obejmowaniu urzędów. 5) Miał prawo
wskazywania kandydata na stolicę arcybiskupią.
Śmierć Bolesława Krzywoustego w roku 1138 zamknęła etap wczesnofeudalnej monarchii piastowskiej w Polsce i dała początek epoce rozbicia dzielnicowego, czyli stałej destabilizacji państwa, przezwyciężonej dopiero dwa wieki później. Stała się też przyczyną słabości państwa targanego konfliktami rodzinnymi i najazdami z zewnątrz.