plik


ÿþ1 oprac. Mateusz Popiel ks. dr hab. Franciszek Longchamps de Berier, prof. UJ Rok akademicki 2009/2010 mordredor 2 oprac. Mateusz Popiel Spis tre[ci: # 1. Dlaczego prawo rzymskie?..........................................................................................................................................................3 # 2. Historia zródeB& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..4 # 3. Jurysprudencja& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .5 # 4. Prawo procesowe (cz. I)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...6 # 5. Prawo procesowe (cz. II)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& 8 # 6. Prawo procesowe (cz. III)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..12 # 7. Czynno[ci prawne& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..14 # 8. Prawo osobowe& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...15 # 9. WBadza ojcowska& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 16 # 10. Rodzina i majtek (maB|eDstwo)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .18 # 11. Spadki (cz. I)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .19 # 12. Spadki (cz. II)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...21 # 13. Spadki (cz. III)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..22 # 14. Spadki (cz. IV)  Dziedziczenie testamentowe& & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..25 # 15. Spadki (cz. V)  Po [mierci spadkodawcy& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..26 # 16. Posiadanie i prawa rzeczowe (cz. I)  Posiadanie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& 29 # 17. Posiadanie i prawa rzeczowe (cz. II)  WBasno[& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..31 # 18. WBasno[ (cz. II)  Nabycie i utrata prawa wBasno[ci& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...32 # 19. WBasno[ (cz. III)  Ochrona wBasno[ci& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .33 # 20. Prawo rzeczowe (cz. IV)  Prawa na rzeczy cudzej& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & .35 # 21. Zobowizania (cz. I)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .38 # 22. Zobowizania (cz. II)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...43 # 23. Zobowizania (cz. III)  Zobowizania podobne do umownych (quasi ex contractu)& & & & & & & & & & & ...& & 47 3 oprac. Mateusz Popiel WykBad #1  Dlaczego prawo rzymskie #1 ks. dr hab. Franciszek Longchamps de Berier, prof. UJ ZakBad Prawa Rzymskiego Uniwersytetu JagielloDskiego Prawo rzymskie #2 wykBad 1 Dlaczego prawo rzymskie? #3 Co to znaczy: prawo rzymskie? 1) prawo Rzymu - od pocztku Miasta do [mierci ces. Justyniana w 565 r. po Chr. 2) tradycja romanistyczna w historii formowania si prawodawstw 3) ius commune  prawo powszechne [redniowiecznej Europy 4) pandektystyka 5) nauka prawa rzymskiego 6) romanizm #4 czego uczymy si z Rzymu& ? D. 1,1,1,2. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Dwa s obszary studium prawa: publiczny i prywatny. Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw paDstwa rzymskiego, prywatne za[ korzy[ci (utilitas) jednostek. #5 pytanie o prawo& D. 1,1,1pr. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Je[li zajmowa si prawem, nale|y najpierw pozna pochodzenie sBowa prawo (ius). Czerpie ono swe brzmienie od sprawiedliwo[ci (iustitia), poniewa|  jak trafnie (eleganter) okre[la Celsus  prawo jest sztuk tego, co dobre i sprawiedliwe (ius est ars boni et aequi). #6 D. 1,1,11. (Paulus w ks. 14 Komentarza do dzieB Sabinusa) SBowo prawo jest wieloznaczne. Za jednym razem prawem okre[lamy to, co zawsze jest dobre i sprawiedliwe  jak w przypadku prawa naturalnego. Innym razem uwa|amy za prawo to, co jest po|yteczne dla wszystkich lub dla wikszo[ci danego paDstwa  jak w przypadku prawa cywilnego. Nie mniej sBusznie prawem nazywamy w naszym paDstwie ius honorarium. O pretorze mówi si jako o tworzcym prawo równie|, gdy orzeka niesBusznie, co odnosi si oczywi[cie nie do tego, co pretor robi, lecz do tego, co powinien czyni. W innym znaczeniu sBowem  prawo okre[lane bywa miejsce, w którym sprawuje si jurysdykcj (w okre[leniu tym wa|ne jest nie co, lecz gdzie sie czyni). Miejsce to w taki sposób mo|emy okre[li: gdziekolwiek pretor wa|nie wykonuje jurysdykcj, powoBujc si na majestat swej wBadzy oraz zwyczaje przodków, to miejsce sBusznie nazywane jest prawem. #7 kolumnada PaBacu Sprawiedliwo[ci #8 budynek Sdu Najwy|szego #9 žð Ius est ars boni et aequi (D. 1.1.1 pr.)  Prawo jest sztuk tego, co dobre i sprawiedliwe. žð Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (D. 1.1.10 pr.)  Sprawiedliwo[ jest niezmienn i trwaB wol przyznawania tego, co si komu nale|y. žð Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia (D. 1.1.10.2)  BiegBo[ w prawie to znajomo[ rzeczy boskich i ludzkich, wiedza o tym co sprawiedliwe i niesprawiedliwe. #10 Audiatur et altera pars  Niech bdzie wysBuchana tak|e druga strona Sen. Med. 199-200. Kto wydaje wyrok bez wysBuchania drugiej strony, jest niesprawiedliwy, chocia|by nawet wydaB wyrok sBuszny. Dz 25,16 OdpowiedziaBem im: Rzymianie nie maj zwyczaju wydawa czBowieka na czyj[ Bask, zanim oskar|ony nie stanie twarz w twarz wobec oskar|ycieli i nie bdzie miaB sposobno[ci obroni si przed zarzutami #11 žð Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat (D. 22,3,2)  Ci|ar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza. žð Bis de eadem re agi non potest (ad Gai 4, 107)  Nie mo|na procesowa si dwa razy o to samo. žð Actor sequitur forum rei (C. 3,19,3)  Powód idzie za sdem pozwanego. 4 oprac. Mateusz Popiel žð Reformatio in peius iudici appellato non licet (ad D. 49,1,1pr.)  Sdziemu apelacyjnemu nie wolno zmienia (wyroku) na niekorzy[ (odwoBujcego si). #12 žð Dura lex, sed lex (ad D. 40,9,12,1)  Twarde prawo, lecz prawo. žð Summum ius, summa iniuria (Cic.off. 1,33)  Najwy|sze prawo, najwy|szym bezprawiem. žð Male nostro iure uti non debemus (Gai 1, 53)  Nie powinni[my zle korzysta z naszego prawa. #13 žð Non omne quod licet honestum est (D. 50,17,144 pr.)  Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe. žð Hominum causa omne ius constitutum sit (D. 1,5,2)  Wszelkie prawo ustanawia si ze wzgldu na czBowieka. žð Iustitias vestras iudicabo (ad Ps 75, 3)  Osdz wasz sprawiedliwo[. #14 nowa propozycja: dlaczego zajmowa si prawem rzymskim? #15 Hej, u|yjmy |ywota! Wszak |yjem tylko raz; Niechaj ta czara zBota Nie pró|no wabi nas. Adam Mickiewicz Pie[D Filaretów grudzieD 1820 #16 W ksig greckich, rzymskich steki WlazBe[, nie |eby[ gniB; By[ bawiB si jak Greki, A jak Rzymianin biB. Ot tam siedz prawnicy, I dla nich puchar staw, Dzisiaj trzeba prawicy. A jutro trzeba praw. #17 nowa propozycja: a jakie s pytania? WykBad #2  Historia zródeB #1 nowy podrcznik: ju| jest? #2 wykBad 2 Historia zródeB prawa rzymskiego #3 Periodyzacja dziejów Rzymu ze wzgldu na prawo publiczne 753-510 przed Chr.  monarchia 510-27 przed Chr.  republika (do 367 przed Chr. wczesna, potem pózna) 27 przed Chr.- 284 po Chr.  pryncypat 284-565 po Chr.  dominat #4 Periodyzacja dziejów Rzymu ze wzgldu na prawo prywatne Okresy: od zaBo|enia Rzymu  archaiczny 218-27 przed Chr.  przedklasyczny 27 przed Chr.-284 po Chr.  klasyczny 284-565 po Chr.  poklasyczny #5 Prawo rozwijaBo si: žð w republice przede wszystkim jako prawo zwyczajowe žð w pryncypacie przede wszystkim jako prawo jurysprudencyjne žð w dominacie przede wszystkim jako prawo stanowione #6 5 oprac. Mateusz Popiel D. 1, 1, 7 Papinian w ks. 2 Definicji pr.: Ius autem civile est, quod ex legibus, plebis scitis, senatus consultis, decretis principum, auctoritate prudentium venit. 1. Ius praetorium est, quod pretores introduverunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. Quod et honorarium dicitur ad honorem praetorium sic nominatum. #7 yródBa prawa 1) lex a) leges datae: ustawa XII tablic (451-450 przed Chr.) b) leges rogatae na contiones dyskusja po promulgatio na comitia gBosowanie po rogatio praescriptio, rogatio, sanctio lex imperfecta lex perfecta lex minus quam perfecta 2) + plebiscitum (lex Hortensia z 287 przed Chr.) #8 3) edictum lex Cornelia de edictis 67 r. przed Chr. 4) senatus consultum lex Publilia Philonis 339 r. przed Chr. oratio principis 5) constitutiones principum —ð edictum —ð decretum —ð rescriptum —ð mandatum 6) dziaBalno[ jurysprudencji #9 D. 1,1,7,1 Papinian w ks. 2 Definicji: Ius praetorium est, quod pretores introduverunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. Quod et honorarium dicitur ad honorem praetorium sic nominatum. D. 1,1,7,1 Marcjan w ks. 1 Instytucji: Nam et ipsum ius honorarium viva vox est iuris civilis. WykBad #3  jurysprudencja #1 Jurysprudencja rzymska czyli o nas i o naszej wielko[ci - ju| od czasów rzymskich #2 Ius est ars boni et aequi cuius merito quis nos sacerdotes appellet ¨ð iuris prudentia ¨ð iuris scientia #3 Iuris prudential est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia #4 1. JURYSPRUDENCJA PONTYFIKALNA #5 2. Jurysprudencja kautelarna ¨ð respondere ¨ð cavere ¨ð agere #6 Veteres ¨ð Sextus Aelius Paetus Catus konsul 198 przed ¨ð Manlius Manilius ¨ð Publius Mucius Scaevola ¨ð Iunius Brutus ¨ð Quintus Mucius Scaevola konsul 95 przed ¨ð Aquilius Gallus praetor 66 przed 6 oprac. Mateusz Popiel ¨ð Servius Sulpicius Rufus konsul 51 przed #7 3. Jurysprudencja klasyczna ¨ð I wiek  wczesny okres klasyczny: Sabinianie (Ateius Capito, Massurius Sabinus, Cassius Longinus) i Prokulianie (Antistius Labeo, Proculus, Neratius, Celsus) ¨ð II wiek  rozwinity okres klasyczny (Salvius Iulianus, Cervidius Scaevola, Pomponius, Gaius) ¨ð III wiek  pózny okres klasyczny (Papinianus, Paulus, Ulpianus, Modestinus) #8 Prawo jurysprudencyjne interpretatio Iris ¨ð wykBadnia istniejcej wykBadni, poddawana staBej aktualizacji przez nowe generacje prawników ¨ð jurysprudencja rzymska jest zbiorowym ustawodawc, który jednak zamiast rozkazywa, dyskutuje; zródBo prawa o charakterze raczej perswazyjnie ni| imperatywnym ¨ð wykBadnia jako kolektywne dzieBo rozcignitej w czasie wspólnoty prawników #9 Kodeksy ¨ð Codex Gregorianus ¨ð Codex Hermogenianus ¨ð Codex Theodosianus #10 Ustawy o cytowaniu ¨ð Konstantyn Wielki  321 r. Notae do dzieB Papiniana; 327-328 r. kanon dzieB Paulusa ¨ð Konstytucja raweDska  426 r. (Gaius, Papinian, Paulus, Ulpian, Modestyn) ¨ð WBczenie konstytucji raweDskiej do Kodeksu TeodozjaDskiego  438 r. #11 Justynian I (527-565) #12 Kodyfikacja justyniaDska (528-534) #13 CORPUS IURIS CIVILIS ¨ð Codex ¨ð Institutiones ¨ð Digesta ¨ð Novellae #14 Konstantyn i Justynian W Hagia Sophia WykBad #4  Prawo procesowe cz.1 #1 WykBad czwarty: Prawo procesowe I #2 ZBoty pierwszy wiek nastaB. Nie z bojazni kary, Z wBasnej chci strze|ono i cnoty, i wiary, Kary, trwogi nie byBo. Groznych nie czytano Ustaw na miedzi rytych; ani si lkano Sdziów ostrych; bez sdziów byli bezpiecznemi. Jeszcze sosny dla obcej odwiedzenia ziemi Nie zstpiBy do morza, [cite z gór rodzinnych, I czBowiek prócz ojczystych nie znaB brzegów innych. Grodów nie otaczano spadzistymi waBy, Proste trby i surmy zagite nie brzmiaBy, HeBmu, miecza nie byBo, a bez wojsk narody U|ywaBy w pokoju bezpiecznej swobody. Owidiusz, Metamorfozy 89-100 #3 art. 343 k.c. ¨ð § 1. Posiadacz mo|e zastosowa obron konieczn, a|eby odeprze samowolne naruszenie posiadania. ¨ð § 2. Posiadacz nieruchomo[ci mo|e niezwBocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywróci wBasnym dziaBaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosowa przy tym przemocy wzgldem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, je|eli grozi mu niebezpieczeDstwo niepowetowanej szkody, mo|e natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosowa niezbdn samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego. 7 oprac. Mateusz Popiel #4 Samopomoc Øð obronna (defensywna) Øð zaczepna (ofensywna) #5 art. 423 k.c. ¨ð Kto dziaBa w obronie koniecznej, odpierajc bezpo[redni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro wBasne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon napastnikowi. #6 art. 424 k.c. ¨ð Kto zniszczyB lub uszkodziB cudz rzecz albo zabiB lub zraniB cudze zwierz w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeDstwa gro|cego bezpo[rednio od tej rzeczy lub zwierzcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikB std szkod, je|eli niebezpieczeDstwa sam nie wywoBaB, a niebezpieczeDstwu nie mo|na byBo inaczej zapobiec i je|eli ratowane dobro jest oczywi[cie wa|niejsze ani|eli dobro naruszone. #7 art. 25 k.k. ¨ð § 1. Nie popeBnia przestpstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpo[redni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. ¨ð § 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególno[ci gdy sprawca zastosowaB sposób obrony niewspóBmierny do niebezpieczeDstwa zamachu, sd mo|e zastosowa nadzwyczajne zBagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. #8 Pozaprocesowa ochrona praw prywatnych 1) pomoc wBasna 2) ugoda 3) kompromis 4) pretorska ochrona pozaprocesowa 5) sdownictwo biskupie (episcopalis audientia) #9 Typy rzymskiego procesu ¨ð legisakcyjny ¤ð do leges Iuliae iudiciariae z 17 r. przed Chrystusem ¨ð formuBkowy ¤ð od lex Aebutia (199-123 r. przed Chrystusem) do konstytucji Konstancjusza II i Konstansa z 342 r. ¨ð kognicyjny (cognitio extra ordinem) ¤ð od Augusta #10 C. 2.57.1 ¨ð Impp. Constantius et Constans AA. Marcelino praesidi Phoenice. Iuris formulae aucupatione syllabarum insidiantes cunctorum actibus radicitus amputentur. D. x