G E O G R A F I A T U R Y S T Y C Z N A F R A N C J I , B E L G I I , L U K S E M B U R G A
G E O G R A F I A T U R Y S T Y C Z N A F R A N C J I , B E L G I I , L U K S E M B U R G A
dr Małgorzata Szczepaniak
BELGIA
Podział regionalny:
- Flandria (nizinna, język odmiany niderlandzkiej)
- Walonia (wyżynna, język francuski)
Stolica: Bruksela
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Powierzchnia: 30,5 tys km2
Liczba ludności: 10,8 mln mieszkańców
Struktura narodowościowa: Flamandowie 58%, Walonowie 31%, Niemcy i inni 11%
Struktura wyznaniowa: chrześcijanie 90%, muzułmanie 3%, inni 7%
Wydatki na turystykę przewyższają dochody jakie przynosi turystyka.
Flandria:
1) Antwerpia
2) Brabancja Flamandzka
3) Flandria Wschodnia
4) Flandria Zachodnia
5) Limburgia
Walonia:
1. Brabancja Walońska
2. Hainaut
3. LiPge
4. Luksemburgia
5. Namut
Bardzo dobrze rozwinięta sieć autostrad i linii kolejowych.
Lotniska: Brugge, Gent, Antwerpia, Bruksela, Hasselt, Mons, Namur, LiPge, Arton.
Warunki naturalne:
- północ  nizinna
- południe od Brukseli  teren wyżynny
- południowy-wschód  Ardeny, stare pasmo górskie, zerodowane
- środkowa część  wysoczyzna Brabancja
Północna Belgia  prawie wszystkie największe miasta Belgii
Południe  turystyka przyrodnicza, rozwinięta agroturystyka
Camper  region we Flandrii  teren rolniczy, skanseny
Klimat: umiarkowany, wpływy klimatu morskiego, w południowo-wschodniej Belgii wpływ klimatu
kontynentalnego
1
Wody:
rzeki: Moza, Skalda (najdłuższa rzeka w granicach kraju) - dopływy: Dener, Lere, Rupel
brak naturalnych zbiorników wodnych
kanały: Alberta (najnowszy), Gandawski, Brukselski (najstarszy), Gandawa-Terneuzen,
Charleroi-Bruksela
Najwyższy szczyt  Botrange  694 m n.p.m.
Płaskowyż Condroz  rzez
ba krasowa  jaskinie zagospodarowane turystycznie; np. Jaskinia Lorette 
Rochefort (okolice Namuru), Jaskinia Hotton, Jaskinia Remouchamps k. LiPge, Jaskinia Hana.
Regiony turystyczne:
ż� Flandria
ż� Kempen (północno-wschodnia część Belgii; agroturystyka)
ż� Brabancja (Bruksela)
ż� Ardeny i dolina Mozy (obszar Walonii)
Miasta muzea
�� Antwerpia
�� Brugia
�� Gandawa
�� Mechelen
�� Bruksela
�� Leuven
�� Tongeren
�� LiPge
�� Tournai
FLANDRIA
lokalizacja: północno-zachodnia Belgia
walory przyrodnicze ograniczone do wybrzeża Morza Północnego  piaszczysta plaża o
szerokości 200-500 m, pasm wydm do szerokości 2,5 km (Nieuwpoort)
region bogaty w walory kulturowe i ośrodki nadmorskie
Główne miasta turystyczne
- Brugia (Bruges, Brugge)
- Gandawa (Gent, Gand)
- Antwerpia (Antwerpen, Anvers)
- Mechelen (Malines)
- Ostenda (Oostende)
- Kortrijk
Miejscowości nadmorskie
- Ostenda   królowa belgijskich plaż , wody mineralne, port promowy, dworzec kolejowy
położony niemalże nad zatoką
- Knokke-Heist  luksusowe miejsce wypoczynku, rezerwat przyrody  słone bagna
- Blankenberge  rzez
by z piasku
2
Flandria  trochę z historii
Ypres  iperyt gaz bojowy użyty podczas I wojny światowej; miejscowość bardzo zniszczona w
trakcie działań wojennych (porównywalne miejsce do Oświęcimia, turystyka historyczna)
Brugia  117 tys. mieszkańców; w XII-XIV w. jedno z najważniejszych miast handlowych północnej
Europy, miasto muzeum.
Główne zabytki
- katedra (XII-XIX w.)
- szpital św. Jana (XII-XV w.)
- hale targowe (XII-XIV w.)
- gotycki ratusz (XIV, XV, XIX w.)
- bazylika Saint-Sang (XII  przeł. XV i XVI w.)
Miasto można zwiedzać kanałami.
Gandawa  233 tys. mieszkańców; centrum kultury Flamandów, miasto powstałe wokół zamku z IX
w.; prawa miejskie od XII w.; miasto muzeum
Główne zabytki
- kościoły (XII-XVI w.), m.in. katedra św. Bawona (kościół romański z przebudową gotycką)
- twierdza Gravensteen (IX, XII w.)
- zamek (XIII w.)
- gotyckie sukiennice
- ratusz (XVI w.)
- kamienice (XV-XVII w.)
- pałace (XVIII-XIX w.)
Antwerpia  463 tys. mieszkańców, zespół miejski 1,1 mln; szlifiernie diamentów; giełda; miasto od
XIII w; miasto muzeum; obecność Żydów
Najważniejsze zabytki
- katedra gotycka (XIV-XVI w.)
- liczne kościoły
- renesansowy ratusz (XVI w., C. Floris) i giełda
- kamienice
- dworzec kolejowy
Mechelen  78 tys. mieszkanców, miasto muzeum
Najważniejsze zabytki
- katedra St Rombaut (XIII-XVI w.)
