Działy Prawa cywilnego
- Cześć ogólna
- pr. Rzeczowe
- Pr. Zobowiązań
- pr Skarbowe
-pr. Handlowe
Pr. Karne ( działy) np.
- pr. K. handlowe
- pr. k. wojskowe
-pr. k.
pr. cywilne ogólne jest na 2 złożeniach ( rolach)
1. Autonomia woli pomiotu prawa cywilnego
2. Równorzędność podmiotów pr. Cywilnego
Normatywnymi podstawami auto woli ppc sÄ…
·ð Art. 56 KC  czynność prawna, której dokonuje podmiot prawa wywoÅ‚uje skutki prawne
nie tylko w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad
współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
·ð Art. 3531 KC  strony zawierajÄ…ce umowÄ™ mogÄ… swobodnie ksztaÅ‚tować jej treść, byleby
tylko nie było to sprzeczne z właściwością stosunku cywilno-prawnego, przepisami
prawa albo zasadami współżycia społecznego.
Podmiot PC ma duży zakres swobody działania w szczególności swobody zawierania umów. Taka
swoboda podmiotu prawa nie występuje ani w pr. Karnym ani w pr. Administracyjnym
pr. administracyjne i karne- to prawo publicznej
pr. cywilne- regulujÄ™ stosunki poziome obywatel-> obywatel
W skład prawa cy. wchodzą normy prawne, które regulują stosunki między podmiotami na zasadzie
ich równowagi i z uwzględnieniem ich autonomii woli
Prawo Podmiotowe
definicja: To sytuacja podmiotu prawa określona przepisami stanowionymi, które ochraniają
interesy tej osoby
np. prawem podmiotowym pracownika etatowego jest przynajmniej minimalne wynagrodzenie
określone przepisami prawa. Pr. Podmiotowym jest także minimalna cena rolnika za produkty rolne
pr. podmiotowe wynika ze stosunku cywilno-prawnego
pr. podmiotowym są tylko uprawnienia podmiotu, natomiast nie wchodzą w jego skład obowiązki,
które ciążą na drugiej stronie stosunku cywilno-prawnego
w złożonym stosunku cywilno-prawnym obie strony tego stosunku mogą mieć prawa podmiotowe i
na obu ciążą obowiązku
np. umowa sprzedaży przyznaje uprawnienie sprzedawcy do uzyskania ceny a kupującemu
uprawnienie do uzyskania własności rzeczy. Z tymi uprawnieniami skorelowane są odpowiednio
obowiązki obu stron : sprzedawca ma obowiązek przenieść własność a kupujący ma obowiązek
zapłacić cenę. W prostych stosunkach cywilno prawnych na jednej stronie ciążą obowiązki a druga
strona ma uprawnienia, tak jest w wypadku umowy darowizny.
1
Prawo Podmiotowe jest zaskarżalne- Oznacza to że jeśli strona zobowiązana nie spełni świadczenia
to strona uprawniona może wystąpić do sądu o zasądzenie świadczenia
z prawa podmiotowego wynikajÄ… usposobienia trojakiego rodzaju
1. roszczenia
2. uprawnienia kształtujące
3. zarzutów
1. Roszczenia ( to określenie zbiorowe)
z roszczeniem mamy do czynienia wtedy gdy osoba uprawniona może domagać się od osoby
zobowiązanej odpowiedniego zachowania się ze względu na obowiązującą normę prawną
wyróżnia się 2 roszczenia
1. wymagalne
2. niewymagalne
1. Wymagalne- polega na tym że uprawniony może w każdej chwili zażądać spełnienia określonego
świadczenia np. Naprawienie szkody może zażądać z chwilą jej powstania
2. niewymagalne- polega na tym że uprawiony może domagać się spełniania świadczenia dopiero
po zaistnieniu pewnych okoliczności np. po upływie określonego terminu na który została
udzielona pożyczka
roszczenia wymagalne podlegają przedawnieniu po upływie ustalonego okresu
roszczenia niewymagalne nie ulegają przedawnieniu dopóki nie staną się roszczeniami
wymagalnymi
2. Uprawnienie kształtujące
polega na tym, że podmiot uprawniony może jednostronną czynnością prawną ukształtować
odpowiednio sytuacjÄ™ prawnÄ… podmiotu zobowiÄ…zanego
do czynności kształtujących należą:
- Wypowiedzenie umowy
- odstÄ…pienie od umowy
- potrącenie wierzytelności
Polega na tym, że podmiot uprawniony może jednostronną czynnością prawną niezależnie od
woli
drugiej strony stosunku cywilnoprawnego doprowadzić do zmiany lub ustania tego stosunku
prawnego. Przykładem czynności kształtującej jest wypowiedzenie umowy. Jeżeli przepis prawa
dopuszcza możliwość wypowiedzenia umowy z zachowaniem określonego terminu, to po upływie
tego terminu wypowiedziana umowa wygasa niezależnie od woli drugiej strony tej umowy. Druga
strona umowy może w takim przypadku jedynie wystąpić do sądu o uznanie wypowiedzenia za
bezskuteczne. Sąd może uznać wypowiedzenie za bezskuteczne tylko wtedy, gdy nie były
spełnione przesłanki uzasadniające wypowiedzenie. Orzeczenie ma w takim przypadku charakter
deklaratoryjny, a nie konstytutywny, tzn. nie unieważnia wypowiedzenia, lecz jedynie stwierdza,
że nie było podstawy do jego dokonania. Do uprawnień kształtujących zalicza się także:
odstąpienie od umowy, czy potrącenie wierzytelności z wierzytelności dłużnika. Ze względu na
charakter uprawnień kształtujących ich katalog jest ustawowo zamknięty, tzn. czynności
kształtującej można dokonać tylko wtedy, gdy przepis prawa wyraz
nie to dopuszcza, np. wskazuje
na możliwość odstąpienia od zawartej wcześniej umowy. Jeżeli oświadczenie woli zostanie
złożone pod wpływem błędu, albo groz
by, to składającemu oświadczenie woli przysługuje
uprawnienie kształtujące.
3. Zarzut
2
Polega na tym że osoba której uprawnienie przysługuje może przeciwstawić to prawo prawu
przedmiotowemu drugiej strony np. dłużnik może zgłosić zarzut przedawnienia roszczenia u
uchylić się w ten sposób od obowiązku spełniania świadczenia na rzecz wierzyciela.
STOSUNEK CYWILNO-PRAWY ( oś całego pr. Cywilnego)
ze stosunkiem cywilno prawnym mamy do czynienia wtedy gdy ze względu na określoną normę
prawną jeden podmiot zobowiązany jest zachować się w określony sposób np. Sprzedawca ze
względu na przepisy o sprzedaży obowiązany jest wydać kupującemu sprzedany towar. Jeżeli
zachowanie podmiotu w stosunku cywilno- prawnym dotyczy określonego dobra to przedmiotem
stosunku cywilno-prawnego jest nie tylko określone zachowanie się lecz także to dobro.
Stosunek cywilnoprawny składa się z 3 elementów
1. Podmioty stosunku cyw-praw
2. Przedmiot
3. Treść
1. Podmiotem sÄ…
- Osoby fizyczne
- osoby prawne
- jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność
prawnÄ…
2. Przedmiotem jest powinne zachowanie się przedmiotu prawa oraz dobro na które to zachowanie
jest skierowane np. rzecz
3. Przez treść stosunku cyw-praw rozumie się prawa i obowiązki stron tego stosunku
PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO
- Os. Fizyczna
Jest jednostką ludzką uczestniczącą w obrocie cywilo-prawnym. Osobie tej przysługują
następujące przymioty (atrybuty)
- zdolność prawna
- zdolność do czynności prawnych
- imiÄ™ i nazwisko
- miejsce zamieszkania
- dobra osobiste
- stan cywilny
- stan osobisty
1. Zdolność prawna
Przez zdolność prawną rozumie się możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze
prawa cywilnego, tzn. możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągana zobowiązań
Os. Fizyczna uzyskuje ją z chwilą narodzin a traci z chwilą śmierci, przysługuje ona także dziecku
poczętemu ale nienarodzonemu, ma ono prawo do ochrony życia i zdrowia jeśli nie jest
dopuszczalna aborcja. Prawa majątkowe może nabyć pod warunkiem że przyjdzie na świat żywe
(po zmarłym ojcu)
na zakres zdolności prawnej mają pewien wpływ takie okoliczności jak:
-wiek
-choroby psychiczne
3
- ubezwłasnowolnienie
- brak zdolności do czynności prawnych
- skazanie wyrokiem sÄ…du karnego na kary dodatkowe (np. zakaz prawny wykonywania zawodu)
np.