k. Febr. Constantio III et Constante II AA. conss. [342 r.] ¨ð FormuBki prawne zagra|ajce wszelkim czynno[ciom przez czepianie si wyrazów niech caBkowicie bd usunite. #11 Fazy procesu ¨ð in iure ¨ð apud iudicem #12 Strony procesu ACTOR REUS #13 Øð zdolno[ procesowa Øð legitymacja procesowa #14 forum Romanum #15 forum Romanum #16 sella curulis Denarius, 57 r. przed Chrystusem, 3.78 g Awers: Cybele Rewers: sella curulis i napis  M. Plaetorius M.f. Cestianus #17 sella curulis Denarius, 41-42 r.; 3.18 g. 8 oprac. Mateusz Popiel Awers: TI. CLAVD. CAESAR. AVG. GERM. P M. TR. P. Rewers: CONSTANTIAE - AVGVSTI #18 basilica Trewir #19 basilica Trewir #20 basilica Trewir WykBad #5  Proces cz. 2 #1 wykBad pity: prawo procesowe II #2 PROCES LEGISAKCYJNY #3 Gai 4.11 Powództwa, które mieli w u|yciu przodkowie, nazywaBy si powództwami ustawowymi (legis actiones) albo dlatego, |e byBy wytworzone przez ustawy, poniewa| wtedy edykty pretora, którymi wprowadzono bardzo wiele powództw nie byBy jeszcze w zastosowaniu, albo dlatego, |e byBy one dostosowane do sBów samych ustaw i dlatego uchodziBy za tak samo niezmienne jak ustawy. #4 Gai 4.11 zd. 2 ¨ð Z tego powodu ten, kto byB wystpiB ze sporem w sprawie wycicia winoro[li w ten sposób, |e w postpowaniu wymieniB winoro[le, przegrywaB spraw, poniewa| powinien byB wymieni drzewa z tego powodu, |e ustawa XII tablic, na podstawie której przysBugiwaBo powództwo z tytuBu wycicia winoro[li, mówiBa ogólnie o wycitych drzewach. ¨ð (actio de arboribus succissis  Tab. VIII.11) #5 D. 1.2.2.6 ¨ð Pomponius libro singularii enchiridii. Pózniej, niemal w tym samym czasie, z ustaw tych uBo|ono powództwa, którymi ludzie mogli midzy sob prowadzi spory. Po to, by lud nie wszczynaB ich dla kaprysu, postanowiono, |eby powództwa byBy [cisBe i uroczyste. Ta cz[ prawa zostaBa nazwana powództwami ustawowymi (legis actiones), to jest powództwami opartymi na ustawach. I tak, w tym samym niemal czasie, powstaBy trzy rodzaje praw: ustawa dwunastu tablic, prawo cywilne, które zaczBo si z niej rozwija, oraz powództwa ustawowe, które w oparciu o ni uBo|ono. CaBa jednak wiedza dotyczca interpretacji praw i znajomo[ powództw strze|one byBy przez kolegium pontyfików. Z pontyfików ustanawiano corocznie jednego, zajmujcego si sprawami prywatnymi. Praktyka ta stosowana byBa przez lud prawie przez sto lat. #6 Gai 4.12 Lege autem agebatur modis quinque: sacramento, per iudicis postulationem per condictionem, per manus iniectionem, per pignoris capionem. #7 Gai 4.13 ¨ð Postpowanie (z ustanowieniem) zakBadu byBo ogólne. W tych bowiem sprawach, co do których w ustawie nie postanowiono, |e nale|y prowadzi spór inaczej, prowadzono spór przez sacramentum. [& ] Ten, kto przegrywaB, uiszczaB sum tytuBem kary, ta za[ przypadaBa skarbowi publicznemu [& ]. #8 Gai 4.14 ¨ð Kara za[ z sacramentum byBa (w wysoko[ci) albo piciuset, albo pidziesiciu (asów), w sprawach bowiem (o warto[ci) tysica albo wicej asów prowadzono spór piciuset asów, w sprawach za[ o mniejsz (warto[)  pidziesiciu asów, bo tak postanowiono w ustawie XII tablic. #9 Gai 4.14 cd. ¨ð A je|eli spór dotyczyB wolno[ci czBowieka, (to) choby czBowiek byB najdro|szy, postanowiono w tej samej ustawie, |e nale|y spór prowadzi jednak|e z sacramentum pidziesiciu asów, oczywi[cie przez przychylno[ dla wolno[ci (favor libertatis), |eby nie obci|a jej obroDców. #10 Gai 4.16 9 oprac. Mateusz Popiel Je|eli prowadzono postpowanie wzgldem rzeczy, oto ruchomo[ci i rzeczy o|ywione, jakie tylko mo|na byBo przynie[ albo doprowadzi do pretora, dochodzone byBy przed pretorem w taki sposób: ten, kto wBadztwa dochodziB, trzymaB lask; nastpnie chwytaB rk sam rzecz, na przykBad niewolnika, #11 Gai 4.16 cd i tak mówiB:  Twierdz, |e ten niewolnik jest wedBug prawa Kwirytów mój zgodnie z jego poBo|eniem. Tak jak powiedziaBem, patrz, oto poBo|yBem lask , a równocze[nie kBadB na niewolnika lask. Przeciwnik mówiB i czyniB to samo podobnie. Gdy obaj oznajmili wBadztwo, pretor mówiB:  Pu[cie obaj niewolnika! , oni (za[) puszczali. Ten, kto pierwszy byB oznajmiB wBadztwo, tak drugiego zapytywaB:  {dam, by[ powiedziaB, na jakiej podstawie oznajmiBe[ wBadztwo? , tamten odpowiadaB:  WykonaBem prawo tak, jak poBo|yBem lask . Nastpnie ten, kto pierwszy byB oznajmiB wBadztwo, mówiB:  Skoro oznajmiBe[ wBadztwo bez podstawy prawnej, wzywam cie do ustanowienia sacramentum piciuset asów , przeciwnik tak|e mówiB:  A ja ciebie . [& ] #12 Gai 4.16 cd Lask za[ posBugiwali si jak gdyby zamiast wBóczni, pewnego znaku prawnej wBasno[ci, gdy| uwa|ali, |e najbardziej swoje z tytuBu prawnej wBasno[ci jest to, co zabrali wrogom. Std te| przy sprawowaniu sdów przez stu m|ów jest wystawiana wBócznia. #13 Cic. pro Murena 26 Tok rozprawy mógB doskonale wyglda nastpujco:  Grunt sabiDski nale|y do mnie, wic jest mój . Potem zapadaBby wyrok sdu. Nie |yczyli sobie tego prawnicy.  Grunt  stwierdza prawnik  który le|y w ziemi noszcej nazw sabiDskiej . Do[ du|o gadaniny. Dobrze. Co dalej?  Stwierdzam, |e na podstawie prawa Kwirytów nale|y on do mnie . Co dalej?  Wobec tego wzywam ci tam, aby[my zgodnie z przepisem prawa dotknli go rk . Pozwany nie wiedziaB co odpowiedzie tak gadatliwemu pieniaczowi. #14 Cic. pro Murena 26 cd. ¨ð W tym momencie prawnik, jak fletnista, przechodzi rzymskim zwyczajem na drug stron mówic:  OdwoBuj ci stamtd, dokd ty mnie wezwaBe[ dla dotknicia rk zgodnie z przepisem prawa . ¨ð Tak|e dla pretora, |eby nie uwa|aB si za nietykalnego i nie orzekaB niczego na wBasn rk, uBo|ono formuB pod ka|dym wzgldem niedorzeczn, szczególnie jednak wskutek zdania:  Obu obecnym tu stronom wskazuje drog. Idzcie! W pobli|u staB ów mdry prawnik, który miaB prowadzi t drog.  Wracajcie!  mówiB pretor. I strony wracaBy z tym samym przewodnikiem. My[l, |e ju| naszych brodatych przodków [mieszyB zwyczaj nakazujcy ludziom, którzy dopiero co zatrzymali si w jakim[ miejscu, wraca natychmiast tam, skd wyruszyli. [& ] (przeB. Julia Mrukówna) #15 Gai 4.17 ¨ð Je|eli jaka[ rzecz byBa taka, |e bez niewygody nie mogBa by przyniesiona lub doprowadzona przed pretora, powiedzmy, je[liby to byBa kolumna albo okrt, albo stado jakiegokolwiek bydBa, brano z niej pewn cz[ i ona byBa przynoszona przed pretora, po czym odbywaBa si windykacja wzgldem owej cz[ci tak, |e jak gdyby wzgldem caBej znajdujcej si tam rzeczy. Tak wic ze stada albo doprowadzano jedn owc tudzie| koz, albo nawet brano sier[ z nich i przynoszono przed pretora; z okrtu za[ i kolumny odBamywano jak[ cz[. #16 Gai 4.17 cd. ¨ð Podobnie, je[li byB spór o grunt albo budynki, albo spadek, brano z nich jak[ cz[ i przynoszono przed pretora i w stosunku do tej cz[ci tak, jak gdyby wzgldem caBej znajdujcej si tam rzeczy, dokonywane byBo oznajmienie wBadztwa; z gruntu, na przykBad, brano grud ziemi, a z budynków  dachówk, a je|eli byB spór o spadek, tak samo, jak poprzednio, brano z niego jak[ rzecz lub czstk rzeczy. #17 Gai 4.17a (rkopis znaleziony w Kairze w 1933 roku) ¨ð Prowadzono postpowanie per iudicis postulationem, je|eli ustawa nakazywaBa, co do jakiej[ sprawy, |eby spór byB prowadzony w taki sposób, jak ustawa XII tablic co do tego, czego si dochodzi na podstawie sponsio. OdbywaBo si to tak mniej wicej. Ten, kto wszczynaB postpowanie, mówiB tak:  Twierdz, |e z tytuBu sponsio jeste[ winien da mi dziesi tysicy sesterców. {dam tego, by[ potwierdziB albo zaprzeczyB . Przeciwnik mówiB, |e nie jest winien. Powód mówiB:  Skoro ty zaprzeczasz, |dam od ciebie, pretorze, by[ wyznaczyB sdziego albo arbitra . #18 Gai 4.17a cd. ¨ð Tak wic w tym rodzaju postpowania ka|dy zaprzeczaB podstawie |dania bezkarnie. Podobnie w sprawach o dziaB spadku pomidzy wspóBspadkobiercami nakazaBa ta sama ustawa, |eby spór byB prowadzony przez za|danie sdziego (’!actio familiae erciscundae). To samo czyniBa lex Licinnia, je[liby prowadzono postpowanie o podziaB jakiej[ rzeczy wspólnej (’!actio communi dividundo). Przeto po okre[leniu sprawy, z jakiej wynikaBo postpowanie, od razu domagano si arbitra. #19 Gai 4.17b Prowadzono postpowanie per condictionem w taki sposób:  Twierdz, |e jeste[ winien da mi dziesi tysicy sesterców. {dam tego, by[ potwierdziB albo zaprzeczyB . Przeciwnik mówiB, |e nie jest winien. Powód mówiB:  Skoro ty zaprzeczasz, zapowiadam 10 oprac. Mateusz Popiel (condico) ci termin na dzieD trzydziesty, by[my otrzymali sdziego . Nastpnie, w trzydziestym dniu, powinni byli stawi si, aby otrzyma sdziego.  Zapowiada (condicere) za[ znaczy w dawniejszym jzyku  powiadamia z góry . #20 Gai 4.18 ¨ð To postpowanie przeto sBusznie byBo nazywane byBo nazywane postpowaniem z zapowiedzeniem (condictio), powód bowiem z góry powiadamiaB przeciwnika, |e ma si stawi w dniu trzydziestym, |eby otrzymali sdziego. Natomiast teraz nazywamy condictio niewBa[ciwie takie powództwo in personam, przez które zmierzamy do wykazania, |e co[ powinno by nam dane, z tego bowiem tytuBu nie ma obecnie |adnego powiadomienia z góry (denuntiatio). #21 Gai 4.19 ¨ð Ta za[ legis actio zostaBa ustanowiona przez lex Silia oraz lex Calpurnia, to jest przez lex Silia o [ci[le okre[lon sum pieni|n (’!condicto certa [creditae] pecuniae), natomiast przez lex Calpurnia o wszelk [ci[le okre[lon rzecz (’!condicto certae rei). #22 Gai 4.20 ¨ð Dlaczego za[ to postpowanie okazaBo si potrzebne, skoro o to, co powinno by nam dane mo|na byBo prowadzi postpowanie albo w legisactio sacramento, albo per iudicis postulationem, jest bardzo sporne. #23 Gai 4.21 ¨ð Per manus iniectionem prowadzono spory równie| tylko o to, co do czego ustawa jaka[ stanowiBa, |e postpowanie nale|y prowadzi w taki sposób, na przykBad ustawa XII tablic co do nale|no[ci z zasdzenia (iudicatum). To postpowanie byBo takie. Ten kto wszczynaB postpowanie, mówiB tak: #24 Gai 4.21 cd. ¨ð  Poniewa| ty na moj rzecz osdzony (quod tu mihi iudicatus) lub  zasdzony zostaBe[ (damnatus es) na dziesi tysicy sesterców, skoro nie zapBaciBe[, z tego powodu ja z tytuBu zasdzenia (iudicati) na dziesi tysicy sesterców na tobie kBad rk (ego& manus inicio) i jednocze[nie ujmowaB rk jak[ cz[ jego ciaBa. Osdzonemu (iudicatus) za[ nie byBo wolno odpycha rki od siebie i prowadzi legisactio samemu, ale dawaB on obroDc (vindex), który prowadziB spraw zwykle w imieniu wBasnym. Ten, kto nie dawaB obroDcy, byB odprowadzany przez powoda do domu i krpowany. #25 Gai 4.22 ¨ð Pózniej niektóre ustawy daBy mo|liwo[ stosowania manus iniectio jak w stosunku do osdzonego tak|e z innych powodów, jak na przykBad lex Publilia porczycielowi (sponsor) w stosunku do tego, za kogo zapBaciB (dependisset ’!actio depensi), gdyby w cigu sze[ciu najbli|szych miesicy od daty zapBacenia za niego nie ui[ciB dBugu porczycielowi [& ]. #26 Gai 4.23 ¨ð Lecz inne ustawy wprowadziBy pewne postpowanie przez manus iniectio z jakich[ powodów, lecz w czystej jednak|e postaci, to znaczy nie tak jak na osdzonym (pro iudicato); na przykBad lex Furia testamentaria  przeciw temu, kto z tytuBu zapisów albo darowizny na wypadek [mierci wziB wicej ani|eli 1000 asów, cho nie byB objty przez ustaw wyjtkiem, |eby mu byBo wolno wzi wicej; tako| lex Marcia przeciwko lichwiarzom nakazaBa, |eby, je[li [cignli odsetki, prowadzono z nimi postpowanie o ich zwrot per manus iniectionem. #27 Gai 4.24 ¨ð [& ] A nie uchodzi mej uwagi, |e w formularzu opartym na lex Furia testamentaria jest wtrcony zwrot:  jak na osdzonym (pro iudicato) , cho w samej ustawie go nie ma. Wydaje si, |e to zrobiono bezpodstawnie. #28 Gai 4.26 ¨ð Per pignoris capionem lege agebatur w niektórych sprawach na podstawie zwyczajów, w niektórych na podstawie ustawy. #29 Gai 4.27 ¨ð Przez zwyczaje zostaBo ono wprowadzone w sprawach wojskowych. I z tytuBu |oBdu bowiem wolno byBo |oBnierzowi zabra zastaw (pignus capere) od tego, kto wypBacaB spi|, je[liby go nie daB. A nazywaBy si spi|em |oBnierskim te pienidze, które dawano z tytuBu |oBdu. Wolno byBo zabra zastaw tak|e z powodu takich pienidzy, za które miaB by kupiony koD  te nazywaBy si spi|em jezdnym. Równie| z powodu takich pienidzy, za które miaB by zapewniony jczmieD dla koni  te pienidze nazywano spi|em jczmiennym. #30 Gai 4.28 ¨ð Przez ustaw za[ zostaBo wprowadzone zabieranie zastawu na przykBad w ustawie XII tablic przeciw temu, kto kupiB zwierz ofiarne i wypBaciB ceny; tako| przeciw temu, kto nie ui[ciB wynagrodzenia za takie zwierz juczne, które kto[ oddaB w najem, by uzyskane std pienidze wyda na uczt sakraln, to znaczy na ofiar; tako| w umowie zawieranej przez cenzorów zostaBo dzier|awcom podatków publicznych ludu rzymskiego przyznane prawo zabierania zastawu przeciw tym, którzy na podstawie jakiej[ ustawy s zobowizani do podatków. 