- kościoły gotyckie i barokowe
- ratusz w dawnych sukiennicach (XIV w.)
- gotycko-renesansowy Pałac Sprawiedliwości
- kamienice gotyckie i renesansowe
- most (XVI w.)
Kortrijk  74 tys. mieszkańców; wyrób koronek; obróbka kamieni szlachetnych
Najważniejsze zabytki
- muzea
- kościoły gotyckie: Notre Same, Saint Martin, beffroi (?)
- most z wieżami
- ratusz
3
KEMPEN
o lokalizacja: część prowincji Antwerpii i Limburgii
o region stosunkowo ubogi w atrakcje turystyczne
o pojawiające się pola wydmowe (np. w pobliżu Hechtel)
o parki etnograficzne (Bokrijk i Kalmthout)
BRABANCJA
�� lokalizacja: prowincja Brabancja i część prowincji Hainaut
�� region ubogi w walory przyrodnicze (resztki dawnej puszczy na południowy-wschód od
Brukseli oraz niewielkie zbiorniki wodne Genval i Hofstade)
�� najważniejsze miasta:
- Bruksela
- Keerberen (ekskluzywny ośrodek weekendowy dla mieszkańców Brukseli)
- Leuven (Louvain)
- Tervuren
Bruksela  1 mln mieszkańców, zespół miejski 2,1 mln; ok. 28% ludności to cudzoziemcy; siedziba
organizacji międzynarodowych (Unia Europejska, Unia Benelux, Europejskie Dowództwo NATO);
miasto muzeum
Najważniejsze zabytki
- kościoły
- zespół Grand Place: gotycki ratusz, tzw. Dom Król, kamienice, fontanna z figurką Mannaken-
Pis (XVII w.), pałac królewski. Na Grand Place odbywa się festiwal kwiatów
- Pałac Sprawiedliwości
- Pałac Sztuk Pięknych
- jedna z 7 bram - brama wjazdowa średniowiecznego miasta, zachowana jest do dziś
Leuven  94 tys. mieszkańców; Katolicki Uniwersytet Flamandzki (założony w 1425 r., najstarszy w
kraju); miasto muzeum
Najważniejsze zabytki
- kościóły, m.in. Dominikanów, St Jacques, opactwo van Park, Jezuitów
- sukiennice
- ratusz (elewacja z kamienia, składa się z serii figur kamiennych)
Tervuren  dawniej osobna miejscowość, obecnie w granicach Brukseli; Royal Museum for Central
Africa
4
ARDENY I DOLINA MOZY
v� lokalizacja: południe i południowy-wschód Belgii,
v� zróżnicowany krajobraz (Ardeny, formy krasowe, wody mineralne, sztuczne zbiorniki wodne
v� Najważniejsze miasta
- LiPge
- Spa
- Tournai
- Tongeren
- Bouillon
- Arlon
- Banneux
- Namur
LiPge  182 tys. mieszkańców; port śródlądowy połączony kanałem Alberta z Antwerpią, od 1721
roku siedziba biskupstwa
Najważniejsze zabytki
- muzea (np. Sztuki Użytkowej, Bronii)
- kościoły
- ratusz
- domy
Spa  10,9 tys. mieszk.; ośrodek uzdrowiskowy znany w czasach rzymskich, jedno z najstarszych
uzdrowisk Europy, najstarsze w Belgii; wody lecznicze; tor wyścigowy Formuły 1
Najważniejsze zabytki
- muzeum
- budowle użyteczności publicznej
Tournai  68 tys mieszk; położone nad rzeką Skalda; liczne zabytki romańskie; miasto z blisko 2000-
letnią historią
Najważniejsze zabytki
- muzea; rzymskie Turris Nerviorurum, średniowieczne Turnacum
- romańsko-gotycka katedra Notre Dame
- liczne romańsko-gotyckie kościoły
- romańska kamienica
- gotycki most
- renesansowe sukiennice
- ratusz i pałace
Tongeren  jedno z najstarszych miast Galii Belgijskiej, założone przez Rzymian; zabytki z IX-XVIII
wieku; muzeum archeologiczne (eksponaty głównie z czasów galo-rzymskich).
Namur  położone u ujścia do Mozy; 107 tys mieszk; siedziba biskupstwa; ważne miasto dla geologii
Najważniejsze zabytki
- mosty
- klasycystyczna katedra St Aubin z wieżą
- kościoły, m.in. St Jean
- dzwonnice
- hale rzez
nicze
- cytadela
ZABYTKI BELGII WPISANE NA LIST
UNESCO (9)
5
LUKSEMBURG
Podział administracyjny (trzy dystrykty, 12 kantonów)
- Diekirch
- Luxemburg
- Grevenmacher
Stolica: Luksemburg  języki urzędowe: francuski,
niemiecki, luksemburski (od 1985)
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Powierzchnia: 2,6 tys km2
Ludność: 459,4 tys mieszkańców
Struktura narodowościowa: Luksemburczycy 62%,
Portugalczycy 14%, Francuzi 5%, Włosi 4%, Belgowie 4%,
Niemcy 2%, Anglicy 1%, inni 8%
Struktura wyznaniowa: katolicy 87%, inni 13%
(protestanci, wyznawcy judaizmu, muzułmanie)
Wydatki na turystykę zagraniczną w 2006 r. - wydatki 3,6
mld $,
wpływy 3,1 mld $
Warunki naturalne
o Kraina �sling  na północy, obszar bardziej zalesiony niż południe
o Kraina Gutland  na południu, liczne wcięcia erozyjne rzek w podłoże skalne
o Główne rzeki
- Mozela
- Sauer
- Alzette
o Jeziora
- Lac de la Haute Sure  jezioro sztuczne
Północ kraju to obszar Ardenów dlatego występuje tam słaba sieć dróg.
