GEOGRAFIA
Dr inż. nawig. Stefan Kowalski 58-626-28-93 [e-mail] 107/9 wykład
Dr Anna Miler dwiczenia
Kolokwium 30.01.2014 r
Zaliczenie to uczestnictwo we wszystkich dwiczeniach oraz pozytywne oceny z kolokwium (min. 60%)
Ł� Praca proseminaryjna o wybranym regionie geograficznym ze szczególnym uwzględnieniem
gospodarki morskiej paostwa, przemysłu
- grupa czteroosobowa wybiera jedno paostwo i wpisuje na listę. Ocena z pracy jest wspólna
- test obejmuje około 60 pytao z zakresu przedmiotu
- ocena z seminarium jest oddzielną dodatkową, która może podwyższyd ocenę
- zaliczenia seminariów w terminie konsultacji u prowadzącego dane dwiczenia
Temat: Charakterystyka regionu geograficznego
1) Praca w PowerPoint (minimum 80 slajdów)
2) Dołączyd bibliografię
Literatura:
Geografia społeczno-gospodarcza Polski H. Gospodarka morska przegląd statystyczny
Rogacki
Niespokojna planeta K. Kubiak
Geografia polityczna S. Otok
Międzynarodowe prawo morza L. A
ukaszuk
Geografia regionalna świata
Geografia regionalna świata J. Makowski
Geografia urbanistyczna S. Liszewski
Geografia polityczna S. Otok
Meteorologia i klimatologia
Świat w przekroju
Historia odkryć geograficznych i poznania
Katastrofy naturalne i cywilizacyjne M. Żuber
Ziemi Z. Długosz
Geografia gospodarcza świata I. Fierli
Geografia ekonomiczna UE I. Fierli
21.10.2013r
Podstawowe pojęcia oraz zakres badao
Człowiek jest istotą  przestrzenną . Każda działalnośd człowieka umiejscowiona jest w przestrzeni
geograficznej.
Przestrzeo geograficzna:
Ł� Przyrodnicza (fizyczno-geograficzna)
�� Podłoże geologiczne �� Sied hydrologiczna
�� Ukształtowanie powierzchni �� Roślinnośd
�� Grunty �� Warunki klimatyczne
Ł� Społeczno-gospodarcza
�� Struktura przestrzenna rolnictwa �� Rozmieszczenie ludności i
zróżnicowanie struktur
�� Struktura przestrzenna przemysłu
demograficznych
�� Sied komunikacyjna
�� Sied osadnicza
�� Sied usług i instytucji
�� Zasoby kapitałowe i finansowe
Ł� Kulturowa
�� Zasoby kultury materialnej �� Zasoby intelektualne
�� Zasoby kultury duchowej �� Świadomośd społeczna
�� Poziom wykształcenia ludności �� Świadomośd polityczna
�� Aspiracje społeczne mieszkaoców �� Świadomośd kulturowa
Geografia  nauka zajmująca się interdyscyplinarnym badaniem ziemi, zwłaszcza wzajemnego
oddziaływania oraz zróżnicowania przestrzennego obiektów i zjawisk występujących i przestrzeni
lądowej, oceaniczno-morskiej, powietrznej i kosmicznej.