-Osoba niepełnoletnia nie może sporządzić testamentu
- osoba ubezwłasnowolniona nie może być opiekunem prawym innej osoby fizycznej
- mężczyzna niepełnoletni nie może zawrzeć związku małżeńskiego
- kobieta 16 letnia może zawrzeć związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego
- osoba nie mająca zdolności do czynności prawnej nie może być opiekunem
2. Zdolność do czynności prawnych
rozumie się możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciagania zobowiązań przez własne
działanie tzn przez osobiste składanie oświadczenia woli, które zmierzają do wywołania skutków
prawnych polegajÄ…cych na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilno prawnego
Osoby fizyczne dzielÄ… siÄ™ na 3 grupy
1. Takie, które nie maja w ogóle zdolności do czynności prawnych
2. Takie, które mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych
3. Takie, które mają pełną zdolność do czynności prawnych
1. Nie mają zdolności do czynności prawnych osób które nie ukończyły 13 lat, a także osoby
ubezwłasnowolnione przez sąd całkowicie
2. ograniczenie zdol. Do czynności prawnych przysługuje
- osobom które ukończyły 13 lat ale nie są pełnoletnie ( nie ukończyły 18 lat)
- osobom które zostały przez sąd ubezwłasnowolnione częściowo
3. Pełna zdolność przysługuje
- osobom które ukończyły 18 lat
- a także kobietom które ukończyły 16 lat i za zgodą sądu zawarły związek małżeński ( nie tracą
zdolności do czynności prawnej po unieważnieniu małżeństwa)
Osoby nie mające zdolności do czynności prawnych mogą dokonać takich czynności tylko za
pośrednictwem przedstawicieli ustawowych ( rodziców lub opiekunów ustalonych przez sąd)
Od tej zasady jest jeden wyjątek- osoby te mogą mianowicie samodzielnie zawrzeć umowy
powszechne zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego np. zakup przyborów
szkolnych, żywności w drobnych ilościach.
Osoby o ograniczonej zdolności do czyn. pr. mogą samodzielnie:
- Zawrzeć umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego
- rozporządzać swoim zarobkiem jeżeli sąd opiekuńczy z ważnych powodów nie postanowi inaczej
- mogą dokonywać czynności prawnych zwykłego zarządu w stosunku do podmiotów oddanych im
przez przedstawicieli ustawowych do swobodnego użytku (np. sprzęt sportowy)  dziecko może
oddać rower do naprawy
- w sprawach nie wymienionych wyżej w pk. do dokonywania czynności prawnej potrzeba jest
zgoda przedstawiciela ustawowego, jeżeli czynność prawna ma na celu rozporządzanie prawem
albo zobowiązania się do spełnienia określonego świadczenia ( dziecko mogło by być właścicielem
samochodu lub nieruchomości gdyby chciało je sprzedać musi być zgoda przedstawiciela
ustawowego czyli rodzica, rodzic podpisuje ze potwierdza tÄ™ umowÄ™)
Osoby o pełnej zdolności do czyn. pr. Mogą samodzielnie dokonywać wszelkich czynności
prawnych
3. ImiÄ™ i nazwisko
- ma dla osoby fizycznej znaczenie identyfikacyjne, pochodzi od rodziców ale może być zmienione
administracyjnie ( ustawa o zmianie imienia i nazwiska z 17 paz
dziernika 2008r.)
4
4. Miejsce zamieszkania
miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość w której osoba ta przebywa z zamiarem
stałego pobytu. Nie wchodzi w to dokładny adres ( ulica, nr domu)
wazne jest to z powodu:
- właściwości organów, właściwości sadowej
- z punktu widzenia miejsca wykonywania zobowiązań
5. Dobro osobiste
przykładowy katalog dóbr osobistych zawarty jest w Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w
szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek,
tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i
racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w
innych przepisach.
6. stan cywilny
stan cywilny charakteryzuje: stosunki rodzinne podlegające ewidencji w księgach stanu cywilnego
(urodzenie, zgon, zawarcie małżeństwa, rodzice i dzieci)
7. Stan Osobisty
są to przymioty osobiste: kawaler, panna, żonaty, wdowiec, ubezwłasnowolniony)
OSOBA PRAWNA
to jednostka organizacyjna, której przepis prawa przyznaje osobowość prawną
atrybuty:
1. Zdolność prawna
2. zdolność do czynności prawnych
3. nazwa (firma)
4. siedziba
5. Dobra osobistego
1. Zdolność Prawna
Osoba prawna uzyskuje zdolność prawną:
- z chwilą wejścia w życie aktu prawnego, który ją tworzy (np. Skarb Państwa, Uniwersytet)
- z chwilą wejścia do Krajowego Rejestru Sądowego ( przedsiębiorstwa Państwowe, spółdzielnie,
spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fundacje)
Od tej zasady jest wyjątek co do spółek kapitałowych ( z o.o. i akcyjnej) Spółki te uzyskują
zdolność prawną z chwilą ich utworzenia a przed wpisem do KRS'u do chwili wpisania albo
odmowy spisu działają jako spółki w organizacji i mają zdolność prawną.
Osoby prawne nie mają zdolności prawnej co do takich praw i takich zobowiązań których
podmiotami mogą być tylko osoby fizyczne np. Sporządzanie testamentów, sprawowanie opieki
prawnej nad osobą fizyczną, zawarcie zw. Małżeńskiego.
Natomiast prowadzić bank lub zakład ubezpieczeń może tylko os. prawna
2. Zdolność do czynności prawnych
Osoba prawna działa przez swoje organy w oparciu o ustawę i jej statut ( 38KC)
Organem os. prawnej może być:
1. Jedna osoba fizyczna
2. Zespół osób fizycznych (organ kolegialny)
Organ kształtuje wolę osoby prawnej ( org. Kolegialny w formie ustawy)
stronę czynności prawnej dokonywanej przez organ jest sama osoba prawna. Organ jest bowiem
tylko jej częścią składową. Skutki działania organu ponosi osoba prawna choćby nawet dopuściła
5
siÄ™ ona czynu niedozwolonego
Skuteczność działania organu zależy od spełnienia pewnych warunków:
1. Dany organ musi figurować w katalogu zestawowym organów osoby prawnej (np. dyrektor
przedsiębiorstwa, zakład spółki, rada nadzorcza) tylko taki organ może prowadzić sprawy os.
prawnej i reprezentować je na zewnątrz
2. Osoba fizyczna zwana piastunem organu musi być na funkcje tego organu prawidłowo wykonana
(powołana, wybrana, mianowana)
Wadliwie wykreowany organ nie może podejmować decyzji na rachunek osoby prawnej
3. Organ osoby prawnej może podejmować decyzje ( dokonywać czynności prawnych) tylko w
ograniczeniach swoich kompetencji
w świetle art 39 kc osoba, która zawrze umowę jako organ osoby prawnej nie będąc organem albo
przekraczając granice kompetencji obowiązana jest zwrócić kontrahentowi to co od niego
uzyskała .
Art. 39. ż 1. Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo
przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od
drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez
to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.
Inne rozwiązanie przyjęte zostało w art. 17 KsH ( kodeksu spółek handlowych)
dzieli on kompetencje organu spółki na
- ustawowe
-statutowe
Jeżeli organ łamie normy kompetencje ustawowe (np. rząd spółki zawrze umowę sprzedaży
nieruchomości bez uchwały zgromadzenia wspólników) to jego decyzja będzie nieważna.
Kontrahent powinien bowiem znać ustawę. Jeżeli zarząd przekroczy kompetencje określone w
uchwale zgromadzenia wspólników (np. zezwolenie na zaciąganie kredytów tylko do określonej
kwoty) to narzucenie takiej kompetencji nie powoduje nieważności decyzji zarządu ( a tym samym
umowy z bankiem) jeżeli kontrahent spółki jest w dobrej wierze i nie wie o tym że zarządowi nie
wolno było zawrzeć umowy kredytu powyżej pewnej kwoty.
4. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba
że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych
postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
Organ osoby prawnej nie powinien nie dokonywać czynności prawnych naruszających te kryteria.