Podział na regiony turystyczne
1. Luxemburg, stolica i okolice
2. Ardeny
3. Mullarthal, Mała Szwajcaria
4. Mozela
5. Czerwone Skały (Czerwona Ziemia)
Bardzo dobrze rozwinięte i opracowane szlaki rowerowe.
Jezioro de la Haute Sure  na granicy regionów Luxemburg i Ardeny
Mullerthal, Mała Szwajcaria  liczne skałki, wcięcia erozyjne w piaskowcach, wspinaczki
Dolina Mozeli, kręta dolina
- Ehnen
- Grevenmacher
6
Czerwona Ziemia ą� Muzeum-Kopalnia rud żelaza w Rumelange
Zabytki UNESCO (tylko 1!)  miasto Luksemburg: Fortyfikacje i kazamaty
 Tysiąc lat w tysiąc kroków wzdłuż fortyfikacji
Luksemburg, miasto  inne atrakcje:
- Póz
nogotycka Katedra Notre Dame z elementami renesansu
- ogrody wzdłuż fortyfikacji
- Palais Grand-Ducal
Wybrane zamki Luksemburga
�� Beaufort
�� Bourglinster
�� Bourscheid
�� Clervaux
�� Esch-Sur-Sure
�� Larochette
�� Useldange
�� Vianden  stara się od kilku lat o wpis na listę UNESCO; sale wystawowe bez oryginalnego
wystroju, oryginalne tylko kominki kamienne
Szacuje się, że jest około 100 twierdz na terenie Luksemburga. Głównie zamki XII-XIII wieczne.
Turystyka rowerowa  23 trasy rowerowe.
7
FRANCJA
Podział administracyjny: 22 regiony, 96 departamentów
1) Alzacja
2) Akwitania
3) Owernia
4) Dolna Normandia
5) Burgundia
6) Bretania
7) Region Centralny
8) Szampania-Ardeny
9) Korsyka (status specjalny)
10) Franche-Comt�
11) Górna Normandia
12) �le-de-France
13) Langwedocja-Roussillon
14) Limousin
15) Lotaryngia
16) Midi-Pyr�n�es
17) Nord-Pas-de-Calais
18) Pays de la Loire
19) Pikardia
20) Poitou-Charentes
21) Prowansja-Alpy-Wybrzeże Lazurowe
22) Rodan-Alpy
Stolica: Paryż; język urzędowy  francuski
Ustrój polityczny: republika
Powierzchnia: 551,5 tys km2
Ludność: 62,6 mln mieszkańców
Struktura narodowościowa: Francuzi 77%, algierscy i marokańscy Arabowie 3%, algierscy i
marokańscy Berberowie 2%, Włosi 2%, Portugalczycy 2%, Flamandowie 1%, Baskowie 1%, Żydzi 1%,
Niemcy 1%, Wietnamczycy 1%, Katalończycy 1%, inni 8%
Struktura wyznaniowa: katolicy 82% (głównie niepraktykujący), muzułmanie 7%, protestanci 4%,
prawosławni 1%, wyznawcy judaizmu 1%, bezwyznaniowcy 5%
Wydatki na turystykę zagraniczną w 2006 r  wydatki 31,3 mld $, wpływy 46,5 mld $
Terytoria zależne Francji
Departamenty zamorskie Terytoria zamorskie
1. Martynika 1. Nowa Kaledonia
2. Gwadelupa 2. Wallis i Futuna
3. Gujana Francuska 3. Polinezja Francuska
4. R�union
Terytoria o statusie specjalnym
1. Majotta
2. St Pierre i Miquelon
8
Rzez
ba Francji
hipsometria
- średnia 342 m n.p.m.
- maksymalna 4807 m n.p.m.
masywy hercyńskie
- Masyw Centralny
- Wogezy
- Ardeny
- Masyw Armorykański
- Korsyka (ale w orogenezie alpejskiej odmłodzione)
masywy alpejskie
- Alpy i Jura
- Pireneje
baseny sedymencyjne
- Basen Paryski
- Basen Akwitański
równiny nadmorskie
- Flandria
- Landy
- Langwedocja
szczyty
- Vignemale 3298 m  Pireneje
- Mont Blanck 4807 m  Alpy
- Puy de Sancy 1886 m  Masyw Centralny
- Pic de Midi 2877 m  Pireneje
skały wapienne
- jaskinie (Lascaux  jaskinia z najstarszymi malowidłami naskalnymi z górnego
paleolitu sprzed 17 tys lat, groty prehistoryczne, jaskinia odkryta w 1940 r.)
- kaniony (rzeki Verdon  lewy dopływ Durance, długość 200 km, w środkowym biegu
płynie głębokim kanionem [głęb. do kilkuset metrów], kilka zbiorników retencyjnych)
- speleologia
- groty prehistoryczne
Pays de Caux w Normandii  klify
Parigord i dolina rzeki Dordogne  utwory wapienne
Warunki naturalne
�� dorzecza największych rzek Francji
- Loara
- Rodan
- Sekwana
- Garona
�� przyroda we Francji  Naturalne Parki Regionalne (odpowiednik narodowych)  6 na terenie
Francji i 3 poza
- de la Vanoise
- des Ecrius
- du Marcantour - de la Guadeloupe
- de Port-Cros - de Guyene
- des Cevennes - de la Reunion
- des Pyrenees
9
Klimat Francji
klimat oceaniczny typ bretoński (N-W)
klimat oceaniczny typ flamandzki (centrum)
klimat oceaniczny typ akwitański (SW)
klimat oceaniczny typ paryski (centrum)
klimat o cechach półkontynentalnych (E-N)
klimat śródziemnomorski (S-E)
klimat górski (centrum, S)
Opady  największe w górach (ok. 1000-2000 mm), Dolina Loary i Akwitania  stosunkowo sucho
(winorośle).