*fizyczna, społeczno-ekonomiczna, polityczna, bezpieczeostwa]
Badania geograficzne mogą dotyczyd:
�� Całej ziemi  prowadzone w ujęciu globalnym
�� Określonej części ziemi  reprezentując ujęcie regionalne
*rejon określony punktami charakterystycznymi, na morzu akwen zaznaczony punktami
geograficznymi]
Koncepcyjne pojęcia geografii
1. Geografia matematyczna
a. Cywilizacja grecka łączyła geografię i kartografię matematyczną
b. Chodziło o najlepsze określenia położenia różnych miejsc na ziemi dla ułatwienia
podróży
c. Postępy szły w parze z takimi wielkimi wynalazkami jak busola i chronometr
2. Geografia inwentaryzująca
a. Efekt geograficznych podróży badawczych
b. Encyklopedyczne ujęcie geografii
3. Geografia opisowa
a. Starano się opisywad kraje i ludzi wykorzystując opisy podróżników lub odbywając
samemu podróże
4. Geografia rozumowa
a. Rozwija się od początku XX wieku
b. Zajmuje się studiowaniem związków między zjawiskami  niebieskimi i ziemskimi,
między zjawiskami przyrody i zjawiskami społecznymi
Geografia regionalna  studiowanie całości i powiązao faktów w jednym określonym rejonie (szkoła
francuska)
Geografia ogólna  studiowanie jednego z elementów na całej powierzchni ziemi (szkoła niemiecka i
amerykaoska)
Geografia  nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem
przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki zachodzące między środowiskiem
geograficznym a działalnością społeczeostw.
Za geografię uważa się badanie i wyjaśnianie zróżnicowania przestrzennego zjawisk przyrodniczych,
demograficznych oraz działalności gospodarczej i społecznej człowieka.
Związki geografii z naukami i dyscyplinami pokrewnymi oraz metody i techniki badao
geograficznych
Geografia rozwija się w otoczeniu dyscyplin (NAUKA INTERDYSCYPLINARNA) przyrodniczych,
technicznych, społecznych, politycznych ekonomicznych
Jeśli występują abiotyczne i biotyczne elementy środowiska przyrodniczego, geografia korzysta z
dorobku geologii, klimatologii, hydrologii, gleboznawstwa, ekologii.
Gdy geografia zajmuje się przekształceniami środowiska przyrodniczego i przestrzennym
zagospodarowaniem regionów, wchodzi w kontakty z naukami rolniczymi i technicznymi, takimi jak:
inżyniera środowiska, budownictwo, architektura, inżynieria miejsca, melioracja gruntów, uprawa
roślin, hodowla zwierząt.
W badaniu społeczeostwa i gospodarki geografia współdziała z demografią, socjologią, ekonomią,
historią, prawem, organizacją i zarządzaniem.
Geografia polityczna  bada procesy i struktury polityczne oraz ich uwarunkowania w aspekcie
przeszłości, współczesności i przyszłości. Przedmiot badao tej dyscypliny jest dynamiczny i ulega
zmianie wraz z pojawiającymi się nowymi problemami politycznymi, z
ródłami informacji i technikami
analizy. Odpowiada na pytania: gdzie, jak i dlaczego pojawia się jakiś problem polityczny.
Najważniejszymi funkcjami praktycznymi geografii są:
Ł� Funkcja diagnostyczna
Ł� Funkcja prognostyczna
Ł� Funkcja optymalizacyjna
Ł� Funkcja kulturowa
Ł� Funkcja wychowawcza
Gałęzie geografii
v� Metodologia geografii społeczno- v� Geografia przemysłu
ekonomicznej
v� Geografia rolnictwa
v� Geografia zasobów naturalnych
v� Geografia transportu
v� Ekonomika środowiskowa
v� Geografia usług
v� Geografia ludności
v� Geografia systemów społeczno-
v� Geografia społeczna gospodarczych
v� Geografia osadnictwa v� Geografia społeczno-ekonomiczna
regionalna
28.10.2013r
Wpływ środowiska geograficznego na społeczeostwa
Ziemia:
- 510.072 mln km2
- Ląd 148,94 mln km2
- Wody 361.132 mln km2
- Lądy stanowią 29,2%
- Wody 70,8%
- Szlaki kolejowe 1.122 mln km
W 8 min docierają promienie słoneczne do Ziemi, z jednego kraoca galaktyki Drogi Mlecznej na drugi
kraniec jest to 120 mln lat.
Droga mleczna to galaktyka spiralna, która jest na drodze kolizyjnej z galaktyką Andromedy.
