Wstęp do filozofii
METAFILOZOFIA
Podstawowy
podział filozofii
FILOZOFIA
EPISTEMOLOGIA AKSJOLOGIA ONTOLOGIA
(teoria poznania) (teoria wartości) (teoria bytu)
ETYKA ESTETYKA
(opisowa (opisowa
normatywna)
normatywna)
metafilozofia i jej
METAFILOZOFIA  teoria filozoficzna zajmująca się badaniem celów, założeń i metod
problematyka
samej filozofii. Zajmuje siÄ™ takimi problemami jak:
·ð definicja filozofii
·ð podziaÅ‚ filozofii jako nauki
·ð historia nurtów filozoficznych
·ð metody filozoficzne
Ontologia
ONTOLOGIA  etymologiczne jest to najogólniejsza nauka, traktująca o bycie, czyli o wszystkim
co jest. Arystoteles nazywał ją filozofią pierwszą, którą póz
niej nazwano metafizykÄ…. Zazwyczaj
ontologię i metafizykę utożsamia się ze sobą, jednak fenomenologowie nazywają ontologię
wszelkim dociekaniem istoty danej rzeczy.
ontologia i jej
PODSTAWOWE PROBLEMY ONTOLOGII:
problematyka
·ð bada byt jako byt
·ð problem determinizmu
·ð body-mind problem
·ð problem historiozofii
·ð problem tożsamoÅ›ci
·ð problem istnienia
Substancja Substancje Arystoteles dzielił na pierwszą i wtórną
a) Substancja pierwsza  każde konkretne indywiduum, któremu nie przypisuje się
cech (np. ta książka, ta osoba, ten stół etc.)
b) Substancja wtórna  inna nazwa istoty, splot takich cech przedmiotu, które
wyznaczajÄ… jego gatunek.
Definicja bytu
Bytowi można  przypisać trzy następujące cechy:
a) Pojęcie bytu jest pojęciem najogólniejszym (byt jest, niebytu nie ma)
b) Pojęcie bytu jest treściowo nieokreślone
c) Byt jest niedefiniowalni w klasycznym znaczeniu
Zakres pojęcia bytu
Zakres pojęcia bytu:
a) Byt w sensie dystrybutywnym to każdy z osobna istniejący przedmiot, jako
przykład można podać Arystotelesowską koncepcję bytu dystrybutywnego, czyli
byt jako substancja, która jest jednostkowa, ale  składa się z materii i formy.
1) Forma  czym jest substancja?
2) Materia  z czego składa się substancja?
b) Byt w sensie kolektywnym (mereologicznym) to wszystkie istniejÄ…ce przedmioty 
byt jako wszechświat.
c) *Byt w jako całość, wszystkość, wszechbyt.
Sposoby istnienia
Podstawowe rozróżnienie sposobów istnienia bytów wg Romana Ingardena:
bytu
a) byty realne  takie, które istnieją, istniały bądz
będą istnieć.
b) byty idealne  takie, które istnieją poza czasoprzestrzenią (np. idealne koło)
c) byty intencjonalne  takie, które istnieją tylko w naszym umyśle
Podział doktryn f.
G.E.Moore  podzielił doktryny filozoficzne na:
(G.E. Moore)
a) respektujÄ…ce zdrowy rozsÄ…dek
b) coÅ› odejmujÄ…ce od zdrowego rozsÄ…dku
c) niezgodne ze zdrowym rozsÄ…dkiem
Kategorie  podstawowe i najogólniejsze pojęcia określające byt. Systemy filozoficzne,
Kategorie bytu
dzielimy ze względu na ilość wyróżnianych kategorii:
a) jednokategorialne  reizm Tadeusza Kotarbińskiego
b) dwukategorialne  pogląd kartezjański (res cognitas i res extensa)
c) wielokategorialne  Arystoteles i jego 10 kategorii lub współczesna wizja
dopuszczajÄ…ce cztery podstawowe kategorie: rzeczy, cechy, relacje i fakty.