Typy wybrzeży morskich Francji
o wydmy (Flandria, Akwitania, Langwedocja)
o lif (Cap Griz Nez)
o  martwe klify
o wybrzeża skaliste (większość kraju, np. Lazurowe Wybrzeże, Point de Barfleur, Zatoka Saint
Malo, Pointe de Raz)
o wybrzeża niskie
o wybrzeża bagniste (Ile de R�)
Historia turystyki we Francji
Początki  Państwo Rzymskie (liczne bite drogi, ważna rola uzdrowisk, pierwsze przepisy
prawne dotyczące obsługi i bezpieczeństwa podróżujących). Początki Vichy  dawniej Aquae
Calidae.
Średniowiecze  podróże religijne, handlowe, edukacyjne.
XVII  XVIII wiek podróże religijne, handlowe, rośnie rola uzdrowisk (Aix-les-Bains, Evian,
Vichy)  podróżuje elita.
Grand tour  rozwój m.in. Chamonix; młodzi ludzie z elit zaczynają podróżować po Europie w
celach poznawczych
Rewolucja przemysłowa i rozwój dróg kolejowych  turystyka nie tylko dla elit.
XIX i XX wiek to rozwój Lazurowego Wybrzeża m.in. dzięki bogatym Anglikom, Rosjanom,
Polakom (przed I wojną światową i w okresie międzywojennym   szukanie ciepła zimą
Koniec XIX wieku rozwój ośrodków
narciarskich.
Okres międzywojenny  rozwój ośrodków na
wysokościach nawet 2000 m.n.p.m. (Alpe
d Huez, Meribel, Le Revard).
I Olimpiada Zimowa w Clamonix 1924 rok,
reklama ośrodków alpejskich na świecie.
Ważniejsze miejscowości Francji Ł�
10
Francja gallo-romańska
Wybrane zabytki
- Arles  amfiteatr, akwedukt, starożytne mury, łaz
nie, teatr
- Nimes  amfiteatr, świątynia Diany, Świątynia Rzymska
- Pont du Gard  akwedukt rzymski zbudowany w latach 26 r. p.n.e.  16 r. n.e. w
dolinie rzeki Gard, UNESCO
- Fr�jus  amfiteatr, akwedukt (fragmenty)
- Vaison-la-Romaine  atrium przy domie
mieszkalnym, termy, drogi
Enoturystyka we Francji (turystyka winna) ą�
- Dolina Loary
- Bordo
- Szampania
- Dolina rzeki Rodan
- Alzacja
- Prowansja
- Burgundia
Uzdrowiska we Francji  jedne z najstarszych uzdrowisk na świecie, pamiętające czasy panowania
Rzymian we Francji, np. Vichy, Evian, Vittel. Ośrodki talasoterapi  Marsylia, Toulon.
Miejsca pielgrzymkowe (katolickie)
- Lourdes
- Mont St-Michel
- Lisieux (kult św. Teresy)
- Sacr� Coeur de Montmartre
Muzea techniki, maszyn i inne
o Paryż: Narodowe Muzeum Techniki, Pałac Odryć, Cite de Villete
o Futuroscope
Style budownictwa francuskiego
typ normandzki
dom alpejski
typ romański
typ galijski
typ alzacki
typ baskijski
11
NORMANDIA
ż� Normandia Dolna  17 589 km2, 1447 tys ludności, ośrodek administracyjny Caen;
departamenty:
- Calvados (produkcja alkoholu o takiej samej nazwie)
- Manche
- Orne
ż� Normandia Górna  12 318 km2, 1794 tys ludności, ośrodek administracyjny Rouen
- Eure
- Seine-Maritime
- wzniesienia: 417 m n.p.m.
- region raczej rolniczy
Flaga Normandii
Obecnie flaga nawiązuje do korzeni ludzi mieszkających w Normandii  Normandów
pochodzących z krajów skandynawskich  stąd też nazwa tego regionu Francji.
Normanowie, nazwa nadana w VIII-XI wieku w zachodniej Europie mieszkańcom Skandynawi,
Półwyspu Jutlandzkiego i wysp duńskich, zakładających na podbitych prez siebie terenach nowe
państwa.
Normanowie duńscy zasiedlili głównie wybrzeża Niemiec i Francji u ujścia Sekwany (dzisiejsza
Normandia), w 911 r. uznając się lennikami królów francuskich.
Klimat Normandii
- łagodny klimat oceaniczny typu bretońskiego
- małe amplitudy roczne
- duża wilgotność
- umiarkowane temperatury zimą i latem (średnia temperatura zimą 3-5 �C, latem 16-20 �C),
liczba dni z mrozem większa jak w Bretanii o blisko połowę (mróz jednak niewielki)
- silne wiatry, szczególnie zimą, głównie na zachodzie i pólnocnym wybrzeżu
- niewielkie&
Atuty turystyczne Normandii
- zabytki i sztuka
- urozmaicona linia wybrzeża, głonie wapienne klify, rzadziej wybrzeża płaskie
- tradycje kulinarne (Camembert, Calvados)
- tradycje morskie
Wybrane miejscowości Normandii
- Caen
- Rouen
- Mont St.-Michel
- �tretat
- Tr�port
- F�camp
- Hawr (jeden z największych portów)
- Honfleur
- Bayeux
- Lisieux
- Omaha Beach (desant, lądowanie aliantów)
12
Caen- miasto w północno-zachodniej Francji
- kościół romański St �tienne (XI-XII w.)
- opactwo męskie  ufundowane przez Wilhelma I Zdobywcę i jego żonę Matyldę w X i Xi w.