Słooce ->[ Merkury -> Wenus -> Ziemia ]planety skaliste-> Mars -> Jowisz -> Saturn -> Uran -> Neptun
Cares, Pluton, Haumea, Makemake, Eris  planety karłowate
Astronomia.pl -> dla zainteresowanych
Ziemia:
v� Promieo równikowy 6 378 245 m
v� Promieo biegunowy (połowa osi ziemskiej) 6 356 863 m
v� Różnica długości promienia równikowego i biegunowego 21 382 m
v� Obwód równika 40 075 704 m
v� Obwód południka (średni) 20 004 274 m
v� Średnia długośd jednostopniowego łuku południka 111 321 m
v� Powierzchnia Ziemi 510 mln km2
v� Objętośd Ziemi 1 083 mld km3
v� Masa Ziemi 6.1024 kg (5,976 trylionów t)
v� Średnia gęstośd Ziemi 5,52 g/cm3
1. Składniki skorupy ziemskiej
�� Tlen 47% �� Magnez 1,9%
�� Krzem 29,5% Si �� Wapo 3%
�� Glin 8% �� Potas 2,5%
�� Żelazo 4,6 % �� Sód 2,5%
2. Składniki jądra Ziemi
�� Żelazo 80,86%
�� Nikiel 5-5,6%
�� Kobalt 0,3%
�� Siarka, krzem, mangan, chrom
3. Skład atmosfery ziemskiej
�� Azot 78,084%
�� Tlen 20,946%
�� Argon 0,934%
4. Oceany
�� Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean �� Ocean Arktyczny (Morze
Wielki) Arktyczne, Ocean Lodowaty
Północny)
�� Ocean Atlantycki (Atlantyk)
�� Ocean Południowy
�� Ocean Indyjski
5. Głębiny
�� Rów Mariaoski 10911 m p.p.m
�� Tonga 10882 m p.p.m
6. Kontynenty
�� Afryka �� Australia i Oceania
�� Ameryka Południowa �� Azja
�� Ameryka Północna �� Europa
�� Antarktyda
7. A
aocuchy górskie
�� Himalaje, Mount Everest, 8850 m
�� Andy, Aconcagua, 6960 m
�� Kordyliery, Denali (McKinley), 6194 m
�� Kilimandżaro, Kibo (Uhuru), 5895 m
Współczesne zagrożenia środowiska
ż� Efekt cieplarniany
ż� Dziura ozonowa
ż� Kwaśne deszcze
ż� Pustynnienie
Klimat  przebieg zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie wieloletnim (30-50 lat)
Klimat na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciepła, obieg wody i
krążenie powietrza, oraz czynniki geograficzne : układ lądów i oceanów, wysokośd n. p. m., odległośd
od morza (oceanu), Klimat jest jednym z czynników ekologicznych wpływających na występowanie i
życie organizmów.
Wpływ klimatu
�� Usłonecznienie �� Opady
�� Temperatura �� Ciśnienie
�� Wilgotnośd �� Efekt cieplarniany
�� Zachmurzenie �� Dziura ozonowa
Wpływ klimatu:
Układ strefowy równoleżnikowy
o Równikowa 10-0-10 o Umiarkowana 45-60
o Tropikalna 25-30 o Arktyczna 60-90
o Przejściowa 35-40
Biorąc pod uwagę masy powietrza panujące nad danym obszarem w poszczególnych półroczach
wyróżnia się w stref klimatycznych
Ł� Równikowa Ł� Umiarkowana
Ł� Podrównikowa Ł� Subarktyczna/subantarktyczna
Ł� Zwrotnikowa Ł� Arktyczna/antarktyczna
Ł� Podzwrotnikowa
Wpływ ukształtowania terenu
ż� Specyficzny rodzaj zabudowy miast i wsi
ż� Rozwój specyficznych form rolnictwa
o Spadek <25%
o Tarasowatośd pól
o Mikroklimat na różnych stokach
o Wybór gatunków roślin do uprawy
ż� Eksploatacja bogactw naturalnych
o Trwałe zmiany krajobrazu, gospodarki, koncentracja ludności
o Po wyczerpaniu złóż  miasta widma
Komunikacja, rodzaj, zagęszczenie
�� Wybór przebiegu drogi  warunki �� Dostępnośd szlaków wg pór roku
naturalne  przełęcze, działy wodne,
�� Koszt budowy 1km drogi/linii
doliny rzek
kolejowej
�� Szybkośd środka transportu
�� Obszary wyżynne inny rodzaj
�� A
atwiejsza budowa kanałów gospodarki  hodowla, turystyka
WODA
Woda słodka (3% całej wody)
o Lodowce 75% o Jeziora 0,03%
o Wody podziemne głębinowe 14% o Rzeki 0,06%
o Wody podziemne 11% o Gleby 0,3%
Punkt potrójny wody przy ciśnieniu atmosferycznym wynosi (& & & & .)