Problem
PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY:
psychofizyczny
a) Orficy  istnieją dusze, a po śmierci następuje wędrówka dusz
b) Platon  duszę miał za element świata idei i wędruje tylko pomiędzy ludz
mi.
c) Arystoteles  podzielił dusze na wegetatywną, zwierzęcą i rozumną. Nieśmiertelna
jest tylko rozumna część duszy.
d) Średniowiecze  dusza podlega karze, jest nieśmiertelna
e) Kartezjusz  określił rozwiązanie odróżniające istnienie substancji rozciągłej i
myślącej, czyli interakcjonizm psychofizyczny
f) Spinoza  Bóg i natura to jedno i to samo
g) Okazjonalizm  M. Malebranche  Bóg sprawia, że fenomeny się zjawiają
h) Behawioryzm  John Watson  nie ma zjawisk psychicznych, ale cała
rzeczywistość psychiczna jest redukowalna do zjawisk i tylko je możemy badać.
Czy świat ma cel?
Finalizm  twierdzi, że świat jest urządzony celowo.
a) finalizm antropomorficzny  za celowością świata stoi jakaś istota inteligentna.
Mechanicyzm
Mechanicyzm  świat nie działa celowo, tylko według konkretnych zasad.
a) mechanicyzm biologiczny  uważa, że prawa dotyczące działania organizmów
biologicznych można wywnioskować z praw fizykochemicznych
b) witalizm  uważa, że prawd dotyczących działania organizmów żywych nie można
wywnioskować z praw fizykochemicznych.
Teologia i jej
SPOSOBY MÓWIENIA O BOGU:
podział
a) Teologia racjonalna (spekulatywnÄ…)  oparta na metodach racjonalnych.
b) Teologia negatywna  nie możemy nic racjonalnego powiedzieć o Bogu. Jeżeli już
mamy coś o nim powiedzieć, to jedynie to czym nie jest (Mikołaj Kuzańczyk).
Argumenty na
ARGUMENTY NA ISTNIENIE BOGA:
istnienie Boga
I. Dowody kosmologiczne
1. Argument z ruchu
2. Argument z przyczyny sprawczej
3. Argument z przygodności świata
Ä…ð Zasada racji dostatecznej (Leibniz)
4. Argument ze stopni doskonałości
5. Argument z celowości
II. Dowody ontologiczne
1. Åšw. Anzelm z Cantenbury (Aosty)
POJ
CIE IDENTYCZNOÅšCI :
Identyczność
Problem identyczność (tożsamość) osób  zauważono to już w starożytności na
przykładzie paradoksu statku Tezeusza.
( )
1. Identyczność wg Leibniza P (5ØeÜ) = 5ØfÜ ]" 5ØCÜ 5ØeÜ a" 5ØCÜ(5ØfÜ)
Ä…ð Każdy czÅ‚owiek musi być ssakiem, ale nie każdy ssak musi być
człowiekiem.
2. Pojęcie częściowej identyczności
Ä…ð nic nie oznacza, gdyż pojawiajÄ… siÄ™ problemy ze zdefiniowaniem tego
pojęcia.
3. Dusza ludzka się nie zmienia, dlatego jesteśmy jedni i Ci sami
Ä…ð nie wszyscy teologowie zgadzajÄ… siÄ™, że dusza jest niezmienna.
4. Identyczność genetyczna  czyli geneza człowieka.
Ä…ð Bliz
niaki jednojajowe mają tożsamą genezę, a jednak są to osobniki
różne.
Istnienie w czasie ISTNIENIE W CZASIE
a) Endurantyzm  według którego substancje są zazwyczaj istniejącymi
w każdym momencie czasu obiektami trójwymiarowymi
b) Perdurantyzm  twierdzą, że przedmioty wbrew temu do czego jesteśmy
przyzwyczajeni nie są trójwymiarowe, ale czterowymiarowe (trzeba dodawać
współrzędną czasową). Dalej, przyjmują, że przedmioty, doświadczenia mają
części temporalne (czasowe) i części przestrzenne. Nie ma innej możliwości
orzekania, jak orzekanie w danej chwili. Przedmiot jest identyczny z
dokładnością do jego części czasowych.
c) Eternalizm  określa istnienia przeszłości, teraz
niejszości i przyszłości jako tak
samo wiarygodnych i prawdziwych.
