ZobowiÄ…zania  obligatio
Instytucje justyniańskie
 Obligatio est iuris vinculum quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae
civitatis iura -,,zobowiązanie jest węzłem prawnym który zmusza nas do świadczenia czegos zgodnie z
prawami naszego państwa .
Zawsze jest tak ze dłużnik musi wykonać to co z treści danego zobowiązania wynika.
*Strona uprawniona  wierzyciel(creditor)
*Strona zobowiazana  dłuznik(debitor)
*Wierzytelność (creditum)  dług (debitum)
Spełnienie długu polega na wykonaniu świadczenia(solutio) czyli zachowaniu dłużnika zgodnym treścią
zobowiązania, mogło ono polegać na wielu typów zachowań.
Actiones in rem-wszystkie skargi poprzez które chronione jest prawo rzeczowe mają charakter actiones in rem
to znaczy że są skuteczne przeciwko każdej osobie naruszającej nasze władztwo(władztwo nad określonym
obiektem majątkowym)np. przypadku służebności vindicatio servitutes
Skarga Actio in personam:
Specyfika zobowiązań została też zawarta poprzez wyodrebnienie typu skargi która się nazywa actio in
personam-typ Skarg do której należą skargi wynikające z tej relacji prawnej nazywanej obligatio w której
wierzyciel może żądać określonego zachowania od jednej określonej osoby.
.
y
ródła powstania zobowiązań:
Obligatio obligatio obligatio
Ex contractu(z umowy) Ex delicto(z czynówNiedozwolonych) ex contractu ex delicto
Quasi es contractu quasi es delicto
Od nominalizmu kontraktowego ku zasadzie swobody umów:
Zasada swobody umów
Kontrakty
Nienazwane
(pacta vestita)
Kontrakty
Nazwane
Kontrakty nazwane to te które stają się z
ródłem zobowiązania wraz z chwilą zawarcia umowy. To są
takie umowy jak:
1.pożyczka (mutuum)
2.użyczenie (commodatum)
3.przechowanie (depositum)
4. kontrakt zastawniczy (pignus)
5.sprzedaż (emptio venditio)
6.najem (locatio conductio)
7.spółka (societas)
8.zlecenie (mandatum)
Kontrakty nienazwane, to grupa zobowiązań Synallagma czyli zobowiazania wzajemne, będzie to każda
umowa która przewiduje ze obie strony wzajemnie sobie cos świadczą.
np. sprzedaż
ZobowiÄ…zanie:
Daje abyś dał-do ut des
Daje abyś uczynil do ut facias  5 kg jabłek za usługę
Czynię abyś dał-facio ut des
Czynię abyś uczynił facio ut facias - usługa za usługę.
Constitutum
Przyrzeczenie jednostronna deklaracja może być z
ródłem zobowiązania gdy jest to przyrzeczenie zaplaty
istniejącego długu wlasnego albo istniejącego długu cudzego, po stronie wierzyciela daje to drugi instrument
prawny, taka praktyka dzis obowiazuje najczęściej w obrocie handlowym poprzez weksel bo latwiej jest
przeprowadzic egzekucje na podstawie weksla i tak samo było kiedys ale nie było weksla tylko przyrzeczenie
Receptum np. arbitra, bankiera
Jednostronne przyrzeczenie zapewniające o spełnieniu okreslonego obowiązku w przyszłości, receptum
bankiera ,splaci dlugi jego klienta do określonej wysokości, to cos co dzis jest gwarancja bankowa
Ogólnie przyrzeczenie nie rodziło zobowiązania, oprocz constitutum synallagma i receptum
pacta vestita
Umowy ubrane, obejmuja kontrakty nazwane i nienazwane,można się domagac ich spełnienia przy uzyciu
skargi
pacta nuda
Umowy gołe
pacta conventa servabo pacta sunt servanda zasada swobody umow i jej
będę strzegl zawartych umow granice  causa przyczyna
boni mores dobre obyczaje ,
natura contractus natura umowna
bona fides dobra wiara
Zobowiaznie naturalne
Obligatio naturalis pojawialo się w powiazaniu w którym jedna ze stron to jest niewolnik mógł być
wierzycielem swojego właściciela.Wynika raczej z natury niż z prawa cywilnego. Obejmuje zobowiązania osób
które nie miały zdolności majatkowej, gdy jest wykonana uwazana jest za świadczenie nalezne, zgodnie z
naturą.Nie można żadać zwrotu świadczenia wykonanego w zobowiązaniu naturalnym.
in natura debet -zobowiazenie człowieka godnego zaufania
naturalis obligatio-zobowiązanie wynikając z natury i sprawiedliwości, obejmuje powinności których nie
można dochodzic w drodze procesu np.z powodu przedawnione
Wielość podmiotow w stosunku obligatoryjnym
Nomina ipso iure divisa  wierzytelności dziela się z mocy prawa to zasada zgodnie z którą tyle zobowiązań
ile jest podmiotów. 90:3=30
wielosc dłużników:
-relacja dłużnik-wierzyciel
-rozliczenie miedzy współdłużnikami
wielosc wierzycieli:
-problemy jak wyzej
-istota zobowiazania solidarnego : stosunek zewnętrzny i stosunek wewnętrzny( w polsce jedno zobowiązanie),
z tego wynika uprawnienia do rozliczen regresowych
W ramach jednego zobowiązania może być wielosc wierzycieli i wielosc dłużników
Zmiana wierzyciela ,,wierzytelności przywieraja do kosci 
Zmiana wierzyciela- wierytelnosci przywieraja do kosci , trzy możliwości:
*Odnowienie (novatio) polega na tym ze dłużnik nie musiał wykonać swojego zobowiązania,ale że powstaje
nowe zobowiÄ…zanie.
*Przekazanie wierzytelności zastępcy procesowemu polegalo na tym ze wierzyciel ustanawiał pełnomocnika i
przekazywał mu wierzytelność,
*Wprowadzenie tzw. actio utilis dla nabywcy wierzytelności,
Etapy formowania siÄ™ tej konstrukcji prawnej :
Początkowo Actio utillis skarga wzorowana na skardze wierzyciela, i miał ją tylko nabywca majatku
spadkowego , póz
niej Dla nabywcy majatku spadkowego, wystąpił zarzut podstępu(exceptio doli) dla dłużnika
II w .Następowało powiadomienie dłużnika o przejściu wierzytelności.
W III w ta skarga wymaga świadczenia do rąk nabywcy wierzytelności.
Od VI w dochodzi do nabycia Actio utillis.
Umowa powoduje przejscie wierzytelności
actio directa na nabywce (pandektystyka)
Powiadomienie dłużnika przeslanka
przejscia wierzytelnosci (Code Civili)
Cessio actionis
 actio utilis
Umorzenie zobowiÄ…zania:
1.Umorzenia zobowiązania przez spełnienie świadczenia(solutio)
Czas spelnienia świadczenia mogł być nieokreślony,
Miejsce spełnienia świadczenia:
Określone miejsce mieszkania itp. Jeśli strony nie postanowiły nic co do miejsca spełnienie świadczenia to
miejsce to powinno być jak najmniej uciążliwe dla dłużnika np. jeśli przedmiotem świadczenia była rzecz
oznaczona indywidualnie to miejscem spełnienia zobowiązania jest miejsce położenia tej rzeczy w chwili
powstania zobowiÄ…zania, rzecz okreslona rodzajowo miejscem spelnieniea siwdczenia jest miejsce
zamieszkania dłużnika.
Spełnienie świadczenia przez osobe trzecia, to wszytsko zależy od tego co jest przedmiotem zobowiązania,
nie może jeśli to wynika ze szczególnych uzdolnien dłużnika to musi być wykonane przez niego osoboscie,
jesli jest to zaplata pieniędzy może kto zrobic każdy nawet bez zgody dłużnika
Spełnienie świadczenia do rak osoby innej jak wierzyciel w przypadku świadczenia w dobrej wierze do rak
byłego pelnomocnika to w tym przypadku prowadzilo to do umorzenia zobowiązania .
Umorzenie zobowiązanie przez spełnienie innego świadczenia(datio in solutum)
2. Umorzenia nie powiazane ze spełnieniem świadczenia
a) zwolnienie z długu, strony ustalaja ze wierzyciel rezygnuje ze swojego siwdczenia,i traci możliwość
przymusowego odzyskania zobowiÄ…zania
-acceptilatio : ustne potwierdzenie wykonania zobowiÄ…zania
-contrarius consensus: stosowane w odniesienu do kontraktow konsensualnych
b) potrÄ…cenie  compensatio
Przymusowość potracenia: nabywca majatku z licytacji, możliwość wnioskowania do pretora o odmowie
przyznania skargi nie uwzględniającej potracenia . Aż w koncu za Marka Aureliusza dopuszczalne przeciwko
takiej skardze zarzutu podstępu .
Związek miedzy potraceniem a dzialaniem dłużnika, chodzi o to czy dłużnik musi cokolwiek zrobic żeby
nastąpiło potracenie. Justynian wprowadzil zasade ze potracenie obejmuje z mocy prawa wszystkie skargi z
wydatkiem przysługującej oddającemu na przechowanie i dotyczy wierzytelności wymagalnych
jednorodzajowych i nie budzÄ…cych istotnych watpliwosci
c) odnowienie  novatio, polega na tym ze umorzenie zobowiÄ…zania jest powiazane z tym ze w miejsce
dotychczasowego zobowiązania powstaje nowe zobowiązanie i to nowe zobowiązanie musi się czymś rożnić
od tego zobowiązania umorzonego i np może się różnić:
*Osobą wierzyciela lub dłużnika dodanie
*BÄ…dz
usuniecie warunku warunku świadczenia
Zwłoka wierzyciela i dłużnika
Zwłoka dłużnika (mora debitoris)
Skutki prawne zwłoki dłużnika:
-przypisanie dłużnikowi odpowiedzialności także gdy po popadnieciu przez niego w zwloke świadczenia stało
się niemozliwe do spełnienia z przyczyn przez niego niezawinionych (D. 30, 47, 6);
-w zobowiązaniach pieniężnych bonae fidei powstał obowiązek zapłacenia przez dłużnika odsetek za czas
zwłoki ( G. 2,280).
Zwłoka wierzyciela (mora creditoris ) zostało zbudowane w ius comune
Istota zwloki wierzyciela polega na tym ze wierzyciel nie odbiera od dłużnika prawidłowo zaoferowanego
świadczenia. Bezczynność wierzyciela powodowala zmniejszenie zakresu odpowiedzialności
odszkodowawczej dłużnika.Mogł domagać się zwrotu wydatków i naprawienie szkody wywołanej tym ze
musiał dłużej zachować przedmiot świadczenia w przypadku świadczenia pieniężnego dłuznik mogł złozyć
cala należna wierzycielowi sumę do depozytu.
Upływ czasu a uprawienie wierzyciela
W V w konstytucja Teodozjusza II (C. 7,39,3,1) wprowadzono jako ogólny 30-letni termin przedawnienia
skarg.
Tak w ius comune w art. I w brzmieniu pierwotnym BGB-Paragraf 185 BGB (zm w . 2002) 3 lata
Polski kodeks zobowiązań 1933 przyjeto jako podstawowy termin przedawnienia 20 lat.