Zbiorniki wodne
�� Zasoby  rzeki i jeziora Afryki 30%
�� Wielkie jeziora USA 25%
�� Bajkał 18%
�� Rzeki świata 1200km3
�� Jeziora 12500km3
�� Sumarycznie 124000000km3
Ł� Znaczenie rzek jako z
ródeł wody słodkiej
Ł� Szlaki komunikacyjne
Ł� Nawadnianie pól 200,000km2
Ł� Miejsca osiedlania się
Ł� Zapory wodne
o Kaariba (Zambia) 160 10 9 m3
o Akosombo
o Asuaoska
Ł� Energetyka norweska 99,8%, Peru 68%
04.11.2013r
Charakterystyka fizyczna Europy
SEMINARIUM: region geograficzny, fizyczno-geograficzny
Europa- częśd świata (określana zwykle tradycyjnym, ale nieścisłym mianem kontynentu), leżąca na
półkuli północnej, na pograniczu półkul wschodniej i zachodniej, stanowiąca wraz z Azją kontynent
Eurazję.
Nazwa Europy wywodzi się z greckiego słowa Europe i poprzez łac. Formę Europa weszło do niemal
wszystkich języków świata. Etymologia samego terminu jest niejasna: byd może pochodzi ono od gr,
Europos  łagodnie wznoszący się , albo od asyryjskiego.
Europa to także nazwa jednego z księżyców Jowisza. Europa była kochanką boga Jowisza w mitologii
rzymskiej.
2
2
Europa określana jest zwykle mianem kontynentu, nazwa ta podkreśla jej odrębny od Azji charakter
kulturowo-polityczny, jednak z geograficznego punktu widzenia
Przebieg granic Europu jest przedmiotem licznych sporów i kontrowersji. Najwięcej odmienności w
sprawie wykreślania granic obu części świata występuje w nauce anglosaskiej. Polska interpretacja
przebiegu jest międzynarodowa unia geograficzna.
Powierzchnia Europy to 10,5 mln km2(5,96 mln km2 bez Rosji). Stanowi do ok 2% całej powierzchni
kuli ziemskiej i Europa jako częśd świata jest większa tylko od Australii. Europa stanowi 1/5 Eurazji i
jako jej największy półwysep jest najbardziej wysunięta na zachód.
Ł� Rozciągłośd równoleżnikowa 5600km(79 stopni)
Ł� Rozciągłośd południkowa 4200km (35 stopni)
Ł� Długośd wybrzeży 38 tys. Km
Ł� Średnia wysokośd terenu 340 m n. p. m.
Linia brzegowa Europy jest silnie rozbudowana
1. Półwyspy (około 25% powierzchni kontynentu)
a) Skandynawski e) Kolski
b) Iberyjski f) Krymski
c) Bałkaoski g) Jutlandzki
d) Apenioski h) Bretooski
Ad. A) 800 tys. km2, największy półwysep Europy, długośd 1900 km, szerokośd 800 km, otoczony
przez morze Bałtyckie, Norweskie, Północne i Barentsa, charakterystyczne fiordy i szkierowe
wybrzeża, należą Szwecja Norwegia i częściowo Finlandia.