Z takich czynności osoba prawna nie może bowiem odnosić żadnych korzyści. Ta sama zasada
odnosi się do naruszania każdego innego przepisu prawa nie wymienionego w kodeksie cywilnym,
chodzi tu jednak o prawo materialne określające prawa i obowiązki podmiotów a nie o prawo
proceduralne (kpc,kpa, kpb)
5. Organ osoby prawnej powinien przestrzegać przy podejmowaniu decyzji przepisów dotyczących
procedury decyzyjnej, która go obowiązuje. Naruszenie procedury decyzyjnej powoduje
nieważność czynności prawnej, jeżeli jest ono tak istotne ze nie ma wpływu na treść decyzji tzn. po
usunięciu uchybienia rozstrzygnięcie zawarte w decyzji byłoby inne
6. skutki działania organu zalicza się na konto osoby prawnej tylko wtedy gdy piastun tego organu
występuje w danym stosunku prawnym (np. przy zawarciu umowy) w charakterze organu a nie we
własnym imieniu i nie na swój rachunek. Oznacza to ze piastun organu powinien się przedstawić
jako organ osoby prawnej.
3. Nazwa osoby prawnej (jej firma)
ma znaczenie identyfikacyjne nie powinna pokrywać się z nazwami innych podmiotów
działających na danym rynku. Podlega wpisowi do KRS
6
4. Siedziba
siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której działa organ zarządzający tą osobą (np. dyrektor
przedsiębiorstwa państwowego zarządu spółdzielni, zarząd spółdzielni kapitałowej)
5. Dobra Osobiste
Przepis dotyczący osób prawnych odsyła w tej kwestii do przepisów dotyczących ochrony dóbr
osobistych osoby fizycznej ( art 23/24 KC)
w niektórych przypadkach dobra osoby prawnej są tożsame z dobrami osobistymi osoby fizycznej a
w niektórych przypadkach są inne. (np. Tajemnica ochrony korespondencji, ochrona mieszkania,
ochrona zdrowia i życia)
PRZEDMIOT STOSUNKÓW CYWILNO- PRAWNCH
Przedmiotem stosunków cywilno prawnych jest zachowanie się podmiotu zgodnie z treścią tego
stosunku a ponadto
1. dobro materialne będące rzeczami
2. dobro materialne nie będące rzeczami
3. dobro niematerialne
4. przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
1. Dobro materialne będące rzeczami
rzecza0 jest przedmiot materialny wyodrębniony z przyrody w sposób naturalny (np. Kamień) albo
sztuczny (np. cegła)
rzeczy dzieli siÄ™ na:
- nieruchomości
- rzeczy ruchome
KC definiuje nieruchomości natomiast nie definiuje rzeczy ruchomej jeżeli więc dany przedmiot nie
może być uznawany za nieruchomość to jest rzeczą ruchomą.
Do nieruchomości zalicza się grunty
gruntem jest cześć powierzchni ziemi stawiąca odrębną własność należąca do określonego
podmiotu. Wszystko to co znajduje się na gruncie jest z nim związane na trwałe stanowi cześć
składowa gruntu. ( zasada super ficies solo cedit). Częściami składowymi są więc: budynki trwale
związane z gruntem, drzewa, rośliny.
Od tej zasady przepisy prawa przewidują pewne wyjątki np. przepisy o użytkowaniu wieczystym
powodują ze właścicielem budynku znajdującego się na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste
przez gminę lub skarb państwa jest użytkownik wieczysty a nie właściciel budynku. Budynek jest w
takim przypadku odrębna nieruchomość zwaną nieruchomością budkową, natomiast grunt jest
nieruchomością gruntową. Odrębną nieruchomość może stanowić również samodzielny lokal w
budynku wielolokalowym. Podstawą wyodrębnienia lokali jest ustawa o własności lokali.
Istnieją więc 3 rodzaje nieruchomości
- nieruchomość gruntowa
- nieruchomość budkowa
- nieruchomość lokalowa
Rzeczy dzieli się także na takie
1. które są oznaczone co do tożsamości
2. które oznaczone są co do gatunku
do pierwszej kategorii zalicza się rzeczy oznaczone wg cech indywidualnych np. nr działki, nr
rejestracyjny lub fabryczny samochodu
7
Przedmioty oznaczone co do gatunku określone są tylko rodzajowo np. dom, samochód, koń itd.
podział ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów dotyczących przeniesienia własności.
Własność rzeczy oznaczonych co do tożsamości przechodzi na nabywce w chwili zawarcia umowy
np. umowa sprzedaży) natomiast własność rzeczy oznaczonych co do gatunku przechodzi na
nabywce dopiero z chwilÄ… jej wydania nabywcy
cześć składowa rzeczy
cześć składową rzeczy jest taki jej element którego nie da się odłączyć od rzeczy bez jej
uszkodzenia lub zniszczenia albo uszkodzenie lub zniszczenie tego elementu. np.. silnik samochodu
własność części składowej należy do właściciela rzeczy, czynność prawna (ustawowa) dotycząca
rzeczy obejmuje wszystkie cześć składowe.
Z woli właściciela cześć składowa może stać się jednak samodzielną rzeczą ( np. cześć pochodzące
z demontażu samochodu)
Przynależność
Prz należnością jest rzecz samoistna związana funkcjonalnie z rzeczą główną ułatwiającą
korzystanie z rzeczy głównej. Przynależnością samochodu będzie np. koło zapasowe, lewarek.
Czynność prawna dotycząca rzeczy głównej obejmuje także wszystkie jej przynależności.
Właścicielem przynależności jest właściciel rzeczy głównej. Nabywca rzeczy głównej ma prawo
żądać wydania mu wszystkich przynależności jeżeli umowa nie stanowi inaczej
2. Dobro materialne nie będące rzeczą
·ð Ciecze i gazy, które nie sÄ… zamkniÄ™te w pojemnikach, sÄ… w stanie wolnym. Jeżeli sÄ…
zamknięte w pojemnikach, traktowane są jako rzeczy, np. butla z tlenem.
·ð Kopaliny. ZÅ‚oża kopalin majÄ… charakter materialny, ale nie sÄ… rzeczami, albowiem nie majÄ…
drugiej cechy rzeczy, tzn. nie są wyodrębnione z przyrody. Jeżeli ze złóż kopalin wydobyte
zostaną minerały, to stają się one rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego. Złoża kopalne
również mogą być przedmiotem obrotu cywilno-prawnego, ale wg innych przepisów, niż
przepisy dotyczące obrotu rzeczami, tzn. wg przepisów o górnictwie.
·ð ZwierzÄ™ta. Wg ustawy o ochronie zwierzÄ…t z 1997 r, zwierzÄ™ta nie mogÄ… być zaliczane do
rzeczy mimo, że mają charakter materialny i są wyodrębnione z przyrody. W dawnej
literaturze cywilistycznej przyjmowało się, że nie są rzeczami tylko zwierzęta dzikie,
natomiast były uznawane za rzeczy zwierzęta udomowione. Obecnie taki podział nie ma
znaczenia prawnego, albowiem wszystkie zwierzęta, jako istoty żywe podlegają ochronie
na szczególnych zasadach i nie mogą być uznawane za rzeczy, aczkolwiek w obrocie
zwierzętami stosuje się przepisy o obrocie rzeczami.
3. Dobra niematerialne
Zalicza siÄ™ tu:
·ð Różne postaci energii
·ð Dobra osobiste
·ð Wytwory intelektu (dzieÅ‚a artystyczne, naukowe, wynalazki)
·ð PieniÄ…dze i papiery wartoÅ›ciowe. NoÅ›niki wartoÅ›ci pieniÄ…dza sÄ… rzeczami, ale wartość tej
rzeczy w porównaniu do wartości pieniądza, który jest miernikiem wartości i pozwala na
zaspokajanie zobowiązań, wartość nośnika jest niewspółmierna. Kiedy myślimy
o pieniądzu, myślimy o wartości, a nie o nośniku. Wyróżnia się 2 kategorie pieniędzy:
o Gotówkowe (utrwalony w kruszcu)
o Bankowe
Papier wartościowy odzwierciedla prawo podmiotowe. Ułatwiają obrót między podmiotami.
Do papierów zalicza się:
o Czeki i weksle
o Obligacje
8
o Bony skarbowe
o Domy składowe
4. Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
 Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (rzeczowym) oznacza tyle, co pewien zespół
składników majątkowych w odpowiedni sposób zorganizowanych służący do prowadzenia
działalności
gospodarczej. Składnikami tymi będą nieruchomości, rzeczy ruchome, wierzytelności, papiery
wartościowe, prawa wynikające z umów najmu, czy dzierżawy, itp.