11 oprac. Mateusz Popiel #31 Gai 4.29 ¨ð Ze wszystkich za[ tych powodów zabierano zastaw przy u|yciu [ci[le okre[lonych sBów i dlatego wikszo[ uwa|aBa, |e i to postpowanie jest legisactio. #32 Gai 4.29 cd. ¨ð Niektórzy za[ uwa|ali, |e to nie jest legisactio przede wszystkim dlatego, |e zabrania zastawu dokonywano poza urzdem (extra ius), to jest nie przed pretorem, najcz[ciej nawet pod nieobecno[ przeciwnika, podczas gdy innymi formami mo|na byBo posBugiwa si jedynie przed pretorem w obecno[ci przeciwnika; ponadto dlatego, |e zastaw mógB by zabrany tak|e w dniu zBowró|bnym (nefasto die), to jest takim, w jakim nie wolno byBo prowadzi legisactio. #33 Gai 4.30 ¨ð Lecz wszystkie te legisactiones popadBy stopniowo w znienawidzenie, z powodu bowiem nadmiernej drobiazgowo[ci dawnych prawników, którzy wtedy utworzyli fundamenty prawa, doszBo do tego, |e choby kto[ pomyliB si w najmniejszym stopniu, spór przegrywaB. Tote| przez lex Aebutia i dwie leges Iuliae te legisactiones zostaBy zniesione i spowodowano, |e prowadzimy spory za pomoc uBo|onych sBów (per concepta verba), to znaczy za pomoc formuB. #34 Gai 4.31 ¨ð Tylko z dwóch powodów jest dozwolone prowadzenie legisactio: z powodu zagra|ajcej szkody (damnum infectum) i je[li wyrok ma by wydany przez sd centumwiralny. Oczywi[cie, gdy si idzie do kolegium stu m|ów, prowadzi si przedtem legisactio sacramento przed pretorem miejskim albo peregrynów. [& ] #35 ZASADY PROCESOWE #36 zasady procesowe w Rzymie i dzi[ - stanowi opis przyjtych regulacji, - znajduj w nich swoje odzwierciedlenie, - wzajemnie na siebie oddziaBuj, - stanowi dyrektywy sprawno[ci dziaBania, - wyra|aj te| inne warto[ci realizowane przez prawo #37 Skargowo[ Øð bez inicjatywy powoda proces si nie rozpocznie Øð zasada dyspozycyjno[ci, czyli rozporzdzalno[ci - strony rozporzdzaj przedmiotem postpowania - stosowanymi tam [rodkami volenti non fit iniuria zasada oficjalno[ci #38 kontradyktoryjno[ ¨ð forma kontradyktoryjna, gdy| postpowanie polega na wystpieniach dwóch przeciwstawnych stron ¨ð kontradyktoryjno[, czyli sporno[, jest te| zasad, poniewa| materiaB procesowy gromadz w postpowaniu strony zasada inkwizycyjno[ci, czyli [ledczo[ci #39 jawno[ ¨ð przebieg procesu mo|e by obserwowany przez dowolne zainteresowane nim osoby #40 ustno[ ¨ð strony procesu mog swobodnie, u|ywajc sBów, prezentowa swoje stanowisko w postpowaniu #41 zasada równo[ci i wysBuchania stron ¨ð  powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala si pozwanemu  non debet actori licere, quod reo non permittitur (D. 50,17,41pr.) ¨ð ka|da ze stron powinna mie prawo do wypowiedzi. Zasada  niech bdzie wysBuchana i druga strona  audiatur et altera pars (por. Sen. Med. 199 200, Dz 25,17) #42 bezpo[rednio[ ¨ð w obu fazach procesu zapoznawano si bezpo[rednio z |daniami i twierdzeniami stron, za[ apud iudicem - z dowodami ¨ð  po poBudniu niech sdzia przysdzi przedmiot sporu na korzy[ obecnego (T. 1,8) #43 12 oprac. Mateusz Popiel bezpBatno[ WykBad #6 #1 PRAWO PROCESOWE III proces formularny innowacje procesu kognicyjnego #2,3 Ustawa XII tablic Tabula I —ð 1. SI IN IUS VOCAT ITO. NI IT, ANTESTAMINO: IGITUR EM CAPITO. —ð 2. SI CALVITUR PEDEMVE STRUIT, MANUM ENDO IACITO. —ð 3. SI MORBUS AEVITASVE VITIUM ESCIT, QUI IN IUS VOCABIT IUMENTUM DATO. SI NOLET, ARCERAM NE STERNITO. —ð 4. ADSIDUO VINDEX ADSIDUUS ESTO; PROLETARIO IAM CIVI QUIS VOLET VINDEX ESTO. —ð 6. REM UBI PACUNT, ORATO. —ð 7. NI PACUNT, IN COMITIO AUT IN FORO ANTE MERIDIEM CAUSSAM COICIUNTO. COM PERORANTO AMBO PRAESENTES. —ð 8. POST MERIDIEM PRAESENTI LITEM ADDICITO. Tablica I —ð 1. Je[li powód wzywa do sdu, niech pozwany idzie. Je[li pozwany nie idzie, niech bd wezwani [wiadkowie: wtedy powód niech go pochwyci. —ð 2. Je[li pozwany ociga si lub ucieka, niech go powód zatrzyma. —ð 3. Je[li choroba lub wiek pozwanego bd przeszkod, niech powód da zaprzg. Je[li pozwany nie chce, niech nie wy[cieBa powozu. —ð 4. Bogatemu porczycielem niech bdzie bogaty, biednemu za[ obywatelowi kto chce, niech bdzie porczycielem. —ð 6. Skoro zawr ugod, niech pretor ogBosi. —ð 7. Je[li nie zawr ugody, niech stawi si na spraw przed poBudniem w miejscu zgromadzeD ludowych lub w miejscu odbywania sdu. Niech przemawiaj, gdy obaj s obecni. —ð 8. Po poBudniu niech sdzia przysdzi przedmiot sporu na korzy[ obecnego. #4 Postpowanie in iure, gdzie przed pretorem wymagana jest równoczesna obecno[ obu stron in ius vocatio vadimonium editio actionis postulatio actionis #5 sposoby zakoDczenia procesu ju| w fazie in iure —ð 1. denegatio actionis —ð 2. confessio in iure (confessus pro iudicato est) —ð 3. iusiurandum —ð 4. tranactio #6 indefensus indefensio przeBamywana Øð inaczej gdy - actio in rem (actio ad exhibendum) Øð inaczej gdy - actio in personam (missio in bona) #7 obrona przez pozwanego 1. zaprzeczenie bezpodstawne zaprzeczenie  infitiatio (lis infitiando crescit in duplum) 2. zarzut procesowy  exceptio peremptoria dilatoria #8 litis contestatio —ð 1. konsumpcja uprawnienia procesowego exceptio rei in iudicium deductae - exceptio rei iudicatae —ð 2. moment decydujcy o stanie faktycznym przeksztaBcenie materialnoprawnego obowizku [wiadczenia (dare oportere) w procesowy (condemnari oportere). [ uwiecznienie zobowizaD osobistych i zaostrzenie odpowiedzialno[ci pozwanego] #9 13 oprac. Mateusz Popiel FormuBa procesowa a) zwyczajne cz[ci formuBki b) nadzwyczajne cz[ci formuBki #10 cz[ci formuBki Øð zwyczajne: o nominatio, o intentio, o condemnatio, o demonstratio, o adiudicatio Øð nadzwyczajne: o praescriptio pro actore, o exceptio #11 Postpowanie apud iudicem zaoczno[ mo|liwa (Tab. I.8 - Po poBudniu niech sdzia przysdzi przedmiot sporu na korzy[ obecnego.) Øð dowody: o [wiadkowie o zeznania stron o dowód z biegBych o dowód z dokumentów #12 Condemnatio pecuniaria z czym w actiones in rem próbowano radzi sobie po[rednio przez wprowadzanie clausula arbitraria vel restitutoria:  i na podstawie twojego rozstrzygnicia sdzio powodowi nie zostanie oddany #13 Wyrok to sententia, iudicatum —ð zasdzenie —ð uwolnienie —ð uksztaBtowanie nowego stosunku prawnego res iudicata (std exceptio rei iudicatae) #14 Wykonanie wyroku actio iudicati #15 Egzekucja —ð osobista —ð uniwersalna majtkowa: 1. venditio bonorum missio in bona proscriptio magister bonorum bonorum emptor formula Rutiliana formula Serviana 2. cessio bonorum beneficium competentiae —ð majtkowa syngularna  distractio bonorum #16 Proces kognicyjny #17 INNOWACJE —ð pozew jest pisemny, wezwanie do sdu urzdowe —ð bez podziaBu si na dwie fazy —ð od pocztku proces mo|e si toczy bez udziaBu drugiej strony —ð litis contestatio nie powoduje konsumpcji —ð sd powinien zna prawo, dowody dostarczaj strony: —ð facta probantur, iura novit curia  faktów si dowodzi, a prawo zna sd, —ð da mihi facta, dabo tibi ius  daj mi fakty, wska| ci prawo #18 —ð waga czy popularno[ poszczególnych [rodków dowodowych zostaje odwrócona —ð testis unus testis nullus  jeden [wiadek, |aden [wiadek 14 oprac. Mateusz Popiel —ð zasdzenie na wydanie rzeczy jest mo|liwe —ð [rodek zaskar|enia wyroków w postaci apelacji —ð suspensywno[ - zawieszenie wykonania i prawomocno[ci wyroku —ð dewolutywno[ - przeniesienie rozpatrywania sprawy do wy|szej instancji —ð inna  kolejno[  egzekucji WykBad #7 - Czynno[ci prawne  wtorek (24.11.09) #1 osignicia nauki prawa na podstawie rzymskich do[wiadczeD i zródeB KsztaBtowanie praw prywatnych #2 Zdarzenia ¡ð prawne: nabycie, utrata lub zmiana istniejcych praw Øð nabycie: ¡ð sukcesja uniwersalna ¡ð sukcesja syngularna: §ð nabycie translatywne §ð nabycie konstytutywne #3 Czynno[ci prawne podejmowane celowo dziaBania ludzkie, w których przez o[wiadczenie woli zmierza si do wywoBania dozwolonych skutków: zawizania, zmiany lub rozwizania stosunku prawnego #4 Czyny niedozwolone a czynno[ci prawne actus juridicus oraz negotium juridicum w 1748 r. - Daniel Nettelbladt (1719 1791) rechtliches Geschäft Rechtsgeschäft w 1807 r. - Georg Arnold Heise (1778 1851) #5/ Rzymskie podstawy ¡ð negotium: negotium gerere lub contrahere ¡ð contractus delictum lub crimen contrahere ¡ð conventio i pactum ¡ð wyra|enie  o[wiadczenie woli jako synonim  czynno[ci prawnej declarare voluntatem ¡ð tak zwana teoria czynno[ci prawnych jest zreszt dopiero dzieBem pandektystyki niemieckiej, od której pochodz poni|sze ich podziaBy. #6 Czynno[ci prawne ¡ð ustne  pisemne ¡ð formalne  nieformalne forma sprawcza forma ochronna (bo porozumienie) ¡ð rozporzdzajce  zobowizujce ¡ð abstrakcyjne  kazualne #7 Inne podziaBy czynno[ci prawnych ¡ð jednostronne  dwustronne ¡ð odpBatne  nieodpBatne ¡ð inter vivos  mortis causa ¡ð fiducjarne ¡ð typowe  nietypowe #8 Tre[ czynno[ci prawnych ¡ð essentialia negotii ¡ð naturalia negotii ¡ð accidentalia negotii condicio: zawieszajcy  rozwizujcy potestatywny  kazualny - mieszany dies modus 15 oprac. Mateusz Popiel #9 Zabawa dies certus an, certus quando dies certus an, incertus quando dies incertus an, certus quando dies incertus an, incertus quando #10 O[wiadczenie woli verba - voluntas wola a o[wiadczenie wady o[wiadczenia woli: zamierzone - nie na serio symulacja reservatio mentalis dolus metus niezamierzone - error #11 O[wiadczenie woli ¡ð K.F. von Savigny: teoria woli, tj. prymat woli wewntrznej jako wyrazu suwerenno[ci podmiotu ¡ð B. Windscheid: teoria o[wiadczenia, która przywizuje wag gBównie do tre[ci obiektywnie dostpnej drugiej stronie, sBu|c ochronie zaufania i pewno[ci nabycia. #12 ius civile vigilantibus scriptum est ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet nec stultis solere succurri #13 Zdolno[ do czynno[ci prawnych zdolno[ do tego, aby za pomoc wBasnych dziaBaD ksztaBtowa sytuacj swoj lub innych mo|no[ci skBadania wi|cych prawnie o[wiadczeD woli w celu stworzenia, zmiany lub wygaszenia stosunków prawnych #14 Zdolno[ do czynno[ci prawnych ¡ð wiek: infantes, impuberes, puberes minores ¡ð pBe ¡ð stan umysBowy (furiosus) ¡ð marnotrawstwo (prodigus) #15 Zdolno[ prawa Øð zdolno[ do bycia podmiotem praw i obowizków WykBad #8  Prawo Osobowe  01.12.09 #1 Prawo osobowe Øð osignicia nauki prawa na podstawie rzymskich do[wiadczeD i zródeB - o tym ju| wykBad 2 #2 Zdolno[ do czynno[ci prawnych Øð zdolno[ do tego, aby za pomoc wBasnych dziaBaD ksztaBtowa sytuacj swoj lub innych Øð mo|no[ci skBadania wi|cych prawnie o[wiadczeD woli w celu stworzenia, zmiany lub wygaszenia stosunków prawnych #3 Zdolno[ do czynno[ci prawnych ¡ð wiek: infantes, impuberes, puberes minores ¡ð pBe ¡ð stan umysBowy (furiosus) ¡ð marnotrawstwo (prodigus) #4 Zdolno[ prawna Øð Zdolno[ do bycia podmiotem praw i obowizków #5 16 oprac. Mateusz Popiel Caput ¡ð status libertatis ¡ð status civitatis ¡ð status familiae #6 Status libertatis ¡ð ingenui ¡ð libertini servi, anicillae ¡ð ius postlimini ¡ð fictio legis Corneliae #7 Wyzwolenia ¡ð ius civile: manumissio vindicta manumissio censu manumissio testamento manumissio in ecclesia ¡ð ius honorarium: per epistulam, inter amicos, per mensam lex Iunia Ograniczenia wyzwoleD: lex Fufia Caninia  2 r. przed Chrystusem lex Aelia Sentia  4 r. po Chrystusie #8 Favor libertatis Zasada interpretacji norm i czynno[ci prawnych wyraznie sformuBowana dopiero przez jurysprudencj okresu pryncypatu ¡ð sacramentum tylko 50 asów, niezale|nie od warto[ci przedmiotu sporu ¡ð interpretacja testamentu ¡ð dziecko urodziBo si wolne, je[li matka w czasie ci|y cho przez chwil byBa wolna #9 Status civitatis ¡ð cives Romani ¡ð Latini: veteres  colonarii - Iuniani ¡ð peregrini: certae civitatis - deditici #10 Status familiae pater familias ¡ð sui iuris ¡ð alieni iuris Øð dla dzieci maB|eDskich o wolno[ci, obywatelstwie i przynale|no[ci rodzinnej w prawie klasycznym decydowaBa chwila poczcia Øð dla dzieci pozamaB|eDskich  chwila urodzenia WykBad #9  WBadza ojcowska  (08.12.09) #1 Rodzina i majtek WykBad I wBadza ojcowska #2 Po pierwsze Tre[ i wykonywanie wBadzy ojcowskiej #3 WBadza ojcowska w rodzinie agnacyjnej žð osoby sui iuris žð osoby alieni iuris pater familias familia pecuniaque AGNATIO  sensu stricto  sensu largo #4 17 oprac. Mateusz Popiel pierwotna manus to potem žð patria potestas  nad zstpnymi žð dominica potestas  jako wBa[ciciel niewolników i innych dóbr žð manus  nad |on #5 uprawnienia pater familias žð ius vitae necisque žð ius vendendi žð zgoda na maB|eDstwo Tab. IV.2b: si pater filium ter venum duuit filius a patre liber esto - je[li ojciec syna odda na sprzeda| po raz trzeci, niech syn bdzie wolny od ojca #6 ewolucja wBadzy ojcowskiej Gai 1.55:  chyba nie ma |adnych innych ludzi, którzy tak na swoimi synami mieliby wBadz, jak my mamy žð obyczaje, prawo sakralne, opinia spoBeczna  tak|e noty cenzorskie žð Trajan  przymusowa emancypacja žð Antoninus Pius  bene concordans matrimonium COGNATIO #7 Wej[cie pod wBadz ojcowsk 1. urodzenie w maB|eDstwie 2. adopcja 3. legitymacja #8 Dwa domniemania I. pater is est, quem nuptiae demonstrant I. urodzenie nie wcze[niej ni| w 182 dniu od pocztku maB|eDstwa i nie pózniej ni| w 300 dniu od jego zakoDczenia #9 adoptio (sensu largo) žð adrogatio žð adoptio (sensu stricto) #10 adrogatio  Zechciejcie i postanówcie, aby Lucius Valerius zgodnie z prawem i uchwaB staB si synem Luciusa Titiusa tak, jak gdyby z tego pater i mater familias byB on urodzony, zwBaszcza by miaB nad nim wBadz |ycia i [mierci, jak ojciec nad synem. Jak powiedziaBem, tak was Kwiryci pytam (Gell. 5.19.9) #11 adoptio mancipatio in mancipio manumissio in iure cessio addictio adoptio naturam imitatur #12 JustyniaDska reforma adopcji: žð adoptio plena žð adoptio minus plena #13 legitimatio žð per subsequens matromonium žð per rescriptum principis žð per oblationem curiae #14 Zga[nicie wBadzy ojcowskiej 1. emancipatio 2. flamen Dialis, westalka 3. patrycjusz, biskup 4. kolonizacja 5. przymusowa emancypacja 6. oddanie w adopcj #15 po trzecie Podmiotowo[ majtkowa 18 oprac. Mateusz Popiel #16 senatus consultum Macedonianium peculium #17 actiones adiecticiae qualitatis žð actio de peculio žð actio tributoria žð actio exercitoria žð actio institoria žð actio quod iussu žð actio de in rem verso #18 a. de peculio oraz tributoria Je[li istniaBo peculium, a jego zadBu|enie przekroczyBo warto[, na podstawie actio de peculio zwierzchnik agnacyjny odpowiadaB za zacignite przez syna zobowizania w kolejno[ci zgBoszeD wierzycieli. Górn granic stanowiBa oczywi[cie rzeczywista warto[ci peculium w momencie wystpienia ze skarg. Pater familias wolno byBo skorzysta z tzw. prawa dedukcji, czyli potrcenia swych wierzytelno[ci