Ad. B) 580 tys. km2, południowo-zachodnia częśd Europy, od Europy oddzielają go góry Pireneje, od
zachodu i północy otoczony przez ocean Atlantycki, od wschodu i południa Morze śródziemne, od
Afryki oddziela go cieśnina Gibraltarska, położone Hiszpania, Portugalia i Gibraltar, zamieszkany przez
ponad 50 mln ludzi, większośd zajęta przez wyżyny i góry (najwyższe Betyckie)
Ad. C) południowo-wschodnia częśd Europy, z zachodu morze Adriatyckie i Jooskie, od wschodu
Morze Czarne i Marmana, od południowego wschodu morze Egejskie, północna granica ma charakter
umowny, długośd półwyspu ok. 950 km, szerokośd na pół nocy 1260 km, głównie górzyste, klimat
umiarkowany śródziemnomorski
Ad. D) otoczony przez morze Śródziemne, rozciąga się na długości ponad 1100 km, jego szerokośd od
130 do 300 km, słabo rozwinięta linia brzegowa, rozgałęzia się na mniejsze półwyspy wnętrze
półwyspu jest wyżynno  górzyste z Apeninami, niewielkie niziny nabrzeżne, przynależy do Włoch
oraz San Marino i Watykanu
Ad. E) oblany morzem Białym i Barentsa o powierzchni 100 tys. Km2, wybrzeże słabo urozmaicone,
porośnięte przez tajgę i tundrę
Ad. F) oblany przez morze Czarne i Azowskie, łączy się cieśniną Kerczeoską i przesmykiem
Perekopskim, długośd linii brzegowej 1000 km, powierzchnia 25 700 km2
Ad. G) oblewają wody morza Bałtyckiego i Północnego, cieśniny Skagerrak i Kattegat, granica duosko-
niemiecka, powierzchnia 40 tys. km2
Ad. H) zachodnia częśd Francji, oblany wodami kanału La Manche i oceanu Atlantyckiego,
powierzchnia 24 tys. Km2
2. Wyspy:
a) Wielka Brytania 218 476 km2 e) Spitsbergen 37 673 km2
b) Islandia 103 000 km2 f) Wyspa Południowa Nowej Ziemi
33 275 km2
c) Irlandia 84 406 km2
g) Sycylia 25 400 km2
d) Wyspa północna Nowej Ziemi 48 904
km2 h) Sardynia 24 090 km2
3. Morza
a) Karskie
b) Peczorskie
c) Białe
d) Norweskie
e) Szkockie
f) Hebrydzkie
g) Północne
h) Irlandzkie
i) Celtyckie
j) Bałtyckie
k) Śródziemne
l) Czarne
Wybrzeża są zróżnicowane, na północy fiordy i wybrzeża szkierowe oraz wybrzeża
akumulacyjne. W południowej części Europy wybrzeża dalmatyoskie, zachodniej i południowo-
zachodniej riasowe. Nad morzem Czarnym jest wybrzeże określane jako limanowe. Poza tym
można spotkad wybrzeża klifowe i ferdowe.
Europa jest nizinna, najwyższym szczytem jest góra Mont Blanc 4808 m n. p. m., najniższym
depresja na nizinie Nadkaspijskiej 28 m p. p. m
Około 143 000 km2 zajmują obszary położone poniżej poziomu morza. Największe depresje w
pobliżu Morza Kaspijskiego oraz w północnej Holandii.
Góry Skandynawskie, Kaledooskie, Masyw Centralny, Góry Świętokrzyskie, Sudety, Ardeny, Harz,
Ural <- stare góry
Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Karpaty <- nowe góry
Klimat  w Europie jest łagodny, główną przyczyną tego zjawiska jest prąd morski Golfstorm;
Europa jest w strefie klimatów umiarkowanych; różny poziom opadów
4. Rzeki
a) Wołga e) Don
b) Dunaj f) Peczora
c) Ural g) Hama
d) Dniepr h) Oka bieła
5. Jeziora 4. Pejpus
a) A
adoga 5. Ilmieo
1. Onega 6. Wetter
2. Wener 7. Wielki manycz
3. Saimaa
18.11.2013r
W Europie znajdują się liczna rzeki, ze względu na silnie rozwiniętą linię brzegową kontynentu
i niewielki odległości od morza europejskie rzeki nie są najdłuższymi na świecie. Najdłuższa rzeka
kontynentu Wołga zajmuje 15 miejsce pod względem długości wśród rzek świata. Rocznie rzeki
Europy odprowadzają do oceanów 2500 km3 wody.