- opactwo żeńskie (ci sami fundatorzy j.w.)  kościół w założeniu romańskim
- kościół gotycki St Pierre XIII-XVI w
- zamek z XI w., przebudowany w XII, XIII w., dobrze zachowane mury obronne, sam zamek
niebardzo
Camembert- miejscowość w północnozachodniej Francji (region Dolna Normandia)
Rouen  jedno z najważniejszych miast związanych ze sztuką nad dolną Sekwaną; 113 tys
mieszkańców, zespół miejski 536 tys; gród galijski, rzymskie miasto Rotomagus; od 911 stolica
Normandii, około 1170 prawa miejskie, 1204 włączenie do domeny królów fracuskich; 1431 spalenie
na stosie Joanny d Arc; port morsko-rzeczny
- słynna gotycka katedra Notre Dame, liczne kościoły
- wieża Joanny d Arc,
- beffroi/wieża strażnicza( UNESCO)
- Pałac Sprawiedliwości
- Aitre de Saint Maclon  podwórze w czasach zarazy służące jako kostnice (XVI w.)
Lisieux  słynna miejscowość po śmierci św. Teresy
�tretat  miejscowość w północnej Francji, w Górnej Normandii, nad Cieśniną La Manche znane
kąpielisko morskie, popularne zwłaszcza w XIX w.; port rybacki, kamienista plaża, pływy morskie
Tr�port  wschodnie granice Normandii, klify
F�camp  nad cieśniną La Manche, 21 tys mieszkańców, znane kąpielisko, port rybacki i handlowy,
przystań jachtowa, targi rybne; wytwórnia likieru B�n�dictine (oparty na brandy). Pałac
Benedyktynów
Bayeux - Dolna Normandia, nad rzeką Aure, 16 tys mieszkańców; koronkarstwo; galo rzymski ośrodek
wojskowy i handlowy, IX zdobyte przez Normanów; siedziba dynastii Normandzkiej;
- Muzeum Miasta Bayeux ze słynną tkaniną królowej Matyldy (haftowana, z XI w., była przez
kilkaset lat w tamtejszym kościele. Przedstawia ona historię najazdu księcia Wilhelma
Zdobywcy na Anglię w 1066 r., porażki i śmierć anglosaskiego króla Herolda II oraz
podporządkowanie Anglii przez Normandię)
- romańsko-gotycka katedra
- pałac biskupi
- ratusz
- portale z elementami romańszczyzny i gotyku
- centrum  zabudowa kamienna, architektura normandzka, mur pruski
Hawr  miasto w północnej Francji, Górna Normandia, przy ujściu Sekwany do Cieśniny La Manche,
185 tys mieszkańców, drugi po Marsylii port handlowy kraju
- most Normandzki na Sekwanie (długość ponad 2 km)
- miasto założone w 1517 roku jako port wojenny, w XVII w ufortyfikowany; 1944 zniszczony;
nowoczesna architektura, np. kościół św. Józefa
- miasto przemysłowe (rafineria)
13
Honfleur  miasto w północnej Francji (Dolna Normandia), nad estuarium Sekwany; 8,2 tys
mieszkańców; mały port handlowy i rybacki; ośrodek turystyczno-wypoczynkowy
- kościół św. Katarzyny
- dzwonnica
 Droga opactw (Route des Abbayes)
- Juni�ges  założone w X w, było największym opactwem Normandii, zostało odebrane
mnichom podczas rewolucji i zniszczone w kamieniołom
- Saint Martin de Boschervilla
- Le Mont-Saint-Michel  granitwa wysepka, w X w. założona przez Benedyktynów, UNESCO
Miejsca interesujące przyrodniczo
- Les Iles Chausey  archipelag granitowych wysp na zachodnim wybrzeżu Normandii  to skaliste i
piaszczyste plaże, fort, kaplica z nowoczesnymi witrażami
BRETANIA
Powierzchnia  27208 km2
Stolica  Rennes
Ludność  2 973 000 mieszkańców
Najwyższe wzniesienia: Monts d Arree, Roc Trevezel 384 m.n.p.m.
Departamenty (4): Ille-et-Vilaine, Cotes-d Armor, Finistere, Morbihan
Turystyka  drugi we Francji najbardziej uczęszczany region w czasie wakacji letnich; głównie przez
Francuzów, Anglików, Włochów, Niemców.
Główne miasta Bretanii:
- Rennes - Dinan
- Fongeres - Quimper
- Redon - Brest
- Saint-Malo - Morlaix
- Saint-Brieuc - Vannes
- Lorient
Armor i Argoat
ar mor w języku bretońskim oznacza  morze ar goat w języku bretońskim oznacza  las
Wybrzeże głównie skaliste, plaże w Centrum regionu, dawniej pokryte
zatokach lasami, górzysta (do 380 m.n.p.m.), Góry
Hercyńskie
Rybołówstwo, handel, turystyka
Mieszka tam połowa ludności Bretanii Region rolniczy o przewadze ludności
wiejskiej
Haute Bretagne i Basse Bretagne
Górna Bretania - region położony wokół Dolna Bretania  region na zachód od
administracyjnej stolicy Rennes. linii St. Brienc  Vannes.
Dominacja j. francuskiego Nadal używa się j. bretońskiego,
zachowanych wiele tradycji bretońskich.
14
Flaga Bretanii  gweun ha du (gweun  czarny, du  biały), którą utworzył w 1923, wykorzystując
historyczne motywy regionu, Morvan Marchal, architekt i działacz bretoński.
Atuty turystyczne Bretanii
Zabytki i sztuka bretońska, megality.
Urozmaicona linia wybrzeża, pływy morskie.
Legendy i zwyczaje bretońskie i celtyckie.