Art. 118 KC-10 lat
Odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę :
1.Szkoda jako następstwo czynu niedozwolonego
2.Szkoda jako następstwo niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy
3.Szkoda wynikającej z działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej
1.Odpowiedzialność odszkodowawcza na przykÅ‚adzie lex AquiliaÄ…ð w pierwotnej formie tej zasady
sprawca szkody odpowiadał także bez swojej winy
2.Odpowiedzialnosc z tytulu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania:
Zawarcie zobowiÄ…zania
2.Szkoda wywolania niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania
Sprzeczosc zachowania dłużnika z dobra wiara (wina)
Wina (culpa) contra bonam Fidem
niestarranność (culpa) zły zamiar (dolus)
culpa lata culpa levis
ciezkie niedbalstwo lekkie niedbalstwo
culpa levis in concreto nie dołożenie staranności& .
culpa levis in abstracto nie dołożenie staranności jaka oczekiwalibyśmy od starannego ojca rodziny
utilitas bona fides
w zobowiazaniu umownym wykazaliśmy ze powstala szkoda ze ta szkoda jest skutkiem dzialania
zamierzonego to mogliśmy się domagac od niego odszkodowania
3.Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (stict liability), wynikającej z działania lub zaniechania osoby
odpowiedzialnej.
-Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta ,,domowe  ,,niezgodnie ze swoja natura 
-Odpowiedzialność za tzw quasi delikty, odpowiada ten kto wynajął pomieszczenie
*Obowiązek strzeżenia (custodia).
Ogólne Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej:
1.Od bezprawności ku winie, zawinione bezprawne działanie
2.Związek przyczynowy miedzy bezprawnym działaniem a wynikła w jego skutek szkodą,
3.Szkoda (damnum)- szkoda jest następstwem zachowania sprawcy
Damnum iniuria datum  bezprawne wyrzÄ…dzenie szkody
siÅ‚a wyższa (vis maior), użyczenie Ä…ð gdy cos siÄ™ stanie z danÄ… rzecza niezależnie ,w ramach sily wyzszej nie
ma skargi
Zasada pełnego odszkodowaniana jej podstawie mialo się usunąć wszelkie skutki:
Skargi:
1.certum- skarga domagająca się kwoty piniężnej
2.Id quod interest i ex fide bona (sedzia ustala wysokość odszkodowania sam)
Damnum emergens: wartość bezpośredniego uszczerbku majatkowego
Lucrum cessans: utracone korzyści
Pojawienie się zasady compensatio lucri cum damno(łac. potrącenie zysku ze stratą, sytuacja w której jedno
zdarzenie szkodzÄ…ce, staje siÄ™ dla poszkodowanego z
ródłem zarówno straty jak i korzyści, np. na skutek
niewłaściwego remontu zawalił się dom - strata, ale odzyskano i sprzedano cegły - zysk), obecnej chociażby
Polskim porzÄ…dku prawnym.
Odszkodowanie a kara pieniezna i kara umowna:
Kara pieniezna w zobowiÄ…zaniach deliktowych " funkcja represyjna
 " skargi karne, skargi mieszane
Kara umowna(stipulatio poenae) " funkcja odszkodowawcza
(wiąże się z umową stypulacyjną) " funkcja stymulacyjna
ZobowiÄ…zania umowne:
W praktyce i teorii prawa odnosimy się do ogólnej teorii umów, a więc mamy ogólne pojęcie,umowy jako
z
ródła zobowiązania.I z tą ogólną definicją umowy rozpatrujemy kwestie co do zawarcia umowy, co do jej
treści co do skutku względem osób 3 oraz zmiany okoliczności po zawarciu tej umowy.
To jest konsekwencja nominalizmu kontraktowego, czyli zasady że tylko niektóre postacie umów rodziły
prawny obowiązek ich wykonania, czyli tylko niektóre były z
ródłem zobowiązania.Z czasem jednak ten
nominalizm został odrzucony i w opozycji do niego pojawia się zasada swobody umów, której istota polega na
tym że strony mogą swobodnie ukształtować treść umowy, która rodzi prawny obowiązek jej wykonania w
granicach określonych przez porządek prawny.
Przy budowie tej ogólnej teorii umów wykorzystywano pewne elementy dorobku antycznego prawa
rzymskiego.PierwszÄ… kwestiÄ… rozpatrywanÄ… w tej zasadzie jest pytanie o zawarcie umowy.
Czyli co musi się zdarzyć?? Jakie przesłanki muszą być spełnione aby porozumienie stało się z
ródłem
uprawnienia i obowiązku prawnego, czyli stało się z
ródłem zobowiązania???
Zawarcie umowy:
Podstawą jest tu słówko conventio-umowa, czyli zgodne porozumienie stron co do treści zawieranej umowy.
W antycznym nie zawsze było tak że sama umowa, rodziła prawny skutek jej wykonania.I określono 4 sytuacje
które bierzemy pod uwagę czy porozumienie doprowadziło do powstania zobowiązania:
1. Można mówić o tym że antycznym prawie rzymskim wyodrebniono grupę zobowiązań umownych z tym że
rzeczowych, lub inaczej realnych, i oznaczało to że obok conventio w tego typu zobowiązaniach wymagano
przekazania rzeczy (res).Czyli do powstania skutku zobowiązania musiały łącznie powstać te 2 elementy.
Takim typem umowy była chociażby pożyczka.
2.Drugim typem kontraktów były kontrakty werbalne, od łac. Słowa verbis, istotą tego typu kontraków było
to że osiągnięcie tego porozumienia stron było osiągane przez wypowiedzenie słów (verba).Takim najbardziej
charakterysytycznym typem kontraktu werbalnego był kontrakt określany mianem stypulacji. Polegał na tym ze
dwie stron musiały stanąć naprzeciwko siebie na tyle żeby mogły się wzajemnie słyszeć, i jedna z tych stron
zadawała pytanie(wierzyciel)a druga odpowiadała na nie(dłużnik).
Np.
W:Czy przyrzekasz oddać 1000??
D:Tak przyrzekam
Dzisiaj ta forma nie jest już spotykana jako przykład z obecnej praktyki można podać przyrzeczenie publiczne.
3.Trzecią grupą kontraktów są kontrakty literalne, od łac. Litersis czyli chodzi o użycie pisma.W związku z
tym powstanie zobowiązania wymagało 2 elementów czyli conventio oraz tego by te porozumienie znalazło się
na piśmie.Czyli zapis w sensie technicznym był przesłanką powstania zobowiązania.Zobowiązanie mogło
zostać wykonane tylko za okazaniem tego dokumentu(zapisu).
4.Czwartym typem kontraktów były kontrakty konsensualne, czyli ważne już na mocy samego porozumienia
stron.Nazwę brały od łac.consensus-zgoda, porozumienie.Istotne było to że to porozumienie mogło być
osiągnięte w dowolny sposób.Typem takiego kontraktu był kontrakt sprzedaży.
Mówiąc o zawrciu umowy należy wspomnieć pare słów o instytucji zadatku.
zadatek (arrha)
W antycznej rzymskiej praktyce zadatek pojawił się w powiązaniu z umową sprzedaży.Sens dania zadatku było
to że był on dowodem zawarcia umowy sprzedaży.W obrocie handlowym najważniejsza jest jego pewność
dlatego skłąniamy się do umów w formie pisemnej i taką też dodatkową funkcję pełnił zadatek. Zadatkiem
mogło być coś co jest materialne(przedmiot gatunkowo oznaczony-kwota pieniężna ale także przedmiot
indywidualnie oznaczony-pierścień, obraz itp.).I tak w przypadku wykonania zobowiązania to co stanowiło
zadatek podlegało zwrotowi, w przypadku kwoty pieniężnej mogła być ona uznana za część ceny(zaliczka).
W części rzymu bedzącej pod wpływem kultury greckiej wprowadzono zadatek mający dalej idące
konsekwencje.Otóż wreczenie zadatku w tym typie traktowano jako upoważnienie do jednostronnego
odstąpienia od umowy, ale tylko w czasie po jej zawarciu a przed jej wykonaniem.Pomysł grecki polegał na
tym żeby uczynić tą instytucję bardziej elastyczną.
Oba te typy weszły do kompilacji Justyniańskiej.Kwestię wyboru między zadatkiem rzymskim (arrha
confiramtoria): jako dowód zawarcia kontraku,a greckim (arrha poenitentialis) jako dozwolonym
odstapieniem od umowy.
Pytanie zwiÄ…zane z zawrciem skutecznej umowy??? Jest pytanie o cause umowy???
causa umowy:
Słowo causa-rozumie się jako cel, przyczyna.Było oceniane gdy badano skutki przesunięć
majątkowych.Wyróżnia się 3 obszary używania słowa causa w romanistycznej tradycji prawnej.Było używane
w dwóch specyficznych kontekstach:
Pierwszy z nich to posługiwanie się słówkiem causa w ramach synallagma, czyli w zobowiązaniach
wzajemnych, np.zamiana polegająca na wymianie 2 obiektów czy przedmiotów.Dlatego wprowadzono słówko
causa dla oznaczenia tego pierwszego świadczenia jako przyczynę albo podstawę dla wykonania świadczenia
wzajemnego.
Drugi przypadek to używanie słówa causa w odniesieniu do kontraktów werbalnym, czyli ustnym stipulatio.
Czynność dokonywana pomiedzy dwiema stronami, wierzyciel kierował pytanie do dłużnika które było treścią
zobowiązania czy przyrzekasz ze zapłacisz, odpowiedz
uznawano za podstawę tego by dłużnik był związany
prawnie danym przyrzeczniemi to ta przyczyna powstania przyrzeczenia to była causa.
W póz
nośredniowiecznym prawie zbudowano maksymę pacta sunt servanda i początkowo tedy zaczyna
wchodzić zasada umów czyli to że każda umowa rodzi prawny skutek jej wykonania.
Powstaje pytanie czy rzeczywiście każda????
Są jednakże granice w/w zasady.Pierwszym etapem było pojwienie się właśnie słóka causa zgodnie z którym
należy wykonywać każdą umowę o ile została ona wykonana w sposób rozważny, czyli po namyśle i ma
słuszną uzasadnioną przyczynę.
Causa jako granica zasady swobody umów jest obecna w prawie francuskim, włoskim i innych romańskich.
Nieuczciwość postepowania przy zawieraniu umowy:
Czy można postępować nieuczciwie przy zawieraniu umowy???
To pojęcie zostało relatywnie wąsko uchwycone.Postępowaniem nieuczciwym przy zawarciu umowy według
rzymian było działanie podstępne albo wykorzystanie przymusowego położenia kontrahenta.
*Podstep (dolus):to świadome dziąłanie polegające na umyślnym wprowadzeniu w błąd kontrahenta.
Obrazuje to casus ze sprzedażą działki patrz niżej przy sprzedaży.
*Wykorzystanie przymusowego położenia (metus)czyli bojaz
ni.
Obrazuje to casus: lekarz wymusił na pacjencie sprzedaż nieruchomość, w oparciu o to że on go wyleczy ale
jak ten mu sprzeda tą nieruchomość na określonych przez niego warunkach.
Interpretacja szła w tą stronę że jeśli chodziło o bojaz
ń to chodziło o miarę odważnego człowieka.(groz
ba
zagrożenia życia zdrowia swoje i najbliżych itp.)
Skutki obu tych działań były podobne otóż jeżeli taka umowa została zawarta a jeszcze nie została wykonana to
ten podmiot zastraszony mógł się powstrzymać od wykonania tak zawartej umowy.A gdyby wierzyciel
wymagał dokonania to można postawić mu zarzut podstępu lub bojaz
ni.
A co jeśli umowa została już wykonana??
Pokrzywdzony posiadał środki na podstawie których mógł odzyskać to co na podstawie takiej umowy utracił.I
to była skarga z tytułu podstępu lub bojaz
ni, ona obowiązywała w ciągu roku od zawarcia umowy.