Przedsiębiorstwo nie jest rzeczą w rozumieniu prawa cywilnego, ale stanowi jedno prawo
podmiotowe. Przedmiotem zbytu może więc być całe przedsiębiorstwo, a nie poszczególne jego
elementy.
Gospodarstwo rolne jest zbliżone w swej istocie do przedsiębiorstwa. Jest jednak w sposób odrębny
zdefiniowane w KC. Wg przepisów tego kodeksu w skład gospodarstwa rolnego wchodzą grunty
rolne
i leśne, urządzenia gospodarskie, inwentarz. Te składniki majątkowe ułatwić mają prowadzenie
działalności w zakresie produkcji rolnej, ogrodniczej, a także rybactwa. Gospodarstwo rolne, tak jak
przedsiębiorstwo w ogóle, może być przedmiotem obrotu, jako całość odpowiednio zorganizowana.
Przy sprzedaży znajdą więc do niego zastosowanie te przepisy, które dotyczą przedsiębiorstwa.
CZYNNOŚĆ PRAWNA
Przez czynność prawną rozumie się oświadczenie woli podmiotu prawa, które ma na celu
postanowienie, zmianę lub ustanie stosunku cywilno prawnego a ustawa wiąże z tym oświadczenie
takie właśnie skutki
Nie każde oświadczenie woli jest czynnością prawną np. oferta jest oświadczeniem woli ale nie
wywołuje skutku prawnego do którego zmierza, lecz może stać się częścią składową czynności
prawnej tzw umowy dopiero wtedy gdy zostanie przyjęta przez adresata.
Czynność prawna dzieli się na 3 kategorie:
1. czynność prawna jednostronna
2. umowy
3. uchwały kolegialne organów osoby prawnej ( osób prawnych)
1. jednostronna czynność prawna
dochodzi do skutku przez złożenie jednego oświadczenia wili, które wywołuje skutek prawny w
postaci powstania zmiany lub ustania stosunku cywilno prawnego.
Przykładem jest wprowadzenie umowy odstąpienia od umowy potracenia wierzytelności, testament.
Wywołuje skutek prawny niezależnie od woli podmiotu do którego jest skierowana.
Jednostronne oświadczenie woli może być wykorzystane w obrocie prawnym tylko wtedy, kiedy
przepis prawa przewiduje możliwość posłużenia się takim oświadczeniem.
2. Umowa
Umowa jest czynnością prawną w skład której wchodzić muszą co najmniej 2 zgodne oświadczenia
woli np. Oferta i oświadczenie o jej przyjęciu przez drugą stronę.
- umowa dwustronna- np. umowa sprzedaży
-umowa wielostronna- Przykładem umowy wielostronnej jest umowa spółki. Każdy podmiot
zawierający taką umowę ma tu swój odrębny interes. Umowa ma tyle stron, ilu jest wspólników.
3. Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej
Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej jest czynnością prawną tylko wtedy, gdy prowadzi do
powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Jest to uchwała skierowana na
9
zewnątrz, do innych podmiotów prawa i wywołuje określone skutki cywilnoprawne. Przykładem
takiej uchwały będzie uchwała o zbyciu przedsiębiorstwa, spółki lub zbyciu nieruchomości,
a także uchwała o powołaniu członka zarządu spółki. Natomiast nie będzie czynnością prawną
uchwała skierowana do wewnątrz spółki, np. uchwała ustalająca regulamin działania rady
nadzorczej czy zarządu spółki. Taka uchwała nie wywołuje bowiem skutków cywilnoprawnych.
Reguluje tylko tok postępowania organu, do którego jest skierowana.
Skuteczność czynności prawnych
1. niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne z chwila złożenia wymaganych przez nie
oświadczeń woli, są to tzw. czynności Konsensualne
2. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wydaniu rzeczy ( np. na
przechowanie) są to tzw. czynności Realne
3. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wyrażeniu zgody przez osobę
trzecią np. zgody rodzica na dokonanie czynności prawnej przez małoletniego
4. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu ich do KRS-u np.
Umowa wspólników o utworzenie spółki zoo
5. niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu do księgi wieczystej np.
powstanie biblioteki
OÅšWIADCZENIE WOLI
Oświadczenie woli
Oświadczenie woli jest ujawnioną na zewnątrz decyzją podmiotu prawa zmierzającą do wywołania
skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
Oświadczenie woli składa się z dwóch elementów:
1. Akt woli wewnętrznej podmiotu prawa, czyli decyzja tego podmiotu mająca wywołać
określone skutki prawne.
2. Oświadczenie, tzn. ujawnienie aktu woli wewnętrznej na zewnątrz w stosunku do osób
trzecich.
W praktyce dochodzi często do rozbieżności między aktem woli, a oświadczeniem. Na tle
takich
rozbieżności powstały pewne teorie mające rozwiązanie dylematu wynikającego z takiej
sprzeczności.
SÄ… to takie teorie, jak:
·ð Teoria woli
·ð Teoria oÅ›wiadczenia
·ð Teoria zaufania
Chodzi o to, której ze stron stosunku cywilnoprawnego przyznać ochronę, kiedy między aktem woli
osoby składającej oświadczenie, a tym oświadczeniem zaistniała sprzeczność, np. sprzedawca
samochodu chciał zbyć ten przedmiot za 100 tys. zł. i taką podjął decyzję, a w ofercie napisał 10
tys.
zł. Wg postanowień KC umowa dochodzi do skutku w chwili przyjęcia oferty przez jej adresata
(oblata). Jeżeli więc adresat oferty przyjął ofertę z ceną 10 tys. zł., powstaje zagadnienie czy autor
oferty może uchylić się od jej skutków powołując się na swój błąd. Wg poglądów wyrażanych
w orzecznictwie sądowym i w literaturze obronę prawną należy przyznać w takim przypadku
adresatowi oferty, a nie jej autorowi. W prawie cywilnym obowiÄ…zuje bowiem zasada
bezpieczeństwa
obrotu prawnego. Zgodnie z tą zasadą adresat oświadczenia woli, który działał
w dobrej wierze, mając zaufanie do swojego kontrahenta nie może ponosić ryzyka błędnego
10
wyrażenia woli przez autora oświadczenia woli. Odmienne stanowisko dopuszczalne jest tylko
wtedy,
gdy przepis szczególny stanowi inaczej.
Zasada bezpieczeństwa obrotu może być podważona kiedy
1. Przyjmujący oświadczenie woli (nabywca prawa) jest w złej wierze np. wie ze składający
oświadczenie woli się pomylił
2.Kiedy można zarzucić przyjmującemu oświadczenie woli działanie niezgodne z zasadami
współżycia społecznego czyli nadużycie prawa przedmiotowego.
Oświadczenie woli uznaje się za złożone drugiej osobie z tą chwilą, w której osoba ta mogła z tym
oświadczeniem się zapoznać. np. przekazane zostało domownikowi lub wrzucone do domowej
skrzynki pocztowej. Od chwili złożenia oświadczenia woli autor jest związany z tym
oświadczeniem. Może je skutecznie odwołać tylko wtedy gdy oświadczenie odwołujące zostało
równocześnie albo wcześniej od oświadczenia odwoływanego.
 Może być odwołane ale tylko z zachowaniem
pewnych warunków, mianowicie w ten sposób, że oświadczenie woli odwołujące wcześniejsze
oświadczenie nadejdzie do adresata równocześnie z pierwszym oświadczeniem albo wcześniej.
Jeżeli
oświadczenie woli nie zostanie skutecznie odwołane, to rodzi skutki w nim przewidziane, jeżeli
zostanie przez drugą stronę przyjęte.
WYKA
ADANIE OÅšWIADCZENIA WOLI
kryterium wykładania oświadczenia woli określa art. 65 KC
w świetle tego przepisu można wyróżnić:
1. okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone
2. zasady współżycia społecznego
3. ustalone zwyczaje
4.zgodny zamiar umowy
5. cel umowy
Wykładnia oświadczenia woli
Oświadczenie woli wymaga wykładni tak jak przepis prawa. Inne są jedynie kryteria wykładni.
Ogólne kryteria wykładni oświadczeń woli określa art. 65 KC. Wg tego przepisu można wyróżnić 5
kryteriów interpretacji oświadczenia woli:
1. Okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone
Strony stosunku cywilnoprawnego porozumiewają się za pośrednictwem znaków. Znaki nie
zawsze są jednoznaczne. Wymagają z reguły interpretacji. I tak, np. podniesienie ręki na
posiedzeniu organu kolegialnego może oznaczać oddanie głosu za projektem uchwały, czyli może
być oświadczeniem woli, ale może także oznaczać, że podnoszący rękę chciał zabrać głos
w dyskusji, a to już nie jest oświadczenie woli. Od kontekstu sytuacyjnego zależy więc,
jak będziemy interpretować podniesienie ręki do góry na posiedzeniu organu kolegialnego.