Pojęcia modalne
POJ
CIA MODALNE (ONTOLOGIA MODALNA):
a) sens logiczny  konieczność logiczna jest prawdziwa we wszystkich
możliwych światach (nie możemy sobie tego wyobrazić).
b) sens ontologiczny  konieczność ontologiczna jest związana z prawami
przyrody. To, że żaden obiekt nie może poruszać się szybciej niż prędkość
światła jest konieczne. To, że poniżej światła obiekty mogą się poruszać, to
fakt przygodny.
Epistemologia i jej
EPISTEMOLOGIA (episteme - wiedza)  nauka o poznaniu i jego rezultatach
przeciwnicy
(twierdzenia naukowe). Próbuje ustalić czym jest prawda i jakie są z
ródła oraz granice
poznania Orientacja na epistemologię rozpoczęła się od Kartezjusza.
PSYCHOLOGIA  podobnie jak epistemologia, zajmuje się poznaniem, ale próbuje dociec
jaki jest przebieg procesów poznawczych, a nie tego jaka jest ich istota.
Stosunek filozofów
a) Kazimierz Ajdukiewicz uważa, że ontologia to wyprowadzanie wniosków
do epistemologii
z poznania epistemologicznego.
b) Kant z kolei stwierdził, że krytyka poznania ma nas doprowadzić do twierdzeń
metafizycznych.
c) Berkeley swoją wizję świata opierał na epistemologii i metafizykę zredukował
właśnie do niej.
Czym jest
Poznanie nie jest nigdy bezosobowe, ale zawsze jest zwiÄ…zane z podmiotem poznajÄ…cym.
poznanie?
Poznanie można podzielić na:
podmiot poznajÄ…cy (akt poznania) Ä…ð przedmiot poznania (treść poznania)
Problem wiedzy i
WIEDZA
wniosek z historii
nauki
Klasyczna definicja wiedzy Platona   wiem, że A  gdzie A jest pewnym sądem. Aby
to powiedzieć istnieją trzy warunki.
1. Jeżeli jestem przekonany, że A.
2. A jest prawdÄ….
3. Znam uzasadnienie dla A.
 Edmund Gettier  Czy wiedza jest prawdziwym uzasadnionym przekonaniem :
Mamy firmę, w której pracuje dwóch dobrych znajomych i jeden z nich ma być
awansowany. W dniu podjęcia decyzji, szef firmy oznajmia x, że zdecydował się go
awansować. Wychodzi i spotyka kolegę, który pyta kogo awansował szef. Ten
pierwszy mając w kieszeni sto dolarów, powiedział, że awansował tego, kto miał sto
dolarów w kieszeni. Szef w nocy zmienił zdanie i awansował drugiego. A tak się
złożyło, że ów drugi również miał sto dolarów w kieszeni.
 Russel: ktoś widzi ogromny i zepsuty uliczny zegar na którym jest godzina 17:00, i
tak się złożyło, że w rzeczywistości jest również 17:00, brakuje mu jednak
uzasadnienia.
Historia nauki  stosując te trzy kryteria klasycznej koncepcji wiedzy, możemy
wykazać, że nikt jeszcze nic nie wiedział z wyjątkiem trywialności. Kopernik twierdził,
że planety poruszają się po orbitach w kształcie koła. Miał przekonanie i uzasadnienie,
ale nie posiadał prawdy. Z tego się dodaje, że aby ktoś coś wiedział musi korzystać
z pewnej zdolności, czyli specyficznej intuicji ejdetycznej (sięgającej istoty).
Racjonaliści zaś chcieli ten problem rozwiązać, formułując zasady tej intuicji.
1. Percepcja  postrzeżenie zmysłowe.
Rodzaje poznania
a) Introspekcja  patrzenie wewnątrz siebie, które jest często odrzucane jako
metoda naukowa.
b) Ekstraspekcja  patrzenie na zewnątrz (pięć podstawowych zmysłów
nazywa się modalnościami zmysłowymi).
2. Pamięć  jesteśmy to przedłużenie tego co nazywamy doświadczeniem.
3. Intuicja  bardzo istotny element poznanian (?).
4. Język  również odgrywa istotną rolę w poznaniu.
5. Empatia  wczucie się w przeżycia innych ludzi.
6. Przeżycia mistyczne
Noam Chomsky  jest twórcą teorii lingwistycznej, którą nazywa prolingwistyką
Noam Chomsky
kartezjańską. Sformułował gramatykę generatywną, która przeczy aktywizacji języka
(nabywanie go i rozwijanie umiejętności posługiwania się nim) metodą prób i błędów oraz
na zasadzie przyzwyczajeń.