*Inne przypadki nieuczciwości:
1.Niespodziewane wycofanie siÄ™ z zawarcia umowy.
2.Prowadzi negocjacje w sprawie umowy mimo iż wcale nie ma chęci jej zawarcia.
Culpa in contrahendo-wina w kontraktowaniu, wprowadziło to że z chwila podjecia czynności zmierzających
do zawarcia umowy powstaje miedzy stronami stosunek obligacyjny- milczaca umowa. (nastąpiło to dopiero w
XIX wieku, twórcą był Gustaw Ihnering)
Jak prowadzi się rozmowy na temat zawarcia umowy to musisz być lojalny bo kto zachowuje się nie lojalnie w
toku zawierania umowy musi zapłacić odszkodowanie.
Umowa została zawarta i pojawiają się wątpliwości co do treści umowy.
Szczególne zasady dotyczące interpretacji umów:
Konflikt pomiędzy dosłownym brzmieniem umowy a tym co było zamiarem stron w procesie jej zawierania:
Został on rozstrzygnięty w kierunku uznania rzeczywistej woli stron.Obrazuje to paremia:
In contractibus id sequimur quo actus est, w kontraktach podąża się za tym czego strony chciały.
Arbitralne usuwanie niejasności:
Zasada:In ambiguitas contra stipulatorem, w przypadku niejasności wybieramy rozwiązanie mniej korzystne
dla tego kto wywołał niejasność, czyli wierzyciela.(tego który odbiera przyrzeczenie).
Zasada: In dubio contra proferentem, w przypadku niejasności wybieramy rozwiązanie mniej korzystne dla
tej strony która ową umowę układała.
Problem ekwiwalentności świadczeń:
Czyli jeśli umawiamy się na jakieś świadczenie wzajemne to mamy tutaj pełną wolność.
Sprzedaje nieruchomość(700 m2)w Poznaniu za 2 tyś złoty.
Czy strony w ten sposób mogą się umówić???
Czy porządek prawny będzie oceniał tą relację świadczeń wzajemnych i ją ograniczał tak by było to
sprawiedliwe??
Punktem wyjścia w myśleniu prawników rzymskich jest badanie czy nie ma nieuczciwości,czyli czy nie ma
podstępu i bojaz
ni.Prawnicy rzymscy okresy przedklasycznego i klasycznego preferowali bardzo liberalne
podejście całkowitej swobody stron w określaniu relacji świadczeń wzajemnych.Granicą jest to aby oba
świadczenia miały rzeczywistą wartość majątkową.
Kolejny etap to sÄ… regulacje wprowadzone prze cesarza Dioklecjana:
1.Regulacja wprowadzona w końcu III stulecia n.e,to ochrona przed nadmiernym uszczerbkiem i ta regulacja
dotyczyła tylko nieruchomości,sens tej regulacji polegał na tym by cena była przynajmniej o połowę niższa od
prawdziwej.
2.Regulacja dotyczyła katalogu cen maxymalnych, nie przyjeło się jednak w praktyce.
Ta pierwsza regulacja się przyjeła i Justyniań przyjął ja do kompilacji, a stamtąd w wiekach średnich
utworzono z niej zasadę laesio enormis, nadmierny uszczerbek pokrzywdzenie.Pomysł prawników
średniowiecznych polegał na rozszerzeniu ekwiwalentności świadczeń na inne typy tranzakcji.Powiązano to w
póz
nym średniowieczu nad dyskusją o słusznej cenie(iustum pretium).Cena słuszna to ta obliczona według
ceny rynkowej.
Ocena niemożliwości spełnienia świadczenia:
1.Niemożność w chwili powstania zobowiązania, czyli niemożność pierwotną
2.Niemożność powstała po powstaniu zobowiązania, czyli niemożność następcza.Jej skutki zależą od tego czy
jest ona efektem zdarzeń zawinionych przez dłużnika czy też nie.Jak tak to odpowiadał a jak nie to nie
odpowiadał.
Rozważania prawników rzymskich ograniczały się tylko co do tej pierwszej.Wyrasta z niej zasada
Impossibilium nulla obligatio est-zobowiązanie jako świadczenie niemożliwe jest nieważne.Początkowo była
to tylko zasada racjonalności jadnakże póz
niej została przekształcona w zasadę prawa.
Wpływ nadzwyczajnej zmiany okoliczność na treść zobowiązania:
Casus:
Sprzedaje dom za 10 tys. z odroczonym terminem płatności a poz
niej siła nabywcza pieniądza spada i za 10 tys.
będę mógł kupić większy dom. I co teraz??
W toku dyskusji prawniczej problem ten narodził 2 rozwiązania:
1.Konsyliatorzy(Bartolus de Saxoferato)zobowiÄ…zanie rodzi obowiÄ…zek wykonania zobowiÄ…zania w takim
stanie jak zawarto umowÄ™(zasada rebus sic stantibus)
2.Kodeksy XXw. odrzucają zasadę rebus sic stantibus-substancji rzeczy, i dochodzi do zmiany treści lub
rozwiązania umowy na skutek nadzwyczajnych okoliczności.
Umowa na rzecz osoby trzeciej:
1.Zakaz na tego typu umowy wykształcił się w okresie prawa klasycznego i był oparty na zasadzie alteri
stipulari nemo potest, mówiącej iż wykluczone jest skuteczne prawnie przyrzeczenie świadczenia na rzecz
innej osoby niż wierzyciel.
2.Przezwyciężając ten zakaz w końcu III wieku osobie trzeciej zaczeła przysługiwać skarga actio utilis, na
podstawie której strony umawiały się że prawo odebranej na przechowanie rzeczy m wskazana osoba 3.
3.Jednakże już w prawie nowożytnym dopuszczono do obrotu handlowego umowy na rzecz osoby 3.
Klauzula dobrych obyczajów(boni mores) i dobrej wiary(bona fides)
Dobre obyczaje, to pojęcie o charakterze bardzo relatywnym.
1.W okresie republiki naruszenie obyczajów przodków(mores maiorum) było podstawą do nakładania
tzw.Sankcji cenzorskich.
2.Póz
niej dobre obyczaje stały się instrumentem ochrony pewnych dóbr i na pierwszy plan wysuwa tu się
ochrona rodziny.
Dobra wiara, miała za cel uelastycznić wybór sedziego przy orzekaniu.
1.Klauzula ex fide bona-zasÄ…dz
tyle ile należy się zgodnie z dobrą wiarą
2.Wartości decydujące o rozumieniu dobrej wiary-zgodnie z słowami Ulpiana dobra wiara to żyć zgodnie z
nakazami prawa,a więc żyć uczciwie(honeste vivere), nie czynić drugiemu szkody(alterum non laedere), oraz
oddać każdemu to co jest jego(suum quique tribuere).
Stipulatio jako zobowiÄ…zanie umowne
Był to typ kontraktu który rodził obowiązek wykonania z uwagi na formę..
Początkowo w prawie XII tablic jako akt formalny sponsio.Był to praktyczny kontrakt z punktu widzenia jego
uniwersalności zastosowania.Powstawała ona tak że jeśli 2 ściśle określone osoby wypowiedzą określone słowa
to trzeba wiązać skutki tej umowy.Ewolucja tej instytucji doprowadziła do łagodzenia rygoryzmu słownego, a
więc można już było użyć innych słów, nawet dopuszczono użycia innych języków niż łacina czy
greka.Konstytucja Leona w V w dopuściła każdą formę co wskazuje tendencje zmierzające ku zasadzie
swobody umów.
Kauzalność stypulacji polegała na tym iż skuteczność czynności była uzależniona od przyczyny tej
czynności.Stypulacja rodzi pełne skutki prawne jako czynność abstrakcyjna(niezleżnie od powodu złożenia
przyrzeczenia).
Systematyka rzymskich zobowiązań umownych:
1.Gaius podzielił umowy zobowiązaniowe na 4 grupy:Konsensualne, realne, literalne i werbalne.
2.Edykt pretorski zaś podzielił umowy zobowiązaniowe na 2 grupy czyli umowy ścisłego prawa(si certum
petetur) i umowy z klauzulÄ… ex fide bono.
3.Ale w toku ewolucji prawa rzymskiego wyróżnić też można umowy:
-jednostronnie zobowiązujące i tak np. stypulacja, pożyczka
-dwustronnie zobowiązujące i te podzielił na:
*zupełne-od początku ich obowiązywania obu stroną wobec siebie przysługują skargi i jest to np. sprzedaż
*niezupełne-z czasem obie osoby uzyskują określone skargi i jest to np.użyczenie.
Szczególe typy umów- można dokonywać podziału umów według różnych kryteriów, z antycznych
podreczników z prawa powszechnego czy odwołujący się do funkcji ekonomicznej określonych
typów umow, należy przy tym pamiętać o tym że nastąpiła ewolucja od nominalizmu
kontraktowego(tylko niektóre spośród umow uchwycone przez porządek prawny prowadziły do
powstania zobowiązania, oznacza to prawny obowiązek do ich wykonania,właściwe dla
antycznego prawa rzymskiego) ku zasadzie swobody umow(każda umowa oznacza prawny
obowiązek do jej wykonania, jest elementem prawa prywatnego od końca średniowiecza):
I grupa kontraktów to kontrakty których celem jest zbywanie
i nabywanie dóbr:
Wstęp:Te umowy mają za cel ułatwianie nam dokonywania tranzakcji gospodarczych:
Jedną z takich fundamentalnych tranzakcji gospodarczych jest porozumienie poprzez które zmierzamy aby
nabyć jakąś rzecz, czyli po prostu stać się właścicielem nieruchomości,laptopu,zegarka lub innej rzeczy, albo
zamienić to co mamy w swoim majątku na pieniądze.
Jaki typ kontraktu może być wykorzystany dla osiągnięcia tego celu gospodarczego???
1.UMOWA SPRZEDAŻY(EMPTIO VENDITIO)
2.UMOWA ZAMIANY(PERMUTATIO), powstała w ramach kontraktów nienazwanych a konkretnie realnych
opartych na schemacie  daję,abyś dał (do ut des)
3.DAROWIZNA(DONATIO)
Od czego zależy wybór miedzy tymi umowami??
Wybieramy otóż tę która jest najbardziej adekwatna,najbardziej elastyczna,odpowiada naszym potrzebom
praktycznym.
Występuje też rozróżnienie pomiędzy odpłatnym i nieodpłatnym zbywaniem/nabywaniem dóbr, i tak w
tych umowach nieodpłatną jest umowa darowizny zaś zamiana i sprzedaż należą do umów o charakterze
odpłatnym.
Najpopularniejszą z tych form po dziś dzień jest odpłatność dlatego też prawodawca podchodził dość nieufnie
do umów zawieranych nieodpłatnie dlatego też zmierzał on do ogrniczania oraz rejestracji darowizn już w
czasach antycznych.Wracając do form odpłatnych trzeba zauważyć że są one po prostu racjonalne
ekonomicznie.Jeżeli czegoś się wyzbywamy to chcieli byśmy coś otrzymać w zamian.
ROZRÓŻNIENIE NA SPRZEDAŻ I ZAMIAN
:
Początkowo wykorzystywano akt zwany mancipatio(jako czynność prowadząca do wymiany dóbr). I to był
przedsmak obu tych umów:
Póz
niej:
W przypadku sprzedaży mamy do czynienia z umową w ramach której przekazujemy towar a w zamian
otrzymujemy cenę wyrażoną w pieniądzach(stanowisko Prokulian w sporze dotyczącym czy cena w sprzedaży
musi być wyrażona w pieniądzach, głównych argumentem było to że przy pomocy pieniądza łatwiej odróżnimy
sprzedawce od kupujÄ…cego)
A w przypadku zamiany oba świadczenia mają charakter wzajemny.