2. Zasady współżycia społecznego
Przepisy prawa cywilnego, zwane klauzulami generalnymi (np. art. 5 , art. 56, art. 58, art. 353,
art. 354 KC) odwołują się do zasad współżycia, które należy brać pod uwagę przy ocenie zdarzeń
prawnych. przy wykładni oświadczenia woli należy więc mieć na uwadze zasady współżycia
społecznego. Zgodne z literą prawa wypowiedzenie umowy może być uznane przez sąd za
nieważne, jeżeli umowa ta narusza zasady współżycia społecznego.
3. Ustalone zwyczaje
Na takiej samej zasadzie, jak zasady współżycia społecznego należy brać pod uwagę ustalone
11
zwyczaje. Klauzule generalne odsyłają bowiem w niektórych przypadkach do zwyczajów. Przez
zwyczaj rozumie się długotrwałą praktykę postępowania w danym środowisku, na danym
obszarze, w danym kręgu zawodowym, itp. Jeżeli przepis prawa odsyła do zwyczaju, zwyczaj
stanowi kryterium oceny czynności prawnej.
4. Zgodny zamiar stron umowy
5. Cel umowy
Kryteria 4. i 5. Odnoszą się tylko do umów. Wedle tych kryteriów przy wykładni umów należy
raczej brać pod uwagę zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli odwoływać się do dosłownego
(literalnego) brzmienia umowy. Jeśli chodzi o cel umowy, to należy badać nie ustawowy cel
danego typu umowy, lecz cel indywidualny, który przyświecał stronom tej umowy. Jeżeli np.
celem umowy było nabycie samochodu wyścigowego, to cel ten nie będzie osiągnięty, jeżeli
sprzedawca dostarczy samochód turystyczny. Umowa sprzedaży może realizować ustawowy cel,
tzn. przenosić własność za określoną cenę, ale będzie wadliwa jeżeli nie będzie realizować celu
indywidualnego, który leżał u podstaw tej umowy.
WADY OÅšWIADCZENIA WOLI
Kodeks cywilny wyróżnia 4 wady oświadczenia woli
1. Brak świadomości lub swobody przy składaniu oś. Woli
2. pozorność oś. Woli
3. błąd oś. Woli
4. groz
ba
w art. 86 kc jest mowa o podstępie- ale ten postęp wywołuje błąd więc nie jest to 5 wada a
wznowienie 3 wady
1. Brak świadomości lub swobody
z brakiem świadomości mamy do czynienia wtedy gdy osoba składa oś. Woli w stanie
wyłączającym świadomość.
Brak świadomości może być spowodowany:
- niedorozwojem umysłowym
- chorobÄ… psychicznÄ…
-lub innymi choćby przejściowymi zakłóceniami psychicznymi spowodowanymi np. nadużyciem
alkoholu czy narkotyków lub innych używek a także wypadkiem
z brakiem swobody możemy do czynienia wtedy gdy wobec osoby składającej oświadczenie
zastosowano przymus fizyczny np. silę. Zmuszono go do podpisania dokumentu. Oświadczenie
takie z mocy prawa jest bezwzględnie nieważne. Na tę błędy może powołać się każdy kto ma w tym
interes prawny. Sąd bierze z urzędu pod uwagę nieważność złożonego oświadczenia, ciężar dowodu
złożenia oświadczenia przy braku świadomości lub swobody spoczywa na tym kto powołuje się na
te wady.
2. Pozorność oświadczenia woli
oświadczenie woli jest pozorne jeżeli zostało złożone drugiej stronie stosunku cywilno prawnego za
zgodą i z takim zastrzeżeniem że nie wywołuje skutku prawnego.
np. wynajmujący wypowiada umowę najmu ale zastrzega że nie wywoła ona skutku prawnego gdyż
jego zachowanie doprowadzi do przedłużenia najmu z mocy ustawy.
Pozorne oś. Woli jest z mocy prawa bezwzględnie nieważne
a. jeżeli oświadczenie takie miało na celu ukrycie innej czynności prawnej np. pozorna umowa
sprzedaży
b. Jeżeli na podstawie pozornej czynności prawnej dokonana została odpłatnie inna czynność
prawna a nabywca prawa był w dobrej wierze to ta druga umowa jest ważna i wywołuje skutki
prawne ( np. wnuk sprzedał samochód drugiej osobie, która była w dobrej wierze- to ta umowa jest
12
ważna)
3. Błąd oświadczenia woli
z błędem przy składaniu oświadczenia mamy do czynienia w przypadkach
- kiedy składający oświadczenie ma mylne wyobrażenie o faktycznym stanie rzeczy np. kupił
falsyfikat obrazu
- składający oświadczenie popełnił pomyłkę np. podjął decyzje o sprzedaży samochodu za 20
tysięcy a sprzedał za 2 tysiące
w obu wyżej wymienionych przypadkach mamy do czynienia z błędem a kodeks cywilny oba te
przypadki traktuje jednakowo. Na błąd przy składaniu oświadczenia można powołać się tylko
wtedy gdy błąd ten spełnia warunki:
-dotyczy treści czynności prawnej tzn. Praw i obowiązków wynikających z tej czynności
- gdy błąd jest istotny tzn. taki że gdy składający oświadczenie o błędzie wiedział i oceniał rzecz
rozsądnie to by takiego oświadczenia nie złożył.
Jeżeli oświadczenie składane jest drugiej osobie to na błąd można się powołać tylko wtedy kiedy
osoba ta błąd wywoła albo o błędzie wiedziała, bądz
też z łatwością mogła go zauważyć.
Ograniczenie to nie odnosi się do czynności nieodpłatnych.
Oświadczenie złożone pod wpływem błędu nie jest bezwzględnie nieważne. Jest tylko wzruszalne.
Można uchylić się od jego skutków przez złożenie drugiego oświadczenia
to drugie oświadczenie powinno:
1. Powinno być złożone na piśmie
2. powinno być skierowane do adresata pierwszego oświadczenia albo do jego następcy
prawnego (np. spadkobierca)
3. w oświadczeniu tym trzeba zawrzeć informacje że składający je uchyla się od skutków
prawnych pierwszego oświadczenia
4. drugie oświadczenie musi być złożone nie póz
niej niż w ciągu roku od chwili ujawnienia
błędu
Adresat nie może skutecznie sprzeciwić się treści tego oś. Które ma charakter kształtujący i do jego
skuteczności nie jest potrzebne orzeczenie sądowe. Jeżeli jednak adresat kwestionuje jego treść
może wystąpić o powództwo do ustalenia że nie było przesłanek do uchylenia się od skutków
prawych pierwszego oświadczenia.
Jeżeli błąd wywołany został postępowaniem drugiej strony można uchylić się od skutków
złożonego oświadczenia nawet wtedy gdy błąd nie dotyczył praw i obowiązków stron i nie był
istotny
4. Groz
ba
z groz
bą mamy do czynienia wtedy gdy osoba żądającą złożenie oświadczenia zapowiada że w
razie jego niezłożenia spowodowane zostanie określona dolegliwość dla osoby mającej złożyć to
oświadczenie. Na groz
bę jako wadę można powołać się wtedy gdy
- jest bezprawna
- jest poważna
groz
ba bezprawna jest wtedy gdy:
- jej wykonanie złamałyby przepisy prawa
- jej spełnienie łamałyby zasady współżycia społecznego a więc miały by cel niegodziwy
Groz
ba jest bezprawna także wtedy gdy grożący zapowiada użycie środka legalnego ale w celu
niegodziwym np. zapowiada zawiadomienie prokuratora o znacznym przestępstwie drogowym
jeżeli osoba która ten czyn popełniła nie złoży określonego oświadczenia np. nie uzna długu albo
nie zapłaci łapówki.