Tradycje morskie.
Kuchnia bretońska  małże, jabłecznik (wódka z jabłek), naleśniki.
Wybrzeża
- głównie skaliste, riasowe
- wybrzeże płaskie piaszczyte
Chrystianizacja Bretanii
o rozpoczęła się w II połowie IV wieku n.e. - z południa przybywają chrześcijanie
o również Bretonowie (także Celtowie z Wielkiej Bretanii) uciekający na końcu IV w n.e. z Wysp
Brytyjskich i przybywający do Bretanii to chrześcijanie (często zakonnicy), budują oni
pierwsze opactwa: Traguier, Saint-Pol, przyszłe siedziby biskupstw
Katedry w Bretanii i sztuka sakralna w Bretanii
- wzorowane na katedrach normandzkich i regionu paryskiego
- wybudowane z lokalnego granitu trudnego w obróbce
- problemy finansowe spowodowały przedłużanie się prac, które trwały od trzech do pięciu
wieków
Katedra w Trequier  grobowiec św. Iwona (patrona Bretanii XIX wiek), uliczka Ernesta Renana przy
katedrze, deptak, mur pruski. 3 części pochodzą z różnych epok
Okres romański  Wieża Hasting
Okres gotycki  nawy i chór
Okres gotyku promienistego  dzwonnica, kaplica, krużganki.
Założenia parafialne Finistere:
założenia z XV  XVII wieku, większe niż potrzeby społeczności
były formą rywalizacji między sąsiednimi parafiami
założenia parafialne znacznie większe, jak potrzeby danej społeczności
składały się z kościoła, cmentarza, kostnicy i kalwarii, całość otoczona murami z bramą w
formie łuku tryumfalnego
Najbardziej znane
- St. Thegonnec  cmentarz w całości, mury, kościół, kostnica; bardzo bogate zdobienia; rzez
by
z granitu; najbardziej kompletne założenie parafialne; wnętrze  nadmiar stylów, przepych.
- Guimiliau  kalwaria; ponad 200 figur granitowych z XVI wieku.
Inne to:
- Sizun
- Commana
- Ploudiry
- Le Martyre
- Gueh�nno k. Josselin
15
Wybrane ciekawsze miasta Bretanii
- Carnac
- Dinan
- Foug�res
- St-Malo
- Dinard
- Quimper
- Vitr�
- Rennes
- Brest
Carnac  na S wybrzeżu Płw. Bretońskiego nad zatoką Quiberon, uzdrowisko i kąpielisko morskie,
muzeum, zespół megalitów (ok. 300 sztuk), 5-2 tys. lat p.n.e.
- Dolmeny  grobowce z okresu neolitu, budowane z głazów przykrytych wielkim płaskim
blokiem kamiennym
- Menhiry  jednolity blok kamienny ustawiony pionowo w ziemi, niektóre gigantycznych
rozmiarów.
Dinan
- położone na początku estuarium rzeki Rance uchodzącej do Zatoki St-Malo
- niewielkie miasteczko i ośrodek turystyczny  miasto z najlepiej zachowaną średniowieczną
zabudową
Foug�res
- północny wschód od Rennes
- targi bydła
- zamek (obok gotycki kościół, ratusz, muzeum)  twierdza
Vitr�
- średniowieczne miasteczko
- podobnie jak Foug�res, dawna twierdza na granicy Francji i Bretanii
- zamek średniowieczny
Saint Malo - ujście rzeki Rance; znane kąpielisko morskie i ośrodek turystyczny; port handlowy,
rybacki, pasażerski i jachtowy.
- Muzea, klasztor VI wiek
- Katedra XII, XVIII wiek
- Obwarowania miejskie XII  XIV wiek
- Zamek XV  XVII
- Dom księżnej Anny XV wiek
- Cytadela  obwarowania na wyspie, mury warowne, kamieniczki
Dinard
- na lewym brzegu estuarium rzeki Rance przy ujściu do Zatoki St-Malo
- znane luksusowe kąpielisko morskie
- port rybacki
- węzeł drogowy
- na Rance elektrownia pływowa
- znaczny wpływ Golfstromu
16
Quimper  ujście rzeki Odet do oceanu;
- ośrodek administracyjny departamentu Finist�re
- słynny ośrodek przemysłu fajansowego
- ośrodek turystyczny
- Muzea w dawnym pałacu biskupim XVI, XVII wiek
- Gotycka katedra XIII  XVI wiek
- Wyrób fajansu od XVII wieku
- Zabytki z muru pruskiego, zabudowania XVI  XVII wiek
o Mur pruski  każda kolejna kondygnacja jest szersza, aby budynki były stabilniejsze;
także w Alzacji.
Rennes
- nad rzeką Vilaine
- centrum przemysłu samochodowego  Citro�n
- turystyka
- starożytny ośrodek plemienia Redanów, miasto galo rzymskie
- teatr
- wieża Magdala
- katedra
Wybrzeża wzdłuż Kanału La Manche i
Północna Francja, wybrzeża Bretania
Atlantyku
- Opalowe - Szmaragdowe
- wybrzeża Bretanii to 1200 km
- Alabastrowe - Różowego Granitu
- bardzo urozmaicone, w większości skaliste
- Ukwiecone - Miłości
(klifowe, riasowe)
Tradycje morskie Bretanii
- Brest
- Lorient
- St Malo
- Concorneau (port rybacki)
Cancale- miejscowość w Bretanii rozwinięta kuchnia regionalna, hodowla owoców morza głównie
mule i małże.