 Umowa sprzedaży jest bardziej elastyczna, jednakże gdy tracimy zaufanie do pieniędzy poprzez gwałtowny
spadek siły nabywczej(czasy Dioklecjana) w czasie wtedy bardziej adekwatną jest umowa zamiany.
1.SPRZEDAÅ»:
Jakie są najważniejsze ustalenia najważniejsze problemy związane zawieraniem umowy sprzedaży możemy
wskazać odwołując się do doświadczenia prawników rzymskich???
Opisanie tego kontraktu było zorientowane na to aby możliwie jak najłatwiej i możliwie w jak najszerszym
zakresie ten kontrakt mógł być zawierany.Bo to ułatwia obrót.
Pojawia się pytanie czy wszystko jest na sprzedaż?? I z jakim momentem umowa dochodzi do skutku??
Prawnicy rzymscy odpowiadają na te pytania poprzez pojęcie łatwości i szerokiego zakresu umowy
sprzedaży.
Ta łatwość była osiągnięta poprzez to że do zawarcia umowy wystarczy porozumienie strona zawarte w
dowolny sposób(wiąże to się z tym iż sprzedaż należy do umów o charakterze konsensualnym a więc
dochodzącym do skutku obligacyjnego już z momentem kiedy osiągniemy porozumienie stron.Te
porozumienie dotyczyło towaru i ceny. Należy tu zauważyć że żeby zawrzec taką umowę czyli osiągnąć
porozumienie wcale nie musimy być przy niej obecni, możemy wyslać posłańca, listem z propozycją
oferty,zrobić to gestem w dowolny sposób żebyśmy się zrozumieli. Chwila zawarcia umowy jest oderwana,
niezależna od momentu wykonania umowy, to nie jest tak że umowe musimy wykoanać od razu możemy to
sobie przenieść w czasie, ale przed wszystkim mamy jasność sytuacji ekonomicznej.
Szeroki zakres przedmiotowy sprzedaży, czyli zakreślić pole tego co może być przedmiotem tranzakcji.
Pojawia tu się proste pytanie co można sprzedać??
Wszystkie obiekty majÄ…tkowe wchodzÄ…ce do indywidualnego majÄ…tku.
Przyjeła się zasada że nabyć można to co się ma jednakże rzeczywistość doprowadziła do rozciągnięcia umowy
sprzedaży na (emptio rei separate) sprzedaż rzeczy spodziewanej i (emptio spei)sprzedaż nadziei
To pierwsze oznaczało tranzakcję rzeczy która powinna powstać w normalnym toku zdarzeń w toku normalnej
dziąłalności gospodarczej.np. kupno plonów z określonego pola w określonym polu. Zagrożenie nie powstania
rzeczy.Specyfika tej sprzedaży polegała na tym że ona była pod warunkiem, to znaczy że tranzakcja wiązała
strony wtedy gdy ta rzecz powstała ale wiązała z mocą wsteczną,od momentu jej zawarcia. Jeżeli rzecz
powstała to strony musiąły ją wykonać jeśli zaś nie powstał to strony były wolne od zobowiązań.
To drugie można sobie wyobrazić ilustrując to przykładem.Jestem włąścicielem stawu i bardzo potrzebuje
pieniędzy więc zawieram tranzakcję w której oddaje panu złowione w tym stawie ryby za określoną kwotę
pieniędzy. Zawieramy więc tranzakcję która ma charakter losowy i jest jakaś szansa na złowienie ryb za tą
kwotę.Uważano iż przedmiotem tranzakcji jest sama ta szansa czyli powstanie tej szansy oznacza że kupujący
był zobowiązany także gdyby ta szansa się nie ziściął i żadnej ryby nie złowił. Poszerza to więc umowe
sprzedaży na obszar handlu ryzykiem. Jest to umowa losowa podobnie jak zadatek typu greckiego.Dzisiaj mają
szerszy zakres bo sÄ… to umowy opcyjne.
Istnieją jednakże wyjątki w zakresie przedmiotowym otóż wyłączono z obrotu rzecz szczególnie wartościowe
tzw- res extra comercium, organy ludzkie oraz przedmioty władzy/organów państwowych.
Na ile można uczynić zawarcie tej umowy elastyczną??
Już w prawie antycznym dopuszczono w kontrakcie umowy sprzedaży klauzule umożliwiające mocą
jednostronnej decyzji czy to sprzedawy czy kupujÄ…cego odstÄ…pienie od umowy.
Klauzule w interesie sprzedawcy:
1.Zastrzeżenie lepszej oferty, strony zawierajac umowe sprzedaży w ściśle określonym czasie jeżeli
sprzedający uzyska lepszą ofertę to musi o tym poinformować kupującegoi wtedy będzie mógł odstąpić od
umowy chyba że on ją przebije.
2.Klauzula przepadku, klauzula zabezpieczająca płatność, strony określały termin płatności i jeśli kupujący nie
zapłacił to ta część ceny przepada na rzecz sprzedawcy który odstępuje od umowy.
Klauzule w interesie kupujÄ…cego:
1.Sprzedaż na próbę, czyli wprowadzenie porozumienia że w ściśle określonym czasie kupujący może odstąpić
od umowy czyli zwrócić towar oraz uzyskać zwrot ceny.
2.Sprzedaż z zastrzeżeniem właśności, wynika z tradycji romanistycznej, dopiero jak zostanie zapłacona całość
ceny to własność rzeczy sprzedawanej przejdzie na kupującego.Pojawia się dopiero w ius commune, bo jeszcze
w prawie Justyniańskim wymagano zapłaty ceny dla przeniesienia własności.
Zawarcie umowy sprzedaży może nieść za sobą różne problemy:
1.Problem ryzyka uszkodzenia rzeczy, zniszczenia pomiedzy czasem zawarcia a wykonania umowy.
Ja sprzedaje konkretny zegarek za 1000 zł i ten ktoś odbierze go po 3 dniach ale po 2 dniach nasąpiło zawalenie
budynku gdzie on się znajdował. Co teraz??? Musze świadczyć cos innego??
Reguła ryzyko ponosi kupujący(periculum est emptoris).Ponosi on odpowiedzialność dlatego bo przypadły
mu ewentualne korzyści.Odnosi się tylko do rzeczy indywidualnie oznaczonej. Genus perire non censetur-
uważa się że gatunek nie ginie, czytaj rzecz gatunkowa nie przepada. I to w dużej mierze wpływa na to iż ta
zasada dotyczy rzeczy oznaczonych indywidualnie.
Powiązano ją z inną regułą ryzyko ponosi właściciel(casus sentit dominus).
2. Sprzedaż rzeczy objętej prawem rzeczowym osoby 3, współcześnie zwane wadą co do prawa.Taka
umowa była ważna lecz wadliwa.Jednakże bywały przypadki gdy umowa z automatu stawała się nieważną, i to
były przypadki gdy przedmiotem umowy sprzedaży była rzecz nie istniejąca bądz
nie możliwa do wykonania.
Wyobrazić można sobie tego rodzaju sytuację, kupiłem coś co jest własnością innej osoby albo ma jakieś
prawo rzeczowe obejmujące daną rzecz. Jak kupujący może się przed taką sytuacją bronić??
Ów problem odpowiedzialności sprzedawcy miał miejsce już w prawie XII tablic,tam dokonanie takiej
sprzedaży zawiera w sobie przyjęcie odpowiedzialności za przypadek odebrania rzeczy przez właściciela,
służyła temu skarga-actio auctoritatis, ów problem powrócił gdy sprzedaż w formie mancipatio zastąpił
kontrakt konsensualny emptio venditio.
W kontrakcie emptio venditio to jest odpowiedzilność, którą można oprzeć na zasadzie ewikcji(evicio),
sprzedawca będzie odpowiadał za wadę prawną rzeczy sprzedanej dopiero wtedy gdy ta osoba 3,mające te
prawo rzeczowe zacznie z niego korzystać(a to oznacza żę wytoczy proces w ramach którego będzie rządała
wydania przez kupującego rzeczy sprzedanej). Wystąpi ze skargą w przypadku własności rei vindicatio oraz w
przypadku służebności vindicatio servitutis lub inne w przypadku innego ograniczonego prawa rzeczowego.
Dopiero od tego momentu kupujący zyskiwał możliwość (w procesie opartym na zasadzie ewikcji) uczynienia
sprzedawcÄ™ odpowiedzialnym.
Jak to następowało, oraz jak zrobić by kupujący na tym nie stracił??
Kupujący najpierw musiał powiadomić sprzedawcę o toczącym się procesie, jeśli kupujący przegrał ten proces
i był zmuszony do wydania tej rzeczy osobie 3, lub był zmuszony do zapłaty wartości tej rzeczy osobie 3 to
przysługiwała mu skarga actio empti przeciwko sprzedającemu o zasądzenie kwoty która była należna zgodnie
z tym co należy się się ex fide bono-zgodnie z dobrą wiarą. Więc co to powinna być ta kwota?
Na pewno kwota ceny jaką zapłacił ale zgodnie z dobrą wiarą to mogło być też więcej, bo sędzia brał pod
uwagę okoliczności przypadku czyli zasądzał aktualną cenę a więc uwzględniającą wzrost cen, ale nie mógł
zarządzić mniej żeby nie doszło do szkody kupującego.
Wzrost cen rzeczy tego rodzaju, długopis kosztował 5 zł straciła długopis na rzecz koleżanki ale od tego czasu
długopisy podrożały do 7 zł, musi wiec sąd zasądzić 7zł by kupiła ona ten długopis.
Jest to więc pewien model który poprzez odwołanie się do dobrej wiary który gwarantował że kupujący był
chroniony przed pokrzywdzeniem. Bo jeżeli tracił to mógł żądać kwoty pienięznej, która była ekwiwalentem
według dobrej wiary. A więc to jest zaleta odpowiedzialności na zasadzie ewikcji bo ona nie wymagała pytania
czy sprzedawca wiedział o prawie osoby 3 względem tej rzeczy.
Natomist słabością tej odpowiedzialności polegała na tym że ona powstawała wtedy gdy osoba 3 zaczeła
wykonywać swoje uprawnienie, dlatego podmiot który zakupił daną rzecz żyje w niepewności.
W związku z tym w XIX wieku prawnicy nowożytni rozpoczeli działania żeby odejść od tej zasady ewikcji aby
usunąć tę niepewność. I w związku z tym zasadę ewikcji zastąpiono zasadą gwarancji tytułu, która polega na
tym,że jeśli by się okazało że ta rzecz kupiona jest objęta prawem osoby trzeciej to kupujący mógł odstąpić od
umowy i domagać się odszkodowania czyli zwrotu kwoty zgodnej z dobrą wiarą czyli ceny plus ewentualnej
różnicy wynikającej ze zmiany kosztów, czy jakiś uszczerbków majątkowych.
Odpowiadając na drugie pytanie jak chronić przed takimi umowami kupującego??
Otóż kupujący otzrymywał od sprzedawcy zapewnienie że dana rzecz jest wolna od wad, od jakiś obciążeń owa
klauzula nazywała się stypulacją gwarancyjną.
3.Sprzedaż rzeczy która nie miała oczekiwany przez kupującego właściwości(albo ma wady).
Powstają pytania co to są te właściwości ?? czego może oczekiwać kupujący??
Na ile sprzedający musi znać towar który sprzedaje?? Na ile musi sprzedać ryzyko ewentualnych jego wad o
których nie wie??
Pojawia się model pokazujący poszerzanie się odpowiedzialności za brak tych oczekiwanych właściwości.