13
Groz
ba może dotyczyć:
- naruszenia dóbr materialnych
- naruszenia dóbr niematerialnych
Groz
ba może pochodzić:
- od osoby bezpośrednio zainteresowanej uzyskaniem oświadczenia woli
- od osoby trzeciej np. od firmy windykacyjnej
Groz
ba może dotyczyć:
- dóbr osoby mającej złożyć oświadczenie woli
- dóbr osoby trzeciej
oświadczenie woli złożone pod wpływem groz
by nie jest bezwzględnie nieważne. Jest wzruszalne,
można uchylić się od jego skutków przez złożenie drogiego oświadczenia. To drugie oświadczenie
powinno spełniać takie warunki jakie spełniać ma drugie oświadczenie przy błędzie z tą różnica ze
termin jego złożenia jest od chwili ustana stanu obawy że groz
ba zostanie spełniona
CZ
ŚĆ SKA
ADOWA CZYNNOÅšCI PRAWNEJ
w czynności prawnej można wyróżnić takiego rodzaju postanowienia:
1. Postanowienia przedmiotowo istotne ( essentiale negoti)
2. Postanowienia nieistotne ( naturialia negoti)
3. Postanowienia podmiotowo istotne ( accidentalia negoti)
1. Postanowienia przedmiotowo istotne (bez nich nie ma umowy)
zalicza się takie postanowienia bez których uzgodnienia których czynność prawna nie mogłaby
dojść do skutku. Na podstawie tych postanowień można dochodzić jedną czynność prawną od
drugiej a zarazem zakwalifikować daną czynność do właściwych przepisów ustawy
2. Postanowienia nieistotne ( bez nich może dojść do skutku umowa)
Są to postanowienia, bez których czynność prawna dochodzi do skutku, jeżeli zawiera
postanowienia przedmiotowo istotne. Czynność prawna wywołuje bowiem nie tylko skutki
prawne w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają w z przepisów prawa, zasad współżycia
społecznego i ustalonych zwyczajów (art. 56 KC)
3. Postanowienia Podmiotowo istotne
To takie postanowienia, które z woli stron czynności prawnej uznane zostały za istotne i znalazły
się w treści czynności prawnej. Bez tych postanowień czynność prawna może być uznana za
ważną i rodzić wszelkie przewidziane w niej skutki prawne. Przykładem postanowień podmiotowo
istotnych może być kara umowna. Strony umowy nie mają obowiązku płacenia kar, jeżeli kary te
nie zostanÄ… przewidziane w umowie.
DOPUSZCZALNA TREŚĆ
z punktu widzenia kształtowania treści czynności prawnej istotne znaczenie mają następujące
przepisy:
art 56 KC, art 58 KC art 353. 1 KC art 387 KC art 388 KC
Art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które
wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Art. 58. ż 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest
nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce
nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. ż 2. Nieważna
14
jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. ż 3. Jeżeli nieważnością jest
dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części,
chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie
zostałaby dokonana.
Art. 3531. (140) Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania,
byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom
współżycia społecznego.
Art. 387. ż 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. ż 2. Strona, która w chwili zawarcia
umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła,
obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie
wiedząc o niemożliwości świadczenia. Art. 388. ż 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe
położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie
przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili
zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona
może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w
wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
ż 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.
SKUTKI WADLIWOŚĆI CZYNNOŚCI PRAWNYCH (sankcje cywilno prawne)
wyróżnia się 4 rodzaje skutków wadliwości czynności prawnych:
1 nieważność bezwzględna czynności prawnej
2. nieważność względna czynności prawnej
3. Bezskuteczność zawieszona
4. Bezskuteczność względna
1. Nieważność bezwzględna
powstaje z mocy prawa. Do stwierdzenia tej nieważności nie jest potrzebne orzeczenie sądowe. W
postanowieniu sądowym sąd bierze pod uwagę z urzędu nieważność czynności prawnej
Nie są potrzebne wnioski stron. Strony mogą jednak wskazywać na nieważność czynności prawnej.
Orzeczenie sądowe które stwierdza nieważność czynności prawnej ma charakter stwierdzający a nie
konstytutywny. Bezwzględna nieważność istnieje od początku jej dokonania a nie od chwili
ewentualnego stwierdzenia nieważności przez sąd.
Czynność prawna nieważna nie rodzi skutków prawnych w jej wyrażonych. Natomiast może rodzić
inne skutki np. obowiązek zapłacenia drugiej stronie odszkodowania.
Świadczenie spełnione na podstawie nieważności czynu prawnego podlegające zwrotowi.
Przyczyny nieważności bezwzględnej określone są konkretnymi przepisami prawa art 58kc
nieważne są czynności prawne które:
- naruszają bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa
- dokonywane zostały w celu obejścia przepisów prawa
- naruszają zasady współżycia społecznego
Nieważna jest czynność prawna także wtedy gdy została dokonana w stanie wyłączającym
świadome podejmowanie decyzji lub jej wyrażenie albo czynności prawne dla dokonywania pozoru
Nieważna jest czynność prawna dokonana przez osobę której nie przysługuje zdolność do
czynności prawnej a także ta która dokonana została bez zachowania formy szczególnej
zastrzeżonej pod rygorem nieważności.
2. Nieważność względną czynności prawnej
15
Względna nieważność czynności prawnej polega na tym, że czynność taka wywołuje normalne
skutki prawne dopóki nie zostanie wzruszona, tzn. unieważniona. Unieważnienie może nastąpić w
drodze czynności sądowej albo pozasądowej. W drodze sądowej może dojść do unieważnienia
umowy prowadzącej do wyzysku. Natomiast poza sądowo może być unieważniona czynność
prawna dokonana pod wpływem błędu lub groz
by. Podmiot składający oświadczenie woli pod
wpływem błędu lub groz
by może uchylić się od skutków tego oświadczenia przez złożenie
drugiego oświadczenia woli. Złożenie drugiego oświadczenia woli pociąga za sobą nieważność
wcześniej złożonego oświadczenia woli, a tym samym nieważność czynności prawnej.
3. Bezskuteczność zawieszoną czynności prawnej
Do skuteczności niektórych czynności prawnych wymagana jest zgoda osoby trzeciej, np. zgoda
przedstawiciela na dokonanie czynności prawnej przez osobę o ograniczonej zdolności do
czynności prawnej. Jeżeli zgoda nie zostanie udzielona, czynność prawna staje się nieważna ex
34
tunc. Jeżeli zgoda zostanie udzielona, czynność wywołuje skutki prawne od początku. W okresie
od chwili dokonania czynności prawnej do chwili jej potwierdzenia przez osobę trzecią, czynność
prawna jest niezupełna, a jej skuteczność jest zawieszona.
4. Bezskuteczność względną
Bezskuteczność względna polega na tym, że dana czynność ma moc wiążącą dla jednych
podmiotów, a nie ma mocy wiążącej dla innych podmiotów. Przykładem takiej czynności może
być zawarcie umowy z naruszeniem interesu osoby trzeciej. Jeżeli np. podmiot A zawrze umowę
najmu lokalu z podmiotem B i lokalu podmiotowi B nie wyda, a następnie zawrze umowę
z podmiotem C i wyda temu podmiotowi lokal, to wykonanie umowy wobec podmiotu B stanie
się niemożliwe. Podmiot B będzie mógł w takim przypadku wystąpić z powództwem przeciwko
podmiotowi A i C o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowę zawartą między
podmiotami A i C. wystąpienie z takim powództwem będzie możliwe, jeżeli podmioty A i C miały
świadomość pokrzywdzenia osoby B. Umowa zachowa swoją moc między podmiotami A i C,
ale nie będzie dotyczyć podmiotu B. będzie w stosunku do niego nieważna, a więc bezskuteczna.
Przedmiot najmu musi być wydany osobie B, natomiast osobie C przysługiwać będzie ewentualne
roszczenie odszkodowawcze w stosunku do osoby A.
PRZEDSTAWICIELSTWO
Pojęcie przedstawicielstwa
Przedstawicielstwo polega na składaniu oświadczeń woli w imieniu i na rachunek innej osoby
reprezentowanej przez przedstawiciela. Stroną czynności prawnej dokonywanej przez
przedstawiciela jest osoba przez niego reprezentowana, a nie przedstawiciel. Jeżeli przedstawiciel
działa w granicach przysługującego mu umocowania, skutki prawne jego działania ponosi osoba
reprezentowana.
Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstw:
1. Przedstawicielstwo ustawowe
2. Pełnomocnictwo
Różnica miedzy tymi przedstawicielstwami wynika stąd, że inne jest w obu przypadkach z
ródło
umocowania przedstawiciela. y
ródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby
reprezentowanej, a z
ródłem umocowania przedstawiciela ustawowego jest przepis prawa,
w przypadku, gdy przedstawicielem jest rodzic, a postanowienie sÄ…du w przypadku,
gdy przedstawicielem jest inny podmiot, np. opiekun. Do przedstawicieli ustawowych zalicza siÄ™:
·ð Rodzica / ów
Rodzic jest przedstawicielem dla dziecka niepełnoletniego podlegającego władzy rodzicielskiej.
