P R A W O R Z Y M S K I E - Z O B O W I 
Z A N I A
1. Pojęcie zobowiązań.
Zobowiązanie (obligatio) jest to stosunek prawny między dwiema stronami, z których jedna jest
wierzycielem (creditor), a druga dłużnikiem (debitor). Węzeł obligacyjny istniał tylko pomiędzy wierzycielem
a dłużnikiem. Polegał on na uprawnieniu wierzyciela do żądania od dłużnika, ażeby spełnił na jego rzecz
obowiązek polegający na dare, facere lub praestare  czyli spełnieniu świadczenia. Wierzycielowi
przysługiwała wierzytelność  nomen, creditum; a na dłużniku ciążył dług  debitum.
W Instytucjach Justyniana  zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia pewnej
rzeczy według praw naszego państwa . Natomiast Paulus uważa, że  istota zobowiązania nie polega na tym,
ażeby jakąś rzecz albo służebność uczynić naszą, ale na tym, ażeby zmusić kogoś do dania nam czegoś albo do
czynienia, albo do świadczenia .
Zobowiązanie o opierało się na zasadzie równości stron, w tym sensie, że nie daje ono władzy
wierzycielowi nad dłużnikiem (odwrotnie niż np. przy patria potestas).
W prawie klasycznym zobowiÄ…zania zaliczano do res incorporales, podlegajÄ…cych obrotowi
gospodarczemu.
2. y
ródła zobowiązań.
Pierwotnie Rzymianie wyodrębniali dwa podstawowe z
ródła zobowiązań: kontrakty i delikty. Kontraktami
były umowy zaskarżalne wg ius civile, delikty  przestępstwa rodzące odpowiedzialność majątkową sprawcy z
mocy norm prawa prywatnego.
Według Gaiusa  każde zobowiązanie rodzi się albo z kontraktu albo z deliktu oraz  z różnego rodzaju
przyczyn .
W prawie justyniańskim nastąpił podział zobowiązań powstających  z różnego rodzaju przyczyn na dwie
dalsze kategorie: zobowiÄ…zania jak gdyby z kontraktu (obligationes quasi ex contractu) oraz zobowiÄ…zania jak
gdyby z deliktu (obligationes quasi ex delicto). Tak więc w prawie justyniańskim występował czwórpodział
zobowiązań ze względu na ich z
ródła powstania, na obligationes:
- ex contractu  czyli z umów zaskarżalnych wg prawa cywilnego
- quasi ex contractu  ze zdarzeń podobnych do kontraktów
- ex delicto  z przestępstw prawa prywatnego
- quasi ex delicto  ze zdarzeń podobnych do deliktów.
3. ZobowiÄ…zania cywilne i naturalne.
Ze względu na sankcję zobowiązania dzielimy na cywilne i naturalne. W przypadku niewykonania
zobowiązania przez dłużnika, wierzyciel ma na ogół możliwość szukania ochrony swojego prawa
podmiotowego, wnosząc powództwo do sądu. Zobowiązania są w zasadzie zaskarżalne.  W zasadzie , bowiem
w okresie klasycznym zaczęto wyodrębniać pewną grupę zobowiązań niezaskarżalnych, określając je mianem
1
naturalnych (obligationes naturales). Wówczas to przeciwstawiano zobowiązania naturalne zobowiązaniom
zaskarżalnym  czyli zobowiązaniom cywilnym (obligationes civiles).
Zobowiązaniami naturalnymi, były takie, które zaciągnięte zostały przez:
- niewolników
- osoby podległe tej samej patria potestas
- pupila i niewiastÄ™ zawierajÄ…cych kontrakty bez zgody opiekuna.
Zobowiązania naturalne nie miały ochrony procesowej, ale wywierały pewne skutki prawne, a mianowicie:
- wykonanie zobowiązania naturalnego oznaczało spełnienie obowiązku prawnego. Zaspokojony
wierzyciel mógł zatrzymać otrzymane świadczenie (soluti retentio), a dłużnik nie mógł już zabiegać o
jego zwrot
- wykonanie zobowiązania naturalnego można było zagwarantować przez zastaw lub poręczenie
- zwierzchnik, który odpowiadał wobec osób trzecich z tytułu peculium, a poprzednio udzielił kredytu
prowadzącemu peculium synowi lub niewolnikowi, mógł tę swoją naturalną należność pokryć w
pierwszej kolejności.
4. ZobowiÄ…zania jednostronne i dwustronne.
Zobowiązanie jednostronne polegało na tym, że jedna strona było tylko wierzycielem a druga tylko
dłużnikiem (np. przy pożyczce, przy zobowiązaniu z deliktu). W tego rodzaju zobowiązaniu istniała prosta
ochrona procesowa, istniaÅ‚o tylko jedno powództwo  do dyspozycji wierzyciela Ä…ð najczęściej byÅ‚y to
powództwa  ścisłego prawa .