PROWANSJA
Jest to region rolniczo-przemysłowy, w pasie przybrzeżnym  wypoczynkowy i turystyczny o
światowej sławie (Lazurowe Wybrzeże). To także Alpy. Prowansja jest bardzo zróżnicowana
geologicznie. Wybrzeże skaliste, płaskie, plaże żwirowe, bardzo rzadko piaszczyste, w niektórych
miejscach sztucznie usypywane plaże.
Stolica: Marsylia
Ludność:4,7 mln
Powierzchnia: 31,4 tys km2
Wzniesienia: Alpy Prowansalskie z szczytem Pelvoux (4102m.npm) i Mont Pelat (3051m. npm)
Ważniejsze miasta: Marsylia- stolica, Tulon, Nicea, Aix-en-Provence, Awinion
17
Miasta turystyczne: Cannes, St-Tropez, Antibes, Menton, St- Raphael, Arles, Awinion
Grasse- światowa stolica perfum
Atrybuty turystyczne Prowansji:
-zabytki i sztuka
-Francja gallo-romańska
-turystyka górska
-urozmaicona linia wybrzeża
-tradycje morskie
Typy wybrzeży Prowansji:
- wybrzeże skaliste, klify
- wybrzeże płaskie (żwirowe)
Francja gallo-romańska- Arles, Nimes, Pont du Gard, Frejus, Vaison-la- Romanie
Arles- zabytki UNESCO, w 1888r osiadł tu Van Gogh i obciął sobie ucho. Znajduje się tu muzeum
poświęcone jego grafikom, sztuka XX wieczna. Amfiteatr, Arena, Akwedukt, Teatr, Starożytne mury,
Arles Alyscamps- nekropolia liczne sarkofagi antyczne i wczesnośredniowieczne.
PN Camargue
Nimes  amfiteatr, Arena, Szkoła Torreadorów.
Pont du Gard -> lista światowego UNESCO
Akwedukt na rzece Gord 2000lat
Fr�jus amfiteatr, Akwedukt
Kanion rzeki Verdon (garges du verdon)  most Artuby, przęsło o długości 110m, 182m nad
kanionem Artuby, można najlepsze w Europie warunki do skoków na linie elastycznej
Pola golfowe Prowancji  w okolicach Cannes, Monako, St-Tropez.
Wybrane miejscowości Prowansji:
***MONAKO
Nazwa pełna: Księstwo Monako, Principant� de Monaco
Powierzchnia: 1,95 km2
Ludność: 33 tys
Struktura narodowościowa: Francuzi 40%, Włosi 17%, Monagaskowie 15% (elitarni obywatele księstwa),
Brytyjczycy 5%, inni 23%
Struktura wyznaniowa: Katolicy 90%, judaizm 2%, inni 8%
Stolica: Monako
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Podział administracyjny: 4 dzielnice
Język urzędowy  francuski
- Pałac Grimaldich
- kasyno z 2 poł. XIX w.
- oceanarium  założył książę Albert
Aix-en-Provance  Katedra XII-XVI wieczna, miasto 1000 fontann.
18
Awinion- miasto położone nad Rodanem, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO . Obiekty
XIV wieczne związane z niewolą papieży. Pałace, kościoły, ratusz, kaplice zamki papieży, PAA
AC
PAPIESKI!
Antibes- w przeszłości należała do Monako, uzdrowisko, kąpielisko morskie, przemysł ceramiczny,
włókienniczy, port rybacki, jachtowy i delfinarium
Zamek Grimaldi od XV-XVI w. muzeum z kolekcją dzieł Pabla Picassa.
Eze - niewielka miejscowość, kilkadziesiąt metrów nad powierzchnią wody na skalistym
wybrzeżu/wniesieniu z widokiem na Monako; wąskie uliczki
Alyscamps  nekropolia  liczne antyczne sarkofagi
Nimes  corridy, amfiteatr, szkoła toreadorów
Menton- miasto na pograniczu Francji i Włoch; 30 tys mieszkańców, znane kąpielisko i ośrodek
turystyczny nad lazurowym wybrzeżem przeznaczony dla mniej i średnio zamożnych turystów,
muzeum (archeologiczne) i ogród botaniczny XVIII i XIX wieczna zabudowa, święto cytryny
organizowane w lutym ceny noclegów wzrastają do tych które są w sezonie.; sady
Saint Raphael- znane kąpielisko morskie, port rybacki i jachtowy, Bazylika Notre Dame de la Victorie,
kasyno
Saint Tropez  ośrodek wypoczynkowy dla bardziej zamożnych. Duża liczba młodych ludzi, muzea
(malarstwo francuskie), porty jachtowe i boule; słynne kąpielisko morskie
Cannes  aleje gwiazd, zabytki z XIIw, kasyno, Festiwal Filmowy, wyspa, plaża, duża liczbna turystów,
brudna woda, Kościół Notre Dame de  l Esperance, Port Grimoud; ośrodek turystyczny i kąpielisko
morskie; przemysł perfumeryjny, muzeum, wieża Soquet, kasyno; Palais des Festivals (1982)
Port Grimoud  usypywane półwyspy, architektura nowoczesna XXw.; ośrodek turystyczno-
wypoczynkowy, znane kąpielisko, port jachtowy i rybacki; miasto od podstaw budowane na potrzeby
turystyki
Grasse  ośrodek produkcji perfum, uzdrowisko z wodami mineralnymi, ośrodek turystyczny i
wypoczynkowy, muzea
Marsylia  stolica Prowansji, ma największy port we Francji, stare miasto (slumsy)
Zamki nad Loarą  dolina Loary:
-kraina historyczna w dole rzeki i jej dopływów,
-ponad 300 średniowiecznych i renesansowych zamków i pałaców,
-ulubione miejsce francuskich królów i arystokracji,
-stolica turystyczna Tours (region centre),
-wpisane na listę UNESCO, odcinek między Sully-sur-Loire i Chalonnes
-możliwość noclegu w wielu zamkach
- Dolina związana z Joanną d-Arc (jej największe zwycięstwo nad Anglikami)
-Obszar Centre i Pays de la Loire
-długość rzeki ok. 1000km
19
Klika ciekawszych przykładów zamków i pałaców nad Loarą:
Amboise  XV i XVI w, ulubione miejsce królów, sztuka renesansu francuskiego pojawiła się tu
poraz pierwszy, życie kulturalne stworzył tu Franciszek I przy udziale Leonarda Da Vinci, Muzeum
Leonarda Da Vinci, zamek znajduję się obecnie w rękach królewskich. Zrujnowany i ponownie
odbudowany.