I możemy wyróżnić tak jakby 3 etapy tej ewolucji tej odpowiedzilności:
1.Charakterystyczny dla prawa archaicznego kiedy to sprzedaży dokonywano w ramach korzystania z aktu
formalnego mancypacji i to było powiązanie z tym aktem szczególnej skargi actio de modo agri, istotne jest to
że w ramach tej sprzedaży mancypacyjnej przewidziano obiektywną odpowiedzialność sprzedawcy gruntu
jeżeli się okazało że rzeczywista powierzchnia gruntu jest mniejsza o tej którą wskazano w porozumieniu stron.
Czyli w tym bardzo wczesnym okresie wprowadzono bardzo ograniczoną bo tylko do nieruchomości
obiektywną odpowiedzialność sprzedawcy za ten brakujący fragment, która polegała na tym że sprzedający
musiał zapłacić kilkakrotną wartość brakującej powierzchnii gruntu.
2.Oczywiste jest że musimy znalez
ć jakieś odniesienie do tego problemu gdy umowe mancypacyjną zastąpił
kontrakt konsensualny emptio venditio.Odniesienie do tego problemu w ramach tego kontraktu zostÄ…Å‚o oparte
na przekonaniu, że nie akceptujemy zachowania sprzedającego które jest sprzeczne z dobrą wiarą, czyli
sprzedający będzie odpowiadał za wady rzeczy sprzedanej jeśli uznajemy że postępował on sprzecznie z dobrą
wiarą. Kiedy możemy to uznać???
Doskonale ilustruje to następujący casus. Chodzi o przypadek kiedy sprzedający wiedział że na gruncie który
sprzedaje nie może być postawiony żaden budynek. Mimo to sprzedał ten grunt zabudowany nie informując
kupującego że ten dom trzeba rozebrać.Sprzedał działkę kupującemu który działał w przekonaniu że będzie
miał dziąłkę zabudowaną i zataił informację że ta działka nie może pozstać działką zabudowaną.
Póżniej kupujący dowiedział się o danym zakazie i powstaje pytanie:
Czego kupujący może domagać się od sprzedającego???Czy zachowanie sprzedawcy było sprzeczne z dobrą
wiarÄ…??
Odpowiedz
prawników polegała na tym że jest sprzeczne z dobrą wiarą zatajenie wady, lub zapewnienie o
istnieniu właściwości których rzecz nie ma przez sprzedawcę.Czyli w tym przypadku zatajenie przed
kupującym informacji o istotnej dla niego okoliczności. Dlatego przyznano kupującemu skargę dzieki której
będzie mógł domagąc się tego co stracił, a stracił różnicę wartości miedzy działką którą nie można zabudowąć
a działką zabudowaną.Tą skargą była skarga actio empti.Specyficzną cechą tego modelu jest to że kupujący
musiał udowodnić iż sprzedawca wiedział o tej wadzie i nie poinformował go o niej.Z praktycznego punktu
widzenia kupującemu jest trudno udowodnić że sprzedawca wiedział o wadzie a więc ta ochrona często była
iluzoryczną,co zachęca do nieuczciwości.
3. Póz
niej nastąpiło ponowne przywrócenie tej odpowiedzialności obiektywnej kupującego ale w zupełnie inny
sposób i w zupełnie innym kontekście.Została ona wprowadzona w kontekście tranzakcji targowiskowych a
więc w handlu na targach i tylko w odniesieniu do zwierząt i niewolników.Ów model został zbudowany przez
edylów kurulnych którzy byli urzednikami rozstrzygającymi tego typu spory i którzy byli odpowiedzialni,
sprawowali nadzór nad targowiskiem.O co chodziło w tym moedlu?? Chodziło o to że właśnie w tego typu
tranzakcjach dochodziło do sprzedaży rzeczy wadliwej.Tak więc chodziło o przypadek że ta wada ukazywała
się kupującem w określonym czasie po dokonaniu zakupu.Na czym mogła polegać?? Na tym że było chore,
nieposłuszne, że uciekało itp. Uznano że tutaj się nie da podążać za tym modelem że kupujący musiał
udowodnić że sprzedający wiedział o istnieniu tej wady.Dlatego wprowadzono listę wad które jeśli się ujawniły
to prowadziły do odpowiedzialności sprzedawcy niezależnie czy wiedziął czy nie wiedział o powstałej
wadzie.Ta obiektywna odpowiedzialność została wprowadzona z powiązaniem 2 skarg, pokazują one w jaki
sposób ustalono uprawnienia kupujacego:
1.Actio redhibitoria, to była skarga która się wiązała z uprawnieniem kupującego do odstąpienia od sprzedaży
jeśli się wada ujawniła do 6 miesięcy od wydania rzeczy.W jej ramach kupujący był zobowiązany do zwrotu
rzeczy a zamian sprzedawca musiał zwrócić mu cenę(tą samą, nie uwzględniającą jej zmian)
2.Actio quanti minoris,wiązała się z żądaniem kupującego do obniżenia cen, czyli tak dowiedział że rzecz ma
wadę mimo to chce ją zatrzymać ale twierdzi że rzecz jest mniej warta czyli chce uzyskać różnicę ceny którą
zapłacił a ceny takiej wadliwej rzeczy.I to uprawnienie kupujący mógł wykonać w ciągu roku od wydania
rzeczy.
To doświadczenie handlu targowiskowego wpłyneło na nowy sposób rozumienia dobrej wiary przy ocenie
sprzedawcy w każdej postaci tranzakcji. Dochodzi więc do reinterpretacji pojęcia dobrej wiary:
1.W póz
nej republice przez pojęcie sprzeczności z dobrą wiarą polegała na zawinionym zachowaniu się
sprzedawcy.
2.Natomist ta interpretacja edylów kurulnych wprowadziła że sprzeczne z dobrą wiarą jest to że wydaje się
rzecz która nie ma typowych dla siebie właściwości, był to okres klasyczny.
A więc pytamy tylko czy rzecz którą kupiliśmy ma typowe dla siebie właściwości.Np.
Kupują od kogoś długopis, typową dla niego właściwością jest to że da się nim pisać. Ale jeżeli nie pisze to ja
się zgłaszam z tą wadą.I wtedy gdy ta wada się ukaże to niezależnie czy sprzedający wiedział czy też nie
stwierdzono że kupującemu przysługuje skarga o obniżenie ceny(zapłata tej różnicy jak wyżej przy Actio
quanti minoris, ale gdy wada jest tego rodzaju że rzecz jest całkowicie bezwartościowa(np.dziurawe naczynie)
to wtedy uznano że kupujący może żadać zwrotu całej ceny i oddać tą wadliwą rzecz.
3.DAROWIZNA(DONATIO):
Ta nieufność do umowy darowizny wyrażała się w tym że już w prawie przedklasycznym na mocy
szczególnej ustawy wprowadzono zakaz darowizn powyżej określonej wysokości.
Kolejnym ograniczeniem jest wprowadzenie w czasach Augusta w ogóle darowizn.
Dalej wprowadzono obowiÄ…zek rejestracji darowizn .
Póz
niej Justynian wprowadza formÄ™ pisemnÄ… darowizny .
Mówiąc najogólniej jednak darowizna nie była takim typowym konktraktem,ona raczej miała charakter prawny
czegoś co byśmy nazwali causa donandi,a więc przyczyna uzasadniająca przesunięcie majątkowe.
II grupa kontraktów to kontrakty służące do korzystania z
cudzego kapitału lub dóbr:
Chodzi tu o sytuację że ja nie mam pieniędzy a je potrzebuje i szukam instrumentu prawnego żeby je
pozyskać.I tak np nie mam zboża do prac szukam instrumentu który pozwoli mi skorzystać z cudzego zboża.
Czym one się od siebie różnią?? Oraz jakie jest pole wyboru i co będzie o tym wyborze decydowało??
1.POŻYCZKA(MUTUUM)- tylko konktakt pożyczki dawał nam możliwość skorzystania z cudzego kapitału, albo
z korzystania z cudzych rzeczy używanych.Istota kontraktu pożyczki polegała na tym że pożyczkodawca
przenosił na swojego kontrahenta(pożyczkobiorcę) własność określonej masy pieniędzy albo określonej masy
liczby miary rzeczy oznaczonych co do gatunku z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy, tego samego
rodzaju i tej samej jakości.Na gruncie prawa ta umowa rodzi pytanie:
W jakim momencie to zobowiązanie powstało??
W rzymskim rozumieniu pożyczka była umową realnąto znaczy że dla powstania zobowiązania obok
conventio(czyli popozumienia stron)wymagano przekazania przedmiotu pożyczki, ten przedmiot przechodził
na własność.
Jakie ryzyko ono ewentualnie za sobÄ… niesie??
Skoro pożyczka przechodzi na własność to pożyczkobiorca odpowiada jak właściciel.
Jak wygląda problem odpłaności???
Tutaj powtarzano myśl że pożyczka jest umową nieodpłatną. I że w ramach kontraktu pożyczki pożyczkodawca
może żadać zwrotu tylko takiej kwoty pieniężnej albo takiej masy rzeczy jaką przekazał pożyczkobiorcy.Tę
nieodpłatność pożyczki tłumaczono względami jej genezy bo tworzono ją zwykle w relacjach
przyjacielskich.Próbowano ją zmienić,eliminować ale nie nastąpiło to w ramach konstrukcji prawnej pożyczki.
2.UŻYCZENIE(COMMODATUM)-było kontraktem pozwalającym nam na korzystanie z cudzej rzeczy
niezużywalnej np.naczynia czy maszyny rolnicze. Jej istota polegała na tym że dający w użyczenie
przekazywał swoją rzecz danej osobie, i ta osoba czyli biorący w użyczenie zobowiązywał się do oddania tej
rzeczy w stanie nie pogorszonym.W przypadku tej umowy przekazanie tej rzeczy do używania nie prowadziło
do przejścia jej własności, i oznaczało to że użyczenie było nieodpłatną formą korzystania z cudzych dóbr.
3.NAJEM, DZIERŻAWA( LOCATIO CONDUCTIO REI)-umowa polegająca na korzystaniu z cudzej rzeczy.Jej
istota polegała na tym że wynajmujący/wydzierżawiający przekazuje rzecz do używania, ewentualnie do
używania i pobierania pożytków, natomiast najemca/dzierżawca zobowiązywał się do zwrotu tej rzeczy w
stanie nie pogorszonym oraz do zapłaty umówionego czynszu.Jest to typ umowy konsensualnej,czyli powstałej
w ramach porozumienia stron.
Czyli mamy 2 linie podziału na pożyczkę jako korzystanie z cudzego kapitału lub rzeczy zużywalnych(nie
oddamy tego co dostaliśmy) oraz korzystanie z cudzych rzeczy zużywalnych przy użyczeniu(nieodpłatnie) i
najmie/dzierżawie(odpłatnie).
W każdej z tych umów coś jest przekazywane i w związku z tym powstaje.
Ryzyko uszkodzenia lub utraty tej przekazanej rzeczy w/w umowach:
1.W umowie pożyczki dochodzi do przeniesienia własności tej rzeczy w konsekwencji to oznaczało że
pożyczkobiorca jako właściciel ponosił w całości ryzyko uszkodzenia lub utraty tego co mu przekazano.
Np.Pożyczył 20 000zł i chwile po tym, jak pożyczył ukradziono mu to, pytanie czy musi zwrócić??
Oczywiście że tak, tą samą kwotę!!