naturalnych wobec administrujcego peculium. Uprawnienie to nie przysBugiwaBo, je[li majtek oddany w faktyczny zarzd byB przeznaczony z woli ojca na cele handlowe. W praktyce poznawaBo si to po wydzieleniu merx, czyli ruchomo[ci przeznaczonych na sprzeda|. Wówczas na podstawie actio tributoria, która stanowiBa w istocie wezwanie do podziaBu, nale|aBo proporcjonalnie wypBaci wierzycielom to, co z niego jeszcze pozostaBo. Skarga obejmowaBa wyBcznie merx, ale pater familias traciB uprzywilejowan prawem dedukcji pozycj. Ewentualne wBasne wierzytelno[ci naturalne musiaB postawi na równi z innymi. Nadto gdyby jednak merx co[ jeszcze w peculium zostaBo, niezaspokojeni przy actio tributoria wierzyciele, mogli wystpowa do niego z actio de peculio. Trudno wic dziwi si, |e na mniej korzystne rozliczenie w przypadku peculium na cele handlowe musiaB si zwierzchnik agnacyjny zgodzi ju| przy jego tworzeniu. #19 a. exercitoria oraz institoria W peBnej wysoko[ci odpowiadaBo si, gdy ustanowiono syna kapitanem statku (exercitor navis) lub zarzdc przedsibiorstwa handlowego (institor), ale bez wydzielania osobnej masy majtkowej. W pierwszym przypadku wystpowano do pretora o actio exercitoria, w drugim o actio institoria. Oczywi[cie zacignite zobowizania musiaBy by zwizane z powierzon dziaBalno[ci, co technicznie wynikaBo z tego, czy mie[ciBy si w granicach ustanowienia (praepositio). #20 a. quod iussu oraz de in rem verso Co innego, gdy ojciec wprost upowa|niB do zacigania zobowizaD. Wydanie przez niego takiego polecenia (iussum) pocigaBo za sob peBn odpowiedzialno[. Dochodzono jej na podstawie actio quod iussu. Problemy natomiast mogBy powstawa w razie likwidacji peculium, a taka ademptio zawsze byBa mo|liwa; niestety nawet w razie wystpienia ju| z actio de peculio. Majtek nie znikaB jednak, lecz przechodziB pod zarzd samego ojca  nastpowaBa verso in rem. Tote| pretor udzielaB przeciw niemu actio de in rem verso, pozwalajce dochodzi tyle, ile wynosiBo peculium w momencie likwidacji i przejcia. Natomiast przed skutkami ademptio peculii, dokonanej po wniesieniu actio de peculio, chroniono si wystpujc od razu z oboma skargami Bcznie. Wydaje si, |e actio de in rem verso rozszerzano i na inne przypadki, w których zobowizania osób alieni iuris powodowaBy bezpo[rednie przysporzenie w majtku pater familias. #21 peculium castrense bona materna, lucra nuptialia, bona adventicia peculium profecticium peculium quasi castrense WykBad #10  wtorek 14.12.09  rodzina i majtek #1 Rodzina i majtek WykBad II maB|eDstwo #2 Po pierwsze Prawne znaczenie maB|eDstwa #3 mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant - iustum matrimonium - matrimonium iuris gentium - contubernium capitis deminutio - minima - media - maxima #4 19 oprac. Mateusz Popiel PrzesBanki žð wiek žð affectio maritalis žð conubium lex Canuleia 445 r. przed Chr. lex Iulia de maritandis ordinibus 18 r. przed Chr. #5 žð nuptias non concubitus, sed consensus facit   maB|eDstwo tworzy porozumienie, a nie faktyczne po|ycie (D. 50,17,30) žð non enim coitus matrimonium facit, sed maritalis affectio   bowiem nie stosunek pBciowy czyni maB|eDstwo, lecz wola po|ycia maB|eDskiego (D. 23,1,32,13) #6 koncepcja maB|eDstwa žð nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae divini et humani iuris   maB|eDstwo jest zBczeniem m|a i |ony, i na podstawie boskiego oraz ludzkiego prawa wspólnota caBego |ycia (D. 23.2.1) žð nuptiae autem sive matrimonium est viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae continens   nuptiae czy inaczej matrimonium jest zwizkiem m|czyzny i kobiety, zawierajcym w sobie nierozBczny sposób |ycia (I. 1.9.1) #7 Po drugie Zarczyny #8 po trzecie - confarreatio - coëmptio - usus Manus nad |on #9 Po czwarte Posag #10 Obowizek zwrotu posagu žð moralny žð actio ex stipulatu žð actio rei uxoriae #11 Po pite Rozwód #12 divortium  repudium actio rerum amotarum #13 Po szóste Konkubinat #14 Po siódme Ustawodawstwo maB|eDskie Agusta #15 žð lex Iulia de maritandis ordinibus z 18 r. przed Chr. žð lex Papia Poppea z 9 r. po Chr. lex Iulia et Papia žð lex Iulia de adulteriis coercendis z 18 r. przed Chr. žð lex Fufia Canninia z 2 r. przed Chr. žð lex Aelia Sentia z 4 r. po Chr. #16 Res gestae divi Augusti w 28 r. przed Chrystusem: 4,066,000 w 8 r. po Chrystusie: 4,233,000 w 14 r. po Chrystusie: 4,937,000 WykBad #11  wtorek 05.01.10  spadki cz.I #1 Spadki 20 oprac. Mateusz Popiel wykBad I Zagadnienia ogólne #2 Zrodki ochrony w prawie spadkowym I. Hereditatis petitio Marek niech bdzie sdzi. Je[li si oka|e, |e spadek po Tytusie jest wedBug prawa Kwirytów powoda i na podstawie twojego rozstrzygnicia Marku, sdzio, powodowi nie zostanie oddany, ile rzecz ta jest warta, na tak sum Marku, sdzio, zasdz pozwanego na rzecz powoda; je[li si nie oka|e  uwolnij Legitymacja bierna: a) w procesie legisakcyjnym: pro herede possessor b) w procesie formuBkowym: pro possessore possessor c) za Justyniana nawet posiadacz fikcyjny #3 Hereditas - corpora hereditaria: ruchomo[ci i nieruchomo[ci - wierzytelno[ci i dBugi spadkowe - inne uprawnienia: prawa do grobu (iura sepulchrorum) oraz [wiadczenia wyzwoleDców (actiones operarum #4 Sukcesja uniwersalna per universitatem res nobis acquirantur (G. 2,97) hereditas nihil aliud est quam successio in universum ius quod defunctus habuerit (D. 50,16,24; 50,17,62) res incorporalis - hereditas - usufructus - obligatio #5 Zrodki ochrony w prawie spadkowym II. Interdykt quorum bonorum: Z tych dóbr, których posiadanie na podstawie mojego edyktu zostaBo mu przyznane, to co posiadasz, uwa|ajc si za dziedzica lub za posiadacza, albo posiadaBby[, gdyby nie zostaBo zasiedziane, albo podstpnie sprawiBe[, |eby przesta posiada, to jemu oddaj bonorum possessio bonorum possessor usucapio pro herede III. Ochrona w cognitiones extra ordinem #6 Warto[ci prawa spadkowego ¨ð znalezienie, wskazanie heres ¨ð przez materialny dorobek swego |ycia wpBywa na [wiat |ywych po wBasnej [mierci ¨ð swoboda przyjcia spadku lub innych rozrzdzeD testatora ¨ð ochrona |yjcych przed pogorszeniem ich sytuacji na skutek aktów ostatniej woli ¨ð solidarno[ rodzinna #7 Zasady prawa spadkowego #8 1. Nemo pro parte testatus, pro parte inestatus decedere potest. Pomponius:  nasze prawo nie dopuszcza, aby cywil umieraB zarówno jako testat, jak i intestat, bo naturalnie jest bitwa midzy tymi rodzajami powoBania: testamentowym i beztestamentowym (D. 50,17,7) Wyjtki: ¨ð |oBnierze ¨ð contra tabulas: - formalne: w razie pominicia: |ony in manu, córki lub wnuka bdcych in potestate, a spadkobiercami ustanowiB osoby z krgu sui heredes, testament pozostawaB wa|ny i otrzymywali udziaB, który przypadBby im w dziedziczeniu beztestamentowym - materialne: przy querela inofficiosi testamenti pretora mógB utrzyma w mocy niektóre postanowienia testatora, jak wskazanie opiekuna niedojrzaBym lub zapis dla zwrotu posagu |onie, a nawet w ogóle dopu[ci do dziedziczenia spadkobierców ustanowionych przez testatora, którzy nie mieli prawa do bonorum possessio contra tabulas ¨ð beztestamentowe fideikomisy #9 Swoboda testowania ¨ð XII tab. 5.3: uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto   jak rozporzdziB swoim majtkiem oraz co zdecydowaB w kwestii opieki nad swymi rzeczami, niech bdzie prawem 21 oprac. Mateusz Popiel ¨ð Testamentum ambulatoria est enim voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum   testament zmienn jest bowiem wol zmarBego a| do samego kresu |ycia (D. 34.4.4) defunctus - de cuius (od is de cuius hereditate quaeritur) #10 Art. 21 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku gBosi:  Rzeczpospolita Polska chroni wBasno[ i prawo dziedziczenia . Ustawa zasadnicza Niemiec w art. 14 I 1:  WBasno[ i prawo dziedziczenia s gwarantowane . O przyznaniu publicznego prawa podmiotowego mówi art. 64 pkt 1 polskiej Konstytucji:  Ka|dy ma prawo do wBasno[ci, innych praw majtkowych oraz prawo dziedziczenia . TrybunaB Konstytucyjny stwierdziB wprost, |e  jest ono nieodBcznym korelatem prawa wBasno[ci, jego dopeBnieniem i mo|liwo[ci jego kontynuacji po [mierci osoby, bdcej podmiotem tego prawa (K 23/98). Uwaga TrybunaBu, |e  prawo wBasno[ci przysBugujce osobie fizycznej nie mo|e wygasa w chwili jej [mierci, ale winno trwa nadal, co zakBada jego przej[cie na inn osob lub osoby (P 4/99), [wietnie wyja[nia znaczenie przyjcia z Rzymu wolno[ci testowania jako zasady: swoboda dysponowania majtkiem na wypadek [mierci wyra|a w istocie ius disponendi, tyle |e mortis causa. #11 causa Curiana rok 93 przed Chr. Quintus Mucius Scaevola, pontifex maximus Lucius Licinius Crassus verba  voluntas #12 3. Szacunek dla woli zmarBego ¨ð  W sprawach publicznych nic nie jest bardziej godne czci ni| ustawa, w sprawach prywatnych najbardziej prawomocny jest testament (Cic. Phil. 2,42) ¨ð  PosBu| si przykBadem: nikt nie uniewa|nia i nie zmienia prawnie sporzdzonego testamentu, cho jest on tylko dzieBem czBowieka (Ga 3,15) ¨ð  Ja, Lucius Titius, napisaBem ten mój testament bez pomocy kogokolwiek biegBego w prawie, wedle wBasnego raczej sposobu my[lenia, ni| nadmiernej i niedorzecznej skrupulatno[ci. I je[li zrobiBem co[ nieprawnie czy mniej uczenie, wola zdrowego czBowieka winna by brana za obowizujce prawo (D. 31,88,17) ¨ð  Testamenty tak interpretujemy, aby najlepiej odpowiadaBo to woli testatora (D. 50,17,12) #13 4. Semel heres, semper heres ¨ð zakaz odbierania tego, co nabyto mortis causa ¨ð actio familiae erciscundae: Marek niech bdzie sdzi. Poniewa| dziedzice Tytusa wystpili, aby da im sdziego dla podziaBu majtku oraz w kwestii tego, czym zarzdzili lub zdarzyBo si w tym spadku przez nich, po tym jak stali si dziedzicami, ile nale|y przysdzi Marku, sdzio, Kwintusowi & przysdz: cokolwiek z tego powodu jeden drugiemu winien [wiadczy, zasdz jednego na rzecz drugiego Marku, sdzio; je[li si nie oka|e  uwolnij ¨ð consortium ercto non cito #14 5. Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agituj ¨ð Paulus: kto jest w Bonie kobiety, uwa|a si go za urodzonego, gdy chodzi o korzy[ci pBodu. W innych przypadkach, |dajcemu przed narodzeniem dziecka, |adn miar nie przyznaje si pomocy (D. 1,5,7) ¨ð Rzymska zasada pozostaBa w prawie pandektowym, cho wspóBczesne kodyfikacje nie w peBnie j przyjBy. - Czasem obejmuje ona caBe prawa cywilne, jak w art. 31 ust. 2 ZGB, §22 ABGB lub art. 29 CCE, a w cz[ci po[wiconej spadkom jest tylko powtarzana. - Czasem pojawia si dopiero w postanowieniach prawa spadkowego, jak w art. 927 §2 i w art. 994 §2 kc, ale te| w § 1923 zd. 2 BGB, czy art. 462 ust. 1 kc wBoskiego. We francuskim kodeksie cywilnym mówi o niej przepis prawa spadkowego (art. 725 kN), ale odnosi si j równie| do darowizn inter vivos (906 kN), bo to tak|e korzy[ci. #15 Zakres podmiotowy 1. testamenti factio activa 2. testamenti factio passiva 3. capacitas 4. indignitas WykBad #12  wtorek  12.01.10  spadki cz. II #1 Spadki wykBad II Dziedziczenie beztestamentowe #2 Ius civile 22 oprac. Mateusz Popiel XII tabl. 5,3: uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto   jak rozporzdziB swoim majtkiem oraz co zdecydowaB w kwestii opieki nad swymi rzeczami, niech bdzie prawem XII tabl. 5,4 : si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus familiam habeto   gdyby za[ zmarB nie pozostawiajc testamentu, a nie miaB wBasnego dziedzica, niech spu[cizn obejmie najbli|szy agnat XII tabl. 5,5: si adgantus nec escit, gentiles familiam habento   je[li nie ma agnata, czBonkowie rodu niech obejm spadek #3 I. Dziedziczenie ustawowe Klasy: 1. sui heredes 2. proximi agnati 3. gentiles in capita - in stirpes #4 beneficium abstinendi hereditas iacens usucapio pro herede #5 II. Dziedziczenie wedBug edyktu 1. unde liberi 2. unde legitimi senatusconsultum Tertullianum (za Hadriana) przyznawaBo kobiecie cieszcej si ius trium liberorum prawo dziedziczenia po dzieciach, ale dopiero po sui herdes, ojcu i stryjach, lecz na równi z siostrami po ojcu, a przed pozostaBymi agnatami senatusconsultum Orfitianum ze 178 roku daBo dzieciom prawo dziedziczenia po matce przed agnatami 3. unde cognati 4. unde vir et uxor #6 collatio bonorum nova clausula Iuliana #7 III. Porzdek dziedziczenia w Nowelach justyniaDskich Nowela 118 z 543 roku: 1. niesprawiedliwym jest czyni ró|nic midzy pokrewieDstwem przez kobiet i pokrewieDstwem przez m|czyzn 2. skoro uwzgldnianie agnacji od dawna straciBo praktyczny sens postanowiB, aby nie miaBa |adnego wpBywu na porzdek dziedziczenia ab intestato #8 Trzy klasy 1. zstpni zmarBego 2. wstpni oraz rodzeDstwo rodzone a. s tylko wstpni: in lineas b. jest te| rodzeDstwo rodzone Nowela 127 z 548 roku 3. krewni w linii bocznej a. rodzeDstwo rodzone i jego dzieci b. rodzeDstwo przyrodnie oraz jego dzieci WykBad # 13  Spadki cz. III  wtorek 19.01.10 #1 Spadki wykBad III Dziedziczenie testamentowe #2 Forma testamentu ¨ð testamenty calatis comitiis oraz in procinctu ¨ð mancipatio familiae familiae emptor i libripens nuncupatio ¨ð testament per aes et libram ¨ð testament pretorski ¨ð testamentum apud acta, testamentum principi oblatum, testamentum tripertitum #3 Testament holograficzny Rok 446 przynosi najwa|niejsze wydarzenie w dziejach caBego prawa spadkowego Europy. Konstytucj wydan w Rawennie Walentynian III wprowadza nieznan wcze[niej, najnowocze[niejsz i najwygodniejsz z form testamentu  testament holograficzny (Nov. Theod. 