Ok 66% powierzchni Europy należy do zalewiska oceanu Atlantyckiego, a 16 % do zlewiska
Oceanu Arktycznego, a pozostała częśd do zbiorników wewnątrzkontynentalnych, w większości do
Morze Kaspijskiego.
1. Zasadnicze typy rzek w Europie:
a) Wschodnioeuropejski  rzeki na terenach nizinnych, zasilane głównie przez roztopy i
wiosenne opady, stąd najwyższe stany wód przypadają na wiosnę, a najniższe latem i
zimą, zlodowacone przez kilka miesięcy w roku (Wołga, Dniepr, Don, Dwina)
b) Północnoeuropejski  rzeki o niewielkich rocznych wahaniach wodostanu, który jest
wyrównywany przez jeziora, przez jakie przepływają te cieki wodne. Zimą dośd długo
zlodowacone. Często wykorzystywanie w hydroenergetyce ( Glomma, Torne)
c) Atlantycki  rzeki o zasilaniu opadowym, wysokim i wyrównanym wodostanie, nie
zamarzające zimą (Sekwana, Tamiza)
d) Alpejski  rzeki tego typu w swym górnym biegu zasilane są wodą z topniejących
lodowców i śniegów (wysokie stany wód występują póz
ną wiosną i latem), w dolnym
odcinku zasilane głónie dopływami; poziom wody w tej części rzeki zależy od ilości
opadów i wysokości temperatur (parowanie) (Ren, Rodan, Pad)
e) Śródziemnomorski  rzeki o zasilaniu głównie opadowym, cechują się bardzo wyraz
nymi
różnicami w poziomie wody w okresie zimowym (gdy przypada maksimum) i letnim
(Gwadalkiwir, Gradiana, Tag)
2. Wołga  najdłuższa rzeka Europy. Największa na świecie rzeka ichodząca do jeziora.
Przepływa przez Rosję, w delcie jedno z ramion wyznacza granice z Kazachstanem. Długośd 
3530km, powierzchnia zlewni 1380 tys.km2, średni roczny przepływ u ujścia 8000 m3/s (252
km3 rocznie). Ma z
ródła we wzgórzach Wałdaj. Uchodzi do Morza Kaspijskiego w postaci
olbrzymiej delty, która ma powierzchnię ok 13000 km2 i tworzy ponad 80 ramion, a jej roczny
przyrost przekracza 180 metrów.
a) Dopływy  Kama, Oka, Wietługa
b) Okres trwania pokrywy lodowej wynosi od 150 dni w górnym biegu do 100 dni w
dolnym. Jest najważniejszą śródlądową arterię wodną Rosji, żeglowana jest na długości
ponad 3400 km
c) Połączenie z Morzem Bałtyckim, Białym, Azowskim i Czarnym, połączenie bezpośrednie
kanałowe z Moskwą
d) Przewozy obejmują drewno i ropę naftową
e) Sztuczne zbiorniki  Iwankowski, Uglicki, Rybioski, Gorkowski, Kujbyszewski, Saratowski,
Wogłogradzki
3. Dunaj  po Wołdze druga co do długości rzeka w Europie. Rzeka przepływa z zachodu na
wschód przez wiele krain europejskich, z których największe to: Wyżyna Bawarska w
Niemczech, Kotlina Panooska na Węgrzech i Wołoszczyzn w Rumunii. Jej dorzecze pokrywa
duże rejony Europy Środkowej i Południowo-wschodniej
a) y
ródła znajdują się w Schwarz-waldzie w południowo-zachodnich Niemczech. Długośd
wynosi 2888 km. Przepływa przez 10 krajów : Niemcy, Austrię, Słowację, Węgry,
Chorwację, Serbię, Bułgarię, Rumunię, Mołdawię, Ukrainę. W Rumunii rozbudowaną
deltą uchodzi do Morza Czarnego
b) 3 ramiona w delcie : Kilia, Sulina, Święty Jerzy
c) Dunaj jest jedyną w Europie większą rzeką, która płynie z zachodu na wschód.