Zobowiązania złożone (dwustronne) miały miejsce wtedy, gdy każda ze stron była równocześnie
i wierzycielem i dłużnikiem. W tego typu zobowiązaniach każdy z tych węzłów podlegał osobnemu umorzeniu
i miał osobną ochronę procesową. Wśród zobowiązań dwustronnych wyróżnia się:
- zobowiązania dwustronne zobowiązujące zupełne  powstają od razu przy zawiązywaniu niektórych
stosunków obligacyjnych np. przy sprzedaży kredytowej po obydwu stronach. Powstawały dwa węzły
obligacyjne. Obydwa świadczenia są formalnie równorzędne i powinny być spełnione równocześnie
- zobowiązania dwustronnie zobowiązujące niezupełne  powstaje zrazu jedno zobowiązanie.
5. ZobowiÄ…zania stricti iuris i bonae fidei.
Ze względu na zakres ochrony procesowej zobowiązania dzieliły się na stricti iuris i bonae fidei.
Zobowiązania  ścisłego prawa wywodziły się z dawnego ius civile. Wiązały one strony dokładnie według
treści stosunku prawnego. Przy umowach zaskarżalnych zobowiązania stricti iuris powstawały z kontraktów
jednostronnie zobowiązujących, czyli z kontraktów werbalnych, literalnych albo z pożyczki jako kontraktu
realnego. Ochrona procesowa była oparta na prawie ścisłym za pomocą condictiones.
Z zobowiązań bonae fidei powstał natomiast obowiązek świadczenia tego, czego można było się
spodziewać od uczciwego kontrahenta. Sędzia rozstrzygając taki spór oceniał, czy zachowanie obu stron było
zgodne z zasadami dobrej wiary. Sędzia mógł w szczególności: a) zasądzić uboczne należności (np. odsetki),
2
b) mógł brać pod uwagę pacta adiecta dodane do zobowiązania głównego, c) jeżeli dłużnik naruszył
odpowiednią staranność w wykonaniu zobowiązania, sędzia mógł go zasądzić na zapłacenie odszkodowania.
Zobowiązania bonae fidei chronione były za pomocą powództw dobrej wiary. Do tej grupy należały
wszystkie kontrakty dwustronnie zobowiązujące, a więc konsensualne oraz realne (z wyjątkiem mutuum).
6. ZobowiÄ…zania solidarne
http://notatek.pl/prawo-rzymskie-zobowiazania-wyklady?notatka
Specyfika tego typu zobowiązań polega na tym że, pomimo wielości podmiotów świadczenie jest tylko
jedno, a uprawnienia czy obowiązki współuczestników dotyczą tego jednego świadczenia w całości.
Zobowiązanie solidarne mogło mieć miejsce zarówno po stronie wierzycieli (solidarność czynna) jak i po stronie
dłużników (solidarność bierna).
Zobowiązanie solidarne czynne (solidarność czynna)  każdy z kilku wierzycieli był uprawniony do
całości świadczenia, a dłużnik uwalniał się od zobowiązania po jego spełnieniu na rzecz jednego z wierzycieli.
Zobowiązanie solidarne bierne (solidarność bierna)  zobowiązanie spełnienia świadczenia w całości
ciąży na wszystkich dłużnikach, ale wykonanie obowiązku przez jednego zwalnia także pozostałych. Umorzenie
zobowiązania współdłużników następowało po rzeczywistym zaspokojeniu wierzyciela.
W prawie rzymskim solidarność powstawała ze stypulacji, w której kilku dłużników przyrzekało jednemu
wierzycielowi spełnić to samo świadczenie. Ponadto powstawała ona ze wspólnego zapisu testamentowego, albo
też z mocy ustawy.
Po zaspokojeniu wierzyciela przez jednego z dłużników, albo po przyjęciu świadczenia przez jednego z
kilku wierzycieli solidarnych wyłaniał się problem tzw. regresu czyli roszczenia zwrotnego. Dłużnik solidarny,
który zaspokoił wierzyciela, mógł na podstawie solidarności domagać się od pozostałych dłużników zwrotu
części świadczenia. Prawo regresu nie wynikało z samego faktu istnienia zobowiązania solidarnego, lecz jego
podstawę mógł stanowić jedynie stosunek wewnętrzny, jaki łączył dłużników lub wierzycieli solidarnych.
7. Przedmiot zobowiÄ…zania.
Treścią każdego zobowiązania jest spełnienie jakiegoś świadczenia w przyszłości. Rzymianie przedmiot
świadczenia określali jako dare, facere i praestare.
- dare (dać)  oznaczało przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy lub ustanowienie dla niego
ograniczonego prawa rzeczowego (np. przez mancipatio). Mogło to prowadzić do trwałych przesunięć
majÄ…tkowych
- facere  polegało na wydaniu wierzycielowi w posiadanie lub w dzierżenie, a także wykonywanie
innych czynności faktycznej czy prawnej natury. W znaczeniu sensu largo facere polegało także na
non facere  powstrzymywaniu się od działania. Tego rodzaju świadczenie prowadziło do
przejściowych przesunięć majątkowych
- praestare  miało dwa znaczenia:
" sensu largo  oznaczało dare + facere + wszystko to co w ogóle mogło być treścią
zobowiÄ…zania
3