21.2). Nazwa, która odró|nia go od spisanych cudz rk testamentów alograficznych, wyra|a 23 oprac. Mateusz Popiel innowacj: w caBo[ci zostaB sporzdzony wBasnorcznie. Cho instytucja istniaBa jedynie w zachodniej cz[ci imperium, a Justynian jej nie uznaB, wspóBczesne systemy chtnie przyjmuj j jako form zwyczajn. Nic wicej prócz rcznego pisma Walentynian III nie wymagaB. Dzi[ dla wa|no[ci trzeba dokument podpisa, co ma sBu|y stwierdzeniu, |e pismo pochodzi od okre[lonej osoby i jest ukoDczonym testamentem oraz dowodzi [wiadomo[ci i woli sporzdzenia aktu ostatniej woli. W polskiej regulacji  brak daty nie pociga za sob niewa|no[ci testamentu wBasnorcznego, je|eli nie wywoBuje wtpliwo[ci co do zdolno[ci spadkodawcy do sporzdzeni testamentu, co do tre[ci testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (art. 949 §2 kc). Z wyjtkiem konstytucji z 541 roku, w prawie rzymskim nigdy nie trzeba byBo opatrywa testamentu dat. #4 Testament |oBnierski Rzymski testament |oBnierski nie byB form szczególn, jak wspóBczesne testamenty wojskowe. Stworzenie go nie wynikaBo z nadzwyczajnego charakteru sytuacji wojennej. PowstaB jako osobisty przywilej, udzielony najpierw przez Juliusza Cezara, potem potwierdzany i rozszerzany przez cesarzy Tytusa i Domicjana, Nerw, Trajana oraz Antonina Piusa. UksztaBtowaB si przede wszystkim konstytucjach cesarskich, zwanych mandatami, ale i edykt prowincjonalny przewidywaB wprowadzenie w bonorum possessio na podstawie testamentu |oBnierskiego. Przywilej przysBugiwaB od momentu wcielenia do chwili zwolnienia ze sBu|by wszystkim, którzy nale|eli ju| to do floty, ju| to do siB ldowych. MogBy z niego skorzysta równie| osoby wojsku towarzyszce i wraz z nim nara|one na niebezpieczeDstwa lub umierajcym w kraju nieprzyjacielskim. Testament zachowywaB wa|no[ na rok po godnym zwolnieniu ze sBu|by. Sporzdzony za[ w którejkolwiek z form przez osob nastpnie do wojska wcielon, uznawany byB za |oBnierski. #5 Testament |oBnierski wolno byBo sporzdza - nawet na rzecz pozbawionych zdolno[ci dziedziczenia peregrynów, - pozbawionych capacitas: Latynów IuniaDskich, caelibes i orbi; - uznano testament napisany przez umierajcego mieczem na piasku, czy krwi na pochwie miecza lub na tarczy; - nie stawiano wymagaD co do liczby [wiadków; - nie konieczna byBa nuncupatio; - nie znajdowaBy zastosowania zasady nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest, ani semel heres semper heres; - nie wymagano wydziedziczenia sui heredes wprost  wystarczyBy okoliczno[ci wskazujce na to, |e testator miaB [wiadomo[ istnienia ich oraz pogrobowców; - nie udzielano querela inofficiosi testamenti przeciw testamentom |oBnierskim; - nie stosowano w dziedziczeniu na ich podstawie zmniejszenia legatów na podstawie lex Falcidia; - pozwalano ustanawia dziedzica ex re certa; - dokonywa substytucji pupilarnej, w której |oBnierz podstawiaB swemu niedojrzaBemu zstpnemu, nie decydujc za[ o dziedziczeniu po samym sobie. - niezgodnie z natur hereditas jako jednego przedmiotu prawa, |oBnierz mógB potraktowa majtek podzieli i w praktyce potraktowa jako dwa spadki. PozostawiaB go wtedy ró|nym osobom, które nie odpowiadaBy za dBugi drugiej cz[ci, ale te| nie miaBy prawa do jej wierzytelno[ci; Nie wszystko jednak byBo wolno. Pozytywnymi regulacjami utrzymano ograniczenia wyzwoleD z lex Aelia Sentia i innych ustaw, zakaz stawiania w testamencie warunków niezgodnych z prawem lub niemoralnych, niewa|no[ legatów poenae nominae, a tak|e stosowanie senatus consultum Libonianum o rozrzdzeniach na rzecz spisujcego akt ostatniej woli. #6 Tre[ testamentu #7 1. Ustanowienie dziedzica caput et fundamentum intellegitur totius testamenti heredis institutio  za pocztek i fundament caBego testamentu uwa|a si ustanowienie dziedzica ¨ð Titius heres esto  Titius niech bdzie dziedzicem ¨ð Marcum heredem esse iubeo  nakazuj, aby dziedzicem byB Marek ¨ð Lucius heres sit  Lucius niech bdzie dziedzicem. Tylko niektórzy dopuszczali formy: ¨ð Quintum heredem instituo  ustanawiam dziedzicem Kwintusa ¨ð Decimum heredem facio  czyni dziedzicem Decimusa #8 institutio ex re certa #9 Heres ex asse Dwana[cie uncji skBadaBo si w zasadzie na spadek jako caBo[, czyli as. sextans to 2/12, quadrans to 3/12, triens to 4/12, quincunx to 5/12, semis (czyli semis as) to 6/12, septunx to 7/12, bes (czyli bis triens) to 8/12, dodrans to (czyli de asse quadrans) to 9/12, dextans (czyli dempto sextante) to 10/12, 24 oprac. Mateusz Popiel deunx (czyli dempta uncia) to 11/12. #10 Zagadka Cezar ustanowiB w swym testamencie Luciusa Pinariusa oraz Kwintusa Pediusa ex quadrante, a Oktawiana ex dodrante #11 2. Substytucje a) substitutio vulgaris  je[li Kwintus nie bdzie dziedzicem, niech dziedzicem bdzie Marcus  Lucius Titius niech bdzie dziedzicem i niech przyjmie spadek przez cretio w najbli|szych stu dniach, w których bdzie wiedziaB i mógB. Je[li nie zBo|y cretio, niech bdzie wydziedziczony; wtedy Maevius niech bdzie dziedzicem i przyjmie spadek w cigu stu dni&  #12 Cretio  skoro Publiusz Maevius mnie w testamencie swoim ustanowiB dziedzicem, spadek ten obejmuj i o[wiadczam (Gai 2.166) #13 Substytucje c.d. b) substitutio pupillaris  mój syn niech bdzie dziedzicem; je[li syn mój nie bdzie dziedzicem i on wcze[niej umrze ni| dojdzie do pieczy prawnej nad sob, wtedy Seius niech bdzie dziedzicem  je[li mój syn umrze w cigu dziesiciu lat, Titius niech bdzie jego dziedzicem c) substitutio quasi-pupillaris d) substytucja fideikomisarna fideikomis familijny #14 3. Wydziedziczenie  ex heredatio Titius filius meus exheres esto  Titius, syn mój, niech bdzie wydziedziczony Ceteri exheredes sunto  pozostali niech bd wydziedziczeni quicumque mihi filius genitus fuerit, exheres esto  ktokolwiek urodzi mi si synem, niech bdzie wydziedziczony #15 4. Legaty 5. legatum per vindicationem Titio hominem Stichum do lego   Titiusowi czBowieka Stichusa daj, zapisuj ; wystarczyBo u|ycie choby jednego z czasowników, natomiast wahania budziBy inne sformuBowania - zdecydowano dopuszcza:  niech wezmie ,  niech ma dla siebie lub  niech zabierze . 2. legatum per damnationem Heres meus Stichum servum meum dare damnas esto   dziedzic mój na wydanie Stichusa mojego niewolnika Titiusowi niech bdzie zasdzony ,  niech da #16 3. legatum sinendi modo heres meus damnas esto sinere Lucium Titium hominem Stichum sumere sibique habere   dziedzic mój niech bdzie zasdzony znosi, |e Luius Titius zabierze i ma dla siebie czBowieka Stichusa 4. legatum per praeceptionem Lucius Titius hominem Stichum praecipito   niech uprzednio wezmie #17 5. Fideikomisy Fideicommissum - fidei committo (powierzam uczciwo[ci), ale te| peto, rogo, volo, exigo, desidero uti des, cupio des, opto des oraz credo te daturum, mando, deprecor, czy iniungo (prosz, |dam, chc, wymagam, domagam si by[ daB, pragn by[ daB, |ycz sobie by[ daB oraz wierz, |e bdzie przez ciebie dane, zlecam, bBagam, czy obarczam) 1. fideikomisy wolno[ci 2. fideikomisy syngularne 3. fideikomisy uniwersalne senatus consultum Trebellianum senatus consultum Pegasianum #18 6. Wyzwolenia testamentowe Stichus servus meus liber esto   Stichus mój niewolnik niech bdzie wolny Primitivum servum meum liberum esse iubeo   nakazuj, aby Primitivus mój niewolnik byB wolny libertas fideicommissaria 25 oprac. Mateusz Popiel  Prosz Ci dziedzicu, aby[ wyzwoliB niewolnika Erosa, gdy&  #19 7. Ustanowienie opiekuna liberis meis/uxori meae Titius tutor esto   dzieciom moim/mej |onie opiekunem niech bdzie Titius lub podobnie do legatu windykacyjnego: Lucium Titium liberis meis tutorem do   dzieciom moim daj za tutora Luciusa Titiusa , uxori meae tutorem do   |onie mojej daj tutora Tej ostatniej czsto zostawiano raczej wybór opiekuna  optio tutoris:  |onie mej Titii zostawiam wybór tutora , cho zdarzaBy si ograniczenia co do ilo[ci zmian tutorów, na przykBad  nie wicej, jak dwa razy #20 illi aut illi filiis meis, utri eorum volet, Titius tutor esto   temu a temu z mych synów, dla którego z nich chce, niech Titius bdzie opiekunem ; czy po prostu Titius si volet illi filio meo tutor esto   Titius, je[li chce, niech bdzie opiekunem tego syna mego #21 8. Donationes mortis causa Strony postanawiaBy, |e przedmiot przejdzie na obdarowanego w momencie [mierci darczyDcy, czyli darowizn z warunkiem zawieszajcym. 1. przejdzie od razu, ale w razie wcze[niejszej [mierci obdarowanego, zostanie zwrócony darczyDcy; 2. warunek rozwizujcy osigano przez dodanie pactum z warunkiem zawieszajcym. #22 9. Polecenia  modus legat - centum Titio lego, si servum manumiserit   Titiusowi zapisuj sto, je[li wyzwoli niewolnika , polecenie - centum Titio lego, ut servum manumittat   Titiusowi zapisuj sto, aby wyzwoliB niewolnika #23 10. Klauzula kodycylarna i kodycyle codicilli , pugillares potwierdzone i niepotwierdzone testamentowe i beztestamentowe WykBad #14  spadki cz. IV #1 Spadki wykBad IV Dziedziczenie testamentowe #2 Tre[ testamentu cig dalszy #3 4. Legaty 1. legatum per vindicationem Titio hominem Stichum do lego   Titiusowi czBowieka Stichusa daj, zapisuj ; wystarczyBo u|ycie choby jednego z czasowników, natomiast wahania budziBy inne sformuBowania - zdecydowano dopuszcza:  niech wezmie ,  niech ma dla siebie lub  niech zabierze . 2. legatum per damnationem Heres meus Stichum servum meum dare damnas esto   dziedzic mój na wydanie Stichusa mojego niewolnika Titiusowi niech bdzie zasdzony ,  niech da #4 3. legatum sinendi modo heres meus damnas esto sinere Lucium Titium hominem Stichum sumere sibique habere   dziedzic mój niech bdzie zasdzony znosi, |e Luius Titius zabierze i ma dla siebie czBowieka Stichusa 4. legatum per praeceptionem Lucius Titius hominem Stichum praecipito   niech uprzednio wezmie #5 5. Fideikomisy fideicommissum - fidei committo (powierzam uczciwo[ci), ale te| peto, rogo, volo, exigo, desidero uti des, cupio des, opto des oraz credo te daturum, mando, deprecor, czy iniungo (prosz, |dam, chc, wymagam, domagam si by[ daB, pragn by[ daB, |ycz sobie by[ daB oraz wierz, |e bdzie przez ciebie dane, zlecam, bBagam, czy obarczam) 1. fideikomisy wolno[ci 2. fideikomisy syngularne 3. fideikomisy uniwersalne senatus consultum Trebellianum senatus consultum Pegasianum #6 26 oprac. Mateusz Popiel Ograniczenia wysoko[ci legatów ¨ð lex Furia testamentaria (204-169 r. przed Chr.) -ograniczono wysoko[ legatu windykacyjnego do 1000 asów; wyjtek dla maB|onków, zarczonych oraz dla kognatów do 6°, a w[ród zstpnych rodzeDstwa do 7° ¨ð lex Voconia (169 r. przed Chr.)  ¡ð zakazywaBa obywatelom nale|cym do pierwszego cenzusu majtkowego, czyli osobom, których dobra przekraczaBy warto[ci 100 000 asów, ustanawiania swoj spadkobierczyni kobiety; ¡ð wszystkich obowizywaB zakaz zostawiania jej wicej, ni| poBow spadku; ¡ð uzale|niaBa mo|liwo[ nabycia legatu od jego warto[ci, która nie powinna przekracza udziaBu spadkobierców. #7  kto miaB majtek wart 5000 asów, mógB caBy wyczerpa zapisaniem piciu osobom po 1000 asów  wydawaBo si, i| w koDcu dziedzice co[ bd mieli, lecz równie| niemal ta sama wada powstaBa: bowiem rozdzieliwszy majtek midzy wielu legatariuszy mógB testator tak niewiele zostawi spadkobiercy, |e ponoszenie obci|eD caBego spadku dla takiej korzy[ci nie wychodziBo na dobre dziedzicowi (G. 2,225-226) ¨ð lex Falcidia (40-39 r. przed Chr.)  kwarta falcydyjska ¨ð senatus consultum Pegasianum (72? r. po Chr.) - kwarta pegazjaDska #8 6. Wyzwolenia testamentowe Stichus erum meus erum esto   Stichus mój niewolnik niech bdzie wolny Primitivum erum meum liberum esse iubeo   nakazuj, aby Primitivus mój niewolnik byB wolny libertas fideicommissaria  Prosz Ci dziedzicu, aby[ wyzwoliB niewolnika Erosa, gdy&  #9 7. Ustanowienie opiekuna liberis meis/uxori meae Titius tutor esto   dzieciom moim/mej |onie opiekunem niech bdzie Titius lub podobnie do legatu windykacyjnego: Lucium Titium liberis meis tutorem do   dzieciom moim daj za tutora Luciusa Titiusa , uxori meae tutorem do   |onie mojej daj tutora Tej ostatniej czsto zostawiano raczej wybór opiekuna  optio tutoris:  |onie mej Titii zostawiam wybór tutora , cho zdarzaBy si ograniczenia co do ilo[ci zmian tutorów, na przykBad  nie wicej, jak dwa razy #10 illi aut illi filiis meis, utri eorum volet, Titius tutor esto   temu a temu z mych synów, dla którego z nich chce, niech Titius bdzie opiekunem ; czy po prostu Titius si volet illi filio meo tutor esto   Titius, je[li chce, niech bdzie opiekunem tego syna mego #11 Donationes mortis causa Strony postanawiaBy, |e przedmiot przejdzie na obdarowanego w momencie [mierci darczyDcy, czyli darowizn z warunkiem zawieszajcym. 