2 i 3.W przypadku użyczenia i najmu/dzierżawy przekazanie rzeczy nie wiązało się z przejściem
własności.Właścicielem pozostawał ten kto kolejno w umowie użyczenia dawał rzecz w użycznie i w umowie
locatio conductio rei dawał rzecz w najem/dzierżawę.
2.W przypadku umowy użyczenia, biorący w użyczenie ponosił odpowiedzialność za uszkodzenie lub utratę
rzeczy przekazanej gdy wynikło to z jego winy oraz wynikające z tzw.zwykłego przypadku.
Np.wziąłem w użyczenie książkę ale mi ja ukradli i to jest kwalifikowane jak przypadek i trzeba taką książkę
odkupić.
3.W przypadku kontraktu locatio conductio, czyli najmu/dzierżawy, najemca/dzierżawca odpowiada za
uszkodzenie lub utratę rzeczy w takim zakresie w jakim jest to następstwem jego nagannego działania, czyli w
jakim zakresie jest to przez niego zawinione.
Np.Zostawił w publicznym miejscu jakąś rzecz wziętą w najem, albo okazał się nie staranny i ta rzecz została
przez coś zmiażdżona.
WNIOSEK:ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI W KONTRAKCIE UŻYCZENIA BYA
ZNACZNIE SZERSZY NIÅ» W
KONTRAKCIE LOCATIO CONDUCTIO, DLATEGO ŻE ZAKRES KORZYŚCI(UTYLITAS) W UŻYCZENIU BYA

DALEJ ID
CY NIÅ» W UMOWIE LOCATIO CONDUCTIO.TO SI
WI
ŻE CHOCIAŻBY Z TYM IŻ W PRZYPADKU
UŻYCZENIA KORZYŚCI BYA
Y OSI
GANE ZA DARMO A NIE ODPA
ATNIE JAK TEJ DRUGIEJ UMOWIE.JEÅšLI
ZAÅš DO USZKODZENIA DOSZA
O W SKUTEK DZI
A
ANIA SIA
Y WYŻEJ TO W OBU TYCH UMOWACH
ODPOWIEDZILNOŚĆ PONOSIA
WA
AÅšCICIEL RZECZY NA PODSTAWIE MAKSYMY CASUS A NULLO
PRAESTATUR.
Realność pożyczki
Zawarcie tego kontraktu musiało się wiązać z przekazaniem przedmiotu pożyczki.Pierwsza faza
uelastycznienia umowy pożyczki, to powstała możliwość zawarcia kontraktu pożyczki w ten sposób że
pożyczkodawca przekazywał jakąś rzecz indywidualnie oznaczoną upoważniając pożyczkobiorcę do jej
sprzedania i uznawano że już z chwilą przekazania tej rzeczy indywidualnie oznaczonej została zawarta umowa
pożyczki.Poszerzono w ten sposób możliwość korzystania z tego kontraktu.Sens praktyczny był taki że te
umowy są skuteczne od momentu przekazania rzeczy która nie jest przedmiotem pożyczki.
Ta koncepcja znajduje odzwierciedlenie nawet w XIXwiecznych kodyfikacjach europejskich, chociażby w
Code Civil.Dopiero w XX wieku zauważono jest to rozwiązanie, które jest formalizmem prawnym, i ogranicza
elastyczność umowy pożyczki , i zaczęto dopuszczać zawarcie umowy pożyczki bez przekazania przedmiotu
pożyczki.Miało to odzwierciedlenie w prawie polskim oraz od 2002 w niemieckim kodeksie zobowiązań
wprowadzono umowę pożyczki jako kontrakt konsensualny.
Kwestia faktycznej odpłatności pożyczki
Jak żyć schematem prawnym który przewiduje nieodpłatność pożyczki??
Co zrobić gdy ta kontrukcja prawna zderza się z racjonalnością ekonomiczną??
Bez sensu jest żeby pożyczać pięniądze i nic z tego nie mieć.Mimo iż podtrzymywano bezpłatność pożyczki to
w praktyce pożyczka była tranzakcją odpłatną a tę odpłatność gwarantowano poprzez towarzyszące umowie
pożyczki odrębne zobowiązanie o zapłatę odsetek, miało ono postać kontraktu stypulacji.
To jaki sens miało utrzymywanie nieopłatności pożyczki??
Ano taki że doszło do pożyczki i strony osobno nie umówiły się co do odsetek to pożyczkodawca nie mógł tych
odsetek rzadać.W praktyce antycznej pieniądze były użyczane na procent a powszechność tej praktyki
doprowadziła do ustalania maxymalnej wysokości odsetek,wprowadzono że powyżej pewnego pułapu nie
wolno pobierać odsetek(max 12% w stosunku rocznym a za Justyniana wynosiły one 6% rocznie)
NAJEM/DZIERŻAWA, kontrakt w ramach którego lokują się te tranzakcje ekonomiczne które my dzisiaj
nazywamy najmem lub dzierżawą.Ów kontrakt jest znacznie szerszą ramą prawną niż umowe które są pod tym
szydlem w czasach współczesnych.Daje bardziej różnorodne możliwości ekonomiczne. Rodził on się z relacji
pomiędzy 2 osobami gdzie jedna coś lokuje a druga coś rozprowadza.
1.Odpowiedzialność za rzeczy przekazane z wadą :
Jeżeli przekazywano rzecz to biorący w najem powinien mieć normalne prawo do korzystania, jeżeli nie ma
tego prawa to nie musi płacić czynszu.
Np.Wynajeło się dziurawe naczynia, za których wynajęcie trzeba było płacić czynsz mimo iż traciło się wino,
dlatego wynajmujący był zobowiązany do zwrotu za szkody wyrządzone na skutek wady rzeczy wynajętej.
2.Zdarzenia losowe a wyskość czynszu:
Dosokonale ilustruje to Rolnictwo.
Czy w przypadku gdy na wynajętym polu z powodu roku nieurodzaju plony były nikłe to ja musze płacić
czynsz??
Obowiązywały zasada ułamkowej części zbiorów, i w przypadku dużych plonów wyskość czynszu też była
wyższa i odwrotnie.
A co jeśli wystąpił nieurodzaj??
Otóż czynsz został obniżany lecz jeśli w póz
niejszych latach będzie urodzaj najemca jest zobowiązany do
wyrównania różnicy w czynszu z czasu obniżenia.
3.Stabilność pozycji najemcy/dzierżawcy:
*Utrata przedmiotu najmu/dzierżawy:
Pojawia się osoba 3 i wyrzuca najemcę z mieszkania.Powstaje pytanie jaki jest status najemcy/dzierżawcy, otóż
nie są oni ani właścicielami ani posiadaczami są oni dzierżycielami inaczej detentorami.Dopiero w
póz
nym średniowieczu uzyskują oni ochronę prawną względem osób 3 którą jest skarga Actio spolii-skarga
przeciw plądrującym, która pozwala na żadanie zwrotu rzeczy materialnej każdemu kto utracił jej faktyczne
władztwo.
*Swoboda rozwiÄ…zania kontraktu:
Wiąże się z pytaniem czy można w dowolnym momencie rozwiązać umowę???
Jeśli umowa jest umową na czas nieokreślony to tak.
A jak na określony to nie.
Jednakżę w średniowieczu wprowadzono instytucję okresów wypowiedzenia umowy, początkowo był to 1
miesiąc, z czasem zaczeło się to uzależniać od okresy trwania umowy.
*Zbycie przedmiotu najmu/dzierżawy w czasie czasie jego trwania:
Zgodnie z zasadą emptio tollit locatum-kupno uchyla najem,to kupujący może wyrzucić np.z mieszkania
najemcę w trybie natychmiastowym bez uwzględnienia żadnych terminów.Jednakże najemca nie pozostawał
bez niczego miał on otóż skargę odszkodowawczą do wynajmującego.
III grupa konktraktów to kontrakty,których celem jest
korzystanie z cudzych usług:
1.MANDATUM(UMOWA O ZLECENIE)-jest to umowa,której celem jest wykonanie konkretnych sytuacji
realnych lub prawnych,mandatariusza względem mandata lub osoby 3,inaczej mówiąc zleceniobiorca
nieodpłatnie spełnia świadczenie na rzecz zleceniodawcy.Początkowo było to nieodpłatne lecz póz
niej stało się
odpłatne i uiszczane jest honorarium, w prawie niemieckim na ten przykład jeśli nie ma mowy o
wynagrodzeniu to nie można rościć sobie prawa do uzyskania honorarium na podstawie umowy o zlecenie, tak
samo w rzymskim typie procesu kognicyjnego(profesorowie prawa, lekarze, geodeci, filozofowie
rzemieślnicynauczyciele i adwokaci). Jest to typ konktraktu konsensualnego, nierównoczesnego i
nieodpłatnego, ta nieodpłatność wiązała się z tym w/w honorarium zgodnie z reguła officium et amnictia-
zapłata tyczyła się osób obcych i dokonywali oni jej ex gratia-z łaski.
2.PRZECHOWANIE (DEPOSITUM)- kontrakt realny do edyktu pretorskiego, polegał na sprawowaniu pieczy nad
cudzym obiektem.Sprowadzał się więc do usługi polegającej na zachowaniu przez depozytariusza w stanie
niepogorszonym rzeczy ruchomej otrzymanej na przechowanie przez deponenta.Był to również kontrakt
nieodpłatny.
3.MOŻLIWOŚC KORZYSTANIA Z CUDZYCH RZECZY, USA
UG (LOCATIO CONDUCTIO) występuje w 2
postaciach, obie są odpłatne i tak wykonawca zobowiązuje się do wykonania określonego produktu/usługi w
zamian za wynagrodzenie :
a.) umowa o świadczenie usług -locatio conductio operarum-Np. zbieranie owoców
b.) umowa o dzieło-locatio conductio operis-Np.Stworzenie skryptu z prawa rzyskiego
Kiedy stosować umowę o zlecenie a kiedy locatio conductio??
Wobu umowach zabronione było ustanowienie podwykonawców, ale tylko w zależności o jakie usługi chodziło
otóż jeśli wykonanie usługi zależy od szczególnych umiejętności dłużnika,albo polega na tym że dłużnik będzie
bezpośrednio podporządkowany poleceniom wierzyciela to musi to wykonać osobiście, czyli zasadniczo
możliwość skorzystania z podwykonawców w takich sytuacjach była wykluczona.
Kompetencje dłużnika oraz swoboda jego dziąłania:
1.Pojęcie impertitia-odnosi się do umowy o dzieło , jest nagannym podjęcie zobowiązania którego nie umiem
wykonać, czyli nie posiadam określonych umiejętności czy właściwości niezbędnych do jego wykonania.
2.Udział podwykonawców w wykonaniu zobowiązania:
Casus z tym zwiÄ…zany:
Zlecono umowę o dostarczenie bloków marmurowych zlecowna podwykonawcom, i teraz podczas podróży te
bloki się rozleciały i kto ma odpowiadać i na jakiej zasadzie?? Trzeba najpierw powiedzieć że ja z tą szkodą nie
miałem nic wspólnego.A ci podwykonawcy mogą powiedzieć że oni nie mają z nami umowy tylko z naszym
dłużnikiem(osobą z którą zawarliśmy umowę o dzieło). Rozwiązanie rzymskich prawników jest następujące
otóż podwykonawca odpowiada za szkody które zostały przez niego wyrządzone jeśli były one dokonane w
sposób zawiniony.Jest to związane z zaganieniem winy w wyborze(culpa in eligendo-art. 429 KC).Postrzega
się podwykonawców jako przedłużenie ręki wykonawcy.
3.Swoboda dłużnika przy wykonaniu zobowiązania:
Pytanie ile swobody ma dłużnik wykonując określoną usługę??