·ð Opiekun
Ustanawiany jest przez sąd opiekuńczy dla osoby niemającej zdolności do czynności prawnych,
a zarazem niepozostającej pod władzą rodzicielską
·ð Kurator
Jest ustanawiany przez sąd dla osób niepozostających pod władzą rodzicielską mających
ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a także dla innych osób, które ze względu na swoją
16
nieobecność nie mogą prowadzić swoich spraw.
·ð Doradca tymczasowy
Ustanawiany przez sąd dla osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie
W pozostałych przypadkach przedstawicielami są pełnomocnicy.
Instytucje podobne do przedstawicielstwa:
·ð Organ osoby prawnej
Różni się od przedstawiciela tym, że nie jest on odrębnym podmiotem prawa, lecz jest częścią
składową osoby prawnej. Jeżeli dokonuje czynności prawnej organ, to oznacza to, że dokonuje jej
sama osoba prawna. Skutki prawne działania organu ponosi osoba prawna.
·ð ZastÄ™pca poÅ›redni
Różni się od przedstawiciela tym, że dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, ale na
cudzy rachunek. To, co uzyska w wyniku dokonania czynności prawnej obowiązany jest przenieść
na osobę, na rzecz której działa. Typowym przykładem zastępcy pośredniego jest komisant.
Zbywa on lub nabywa rzecz we własnym imieniu, ale na rachunek komitenta zainteresowanego
zakupem lub sprzedażą określonej rzeczy.
·ð Pomocnik
Nie dokonuje czynności prawnych, tzn. nie składa oświadczenia woli, lecz jedynie ułatwia innej
osobie złożenie oświadczenia woli. Pomocnikiem może być np. notariusz, który spisuje
oświadczenie woli określonej osobie, tłumacz, doradca prawny. Czynności dokonywane przez
pomocnika mają charakter czynności faktycznych, a nie prawnych.
·ð PosÅ‚aniec
Nie składa oświadczenia woli, lecz przenosi oświadczenie innego podmiotu. Wykonuje więc
czynności faktyczne. Przykładem posłańca jest poczta, telegraf, goniec. Jeżeli w toku przenoszenia
oświadczenia woli dojdzie do jego zniekształcenia, podmiot składający takie oświadczenie może
powołać się na wadę oświadczenia w postaci błędu.
·ð UzupeÅ‚nianie treÅ›ci dokumentu podpisanego przez innÄ… osobÄ™ in blanco
Osoba uzupełniająca treść dokumentu nie składa własnego oświadczenia woli, lecz uzupełnia
oświadczenie osoby, która podpisała dokument na prośbę tej osoby. Oświadczenie woli w całości
z uzupełnieniem dokonanym przez inny podmiot należy do osoby podpisującej dokument.
Czynność dokonana przez osobę uzupełniającej dokument ma charakter czynności faktycznej,
a nie prawnej.
·ð Osoba przyjmujÄ…ca oÅ›wiadczenie woli
Jeżeli nie jest to przedstawiciel, lecz osoba działająca na rzecz adresata oświadczenia woli,
np. sekretarz w biurze zarządu spółki, to nie składa ona żadnego oświadczenia woli, lecz jedynie
wykonuje czynność techniczną. Jeżeli przyjmie od osoby trzeciej oświadczenie woli, to będzie to
oznaczać jedynie tyle, że oświadczenie woli zostało złożone z takim skutkiem, że adresat będzie
się mógł z nim zapoznać.
·ð Dzierżyciel
Nie składa oświadczenia woli, lecz jedynie włada cudzą rzeczą w interesie osoby powierzającej mu
tę rzecz. Przykładem dzierżyciela będzie przewoz
nik rzeczy, przedsiębiorca składowy, pełnomocnik
posługujący się rzeczami mocodawcy w interesie osoby reprezentowanej.
PEA
NOMOCNICTWO
y
ródła umocowania pełnomocnika
y
ródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby przez niego reprezentowanej.
Jest to jednostronna czynność prawna o charakterze upoważniającym. Pełnomocnictwo nie
zobowiązuje pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych, lecz jedynie przyznaje mu taką
kompetencjÄ™.
Zobowiązanie do dokonywania czynności prawnych przez pełnomocnika może wynikać z umowy
zawartej między pełnomocnikiem, a mocodawcą, np. z umowy zlecenia, czy umowy agencyjnych.
Pełnomocnictwo określa granice umocowania do dokonywania czynności prawnych. Może ono być
udzielone w dowolnej formie, tzn. w sposób dorozumiany, ustny, albo pisemny.
17
Od dowolności formy przepisy prawa mogą wprowadzać wyjątki. Forma pisemna przewidziana jest
w dwóch sytuacjach:
1. Wtedy, gdy do ważności czynności prawnej, która ma być dokonana przez pełnomocnika
wymagana jest forma pisemna, tzn. forma szczególna. Forma taka wymagana jest np. przy
sprzedaży nieruchomości.
2. Wtedy, gdy wymaga jej przepis szczególny, np. pełnomocnictwo ogólne wymaga formy
pisemnej pod rygorem nieważności.
y
ródłem umocowania pełnomocnika może być nie tylko oświadczenie woli osoby reprezentowanej,
lecz także oświadczenie woli pełnomocnika ustanowionego wcześniej przez osobę reprezentowaną.
Mamy wówczas do czynienia z tzw. dalszym pełnomocnictwem, czyli substytucją pełnomocnictwa.
Dalszy pełnomocnik (substytut) jest pełnomocnikiem osoby reprezentowanej przez pierwotnego
pełnomocnika, a nie pełnomocnikiem pełnomocnika, który ustanowił substytucję. Pełnomocnik,
który ustanowił substytuta zachowuje w dalszym ciągu swoje pełnomocnictwo. Zakres
pełnomocnictwa substytucyjnego nie może być szerszy, niż zakres pełnomocnictwa podstawowego.
Może być równy, albo węższy.
Trzecim z
ródłem umocowania pełnomocnika jest art. 97 KC. Wg tego przepisu osobę czynną w
lokalu przedsiębiorstwa przewidzianym do obsługi klientów uznaje się w razie wątpliwości za
umocowaną do dokonywania czynności prawnych zwykle dokonywanych w takim
przedsiębiorstwie. Z art. 97 KC wynika domniemanie prawne, że osoba czynna w lokalu jest
pełnomocnikiem przedsiębiorstwa.
Domniemania tego nie można obalić ex post. Natomiast można wyłączyć odpowiedzialność
przedsiębiorcy przez uprzedzenie z góry potencjalnych klientów, że osoba czynna w lokalu nie jest
uprawniona do dokonywania czynności prawnych na rachunek przedsiębiorstwa.
Pełnomocnik, jako druga strona czynności prawnej ( dokonywanie czynności z samym sobą )
Pełnomocnik w zasadzie nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje na rzecz
osoby reprezentowanej. Od tej zasady są dwa wyjątki, może dokonać czynności prawnej z samym
sobą, jeżeli:
1. Upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa
2. Wyłączona jest możliwość naruszenia przez pełnomocnika interesu osoby
reprezentowanej,
np. sprzedawca w przedsiębiorstwie dokonuje zakupu towaru w tym przedsiębiorstwie po
cenie urzędowo ustalonej. Możliwość pokrzywdzenia przedsiębiorstwa jest w takim
przypadku wyłączona.
Na takich samych zasadach pełnomocnik może dokonywać czynności prawnej w imieniu i na
rachunek
dwóch mocodawców, na rzecz których umowa ma być zawarta.
Dopuszczalność substytucji pełnomocnictwa
Pełnomocnik może ustanawiać dalszych pełnomocników w 3 przypadkach:
1. Wtedy, gdy upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa.
2. Wtedy, gdy upoważnia go do tego umowa będąca podstawą pełnomocnictwa, np. umowa
zlecenia.
3. Wtedy, gdy upoważnia go do tego przepis prawa, np. ustawa o adwokaturze, ustawa
o racach prawnych.
·ð PeÅ‚nomocnik rzekomy (falsus prokurator)
Osoba, która działa na cudzy rachunek bez pełnomocnictwa, albo przekracza granicę umocowania
nazywana jest rzekomym pełnomocnikiem. Czynność prawna dokonana przez rzekomego
pełnomocnika nie jest bezwzględnie nieważna. Jest czynnością niezupełną, do której skuteczności
wymagane jest potwierdzenie. Jeżeli osoba reprezentowana potwierdzi czynność dokonaną przez
rzekomego pełnomocnika, czynność ta będzie ważna od początku (ex tunc). Jeżeli osoba
reprezentowana nie potwierdzi takiej czynności, to czynność ta będzie od początku nieważna.