1. przejdzie od razu, ale w razie wcze[niejszej [mierci obdarowanego, zostanie zwrócony darczyDcy; 2. warunek rozwizujcy osigano przez dodanie pactum z warunkiem zawieszajcym. #12 Polecenia  modus legat - centum Titio lego, si servum manumiserit   Titiusowi zapisuj sto, je[li wyzwoli niewolnika , polecenie - centum Titio lego, ut servum manumittat   Titiusowi zapisuj sto, aby wyzwoliB niewolnika #13 Klauzula kodycylarna i kodycyle codicilli , pugillares potwierdzone i niepotwierdzone testamentowe i beztestamentowe WykBad #15  spadki cz.V #1 Spadki wykBad V Po [mierci spadkodawcy #2 Dziedziczenie przeciwtestamentowe (contra tabulaa) A) formalne B) materialne querela inofficiosi testamenti officium pietatis testamentum inofficiosum #3 querela inofficiosi testamenti 1. skarga czasowa, któr nale|aBo wnie[ w cigu piciu lat od [mierci spadkodawcy 27 oprac. Mateusz Popiel 2. legitymacja czynna: a) dzieci b) rodzice - dopiero od III wieku po Chr. c) bracia i siostry (Konstantyn pozwoliB im wystpowa tylko wówczas, gdy testator ustanowiB dziedzicem osoby niegodne szacunku  persona turpis) 3. zachowek (pars legitima), inaczej cz[ nale|na (portio debita)  nie otrzymali przynajmniej 1/4 beztestamentowego udziaBu spadkowego #4 Zmiany w prawie justyniaDskim ¨ð w 528 roku Justynian stwarza skarg o uzupeBnienie zachowku  actio ad supplendam legitimam Odtd o uniewa|nienie testamentu w caBo[ci albo w cz[ci za pomoc querela inofficiosi testamenti mo|na si ubiega tylko wówczas, gdy uprawnieni nic ze spadku nie dostali. Gdy otrzymali mniej ni| pars legitima, przysBugiwaBo im jedynie prawo uzupeBnienia zachowku. ¨ð Nowela 18 z 536 roku - portio debita zwikszona do 1/3, a gdy dzieci jest wicej ni| czworo  do 1/2 #5 Ostateczne uksztaBtowanie powoBania do spadku #6 Krg podmiotowy PowoBanie do spadku nastpowaBo testamentowo lub beztestamentowo. Dziedzice prawa cywilnego (heredes): 1) konieczni (necessarii) a) wBa[ni i konieczni (sui et necessarii) - zstpni spadkodawcy, którzy w momencie jego [mierci przestaj podlega wBadzy ojcowskiej; Wszyscy pozostali to dziedzice postronni, którzy je[li nie nale| do familia zmarBego, nazywani s zewntrznymi (extranei). b) tylko konieczni (necessarii tantum) - niewolnicy Bcznie ustanowieni i wyzwoleni w testamencie wBa[ciciela 2) postronni (voluntarii)  dla przyjcia spadku musz wyrazi zgod. #7 Sukcesja uniwersalna Na wzór cywilnego heres dziki dziaBaniom pretora bonorum possessor staje si sukcesorem uniwersalnym, cho prowadzono na temat trafno[ci takiego stwierdzenia o|ywion dyskusj. W ius honorarium równie| fideikomisariusz uniwersalny jest sukcesorem uniwersalnym. W ius civile mo|na si nim sta jeszcze osoba, której przed przyjciem spadku przeka|e go dziedzic beztestamentowy z krgu sui et necessarii. Poniewa| hereditas to rzecz niematerialna, przenie[ j mo|na tylko w in iure cessio. Otrzymujcy in iure cessio hereditatis, staje si sukcesorem uniwersalnym spadkodawcy. #8 Zmier spadkodawcy a nabycie spadku dwie fikcje ¨ð Retroaktywno[: z chwil nabycia uwa|ano dziedzica za nastpc zmarBego od momentu jego [mierci. W tej koncepcji spadek reprezentuje osob spadkobiercy, zanim ten go nie obejmie w posiadanie. ¨ð Julian zaproponowaB fikcj, |e to hereditas zajmuje miejsce zmarBego. Ma ona swój wBasny byt i odzwierciedla niejako kontynuacj de cuius, stanowic uosobienie podmiotu  z prawami i obowizkami. Stawiana na równi z dziedzicem, jedyne czego nie mo|e, to wyra|a woli. Spadek zapo|ycza wic niejako zdolno[ prawn nie od dziedzica, lecz od zmarBego  reprezentuje spadkodawc, a nie spadkobierc. #9 transmissio W ius honorarium powoBany mo|e przekaza swoj pozycj osobie trzeciej, aby to ona wypowiedziaBa si co do przyjcia albo odrzucenia spadku Transmisja wspóBcze[nie: a) powoBany umiera nie wypowiedziawszy si co do przyjcia, a w jego miejsce wstpuje jego dziedzic, aby podj decyzj i naby spadek (np. art. 1017 kc) b) przekazanie powoBania czynno[ci inter vivos #10 Nabycie spadku #11 1. Nabycie spadku z mocy prawa Wszyscy dziedzice konieczni z mocy prawa nabywaj spadek po osobie, spod której potestas albo dominium wyszBy. beneficium abstinendi Niewolnik wyzwolony i ustanowiony dziedzicem mógB ubiega si o separatio. PrzesBank udzielenia jej przez pretora byBo, aby wyzwoleniec nie dokonaB aktów, które w przypadku heredes voluntarii uznano by za przyjcie spadku w sposób dorozumiany 28 oprac. Mateusz Popiel (immixtio). Dziki separatio egzekucj prowadzono tylko z odziedziczonego majtku. Osobno za[ traktuje si dobra, jakie nabyB po [mierci patrona. Infamia jednak na wyzwoleDca spa[ musiaBa, bo egzekucj prowadzono na jego majtku. #12 2.Sposoby przyjcia spadku 1. formalne o[wiadczenie zwane cretio  skoro Publiusz Maevius mnie w testamencie swoim ustanowiB dziedzicem, spadek ten obejmuj i o[wiadczam (G. 2,166) 1. w sposób dorozumiany, zachowujc si jak dziedzic  pro herede gestio: dochodzenie wierzytelno[ci lub spBata dBugu spadkowego; zbycie dobra lub wyzwolenie niewolnika spadkodawcy; administracja majtkiem dla zapewnienia uprawy pól, zaopatrzenia dla niewolników i zwierzt; nawet u|ywanie lub zbywanie dóbr, co do których powoBany ma mylne przekonanie, |e nale| do spadku. #13 Kontrowersja dotyczyBa znaczenia skBadanych przy tej okazji nieformalnych o[wiadczeD ¨ð Labeo: nale|aBo dokona rzeczywistych aktów zarzdu. ¨ð Prokulus: akty te s tylko wyrazem woli przyjcia; trudno nie traktowa za wystarczajce samo o[wiadczenie, które t wol wyra|a. ¨ð Julian: pro herede gestio to wymóg okazania woli przyjcia, choby w sposób dorozumiany, bo gdy wierzyciel spadkodawcy pozwie powoBanego, ten w fazie in iure uznajc zasadno[ skargi (confessio) przyznaje, |e uwa|a, i| sam jest odpowiedzialny za dBug zmarBego; uwa|a si wic za jego dziedzica; powoBany skBadaB wobec [wiadków o[wiadczenie o odrzuceniu spadku; czemu| by nie mógB zBo|y o[wiadczenia o przyjciu? std podstawowe znaczenie ma animus heredis powoBanego. Podchwycili to pózniejsi jury[ci ¨ð Gaius: istnieje trzeci sposób przyjcia spadku  przez o[wiadczenie (nuda voluntate), co nie ma historycznego uzasadnienia, ale i nie jest bBdem; od cretio takie o[wiadczenie miaBoby si ró|ni brakiem obowizku co do formy, od pro herede gestio brakiem wymogu podejmowania czynno[ci dziedzica. #14 Pro herede gestio to wszelako nie ka|de dziaBania powoBanego, majce wpByw na warto[ majtku spadkodawcy. Poczynione uwagi prowadz do wniosku, |e poszukiwanie woli bycia dziedzicem  animus heredis stanowi narzdzie wykBadni dokonanych aktów: nie tylko które zakwalifikowa, lecz i których nie mo|na zakwalifikowa jako czynno[ci spadkobiercy. Nie s wic nimi dziaBania konieczne dla pochówku ojca, gdy| wynikaj z synowskich obowizków  pietas. Nie stanowi ich utrzymywanie substancji materialnej dóbr spadkowych, przegld ich, a tak|e dokumentów, czy prowadzenie spraw dla kolejnego z powoBanych. Oczywi[cie za pro herede gestio nie sposób uzna u|ywania i dysponowania dobrami spadkowymi, co do których powoBany jest bBdnie przekonany, |e s jego, jak równie| ukrywanie lub przywBaszczanie. Kto kradnie bowiem, nie uwa|a si za dziedzica. #15 Odrzucenie spadku ¨ð {adnej formy nie wymaga si od dziedzica postronnego, aby odrzuci spadek. ¨ð Podobnie w przypadku bonorum possessor, tyle |e z innych powodów. Nie dawaBo szansy na kontrowersj, bo o wprowadzenie w dobra spadkowe zawsze trzeba si ubiega. WystarczyBo oczywi[cie poczeka i na upByw terminów  spatium deliberandi, pozostawianych przez pretora na podjcie decyzji: rok dla rodziców i dzieci de cuius, sto dni dla pozostaBych. #16 Przyjcie spadku a odpowiedzialno[ za dBugi spadkowe obci|enie ultra vires  ponad siBy spadku #17 Beneficium inventarii Konstytucj z 27 listopada 531 roku Justynian wprowadziB dobrodziejstwo inwentarza, pozwalajc zosta dziedzicem i odpowiada tylko intra rior  w ramach mo|liwo[ci spadku. Spisu w Rzymie dokonywano w obecno[ci notariusza i [wiadków. Nowela 1 dla zabezpieczenia zapisobierców, ka|e powoBa trzech z nich na [wiadków. Dokument podpisywaB dziedzic, deklarujc zgodno[ inwentarza z prawd. Ci|ar dowodu przenoszono wic na wierzycieli i zapisobierców, którzy w razie wygranej uzyskiwali zasdzenie spadkobiercy na podwójn warto[ rzeczy nie wymienionych w spisie. Natomiast po sposobie spBacania wida wyraznie, |e riori jum inventarii powstaBo w interesie dziedziców: zaspokajaj po prostu kolejno zgBaszajcym si wierzycieli i zapisobierców. Po wyczerpaniu aktywów spadku, problem przestaje dotyczy spadkobierców. Wierzyciele za[ i legatariusze midzy sob egzekwuj pierwszeDstwo: wierzyciele zastawni lub uprzywilejowani przed zwykBymi ze skryptów dBu|nych; w[ród tych ostatnich obowizywaBa zasada riori tempore potior iure; zapisobiercy dopiero po wierzycielach spadkowych itd. #18 tzw. beneficium separationis bonorum ¨ð powstaBo w procedurze egzekucji majtkowej  venditio bonorum. ¨ð wierzyciele zwracali si mo|liwie szybko do przewodniczcego postpowaniu pretora albo namiestnika prowincji o oddzielenie dóbr spadkowych od skBadników majtku dziedzica. ¨ð je[li wystpiB o separatio bonorum nawet tylko jeden z wierzycieli spadkowych, korzystali z tego pozostali. 29 oprac. Mateusz Popiel #19 Podatek od spadków Nabycie spadku miaBo od czasów Augusta równie| skutek publicznoprawny w postaci obowizku podatkowego, ci|cego na dziedzicu: lex Iulia de vicesima hereditatum z 6 r. po Chr. - 5% podatek. ¡ð Dziedzic miaB prawo go potrcic, co po[rednio mogBo wpByn na sytuacj zapisobierców. ¡ð Nie przewidywano kwoty wolnej od podatku. ¡ð Zwolnieniem objto spadki mniejsze ni| 100 000 sesterców oraz niezale|nie od warto[ci  dziedziczone midzy rodzicami i dziemi: stworzono grup podatkow wedBug osobistego stosunku spadkobiercy do spadkodawcy. Karakalla podniósB podatek do 10%. Nie wiadomo kiedy ten ci|ar publiczny zniesiono. Z pewno[ci nie doczekaB czasów justyniaDskich. WykBad #16  Posiadanie #1 Posiadanie i prawa rzeczowe wykBad I posiadanie #2 triada form wBadania rzecz: posiadanie  wBasno[  prawa na rzeczy cudzej #3 usus stanowi prius wBasno[ci usucapio pro herede usucapio possessio  wBa[ciwie od III wieku przed Chr., gdy pojawiaj si interdykty posesoryjne #4 Czym jest posiadanie? Stan faktyczny, stosunek faktyczny, który mo|e mie prawne znaczenie (funkcje posiadania): a) nabycie wBasno[ci b) ochrona posesoryjna c) dogodniejsza sytuacja procesowa #5 Dwa dylematy: corpus - obiektywny lub zewntrzny animus - subiektywny lub wewntrzny #6 possessio: corpus et animus —ð possessio civlis  w oparciu o podstaw uznan przez prawo cywilne —ð possessio —ð possessio naturalis/detentio #7 suo nomie / alieno nomie Okre[lenia  odpowiednio: —ð animus rem sibi habendi —ð animus rem alteri habendi pochodz dopiero z prawa powszechnego #8 possessio: corpus et animus —ð possessio ad interdicta —ð possessio vitiosa - ale te| solo animo: pastwiska zimowe i letnie, zbiegBy niewolnik - posiadanie spadku, potem posiadanie sBu|ebno[ci Üð quasi possessio, skd prawo powszechne - possessio iuris #9 Nabycie i utrata posiadania —ð corpore et animo —ð pierwotnie —ð przeniesienie D. 41.2.3.19. Paulus libro quinquagensimo quarto ad edictum. Ilud quoque a veteribus praeceptum est neminem sibi ipsum causam possessionis mutare posse. 30 oprac. Mateusz Popiel —ð solo animo, zwane od czasów Bolonii: —ð traditio brevi manu (vide 351 KC) —ð constitutum possessorium (vide 349 KC) #10 Ochrona posiadania - wyrugowanie samowoli i samopomocy - przygotowanie przyszBego procesu petytoryjnego #11 Interdykty posesoryjne tzw. possessio ad interdicta Interdicta: —ð adipiscendae possessionis —ð quorum bonorum —ð interdictum Salvianum —ð recuperandae possessionis - restytutoryjne —ð retinendae possessionis - prohibitoryjne #12 nie byBo chronione possesio vitiosa  aut vi, aut clam, aut precario ab adversario adquisita #13 1. Interdicta recuperandae possessionis a) unde vi  Z czego w tym roku ty jego siB wyrzuciBe[ lub twoja familia wyrzuciBa, a czego od ciebie nie posiadaB siB, potajemnie, ani na podstawie precarium (aut vi aut clam aut precario), do tego, co miaB, masz go przywróci! - nieruchomo[ci -rok - niedziedziczny #14 b) de vi armata  Z czego ty go siB wraz z uzbrojonymi ludzmi wyrzuciBe[ albo twoja familia wyrzuciBa, do tego, co miaB masz go przywróci! c) de precario  Co z uproszenia od niego masz albo podstpnie (dolo malo) uczyniBe[, |e przestaBe[ mie, o co toczy si spór, zwró mu to! #15 2. Interdicta retinendae possessionis a) uti possidetis [do nieruchomo[ci]  Tak, jak teraz t nieruchomo[, o któr toczy si spór, ani siB, ani potajemnie, ani na podstawie precarium jeden od drugiego posiadacie, by[cie tak nie posiadali; zakazuje u|ycia siBy! b) utrubi [do ruchomo[ci]  U którego z was obydwu ten czBowiek, o którego toczy si spór, byB ani siB, ani potajemnie, ani na podstawie precarium od drugiego, niech ten, u kogo przez wiksz cz[ tego roku byB krócej, wyda tamtemu; zabraniam u|ycia siBy! #16 Interdicta: —ð retinendae possessionis - duplicia —ð recuperandae possessionis - simplicia #17 Possessio ad interdicta: —ð wBa[ciciel posiadajcy —ð posiadacz w dobrej wierze —ð posiadacz w zBej wierze —ð niektórzy detentorzy: —ð depozytariusz sekwestrowy —ð zastawnik, czyli wierzyciel zastawny —ð prekarzysta —ð emfiteuta —ð superficjariusz #18 kazus 1 W 17 roku przed Chr. Marek za|daB zwrotu oddanego niegdy[ Gaiusowi w precarium gruntu. Prekarzysta odmówiB twierdzc, |e zasiedziaB go przez ostatnie dwa lata. Dla odzyskania posiadania Marek zebraB du| grup wBasnych niewolników, którzy wzili ze sob kije i kamienie. Po krótkim starciu Gaius wycofaB si ze swymi niewolnikami, dziki czemu Marek wszedB w faktyczne wBadanie gruntem. Czy Gaius mo|e liczy na jakkolwiek ochron prawn? #19 kazus 2 31 oprac. Mateusz Popiel Rankiem w idy marcowe 16 roku przed Chr. Tycjusz posBaB niewolnika z wiadomo[ci do Kaeso, |e pal si jego zabudowania poBo|one po drugiej stronie wzgórza. Gdy wszyscy rzucili si na pomoc, Tycjusz zajB jego wiejski dom. RozzBoszczony takim postpowaniem Kaeso wyruszyB natychmiast na czele uzbrojonych we wBócznie i tarcze niewolników przeciwko Tycjuszowi. Nie udaBo mu si jednak zaj ani domu, ani posiadBo[ci, gdy| wprowadzeni tam niewolnicy Tycjusza, chocia| nieuzbrojeni, czterokrotnie przewy|szali sw liczb zbrojnych Kaeso. Czy wobec takiego obrotu spraw Kaeso uda si odzyska wiejski dom? #20 kazus 3 W 15 roku przed Chr. Aulus otrzymaB niewolnika i posiadaB go przez dziesi miesicy. Bardzo si nad nim zncaB, dlatego niewolnik zbiegB przy pierwszej nadarzajcej si okazji. Wkrótce jednak zostaB schwytany przez Kwintusa, który ukrywaB go u siebie przed Aulusem przez dwa miesice, wykorzystujc do prac polowych w odlegBym majtku. Nastpnie na trzy miesice u|yczyB go ssiadowi, za[ po ich upBywie sprzedaB Decimusowi. Po dwóch