Jeśli w ramach umowy zlecenie, zlecono mi kupić działkę ziemi to czy ja mogę ją kupić taniej, drożej itp??
Jeśli chodzi o zlecenie, przyjmujący zlecenie jest związany granicami zlecenia. Czyli mogę kupić działkę za
105 i to jest okazja ale nie mogę bo zleceniodawca kazał kupić za maksymalnie 100.
Swoboda dłużnika w umowie o dzieło??
Miał nieograniczoną swobodę.
A w umowie o świadczenia usług, dłużnik jest pozbawiony jakiejkolwiek swobody, wykonywał się w sposób
podporządkowany. Z tego w póz
niejszym okresie narodzi siÄ™ umowa o prace.
IV grupa kontraktów to kontrakty których celem jest
współdziałanie i koncentracja kapitału:
SOCIETAS(SPÓA
KA )- połączenie wkładu dla wspólnego celu, jako zobowiązanie umowne pojawiła się w
antycznym prawie rzymskim prawdopodobnie w II w p n e. Przed pojawiniem się spółki pewnym wzorcem dla
niej była wspólnota spadkobierców zwana Consorcium.Typowe postępowanie będzie polegało na tym żeby się
podzielić. Mówiąc o antycznym prawie rzymskim trzeba rozróżnić kontrakt spółki a bardzo szczególnych
spółek służących do realizacji funkcji publicznych.Takimi spółkami były spółkami były spółki dzierżawców
podatków(prywatyzacja usług publicznych, państwo z danego obszaru chce mieć tyle i tyle podatków dlatego
zawiera umowę z osobami prywatnymi i mówi że mają tą ilość ściągnąć a reszta różnica jest dla nich ów
system był bardzo efektywny).Rzymskie societas była fazą przyjściową.W póz
nym średniowieczu tworzono
spółki o charaterze handlowym. Prawnicy rzymscy bardzo mocno akcentowali ze w umowie spółki nie ma
miejsca na żadne antagonizmy, na żadną sprzeczność interesów. Ius fraternitatis, prawo braterskie, czyli
spółka oparta jako relacja braterska, byt spółki powiązany jest z konkretną konfiguracją personalną.Np spółkę
zakłada 4 osoby jeden z nich umiera to spółka przestaje istnieć.Możliwośc prowadzenia procesu możę być
dopiero po ustaniu spółki bo podczas jej trwania należy domniemywać ich lojalność.
Ze skargi można było skorzystać dopiero po rozwiązaniu spółki, a więc względem byłych wspólników i była to
Actio pro socio-odzkodawanie.
W sprzedaży próbujemy negocjować, bo mamy sprzeczne interesy, tak samo najem.
Warunkiem koniecznym powstania societas, osiagniecie porozumienia wszystkich wspólników co do celu i
wkładu(po co??). Celem mogło być połączenie całych swoich majątków, lub prowadzenia konkretnej
działaloności(np.tranzakcje zwiazane z handlem oliwek). Wkłady maja mięć wartość majątkową, one mogły
być wnoszone w rzeczach,pieniądzu, ale takżę na osobistym działaniu wspólnika(praca). Z tym wiąże się
udział w zyskach i stratach. Jeśli w pieniądzach to sytuacja jest prosta, ale jeśli nie to strony musiały określać
wartość wkładu.ustalalono że możę być to gestia stron. Ale czy dopuszczalne jest inny podział w zyskach a
inny w stratach??? Otóż strony mogą w przypadku do konktretnego wspólnika przyznać mu różny udziął w
zyskach i stratach ale zawierając umowę spółki nie może być sytuacji że któś może mieć tylko udziął w
zyskach a inny tylko w stratach. Jednakże niedopuszczalny jest przypadek ze jeden ze wspólników został
wyłaczony z udziału w zyskach i stratach to jest tzw. Lwia spółka.
Podsumowujac, jakie sÄ… konsekwencje zawarcia umowy??
Odrebnie należy rozpatrywać skutek zawarcia umowy pomiedzy współnikami i osobono względem osoby 3!!
Casus:
2 panie zawiązują spółkę której celem jest prowadzenie restauracji. Jedna pani kupuje oliwe od osoby 3, po
stronie kupującego jest obowiazek uiszczenia ceny, ale jedna pani mimo otrzymania oliwy nie uiściła ceny.
Według rzymskich wyobrażeń dłużnikiem byłaby tylko ta osoba która zawarła umowę.Skutek miedzy
wspólnikami pojawił się obowiazek lojalności(ius fraternitatis). Wątpliwość dotyczyła tego czy wspólnik
prowadząc sprawy spółki ma być tak staranny jakby działał w swoim imieniu czy nawet bardziej dziąłając
podobnie jak pater familias(ojciec rodziny)?? Dominował ten pierwszy poglad.
Zmiany gdy chodzi o skutki zawarcia spólki względem osób 3 prowadzone były przez konsyliatorów:
Zasada że wspólnik działa też na zlecenie swoich wsólników.
Działania 1 ze wspólników, mają skutek też względem reszty wpólników, odpowiadają oni solidarnie.
V grupa kontraktów to kontrakty służące ustanowieniu
zabezpieczenia wierzytelności:
Wyróżniamy w tym podziale kontraktów podział na kontrakty zabezpieczające wierzytelność rzeczowo i
obligacyjnie.
Zabezpieczenie obligacyjne wierzytelności:
1.Uniwersalność stypulacji, jako wypowiedzenia słów.wyróżnia się więc formą.Powstanie pytania i odpowiedzi
na nie.
Np.Czy przyżeka pan zwrócić 10 000 zł które panu pożyczam??
Tak przyżekam
I w ten sposób umowa doszła do skutku.
2.Ustalenie fideussio jako szczególnego typu przyrzeczenie poręczyciela, ustanowienie takiego poręczyciela
zwiększa zdolność kredytową dłużnika głównego.W związku z tą konstrukcją wykształciły się zasady
odpowiedzialności poręczyciela:
*Akcesoryjność zobowiązań poręczyciela, jeśli istnieje odpowiedzialność dłużnika głównego to wtedy i
poręczyciel będzie odpowiedzialny.
*Rozdział odpowiedzialności pomiędzy współporęczycieli(beneficium divisionis)-wierzyciel może domagać
się wierzytelności w częściach od wypłacalnych współporęczycieli.
*Zasada subsydiarności odpowiedzialności poręczyciela-wierzyciel najpierw po wierzytelność musi się zwrócić
do dłużnika głównego, jeśli on nie będzie świadczył to może się zwrócić do poszczególnych poręczycieli. Jeśli
oni spłacą wierzytelność to mają roszczenie regresowe względem dłużnika głównego.
Zabezpieczenie rzeczowe wierzytelności:
1.Powiernicze przeniesienie własności w celu zabezpieczenia wierzytelności(fiducia-umowa wedle której gdy
ja dług spłacę to własność rzeczy do mnie powróci).
2.Umowa ustanawiajÄ…ca zastaw:
Zastaw ręczny(pignus)-przedmiot był przekazywany
Zastaw umowny(hypotheka)nie przekazuje faktycznego władztwa nad zastawioną rzeczą.
Obligatio quasi ex contractu -zobowiÄ…zania jakgdyby
umowne/jakgdyby kontraktowe
1.Bezpodstawne wzbogacenie:
3 przesłanki:
-przesunięcie majątkowe
-pozbawione prawnego uzasadanienia
-przekonanie że owe przesunięcie majątkowe jest nieuczciwe, sprzeczne ze sprawiedliwością
Casus:
Dokonuję przelewu przez pomyłkę, innej osobie, pytanie czy ten ktoś ma obowiązek zwrotu?? Czy należy
podejść do tego tak jak się pomyliłeś to twój problem.
Na gruncie tych dyskusji powstały,ogólne zasady rozwiąznia problemu bezpodstawnego wzbogacenia:
1.Nikt nie powinien stanąć się bogatszy wskutek pokrzywdzenia innej osoby.
Instrumentem prawnym służącym do realizacji tej ogólnej zasady i była skarga condictio, z uwagi na
abstrakcyjną formułę,która pozwalała domagać się ściśle określonej rzeczy lub ściśle określonej kwoty
pieniężnej bez wskazania przyczyny tego rządania.
To udzielanie ochrony prawnej zubożonemu polegało na odpowiedzi przez prawnika czy w konkretnym
przypadku przesunięcia majątkowego ta skarga conditio przysługuje czy też nie przysługuje??? Odnosząć to do
w/w casusu czyli czy przysługuje skarga temu dokonującemu przelewu względem przypadkowego odbiorcy??
Odpowiedz
była pozytywna.
Casus: Był testament na nim ustanowiony był legat, że jak zapłacisz 30 to nastąpi skutek(uwolniony zostanie
się jeden niewolnik) okazało się że testament jest nie ważny, a ten legatariusz zapłacił te 30.
Kolejnym krokiem w ewolucji bezpodstawnego wzbogacenia były pewne ugólnienia:
W I-II w póz
nej republice były rozważania które odnosiły się do konkretnego casusu i odpowiedz
na pytanie
czy tam skarga przysługuje czy nie???
Następnym uogólnieniem póz
noklasycznych grupach conditiones oraz w Justyniańskich figurach
conditiones a więc w VI w.n.e.
Grupy conditiones:
*Conditio ab initio sine causa, świadczenie od chwili spełnienia jest bezpodstawne.
*Causa finita, świadczenie początkowo było sensowne ale póz
niej straciło sens.Wypłata odszkodowania z
powodu utraty rzeczy. Oparta na casusie że pewna osoba oddała rzecz do prania, tą znikneła i ta osoba uzyskał
odszkodowanie, jednakże ta rzecz znalzła się póz
niej gdzieś w rzeczach tej osoby która uzyskała
odszkodowanie.Czy należny jest zwrot tego odszkodowania??
Dalej idące uogólnianie to są figury conditiones:
*Conditio causa data causa non secuta-przypadek brak świadczenia wzajemnego, może uzasadniać
potraktowanie tego pierwszego spełnionego świadczenia jako bezpodstawne.
*Conditio ob turpem vel iniustam causam-świadczenie niegodziwe, chodzi o sytuację kiedy nie ma żadnego
błędu ale uznajemy ten kto przyjmuje świadczenie działał w sposób nie uczciwy, nie godziwy.np.żądanie
okupu, by uniknąć jakiś niekorzystnych zdarzeń.
*conditio indebiti-świadczenie nienależne np.spłata nie istniejącego długu
*conditio sine causa-świadczenie bezpodstawne, ktoś otrzymał przysporzenie majątkowe i nie ma podstaw by
je zatrzymał.
*conditio furtiva-rzÄ…danie zwrotu rzeczy skradzionej
Pojawienie się Generalnej klauzuli bezpodstawnego wzbogacenia taka jest zawarta chociażby w Polskim
KC(Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do
wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.)Najpóz
niej instytucja
bezpodstawnego wzbogacenia pojawiła się w Wielkiej brytanii w 1991 roku.
2.Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia:
W tego typu umowie wyróżniamy osobę w której interesie działanie podjęto dominus negotii i osobę która
tych działań się podjęła czyli wykonawca gestor.W zamian zaś nie oczekując nic,a więc działając w sposób
altruistyczny.
Dominus negotii mógł korzystać ze skargi actio negotiorum gestorum directa i na jej podstawie było żadanie
wydania przez gestora tego co uzyskał w ramach w związku prowadzenia jego sprawy.
Gestor zaś posiadał skargę actio negotiorum gestorum contraria,w ramach której żądał zwrotu wydatków
poniesionych na prowadzeniej tej sprawy oraz zwolnienia z zaciągniętych w ramach wykonania czynności
zobowizań.