1. Tempo uczenia się języka przez dzieci nie może być wyjaśniona metodą prób
i błędów, gdyż język jest zbyt skomplikowany.
2. Sprawność posługiwania się językiem przez dzieci, prowadzi do tworzenia nowych
wyrażeń.
3. Sprawność posługiwania się językiem jest niezależna od konkretnej społeczności
w jakiej jest wychowywane.
Z tych przesłanek Chomsky wnioskuje, że uczymy się języka, ponieważ posiadamy
wrodzone kompetencje językowe. Nazywa to gramatyką generatywną, która służy do
konstruowania elementarnych zasad na jakich opierają się wszystkie języki.
Metodologia  informacje o świecie są kumulowane przez podmiot, więc pytamy jaka jest
Metodologia
droga zdobywania informacji poprawnych. Metoda poznania, która prowadzi do sukcesu
poznawczego.
a) Racjonaliści metodologiczni (aprioryzm)  rozum jest nadrzędnym narzędziem
poznawczym.
Ä…ð dowód a priori polegaÅ‚ na stawianiu tezy z góry, a dopiero potem szukaÅ‚o siÄ™
uzasadnienia (niezależnie od posiadanego doświadczenia).
b) Empiryzm metodologiczny (aposterioryzm)  doświadczenie gra największą rolę
w poznaniu, a rola rozumu jest subsydialna.
Ä…ð dowód a posteriori polega na zdobywaniu przesÅ‚anek, z których nastÄ™pnie
wyprowadzano tezę (na podstawie doświadczenia).
Podział sądów u
Kant dokonał pewnej modyfikacji i mówił o sądach apriorycznych, więc takich, które są
Kanta
uzasadnianie niezależnie od jakiegokolwiek doświadczenia. Sądy a posteriori były zaś
uzależnione od doświadczenia.
Kant operował jeszcze drugim podziałem, na sądy analityczne i syntetyczne. Jeżeli
mamy daną treść orzecznika i podmiot to zachodzą dwie możliwości:
1) S zawiera się lub jest równe w P - analityczne
2) S wykracza poza P  syntetyczne
sÄ…dy syntetyczne a
Jak możliwe są sądy syntetyczne a priori? Umysł człowieka dokonuje syntezy
priori
apriorycznej, czyli niezależnej od doświadczenia. Gdy Kant przyporządkowywał rodzaje
sądów poszczególnym dziedzinom wiedzy to wyglądało to tak:
1) Logika jest domeną sądów analitycznych
2) Geografia, historia czy botanika to sÄ…dy syntetyczne a posteriori
3) Matematyk i fizyka teoretyczna  sÄ…dy syntetyczne a priori.
Kategorie rozumu
Zdaniem Kanta rozum korzysta z form naoczności, czyli czasu i przestrzeni, a porównuje
to do nauk matematycznych. Arytmetyka opiera siÄ™ na intuicji czasu, z kolei intuicja
przestrzeni jest podstawą geometrii, zaś kategoria przyczynowość jest podstawą fizyki.
Czas, przestrzeń i kategorie są uniwersalne i niepochodne od doświadczenia, tylko od rozumu.
Krytyka aprioryzmu
Problemy koncepcji apriorycznych:
1) Nie da się uniknąć pojęcia filozoficznej intuicji.
2) Problem z pojęciem  wrodzony .
3) Kant zabsolutyzował, że aprioryzm jest całkowicie niezależne od doświadczenia.
Krytyka
Problemy koncepcji aposteriorycznych:
aposterioryzmu
1) Doświadczenie daje tylko prawdopodobne wyniki.
2) Negacja praw fizyki jest realna, a negacja świata logiki nie jest realna (można
pomyśleć świat, w którym są inne prawa fizyki).
Pojęcie prawdy
Pojęcie prawdy funkcjonuje nie tylko w epistemologii, ale także w ontologii i aksjologii.
Posiada ono wyraz
nie wartościujący charakter np. prawdomówność, która jest cnotą.