18
Rzekomy pełnomocnik będzie musiał zwrócić to, co uzyskał w wykonaniu umowy oraz naprawić
ewentualną szkodę. Potwierdzenie czynności powinno być dokonane w takiej formie, w jakiej
dokonana została sama czynność prawna. Druga strona czynności prawnej może wyznaczyć osobie
reprezentowanej przez rzekomego pełnomocnika termin do potwierdzenia czynności.
Po bezskutecznym upływie tego terminu druga strona czynności prawnej wyznaczająca ten termin
nie jest związana czynnością prawną.
Rodzaje pełnomocnictw
KC wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictw:
1. Pełnomocnictwo ogólne
Upoważnia do dokonywania czynności prawnych w granicach zwykłego zarządu. KC nie wymienia
i nie definiuje czynności zwykłego zarządu. W piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie
sądowym przyjmuje się, że do czynności zwykłego zarządu należy zaliczać takie czynności, które
mają na celu prowadzenie bieżących spraw osoby reprezentowanej przez pełnomocnika. Jeżeli
pełnomocnik prowadzi oddział przedsiębiorstwa, to będzie uprawniony do zakupu materiałów,
zatrudnienia pracowników, zbywania produktów, dokonywania bieżących remontów, itp.
W zakres zwykłego zarządu nie będą wchodzić takie czynności, jak:
o Zbycie przedsiębiorstwa
o Zbycie nieruchomości
o Darowizny
o Zawieranie ugód
o Itp.
Są to bowiem czynności, które mogą prowadzić do zmniejszenia potencjału ekonomicznego osoby
reprezentowanej. Do ich dokonania byłoby potrzebne pełnomocnictwo rodzajowe, lub
szczególne. Pełnomocnictwo ogólne wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Nie może
więc być udzielone ustnie, czy w sposób dorozumiany. Pełnomocnictwo znajduje z reguły
zastosowanie w przedsiębiorstwach wielozakładowych, w których kierownicy zakładów są zwykle
pełnomocnikami ogólnymi. Przedsiębiorstwo zwykle upoważnia takich kierowników do
ustanawiania dla działu, czy zakładu dalszych pełnomocników.
2. Pełnomocnictwo rodzajowe
Upoważnia do dokonywania czynności prawnych określonej kategorii, np. do zawierania umów
sprzedaży, umów o pracę, umów agencyjnych, itp. Pełnomocnictwo to może być udzielone
w dowolnej formie, chyba że przepis prawa wymaga formy szczególnej (pisemnej). Czynności
prawne dokonywane przez pełnomocnika rodzajowego mogą przekraczać granice zwykłego
zarzÄ…du.
3. Pełnomocnictwo szczególne
Upoważnia do dokonania jednej określonej czynności prawnej, np. do sprzedaży lub zakupu
nieruchomości. Może być ono udzielone w każdej formie, jeśli przepis szczególny nie wymaga
formy pisemnej, np. formy aktu notarialnego.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo wygasa w następujących przypadkach:
·ð Jeżeli jest to peÅ‚nomocnictwo do dokonania okreÅ›lonej czynnoÅ›ci prawnej, to wygasa z chwilÄ…
dokonania tej czynności.
·ð Jeżeli peÅ‚nomocnictwo zostaÅ‚o udzielone na czas oznaczony, to wygasa po upÅ‚ywie terminu,
w którym miało być wykonywane.
·ð PeÅ‚nomocnictwo udzielone na czas oznaczony lub nieoznaczony może być w każdej chwili
odwołane. Odwołanie pełnomocnictwa opartego na umowie, która zobowiązuje do dokonania
czynności prawnej wygasnąć może dopiero po wygaśnięciu tej umowy.
·ð PeÅ‚nomocnictwo wygasa z chwilÄ… Å›mierci peÅ‚nomocnika lub mocodawcy. Mocodawca może
jednak postanowić w treści pełnomocnictwa, że śmierć którejś ze stron nie powoduje jego
wygaśnięcia. Kompetencje wynikające w takim przypadku z treści pełnomocnictwa przechodzą na
spadkobierców. Podstawa do nieodwołalności pełnomocnictwa powinna wynikać z treści umowy.
·ð PeÅ‚nomocnictwo wygasa, jeżeli peÅ‚nomocnik zrzeknie siÄ™ peÅ‚nomocnictwa. Zrzeczenie siÄ™
19
pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną i nie wymaga uzasadnienia, ani zgody
drugiej strony
·ð PeÅ‚nomocnictwo wygasa z chwilÄ… utraty przez peÅ‚nomocnika zdolnoÅ›ci do czynnoÅ›ci prawnych.
Pełnomocnik nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych. Może mieć ograniczoną
zdolność. Ryzyko związane z działalnością pełnomocnika ponosi bowiem osoba reprezentowana,
która wybiera pełnomocnika. Jeżeli podmiotem udzielającym pełnomocnictwa jest osoba prawna,
pełnomocnictwo wygasa z chwilą rozwiązania takiej osoby (wykreślenia z KRS),
a także z chwilą upadłości lub postawienia w stan likwidacji.
Skutki wygaśnięcia pełnomocnictwa
Jeżeli były pełnomocnik dokona na rzecz osoby reprezentowanej czynności prawnej w granicach
dotychczasowego umocowania, czynność ta wywołuje skutki prawne dla osoby reprezentowanej,
jeżeli kontrahent działał w dobrej wierze, tzn. był przekonany, iż pełnomocnik ma umocowanie do
działania. W celu złagodzenia skutków działania byłego pełnomocnika przepis prawa upoważnia
osobę reprezentowaną do zażądania zwrotu dokumentu zawierającego pełnomocnictwo. Były
pełnomocnik może domagać się wydania mu uwierzytelnionego odpisu pełnomocnictwa. Na
odpisie tym podmiot reprezentowany ma prawo zamieścić zastrzeżenie, że pełnomocnictwo
wygasło
Prokura
Prokura jest pewną odmianą pełnomocnictwa zbliżoną w swojej istocie do pełnomocnictwa
ogólnego.
Między pełnomocnictwem ogólnym, a prokurą występują jednak dość istotne różnice.
Pełnomocnictwo może być ustanowione przez każdy podmiot, Natomiast prokurę może ustanowić
tylko przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez sąd w
ramach KRS. Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna,
Zakres umocowania prokurenta określony jest przepisami KC. Wg tych przepisów
prokurent uprawniony jest do dokonywania czynności prawnych, sądowych i pozasądowych
związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent nie może dokonywać czynności
wyłączonych ustawą, a mianowicie dotyczących zbycia przedsiębiorstwa, lub oddania go
do czasowego korzystania (np. dzierżawa). Nie może też zbywać, ani obciążać nieruchomości.
Do dokonywania czynności prawnych wyłączonych ustawą prokurent musiałby uzyskać
pełnomocnictwo szczególne lub rodzajowe. Prokurentem może być tylko osoba fizyczna,
której przysługuje pełna zdolność do czynności prawnych. Prokura może być w każdym czasie
odwołana. Odwołanie nie wymaga uzasadnienia. Prokura wygasa z chwilą śmierci prokurenta.
Wygasa także w przypadku wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru oraz ogłoszenia upadłości, czy
postawienia przedsiębiorcy w stan likwidacji. Wygasa także w przypadku przekształcenia
przedsiębiorcy (podziału, połączenia). Prokura może mieć charakter łączny albo samodzielny.
Jeżeli ma charakter łączny, decyzja kreująca prokurę powinna określać zasady współdziałania
prokurentów, tzn. łącznego podpisywania czynności dokonywanych na rzecz przedsiębiorcy. Brak
podpisu któregoś z prokurentów pociąga za sobą nieważność dokonanej czynności. Podpisy nie
muszą być składane równocześnie. Czynność staje się skuteczna dopiero po złożeniu ostatniego
podpisu.
Prokura może obejmować całe przedsiębiorstwo albo określony oddział przedsiębiorstwa. Nazywa
się wówczas prokurą oddziałową. Dokument kreujący prokurę musi być wystawiony
w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Dokument prokury podlega wpisowi do KRS.
Prokura nie może być przenoszona na inny podmiot. Wyłączona jest ustawowo substytucja prokury.
Prokurent może natomiast ustanawiać pełnomocników dla przedsiębiorcy.
20