Zobowiązania z czynów niedozwolonych-ex delictio
Pojęcie czynu niedozwolonego:
*Czyn niedozwolony a przestępstwem:
Różnica polegała na tym że delikt uderza, narusza indywidualny interes jednostki a przestępstwo(crimen)to
zdarzenie które uderza w państwo,godzi we wspólnotę. I w konsekwencji jak był delikt to to czy sprawca
będzie odpowiadał to będzie sprawą poszkodowanego i jego krewnych.Natomiast jeżeli powstało przestępstwo
to wtedy państwo uruchamiało procedury.Prawo czynów niedozwolonych ma fundamentalne znaczenie dla
prawa karnego. Chociażby zasada indywidualej odpowiedzialność, odpowiedzialności osobistej sprawcy oraz
proces,ewolucja deliktów w szerszej perspektywie do Justyniana szła w tą stronę żeby niektóre delikty zostały
uznane za przestępstwa, ponieważ katalog przestępstw był bardzo ubogi i tak np. było tam przestępstwo
zabójstwa, z czasem jednak poszerza się zakres ingerencji państwa w życie obywateli a co za tym idzie
poszerza się katalog przestępstw chociażby poprzez wspomniane zasięganie z deliktów,
*ZobowiÄ…zanie z umowy a z czynu niedozwolonego:
Umowne polega na tym że dłużnik ma wykonać umowę.Jeśli jej nie wykona lub z
le jÄ… wykona to wtedy na
dłużniku mogą spoczywać jakieś ciężary np.odsteki, obowiązek zapłaty odszkodowania itp.
Odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego jej istota polegała na tym że ma ona stanowić dolegliwość
dla sprawcy.Czyli istotą tej odpowiedzialności jest represja.Polegała ona na tym że w niektórych czynach
niedozwolonych poszkodowanemu przysługiwały tzw.skargi karne, celem zaś tej skargi było dochodzenie tylko
i wyłącznie kary pieniężnej(kwota którą musił zapłacić sprawca czynu niedozwolonego za to że ją popełnił)
doskonale to czyn niedozwolony
Kradzieży (furtum)-. Co do kary piniężnej poszkodowany zależnie od postaci kradzieży mógł żadać 4 lub 2
krotności wartości tego co on ukradł.
Taką postacią był na przykład rabunek (rapina)- kradzież przy użyciu przemocy.
Bezprawne wyrządzenie szkody(Damnum iniuria datum)-pojawia się pojęcie skargi mieszanej, gdzie
poszkodowany miał skargę w której dochodził 2 rzeczy jednocześnie,odszkodowanie czyli wyrównanie tej
równowagi ekonomicznie oraz może dostać jeszcze więcej.
Odpowiedzialność współsprawców-wszyscy musieli płacić karę piniężną w pełnej wysokości,to się
kumulowało.
Zobowiązania deliktowe to zobowiązania ściśle powiązane ze sprawcą, jeśli umarł to odpowiedzialność nie
przechodziła na potomków/spadkobierców,za wyjątkiem prowadzonego już procesu.
Inaczej postrzegano sens tej odpowiedzialności miedzy zobowiązaniom z umowy a z czynu niedozwolonego
Zasada nominalizmu deliktowego, czyli jest to taka zasada iż odpowiedzialność deliktową powodują tylko
zdarzenia które porządek prawny nazywa deliktami.Należy zauważyć że lista deliktów nie była długa:
1.Kradzież(furtum)- pojawił się on już w ustawie XII tablic.Wyróżniano tam 2 postacie kradzieży:
jawną(furtum manifestum) i niejawną(furtum nec manifestum).Przewidywała różne sankcje w przypadku tej
pierwszej gdy sprawca został złapany na gorącym uczynku to można go było nawet zabić.W przypadku tej
drugiej kara piniężna w wyskości 2-krotności rzeczy skradzionej.Ewolucja polegała na humanizacji sankcji,
odrzucono możliwość zabicia a wprowadzono odpowiedzialność majątkową w wyskości spłaty 4-krotności
rzeczy skradzionej. Niezwykle istotne dla doświadczenia prawa rzymskiego jest w tym przypadku zbudowanie
w toku dyskusji prawników klasycznych definicji kradzieży, zakładano że każdy wie co to jest, intuicyjnie coś
komuś zabrałem.Definicja zbudowna przez jurysprudencję jest szersza, miało miejsce użycie pojęcia
podstępnego objęcia rzeczy w celu osiągnięcie korzyści.Gdy budowali tą definicję skupili się na interpretacji
słówka objąć:
1.Furtum ipsus rei-podstępne zabranie cudzej rzeczy w celu osiągnięcia korzyści
2.Furtum usus-korzystanie z cudzej rzeczy bez upoważniania do korzystania(np. często występowało w
przechowaniu)
3.Furtum posesionis-odebranie rzeczy własnej(zastawnikowi albo innemu posiadaczowi)
Jako szczególną postać kradzieży uznano fałszowanie odważników, oraz wytrącenie komuś z reki piniędzy
ale nie po to bym mógł je zabrać ale żeby ktoś inny to zrobił.
2.Bezprawne wyrzÄ…dzenie szkody(Damnum iniuria datum)- w ustawie XII tablic szersze pojecie
odpowiedzialności, przewidywano karę za groz
ne dla rolniczego społeczeństwa przypadki spalenia cudzego
stogu siana, cudzego domu, wycięcie drzew, itp.
Póz
niej pojawiła się lex aquilia z roku 287 skaładała się z 3 rozdziałów, przewidywało(rozdział 3)
odpowiedzialność za zniszczenie składnika cudzego majątku(rozdział 1,troche inaczej interpretowało
odpowiedzialność za zabicie zwierzęcia i niewolnika), które było następstem polegającym na spaleniu,
zburzeniu , złamaniu,uszkodzeniu, oraz (rozdział 2)odpowiedzialność za bezprawne umożenie cudzego
zobowiÄ…zania.
Czy bezkarnym powinien być ten kto wyrządził szkodę poprzez brak działania???
W odpowiedzi na pierwsze pytanie trzeba zauważyć przypadki uszkodzenia lub zniszczenia majątku zwalczane
były w ramach interpretacji inspirowanej przez lex Aquilia poprzez przełamywanie ograniczeń tego typu
ochrony deliktowej, poprzez przyznawanie skarg. W okresie procesu formularnego oznaczenie zarzucanego
sprawcy działania(zabił zwierzę)zastępowano innym określeniem o zabrawiniu zaniechania(zagłodził zwierzę).
Ów szeroki zakres odpowiedzialności na podstawie tej ustawy i analogii do niej doprowadził do powstania
pojęcia znanego dzisiejszemu prawoznawstwu otóż było to pojęcie klauzuli generalnej.Tak więc powstała
generalna klauzula deliktowa(Baldus de Ubaldis)
W XVII stuleci Hugo Grocjusz wyinterpretował zasadę iż każda szkoda wyrządzona w sposób zawiniony rodzi
odpowiedzialność odszkodowawczą.(Polska art.415-zasada winy).
Czy dla istnienie odp powinno być bez znaczenie nastawinie sprawcy??
Wina Aquiliańska:
Przesłankami odpowiedzialności z tytułu lex Aquilia to:
-wyrzÄ…dzenie szkody w cudzym majÄ…tku
-działanie sprawcy w określony w ustawie sposób
-oraz bezprawność tego działania
Ostatni z w/w warunków od czasów póz
nej republiki wiązany był z nastawieniem psychicznym sprawcy do
popełnionego czynu.Jusryści póz
norepublikańscy połączyli pojęcie bezprawności(iniura) z pojęciem
winy(culpa). Doprowadziło to do powstania tezy o zawinionym wyrządzeniu szkody(damnum culpa datum).
Nie podlegało dyskusji żę jeżli sprawca działał w zamiarze wyrządzenia szkody to za nią odpowiadał.Ale co
jeśli nie działał z tym zamiarem??
Np.ktoś zabił niewolnika ćwicząc na ulicy rzut oszczepem, albo poganiacz mułów spowodował śmierć
niewolnika bo nie porafił zatrzymać zwierzęcia.
W każdym z tych przypadków jurysta stawiał sobie pytanie czy sprawca dochował oczekiwanej staranności??
Otóż należy zauważyć że było to oceniane z obiektywnym wzorem zachowania w danych okolicznościach
opartym na typowych umiejętnościach i zdolnościach.
Takie rozumienie winy aquilinińskiej doprowadziło do powstania 2 rozwiązań(Ius commune):
Pierwszym jest to że wina przesądza o bezprawności czynu powodującego szkodę.
Drugim zaś to że wina polega na działaniu w złym zamiarze lub niestaranności(Pandektystyka)
Czy zawsze tak było??? Czy może były czyny wylączające odpowiedzialność Aquiliańską??
Oczywiście że tak w obecnej nauce prawa karnego taka sytuacja nosi nazwę kontratypu.
Okoliczności wyłaczające odpowiedzialność to:
1.Obrona konieczna, to sytuacja gdy ktoś broni się przed bezpośrednim i bezprawnym atakiem, nie mając
innej możliwości.
2.Stan wyższej konieczności,to sytuacja gdy ktoś wyrządził szkodę w cudzym majątku by usunąć inne
poważne zagrożenie(dobro poświęcone ma wartość mniejszą od dobra ratowanego)
3.Legalne użycie przemocy, nie odpowiada też urzędnik który wyrządził szkodę komuś lecz działał w ramach
swoich uprawnień.
4.Sporty walki, to sytuacja gdy dochodzi do szkody podczas uprawiania sportów walki, o ile szkoda ta była
wyrządzona zgodnie z zasadami współzawodnictwa o sławę.
Delikt iniurii czyli bezprawia
Ewolucja deliktu iniurii:
1.Według ustawy XII tablic delikt iniurii obejmował sytuację za odcięcie części ciała człowieka,złamanie mu
kości lub inne naruszenie jego nietykalności cielesnej jak spoliczkowanie.
2.Wedlug edyktów pretorów ów delikt obejmował:
*Przypadek obelgi słownej
*Przypadek naruszenia specyficznych obyczajów rzymskich
*Przypadek zwiÄ…zany z zamiarem szkodzenia konkretnej osobie
*Przypadek samowolnego bicia lub przesłuchiwania przy użyciu tortur jego niewolnika.
Pojęcie iniurii według Labeona, otóżstwierdził on że tym deliktem objęte jest każde dokonane świadomie
słowem lub czynem naruszenie dóbr osobistych innej osoby.Do katalogu tych dóbr zaliczano ciało, godność i
dobre imię.Powstało przekonanie że owe naruszenie ma być zrekompensowane w pieniądzu.
Ów pogląd został odrzucany z z
ródeł:
-chrześciajaństwa, zgodnie z zasadą wybaczaj tym którzy wyrządzili ci szkodę
-z przekonanie społeczeństwa o tym nie można komercjalizować odpowiedzialności ludzkiej.
Prawne konsekwencje naruszenia dóbr osobistych:
Sztywne stawki piniężne, wzrostu przemocy i spadek siły nabywczej piniądza spowodowały małą efektywność
owych stawek i dążono do zmian:
*Odpowiedzialność za cięższe przypadki odpowiedzialności cielesnej na podstawie Lex Cornelia de iniuris
*Wprowadzenie w praktyce pretorskiej skargi actio iniuriam, poszkodowany samodzielnie ustalał wysokość
kwoty piniężnej(orzekał ją oczywiście sędzia), poza wyjątkiem przypadku ciężkiej zniewagi w której tę kwotę
określał sam pretor.