Opozycją prawdy (aletheia) był fałsz (pseudos) lub kłamstwo. Aletheia ma taką strukturę,
że: A  nie; aletheia  zakryty, zasłonięty. Martin Heidegger uczynił z tego fundament swojej
filozofii, twierdząc, że dzieje filozofii zniekształciły sens całej filozofii, która byt rozumie jako coś
nieskrytego.
Nośnik prawdy
ZAGADNIENIE NOŚNIKA PRAWDY  Czemu prawdziwość przysługuje?
·ð Mówi siÄ™ o prawdziwych zdaniach, sÄ…dach, myÅ›lach, przekonaniach i opiniach.
·ð Rozróżniamy zdania i sÄ…dy, ponieważ dwukrotne napisanie:  dzisiaj jest Å›roda posiada
inne znaczenie, ale Å‚Ä…czy je ten sam sÄ…d.
·ð W polskiej tradycji filozoficznej zwykle mówi siÄ™ o prawdziwoÅ›ci zdaÅ„. Zdanie to
sekwencja znaków wyposażona w znaczenie.
·ð Przymiotnik determinujÄ…cy to taki, który wydziela podrodzaj z jakiegoÅ› rodzaju. Np.
biorę pojęcie człowiek i z niego wyodrębniam wysokich ludzi, są oni więc podzbiorem
zbioru ludzi.
·ð Modyfikator  zmienia znaczenie definiowanego bytu (faÅ‚szywe zÅ‚oto nie jest zÅ‚otem).
Prawda w logice PRAWDA W LOGICE:
I. Logika klasyczna definiuje zdanie jako wypowiedz
prawdziwą lub fałszywą. Zasada
wartościowości mówi, że istnieją tylko dwie prawdy logiczne.
II. Logiki nieklasyczne zakładają, że prawdy logiczne mogę mieć więcej wartości
(A
ukasiewicz).
Kazimierz Twardowski argumentował za tym, że nie ma prawd względnych, ponieważ w różnych
Kazimierz
momentach czasów mogą te same zdania być prawdziwe.
Twardowski
Ä…ð WzglÄ™dność prawdy oznacza odrzucenia podstawowych praw logicznych (niesprzeczność).
AKSJOLOGIA  nauka o wartościach, początkowo była związana
z epistemologicznym sposobem rozpatrywania wartości.
Transcendentalia  pojęcia ponadkategorialne jak byt, dobro i prawda. Jeżeli A i B są
transcendentaliami to sÄ… one sprowadzalne (byt i dobro sÄ… wzajemnie sprowadzalne).
Zło  tomistyczna tradycja głosi, że jest czymś negatywnym więc brakiem dobra. Za tym kryją się
racje teologiczne, które nie wyprowadzają zła pochodzącego od Boga.
Aksjologia była podzielona na dwie duże dziedziny:
a) Etyka (ethos; siedziba, obyczajowość) 
b) Estetyka (aisthesis; pojmowanie zmysłowe) 
Baumgarden podzielił poznanie na wyższe (epistemologiczne) i niższe (estetyczne). Dla Kanta
estetyką transcendentalną było rozważanie nad kategoriami poznania zmysłowego. Śmieszne
jest to, że w  Krytyce władzy sądzenia zmienił ten pogląd, tytułowe sądzenie to ocenianie
rzeczy wedle  smaku (gust). Tym smakiem była umiejętność odróżnienia rzeczy pięknych od
brzydkich. Było to ujęcie epistemologiczne tego co nazywamy estetyką.
Spory między ontologią a epistemologią w rozpatrywaniu problemów aksjologicznych.
Filozofia dobra, jako podstawową wartość badaną przez etyka, zaś dobro jako kategoria
podstawowa, którą bada estetyka. Jest więcej pojęć, które stanowią przedmiot etyki i estetyki
(wzniosÅ‚ość, kryteria piÄ™kna, szpetota, moralność, sprawiedliwość ßð katalogi wartoÅ›ci).
Ważnym problemem jest ułożenie pewnej hierarchii wartości np. czy wartości witalne
(związane z życiem) posiadają jakieś moralne wartości.