Najdłuższym dopływem jest Cisa, Prut, Sawa, Drawa, Aluta, Seret i Inn (wszystkie ponad
500 km)
d) Najważniejsze z
ródło wody pitnej dla około 10 milionów ludności
e) Energia Niemców, Austrii, Słowacji, Serbii i Rumunii pochodzi z elektrowni wodnych
4. Jeziora zajmują ok 163 000km2 (bez Morza Kaspijskiego. Największe jeziora znajdują się w
zapadliskach tektonicznych (A
adoga, Onega, Wener). Są pochodzenia lodowcowego, na
obszarach nizinnych łączą się w systemy. W rejonie alpejskim pochodzenie tektoniczno-
lodowcowe (Genewskie, Bodeoskie). Na terenie Europy znajdują się jeziora przybrzeżne
(A
ebsko).
a) Pod względem głębokości - Como, Garda, Genewskie, Bodeoskie
5. A
adoga to największe jezioro Europy położone w Rosji na północny-wschód od Petersburga.
Jezioro ma pochodzenie lodowcowo-tektoniczne, znajduje się na wysokości 5 m n.p.m. Na
A
adodze jest ponad 600 wysp o łącznej powierzchni ok 500 km2, spośród których największą
jest Walaam. Rzeki wpływające do A
adogi to Swir, Wołochow, Vuoksi; z A
adogi wypływa
Newa. Wzdłuż brzegów biegnie Kanał Nowoładoski.
6. Lodowce  około 1% powierzchni Europy zalega pokrywa lodowa  pozostałośd po dawnych
zlodowaceniach. Obecnie lodowce znajdują się głównie na obszarach północnych oraz w
wysokich partiach gór. Na Spitsbergenie znajduje się ok 58 tys km2., Nowa Ziemia i Islandia.
Na obszarze kontynentalnej Europy lodowce występują na terenach górskich: największe
lodowce, o łącznej powierzchni ok. 5000 km2 istnieją w Górach Skandynawskich, a poza tym
w Alpach, gdzie zajmują ok 3600 km2, a także w Pirenejach.
7. Szata roślinna  Formacje roślinne Europy mają układ równoleżnikowy i są znacznie
zróżnicowane. Na ich układ ma znaczący wpływ klimat oceaniczny w zachodniej części
kontynentu.
a) Tundra d) Lasostepy i stepy
b) Strefa zarośli rzadkich, widnych e) Półpustynie i pustynie
lasów
f) Roślinnośd śródziemnomorska
c) Tajga drzew iglastych
g) Roślinnośd alpejska
8. Fauna także dzieli się równoleżnikowo. Renifery, lisy polarne, łosie, rosomaki, żubry, dziki,
jelenie, jaszczurki, susły, chomiki, szakale, daniele, jeżozwierze, makaki, kozice, koziorożce
9. Europa jest trzecią najludniejszą częścią świata z 712 milionami mieszkaoców, po Azji i
Afryce. Udział Europejczyków w światowej populacji systematycznie się zmiejsza, w 2006
zaledwie 10,8%, podczas gdy od epoki odkryd geograficznych do lat 60 XX wieku udział ten
wyniósł 20%
a) Średnia gęstośd zaludnienia 64 os/km2
b) Przyrost naturalny ok 20
c) Średnia długośd życia 78 lat
d) Ludnośd miejska 73 % populacji