Angers  budowany przez 20lat z granitu i łupka w XIIIw. Miasto pełne kultury, liczne muzea.
Największy zabytek to Trapisteria Apokalipsy św. Jana z XIVw, tkanina o długości 132m, pocieta
na koce obecnie odrestaurowana ma 120m. Piekne ogrody francuskie wokół fossy
Azoy le Rideau  wapienny nieduży pałac, leżący nad sama wodą na wyspie
Blois  siedziba Katarzyny Medycyńskiej, obecnie w muzeum min. Archeologiczne, szkoła
kształtowania ogrodów francuskich, pomieszanie wielu styli związane z wieloma
przebudowaniami; wykonany z kamienia wapiennego
Chambord  największy z zamków nad Loarą, na powierzchni 5550 ha. 440 pokoi, 85 klatek
schodowych, 365 kominów. Budowa trwała 25lat, 2000 rzemieślników, Leonardo Da Vinci go
przebudował na zlecenie Franciszka I. Posiada kominy wentylacyjne, specyficzne klatki
schodowe; do początku XVI wieku skromny zamek myśliwski.
Chaumont  Festiwal Ogrodów francuskich w lipcu
Chenonceau  zbudowany przez kobiety dla kobiet przez Katarzynę Medycejską. Uznawany za
najbardziej romantyczny zamek ze wszystkich nad Loarą. Wykonany z wapienia. Otaczają go
ogrody francuskie.
Chinon  X w, zamek o cechach obronnych, graffiti Templariuszy
Saumur
Usse  Charles Perrault napisał tu  Śpiącą Królewnę . Gościem był Marszałek Vauben, twórca
linii obronnych, z duża liczbą twierdz.
Villandry  ciekawy geometryczny ogród z kompozycjami z kwiatów, warzyw i ziół; pałac do
początku XX wieku zaniedbany, bez dostępu, zarośnięty wokół lasem, odrestaurowany i
doprowadzony do świetności przez hiszpańskiego lekarza i jego żonę na początku XX wieku
 Osady jaskiniowców w Dolinie Loary, między Saumur a Montsoreau
- Liczne domostwa kute w skale od wieków w Dolinie Loary i blisko niej w sąsiedztwie dawnych
kamieniołomów
- Obecnie są to stodoły, muzea (mieszkania używane jeszcze w latach  30 XX wieku.
Np.
�� Rochemanier (domostwa Troglodytów)
�� Turquant
�� Don�-la-Fontaine  zoo
Bourges  gotycka katedra, St-�tienne, w 1993 r zaliczona do światowego dziedzictwa
kulturowego UNESCO; perełka gotyku francuskiego
20
ALZACJA I LOTARYNGIA
Położenie geograficzne i historyczne:
-oba regiony należały od IX w do Państwa niemieckiego,
-od XVII do XVIIIw należa do Francji
-kilkukrotnie odbijane przez Niemców wracały do Francji
-ze względów historycznych i politycznych, odrębna kultura, architektura, sztuka, kuchnia a także
znaleziska archeologiczne
Strasburg  stolica Alzacj, ok. 273 tys mieszkańców; siedziba Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka. W starożytności osada celtycka, założona w 12 r. p.n.e.; w 500 r wszedł w skład państw
Franków, w XIII w wolne miasto Rzeszy. Stare Miasto wpisane na listę UNESCO; dzielnica Mała
Francja położona na wysepkach. Katedra Notre Dame, w przyszłości miasto tysiąca kościołów, zegar
astronomiczny, przepiękne mosty, możliwość zwiedzania miasta drogą wodną, biblioteka
uniwersytecka.
Calmar  miasto pierwotnie niemieckie; od XVII w. w granicach Francji z przerwą na przełomie XIX i
XX wieku. Zabytki głównie w obrębie Starego Miasta. Muzeum w dawnym klasztorze dominikanów.
stolica wina alzackiego, głównie wina wytrawne, mur pruski, katedra z XIII w
Metz - średniowieczna fortyfikacja z XIIIw, najstarszy kościół Francji  St. Pierre-aux-Nounaius (IV-X
w.)
Nancy - stolica francuskiej secesji, wspaniałe pałace, secesyjne kamienice, dwa łuki triumfalne, zespół
reprezentacyjnych placów (główny Plac Stanisława), wszystko wpisane na listę UNESCO; 2
uniwersytety
OWERNIA  MASYW CENTRALNY
Owernia  kraina wulkanów sprzed 8 tys lat
- muzeum wulkanów w miejscowości Aurillac
- Vulcania  symulator aktywności wulkanicznej i podziemne muzeum Saint-Ours-les-Roches (park
naukowo-rozrywkowy)
- najwyższy wulkan  Puy de Sancy (1885 m)
(* fragmenty starych kamieniołomów)
Ciekawsze fortyfikacje i twierdze
Fort Boyard
Fort Vauks
Fortyfikacje Voubana (UNESCO)-12 grup warownych
Linia Maginotu
Mont Valerien
Nowe Fronty
Wał Atlantycki
Fort w Saint Malo
21