Istnieje pewien dualizm w terminologii etycznej: dualizm dobra (etyki) i moralności, natomiast
w estetyce nie ma takiego podziału. Pan profesor podejrzewa, że do wartości etycznych
podchodzi się jak do luksusów, zaś rzeczy piękne bardzo lubimy dla nich samych. W etyce
dochodzimy do emocji, które stoją za pewnymi wartościami.
 Prawdziwe słowa nie są piękne, a piękne słowa nie są prawdziwe
Bardzo istotny jest podział następujący w etyce (wprowadzony przez Marię Osowską):
I. Etyka opisowa  Jak ludzie postępują? Bada problemy moralności.
1) Metaetyka  bada pojęcia etyczne (jakaś tam filozofia to podobno jest).
2) psychologia i socjologia moralności  badania prowadzone empirycznie.
 Podstawy nauki o moralności  metaetyka
 Moralność mieszczańska  socjologia moralności
 Motywy postępowania  psychologia moralności
 Normy moralne  charakter mieszany
II. Etyka normatywna  Jak ludzie powinni postępować? W etyce normatywnej istotne jest
to, że badamy teorie moralne. Intencją jest tutaj powinność.
Teodorowski  trzeba odróżnić etykę od etykologii (etyka opisowa).
ESTETYKA
 Dzieje sześciu pojęć  Władysław Tatarkiewicz
Piękno  jest podstawową kategorią estetyczną. Jest wiele koncepcji piękna.
Klasyczna koncepcja piękna  harmonia elementów. Skierowała filozofów na sposób
wyrażania tej kategorii, ci zaś stwierdzili, że jest pojmowalna matematycznie (stąd też owo
pojęcie).
Autor dzieła był rzemieślnikiem, bo tworzenie piękne polegało na realizacji jakichś
reguł. Rzez
ba grecka była odwzorowaniem klasycznej koncepcji piękna na posągu. To
jednak nie zawsze wystarczało. Platon chciał wyrzucić poetów z państwa, gdyż nie byli
racjonalni, ale uczuciowi. Rzecz piękne to też taka, która błyszczy  czego
przedstawicielem był Plotyn. Subiektywna koncepcja piękna, w którym rzecz piękna
ma poruszyć widza.
Sztuka  (techne gr. ars łac.)  techne to była umiejętność, więc Fidiasz był
rzemieślnikiem.
Średniowieczny uniwersytet  wydział prawa, wydział medycyny, wydział teologii,
wydział sztuk wyzwolonych (póz
niej filozoficznym).
XVII  sztuki piękne pojawiły się we Francji, a w XVIII zostały rozpowszechnione. Były
to już takie sztuki jak te w naszym rozumieniu. Muzyka, taniec, poezja, ale nie proza.
Sztuki piękne w wąskim znaczeniu (akademia sztuk pięknych) ze względu na wagę
plastyki.
XIX  dla jakości pracy nie jest obojętne gdzie pracują ludzie, dlatego otworzono
wydział architektury wnętrz.
ETYKA
Budda, Jezus, Mojżesz, Mahomet czy Konfucjusz to wielcy twórcy systemów
etycznych. Mniej istotne postacie takie jak Sokrates, Mandela czy Kant. Od tych
postaci nie wymaga się oryginalności w taki sposób jak od artystów.
Historyczny rys filozofii etyki normatywnej:
Siedmiu mędrców (np. Sokrates)  których uzasadnienia nie znamy
Grecja klasyczna  wielkim moralizatorem był Sokrates, którego doktrynę nazywa
siÄ™ intelektualizmem moralnym (cnota jest wiedzÄ…, kto czyni z
le to nie posiada
wiedzy). ABSOLUTYZM
Sofiści  uważali, że istnieje wiele cnót, a człowiek jest miarą wszystkiego.
RELATYWIZM
Intelektualizm moralny popierany był również przez Platona, który do tego
wprowadził wartości jako idee, które są absolutne i obiektywne. Platon uważał, że
istnieje dusza ludzka, która posiada swoją strukturę i uznał, że prawdziwe dobro,
piękno i prawda musi polegać na wewnętrznej harmonii duszy, którą sprawiała
sprawiedliwość.
Arystoteles jako pierwszy rozpatruje problem etyki jako dążenie do szczęścia 
eudajmonizm.