miesicach od tej transakcji do Decimusa przyjechaB w odwiedziny Aulus. RozpoznaB wówczas swego niewolnika i zapragnB go odzyska. Z jakim interdyktem mo|e wystpi? Kto wygra? WykBad #17  wBasno[ #1 Posiadanie i prawa rzeczowe wykBad II Rzeczy i wBasno[ #2 RES  pojedynczy, ograniczony, samodzielny przedmiot materialny (tak|e niewolnik), dajcy si u|ytkowa przez czBowieka  patrimonium, bona: majtek, dobra #3 res corporales  res incorporales rzeczami niematerialnymi: —ð u|ytkowanie (ususfructus), —ð zobowizanie (obligatio), —ð spadek (hereditas). #4 res in patrimonio  extra patrimonium res in commercio  extra commercium —ð divini iuris —ð res sacrae —ð res religiosae —ð res sanctae —ð humani iuris —ð res omnium commune —ð res publicae #5 res mancipi  res nec mancipi res immobiles  res mobiles species  genus niezamienne i zamienne, które si  wa|y, liczy lub mierzy zu|ywalne  niezu|ywalne podzielne  niepodzielne po|ytki (fructus) pojedyncze  zBo|one  zbiorowe [Pomponiusz - D. 41,3,30] #6 ? wBasno[ ! dominium, proprietas #7 Próby definicji —ð PeBne i wyBczne prawo nad rzecz? —ð Wola wBa[ciciela jest rozstrzygajca —ð WBasno[  nie prawo, lecz stosunek prawny —ð Najogólniejsze aktualne i potencjalne wBadztwo (prawne) nad rzecz —ð Analogia z suwerenno[ci —ð Najrozleglejsze potencjalne i aktualne prawo rzeczowe —ð ius utendi —ð ius abutendi —ð ius possidendi —ð ius fruendi 32 oprac. Mateusz Popiel —ð ius disponendi #8 wBasno[ publiczna prywatna #9 wBasno[ 1. Podmioty a) prywatne i) jeden wBa[ciciel ii) wspóBwBasno[ b) publiczne i) paDstwo: aerarium, fiscus ii) municipia, civitates 2. Przedmiot #10 Formy wBasno[ci —ð kwirytarna —ð bonitarna —ð quasi-wBasno[ gruntów prowincjonalnych —ð peregrynów #11 Ograniczenia wBasno[ci 1. sensu largo: podatki, daniny, obowizek [wiadczenia pracy 2. sensu stricto: nie pozwalaj wBa[cicielowi na wykonywanie jego wBadztwa w peBni lub wbrew jego woli wBadztwa go pozbawiaj a) staBe b) incydentalne #12 yródBa ograniczeD prawa wBasno[ci —ð zwyczaj —ð prawo sakralne —ð prawo publiczne - wzgldy —ð sanitarne, —ð komunikacyjne, —ð budowlane; —ð konfiskata. —ð prawo prywatne: —ð prawo ssiedzkie —ð wBasne ograniczenia: prawa na rzeczy cudzej, najem, dzier|awa WykBad #18  wBasno[ II #1 Prawo wBasno[ci wykBad III Nabycie i utrata prawa wBasno[ci #2 D. 50,17,54. Ulpianus libro quadragensimo sexto ad edictum. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet. Ksiga 46  de bonorum possessionibus: si tabulae testamenti nullae extabunt in iure cessio hereditatis D. 50,17,11. Pomponius libro quinto ad Sabinum. Id quod nostrum est sine facto nostro ad alium transferri non potest. #3 Zredniowiecze: nemo dat qui non habet D. 41.2.3.19. Paulus libro quinquagensimo quarto ad edictum. Ilud quoque a veteribus praeceptum est neminem sibi ipsum causam possessionis mutare posse. #4 pierwotne  pochodne #5 I. Pierwotne sposoby nabycie wBasno[ci 1. zawBaszczenie (occupatio) 2. nabycie po|ytków (fructus) 1. z chwil odBczenia (separatio): wBa[ciciel, posiadacz w dobrej wierze, emfiteuta 2. z chwil objcia (perceptio): u|ytkownik, usufruktuariusz, dzier|awca 33 oprac. Mateusz Popiel 3. nie jest po|ytkiem od II wieku przed Chr. partus ancillae - nale|y do wBa[ciciela niewolnicy 3. skarb (thesaurus) #6 zagadka  Królestwo Niebieskie podobne jest do skarbu ukrytego w roli. ZnalazB go pewien czBowiek i ukryB ponownie. Z rado[ci poszedB, sprzedaB wszystko, co miaB, i kupiB te rol (Mt 13,44) #7 4. poBczenie rzeczy (accessio) accessio cedit principali superficies solo cedit 4. przetworzenie (specificatio) Sabinianie  wBa[ciciel materiaBu Prokulianie  przetwórca media sententia  czy rzecz daBaby si przywróci do postaci materiaBu? #8 II. Pochodne sposoby nabycia wBasno[ci 1. mancipatio wóB  100 asów = 100 x 327 g. = 32,7 kg. 2 iugery ziemi = 11 000 asów = 3597 kg. 2. in iure cessio 3. traditio iusta causa traditionis #9 titulus  modus Johann Apel (1486-1536) oddziela umow zobowizujc do przeniesienia wBasno[ci od sposobu jej nabycia #10 4. zasiedzenie usucapio longi temporis praescriptio res habilis, titulus, fides, possessio, tempus WykBad #19  wBasno[ III #1 Prawo rzeczowe wykBad IV Ochrona wBasno[ci #2 1. Skarga windykacyjna  rei vindicatio Marek niech bdzie sdzi (nominatio). Je[li si oka|e, |e grunt, o który toczy si spór, jest wedle prawa Kwirytów powoda (intentio), i o ile ten grunt na |danie sdziego nie zostanie zwrócony powodowi (clausula arbitraria), ile ta rzecz jest warta, tyle pienidzy, sdzio Marku, zasdz od pozwanego na rzecz powoda; je[li si nie oka|e  uwolnij (condemnatio). #3 rei vindicatio Legitymacja czynna: wBa[ciciel nieposiadajcy Legitymacja bierna: a) w procesie legisakcyjnym: kontrawindykujcy b) w procesie formuBkowym: posiadacz (detentor?) c) za Justyniana nawet posiadacz fikcyjny Historia ochrony windykacyjnej: - legis actio sacramento in rem - per sponsionem - legis actio per iudicis postulationem - formula petitoria  std nazwa ochrona petytoryjna #4 definitywne rozliczenie stron 1. roszczenia wBa[ciciela z tytuBu po|ytków, pobranych przez pozwanego a) posiadacz w dobrej wierze nabywaB je na wBasno[, ale od Dioklecjana i potem Justynian: obowizek wydania owoców jeszcze nie zu|ytych b) posiadacz w zBej wierze musiaB wyda wszystkie owoce #5 definitywne rozliczenie stron 2. przeciwroszczenia pozwanego z tytuBu poniesionych na rzecz nakBadów a) z tytuBu nakBadów podnoszcych warto[ rzeczy, posiadaczowi w dobrej wierze przysBugiwaBo prawo zatrzymania (ius retentionis), które mógB wymusi zarzutem podstpu (exceptio doli) przeciw skardze windykacyjnej 34 oprac. Mateusz Popiel b) wszyscy posiadacze mieli poza tym prawo odBczenia nakBadów, okre[lane porzymskim terminem ius tollendi  oczywi[cie o ile daBo si to przeprowadzi bez uszkodzenia rzeczy; powód mógB jednak wyBczy to prawo oferujc odszkodowanie #6 NakBady wedle Bartolusa de Saxoferrato (1313/4  1357) —ð zwrot nakBadów koniecznych (impensae necessariae), podtrzymujcych warto[ rzeczy- ka|demu posiadaczowi, nawet zBej wierze; —ð zwrot podnoszcych warto[ nakBadów u|ytecznych (impensae utiles)  tylko posiadaczowi w dobrej wierze; —ð zwrot nakBadów zbytkownych (impensae voluptuariae) o walorze jedynie estetycznym  |adnemu. #7 2. Skarga negatoryjna  actio negatora —ð Marek niech bdzie sdzi. Je[li si oka|e, |e pozwanemu nie przysBuguje prawo przechodu przez grunt powoda, o co toczy si spór, i o ile ten grunt na |danie sdziego nie zostanie zwrócony powodowi, ile ta rzecz jest warta, tyle pienidzy, sdzio Marku, zasdz od pozwanego na rzecz powoda; je[li si nie oka|e  uwolnij. #8 actio negatora CELE: —ð stwierdzenie, |e wBasno[ jest wolna od obci|eD —ð osignicie stanu rzeczy, jaki nastpiBby w razie usunicia naruszenia wBasno[ci ju| w chwili stwierdzenia sporu Legitymacja czynna: wBa[ciciel posiadajcy, ale naruszany w swym prawie Legitymacja bierna: osoba, która ro[ci sobie prawo ci|ar dowodu #9 Formy wBasno[ci —ð kwirytarna —ð bonitarna duplex dominium —ð quasi-wBasno[ gruntów prowincjonalnych —ð peregrynów #10 WBasno[ci bonitarna? possessor ad usucapionem - in bonis Wobec rei vindicatio wBa[ciciela mo|e wystpi z exceptio doli albo exceptio rei venditae ac traditae Je[li nabyB non a domino, nie ma ochrony, bo podnoszc który[ z wymienionych zarzutów spotka si z replicatio iusti domini #11 W prawie pretorskim: actio Publiciana —ð Marek niech bdzie sdzi. Je[li powód kupiB i wydanego przez traditio posiadaBby rok tak, |e niewolnik, o którego toczy si spór, staBby si jego wedle prawa Kwirytów (fictio), i o ile ten niewolnik na |danie sdziego nie zostanie zwrócony powodowi, ile ta rzecz jest warta, tyle pienidzy, sdzio Marku, zasdz od pozwanego na rzecz powoda; je[li si nie oka|e  uwolnij. Ochrona wzgldna  wobec gorzej uprawnionego exceptio iusti domini replicatio rei venditae ac traditae/exceptio doli #12 spór pretendentów  kryteria pierwszeDstwa —ð przy nabyciu rzeczy przez obie strony procesu od tego samego niewBa[ciciela chroniony byB zawsze nabywca, któremu rzecz wydano wcze[niej  Julian, Pomponius, Ulpian, bo niewBa[ciciel, który ju| raz zbyB rzecz, nie mo|e dokona nastpnej alienacji —ð nabycia od ró|nych niewBa[cicieli  kontrowersja:  Neratius i tu opieraB si na zasadzie pierwszeDstwa  Julian uznawaB pozycj aktualnego posiadacza za lepsz, ni| powoda: melior causa possidentis quam petentis #13 Równolegle do actio negatora istniaBa skarga pretorska, chronica posiadacza w drodze do zasiedzenia przed roszczeniami do naruszania jego wBasno[ci bonitarnej #14 kazus 1 Kaeso byB kwirytarnym wBa[cicielem niewolnika Onezyma. SprzedaB niewolnika Markowi i wydaB mu go nieformalnie. Onezym otrzymaB nastpnie rydwan w legacie windykacyjnym z testamentu swej znajomej z mBodo[ci - Lucilli. Kto jest wBa[cicielem zapisanej rzeczy? #15 kazus 2 35 oprac. Mateusz Popiel Ojciec Marka wziB od Kaeso w u|yczenie niewolnika Erosa. Po [mierci ojca, Marek odziedziczyB caBy jego majtek. Przekonany, |e wszyscy niewolnicy nale|eli do ojca, niezwBocznie przeniósB wBasno[ tych niewolników przez mancypacj na Tytusa. Po roku Kaeso zobaczywszy swego niewolnika u Tytusa, zabraB go do siebie. Czy Tytus ma szans go odzyska? #16 kazus 3 Marek wziB w u|yczenie od Gaiusa pras do wyciskania oleju z oliwek. W czasie trwania u|yczenia Gaius zmarB i Marek postanowiB zatrzyma pras dla siebie. Po dwóch latach do Marka zgBosiB si dziedzic Gaiusa i za|daB zwrotu prasy. Marek odparB wówczas, |e jest jej wBa[cicielem, poniewa| dokonaB zasiedzenia. Kto i dlaczego ma w tym sporze racj? #17 kazus 4 W I wieku po Chr. Tytus oddaB Luciusowi w depozyt zestaw szklanych naczyD, które na polecenie Tytusa ukradB jego niewolnik Aulusowi. Lucius nic nie wiedziaB o pochodzeniu naczyD, a ratujc je z po|aru ukryB w sobie tylko znanym miejscu i wyjechaB na morsk wypraw, z której wróci za dwa miesice. Czy Aulus mo|e wytoczy rei vindicatio przeciwko Tytusowi? WykBad # 20  prawa na rzeczy cudzej #1 Prawo rzeczowe wykBad IV Prawa na rzeczy cudzej #2 iura in re aliena prawa na rzeczy cudzej  ograniczone prawa rzeczowe 1. sBu|ebno[ci 2. zastaw 3. emfiteuza 4. superficies #3 sBu|ebno[ci  servitutes 1. sBu|ebno[ci gruntowe 2. sBu|ebno[ci osobiste #4 SBu|ebno[ci gruntowe  iura praediorum —ð ZobowizywaBy wBa[ciciela nieruchomo[ci do tolerowania (pati) wpBywu na ni ze strony osoby uprawnionej lub do powstrzymania si od skdind dopuszczalnych dziaBaD wBasnych (non facere). —ð Uprawnionym do sBu|ebno[ci gruntowej byB ka|doczesny wBa[ciciel gruntu panujcego, czyli wBadncego (praedium dominans), którego stosunek sBu|ebno[ci wizaB z ka|doczesnym wBa[cicielem gruntu obci|onego, czyli sBu|ebnego (praedium serviens). —ð charakter wieczysty, nie wolno byBo ustanawia ich ani pod warunkiem rozwizujcym, ani na czas okre[lony #5 —ð Niepodzielno[: - nie mógB istnie uBamek sBu|ebno[ci (pars servitutis) - sBu|ebno[ przysBugiwaBa zawsze caBemu gruntowi panujcemu i obci|aBa caBy grunt sBu|ebny Nie mogBa by wic ona ustanowiona ani na korzy[, ani w ci|ar udziaBu we wspóBwBasno[ci. Ustanowienie sBu|ebno[ci na gruncie wspólnym wymagaBo zatem wspóBdziaBania wszystkich jego wspóBwBa[cicieli. Je[li natomiast jeden z gruntów ulegaB podziaBowi, powstawaBo zawsze tyle odrbnych sBu|ebno[ci, ile byBo nowych gruntów. Paulus podkre[la, |e dotyczyBo to w szczególno[ci podziaBu gruntu panujcego, bowiem w razie podziaBu gruntu sBu|ebnego sdzia dziaBowy mógB, wedBug Celsusa, skoncentrowa obci|enie na niektórych nowo powstaBych gruntach. #6 SBu|ebno[ci wiejskie  iura praediorum rusticorum (1) iter, który uprawniaB do przej[cia lub przejazdu konno przez cudzy grunt, (2) actus czyli prawo przepdu bydBa, (3) via, uprawniajca do przejazdu wozem, (4) aquae ductus, pozwalajcy na prowadzenie wody przez cudzy grunt, (5) aquae haustus, uprawniajcy do czerpania zeD wody. res mancipi - rzeczy niematerialne (res incorporales), ale ustanawiane przez mancipatio #7 SBu|ebno[ci miejskie  iura praediorum urbanorum servitutes (1) oneris ferendi, czyli prawo oparcia wBasnej budowli o [cian ssiada, (2) tigni immitendi, czyli prawo wpuszczenia belki w budynek ssiada, 36 oprac. Mateusz Popiel (3) stilicidii, czyli prawo okapu lub odprowadzania wody na grunt ssiada za pomoc rynny, (4) fluminis, czyli prawo odprowadzania wody na grunt ssiada za pomoc rur, (5) altius non tollendi, czyli prawo zabronienia ssiadowi wznoszenia budowli ponad pewn wysoko[. #8 SBu|ebno[ci miejskie  iura praediorum urbanorum Poza edyktem uznane byBy zwyczajowo servitutes (1) proiciendi protegendive, czyli prawo wykuszu, (2) altius tollendi, czyli prawo |dania, by ssiad tolerowaB wy|sze budowle na naszym gruncie, (3) cloacae, czyli prawo odprowadzania [cieków na grunt ssiada . #9 zamknity katalog  numerus clausus? sBu|ebno[ci nieprawidBowe - servitutes irregulares: (1) Servius - sBu|ebno[ tolerowania zaBo|onej pod [cian ssiada kompostowni; (2) Aristo  przyjmowania immisji z poBo|onego ni|ej gruntu, np. dymu serowarni; (3) Pomponius  odprowadzania na grunt ssiedni pary z wBasnej Bazienki; (4) Neratius  prawo wypasu woBów na gruncie ssiednim; (5) Paulus  prawo wycinania drzew z lasu ssiada dla uzupeBniania pali we wBasnej winnicy. re|im typowo[ci otwartej #10 Powstanie sBu|ebno[ci —ð na gruntach italskich: mancipatio lub in iure cessio —ð na gruntach prowincjonalnych: pactionibus et stipulationibus, tzn. przez nieformaln umow rzeczow, wzmocnion przyrzeczeniem ustanawiajcego, |e ani on, ani jego dziedzice nie bd przeszkadza w wykonywaniu sBu|ebno[ci (a) w prawie klasycznym wyBcznie przez czynno[ prawn (b) w póznym cesarstwie tzw. sBu|ebno[ci ustawowe: ustawa albo zwyczaj, np. ograniczenia wysoko[ci wznoszonych budynków lub obowizek tolerowania spBywu wody z wy|ej poBo|onego zasiedzenie zakazane przez lex Scribonia (ok. 50 r. przed Chr.), ale zasiedzeniu wolno[ci gruntu od sBu|ebno[ci (usucapio libertatis)  2 lata #11 Wyga[nicie sBu|ebno[ci —ð in iure cessio —ð nieformalne umowy  ochrona przez exceptio doli —ð zej[cie si wBasno[ci obu gruntów w jednym rku (confusio), —ð przez wyj[cie jednego z gruntów z obrotu (commercium); —ð przez odpadnicie u|yteczno[ci (utilitas) sBu|ebno[ci dla gruntu panujcego. #12 Ochrona sBu|ebno[ci —ð vindicatio servitutis —ð actio confessoria Legitymowany biernie: - wBa[ciciel gruntu sBu|ebnego - ka|dy posiadacz, który przeszkadzaB w wykonywaniu sBu|ebno[ci  Je|eli si oka|e, |e Aulus Ageriusz ma prawo przechodu lub przejazdu przez grunt korneliaDski &  Przy sBu|ebno[ciach o tre[ci negatywnej, np. servitus altius non tollendi:  Je|eli si oka|e, |e Numerus Negidiusz nie ma prawa budowania ponad okre[lon wysoko[ wbrew woli Aulusa Ageriusza &  #13 SBu|ebno[ci osobiste Marcianus w III wieku po Chr. proponuje podziaB na sBu|ebno[ci gruntowe (servitutes praediorum) i osobiste (servitutes personarum) #14 1. U|ytkowanie (ususfructus) III w. przed Chr. —ð prawo u|ywania cudzych rzeczy i pobierania z nich po|ytków (ius alieni rebus utendi fruendi), jednak z zachowaniem substancji rzeczy (salva rerum substantia); —ð mo|na odstpi  odpBatnie lub darmowo  tylko faktyczne wykonywanie; —ð nie mo|na pogarsza, ale oczywi[cie mo|na polepsza kondycj rzeczy, byleby zachowa jej przeznaczenie. senatus consultum wydane przed 33 r. po Chr. pozwala u|ytkowa caBy majtek, std quasi ususfructus pienidzy i innych rzeczy zu|ywalnych (zwany w prawie powszechnym ususfructus irregularis, a we wspóBczesnym prawie cywilnym u|ytkowaniem nieprawidBowym) #15 2. Inne wyodrbniane z ususfructus —ð u|ywanie (usus) 37 oprac. Mateusz Popiel dyskutowane przez jurystów, wyodrbnione w kompilacji justyniaDskiej: —ð prawo mieszkania (habitatio) —ð prawo korzystania z usBug cudzych niewolników i pracy zwierzt (operae servorum et animalium) #16 Zasady ustanawiania i wykonywania sBu|ebno[ci minimalizacja obci|eD wBa[ciciela 1. SBu|ebno[ nie mo|e polega na dziaBaniu (servitus in faciendo consistere nequit) 2. Nie mo|e by sBu|ebno[ci na sBu|ebno[ci (servitus servitutis esse non potest) 3. Nikt nie mo|e mie sBu|ebno[ci na wBasnej rzeczy (nemini  lub nulli  res sua servit) 4. SBu|ebno[ci nale|y wykonywa ogldnie (servitutibus civiliter utendum est) Dla sBu|ebno[ci gruntowych obowizywaBy dodatkowo dwa wymogi: - ssiedztwa gruntów (vicinitas) - i trwaBej przyczyny (perpetua causa) sBu|ebno[ci #17 Emfiteuza  dzier|awa wieczysta —ð w czasach republiki dziedziczna i zbywalna dzier|awa gruntów prowincjonalnych, gminnych i paDstwowych (od czynszu - vectigal zwane agri vectigales) pretor przyznaB dzier|awcom wieczystym ochron posesoryjn w postaci interdyktu uti possidetis oraz wzorowan na windykacji skuteczn przeciw wszystkim skarg in rem —ð III/IV w. po Chr. hellenistyczna forma dzier|awy wieczystej, zwana emfiteuz —ð cesarz bizantyjski Zeno w 480 r. Uznaje emfiteuz za zbywalne, dziedziczne i podlegajce zastawowi ius emphyteuticarium: prawo do korzystania z cudzego gruntu #18 Superficies  prawo zabudowy —ð Zbywalne i dziedziczne prawo do powierzchni. —ð WBa[ciciel pobieraB umiarkowany czynsz roczny, zwany na gruncie gminnym vectigal, a na prywatnym  solarium. —ð Stanowisko prawne superficjariusza byBo podobne do stanowiska emfiteuty, tyle |e o zbyciu swego prawa nie musiaB zawiadamia wBa[ciciela, któremu nie przysBugiwaBo prawo pierwokupu. —ð Ochrona: posesoryjna - interdykt de superficiebus; przyznawano od przypadku do przypadku rzeczow skarg petytoryjn in factum, a nawet  przy kupnie prawa zabudowy od niewBa[ciciela  skarg publicjaDsk . #19 Zastaw zastawca - zastawnik #20 Rozwój historyczny —ð fiducia cum creditore —ð pignus —ð hypotheca interdictum Salvianum actio Serviana actio quasi Serviana, actio Serviana utilis, actio pigneraticia in rem, actio hypotecaria, vindicatio pignoris  Je|eli oka|e si, |e midzy powodem i Luciusem Titiusem uzgodniono, |e rzecz, o któr toczy si spór, ma by z powodu sumy dBu|nej zastawiona powodowi i w chwili uzgodnienia rzecz ta byBa w majtku (in bonis) Luciusa Titiusa, a suma ta nie zostaBa zapBacona ani nie dano z jej tytuBu zabezpieczenia, przy czym przyczyna braku zapBaty nie le|aBa po stronie powoda, je|eli rzecz ta nie zostanie mu zwrócona na |danie sdziego, ile bdzie ona warta, tyle pienidzy, sdzio zasdz od pozwanego na rzecz powoda, a je|eli oka|e si, |e nie, #21 Realizacja prawa zastawu —ð pactum de vendendo —ð lex commissoria —ð pactum antichreticum #22 yródBa zastawu —ð umowa —ð zwyczaj —ð ustawa —ð sdzia #23 kazus 1 W 250 roku po Chr. Lucius po|yczyB od Spuriusa 400 sesterców dajc mu w pignus dwie niewolnice. Za pierwsz z nich mo|na byBo na rynku dosta 190 sesterców, za drug 210. Czy po zwrocie 200 sesterców Lucius mo|e si domaga wydania jednej z niewolnic? Której? akcesoryjno[ zastawu 38 oprac. Mateusz Popiel tzw. pignus Gordianum (239 po Chr.) #24 kazus 2 W 52 roku po Chr. Lucius po|yczyB od Spuriusa 300 sesterców dajc mu w pignus dwie niewolnice. Lucius byB ju| wcze[niej winien Spuriusowi 200 sesterców. Czy po zwrocie 300 sesterców Spurius musi wyda przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowiedz. Czy rozwizanie kazusu byBoby takie samo 200 lat pózniej? #25 kazus 3 {yjcy w I wieku po Chr. Gaius po|yczyB od Aulusa 1000 sesterców, a na zabezpieczenie zwrotu po|yczki przeniósB na jego wBasno[ przez mancipatio niewolnic Syri. Przed wyjazdem do Egiptu Gaius zwróciB po|yczk, odebraB niewolnic, ale nie dokonaB remancipatio, natomiast wziB Syri w podró| do Egiptu. Po powrocie z Egiptu, gdzie przebywaB 13 miesicy, okazaBo si, |e nieuczciwy Aulus zapragnB odzyska niewolnic, która formalnie byBa jego wBasno[ci. Jak skarg mo|e wytoczy przeciw Gaiusowi? WykBad #21  zobowizania #1 Zobowizania WykBad I #2 Pojcie zobowizania  obligatio I. 3,13 pr.:  zobowizanie jest wzBem prawnym, który zmusza nas do [wiadczenia czego[ zgodnie z prawami naszego paDstwa - obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstingimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura G. 4,2:  co[ da, czyni, [wiadczy - dare, facere, praestare #2 pojcie zobowizania - obligatio I. 3,13 pr.:  zobowizanie jest wzBem prawnym, który zmusza nas do [wiadczenia czego[ zgodnie z prawami naszego paDstwa - obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstingimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura G. 4,2:  co[ da, czyni, [wiadczy - dare, facere, praestare #3 Pojcie zobowizania jako cecha kontynentalnej tradycji prawa prywatnego 1) kodyfikacje, w których przepisy prawa zobowizaD rozpoczyna  podobna do justyniaDskiej  definicja zobowizania (art.§ 241 ust. 1 BGB; art. 353 KC); 2) w kodeksach, które nie zawieraj takiej definicji, prawo zobowizaD rozpoczyna si od przepisu wskazujcego  podobne jak w prawie rzymskim  zródBa ich powstawania (art. 859 ABGB; 1089 CCH; 1173 CCI) 3) kodeksy, w których regulacj prawa zobowizaD otwieraj przepisy dotyczce zgodnej woli stron jako pierwszoplanowego zródBa zobowizania (art. 1101 CC; art. 1 ZGB) #4 Nauka prawa prywatnego w krajach kontynentalnej Europy operuje pojciem zobowizania  jako stosunku prawnego midzy dwoma stronami. —ð strona uprawniona - wierzyciel (creditor) —ð strona zobowizana - dBu|nik (debitor) wierzytelno[ (creditum) - dBug (debitum) SpeBnienie dBugu polega na wykonaniu [wiadczenia (solutio), czyli na zachowaniu dBu|nika zgodnym tre[ci zobowizania. #5 Draft Common Frame of Reference:  zobowizanie jest obowizkiem wykonania tego, co jedna strona, dBu|nik, stosownie do stosunku prawnego, jest winna drugiej stronie, wierzycielowi - an obligation is a duty to perform which one party to a legal relationship, the debtor, owes to another party, the creditor) (ks. III art. 1:101 DCFR) #6 yródBa powstania zobowizaD I. 3,13,2  zobowizania: —ð powstajce wskutek zawarcia umowy (ex contractu), —ð wynikajce z popeBnienia czynu niedozwolonego (ex maleficio, ex delicto), —ð powstajce ze zdarzeD podobnych do umowy (quasi ex contractu), —ð powstajce ze zdarzeD podobnych do czynu niedozwolonego (quasi ex maleficio, quasi ex delicto). #7 Od nominalizmu kontraktowego ku zasadzie swobody umów nominalizm kontraktowy  z goBej umowy (ex nudo pacto) nie powstaje skarga (PS. 2,14,1) —ð kontrakty nazwane —ð kontrakty nienazwane w III wieku po Chr. usystematyzowane (D. 19,5,5pr.): daj, aby[ daB (do ut des); daj, aby[ uczyniB (do ut facias); 39 oprac. Mateusz Popiel czyni, aby[ daB (facio ut des); czyni, aby[ uczyniB (facio ut facias). synallagma #8 Pacta vestita praktyka pretorska - przyrzeczenie zapBaty istniejcego dBugu wBasnego (constitutum debiti proprii), - istniejcego dBugu innej osoby (constitutum debiti alieni), - gwarancja okre[lonego zachowania w przyszBo[ci (receptum), np. wykonania obowizku arbitra lub naprawienia szkody, poniesionej przez klienta hotelu czy gospody. Pojcia: dobrej wiary (bona fides), dobrych obyczajów (boni mores) czy natury czynno[ci (ratio naturalis) #9 zobowizanie naturalne - obligatio naturalis dBugi niewolników i osób alieni iuris oraz —ð nieformalne umowy o zapBat odsetek (D.46,3,5,2), —ð zobowizania zacignite przez pupila bez zgody opiekuna (D.12,6,13,1), —ð dBugi synów samodzielnych majtkowo, wynikajce z po|yczek zacignitych, gdy byli pod wBadz ojca bez jego zgody (D. 14,6,9,4-5). zabezpieczenie  odnowienie - potrcenie #10 Nominalizm deliktowy a poszerzanie zakresu odpowiedzialno[ci z tytuBu czynów niedozwolonych —ð nominalizm deliktowy I. 4,1 pr.: kradzie|, rabunek, bezprawne wyrzdzenie szkody i zniewaga 1) Rozwój przez interpretacj jurystów 287 r. przed Chr. lex Aquilia 2) Rozwój przez dziaBalno[ pretorów edykt de iniuriis Labeo: deliktem iniuria mo|e by ka|de [wiadome, dokonane sBowem lub czynem naruszenie dóbr osobistych innej osoby (D. 47,10,15,46). #11 Idea generalnej klauzuli deliktowej art. 1382 CC i art. 415 KC #12 Wielo[ podmiotów w stosunku obligacyjnym zasadnicze modele regulacji: I. d|enie do zapobie|enia powstaniu wielo[ci podmiotów w stosunku obligacyjnym II. okre[la reguBy porzdkujce umorzenie zobowizania, w którym jest kilku dBu|ników lub wierzycieli #13 ad I. Wierzytelno[ci dziel si z mocy prawa, czyli nomina ipso iure divisa (C. 3,36,6) #14 ad II. Dopuszczenie wielo[ci podmiotów: 1) jakie wywoBuje dziaBanie jednego ze wspóBdBu|ników lub wspóBwierzycielu dla pozostaBych? - w prawie klasycznym i poklasycznym wytoczenie skargi powoduje konsumpcj pozostaBych skarg majcych ten sam cel - w prawie justyniaDskim zasada, |e speBnienie [wiadczenia umarza obowizki wszystkich wspóBdBu|ników i uprawnienia wspóBwierzycieli 2) jak z rozliczeniami midzy wspóBwierzycielami lub wspóBdBu|nikami? - w prawie klasycznym podstaw dla niego stanowi wi|cy ich stosunek obligacyjny, jak np. umowa zlecenia czy spóBki - prawdopodobnie w III wieku po Chr. przez analogi rozcignito mo|liwo[ takich rozliczeD regresowych na inne przypadki wielo[ci podmiotów #15 Zmiana wierzyciela i dBu|nika Zasad jest [ci[le osobista wiz wierzyciela i dBu|nika Glosatorzy:  wierzytelno[ci przywieraj do ko[ci - nomina ossibus inhaerent a) odnowienie - novatio b) zastpstwo procesowe - procurator albo cognitor in rem suam c) skarga analogiczna - actio utilis #16 cesja: cedent - cesjonariusz —ð Antoninus Pius - II w. po Chr.: nabywca majtku spadkowego otrzymuje skarg (actio utilis) wzorowan na skardze przysBugujcej formalnemu wierzycielowi. 40 oprac. Mateusz Popiel —ð UzupeBnieniem tej konstrukcji byBo wprowadzenie w III w. po Chr. zasady, i| od chwili powiadomienia dBu|nika o zbyciu wierzytelno[ci mo|e si on zwolni z dBugu tylko poprzez [wiadczenie do rk nabywcy wierzytelno[ci. —ð W okresie prawa poklasycznego model ten zostaB rozszerzony tak|e na nie wynikajce ze sprzeda|y spadku przypadki nabycia wierzytelno[ci, co opisywano jako przeniesienie skargi (cessio actionis). —ð W prawie justyniaDskim uznano jego uniwersalne zastosowanie (C. 8,53,33). #17 Umorzenie zobowizania Uwalnia dBu|nika od odpowiedzialno[ci wzgldem wierzyciela, std istotne znaczenie ma okre[lenie tego, jakie s przesBanki umorzenia zobowizania Rodzaje 1. umorzenie zobowizania przez speBnienie [wiadczenia oraz sytuacje, gdy umorzenie ma miejsce mimo to, |e nie speBniono [wiadczenia, zgodnego z tre[ci zobowizania. 2. na podstawie ius civile oraz w oparciu o prawo pretorskie. #18 I. Umorzenia przez speBnienie [wiadczenia solutio —ð cz[ciowe speBnienie [wiadczenia —ð czas speBnienia [wiadczenia —ð miejsce speBnienia [wiadczenia —ð speBnienie [wiadczenia przez osob trzeci —ð speBnienie [wiadczenia do rk osoby innej, jak wierzyciel #19 II. Gatunkowe i indywidualne okre[lenie przedmiotu [wiadczenia —ð Zredniowiecze: gatunek nigdy nie ginie - genus perire non censetur (Gl. ad C.8,37 (38),8) —ð niezawiniona utrata oznaczonego indywidualnie przedmiotu [wiadczenia powoduje umorzenie zobowizania (por.: art. 1302 CC; § 275 ust. 1 BGB; art. 475 § KC) #20 III. Zobowizania dopuszczajce wybór pomidzy ró|nymi postaciami [wiadczenia zobowizanie przemienne - obligatio alternativa —ð dopuszczenie mo|liwo[ci umorzenia zobowizania przez wybór jednego spo[ród kilku istotnie ró|nicych si obiektów upowa|nienie przemienne - facultas alternativa #21 IV. Umorzenie zobowizania przez inne [wiadczenie (datio in solutum) —ð mo|e mie miejsce sytuacja, gdy dBu|nik za zgod wierzyciela bdzie [wiadczyB co[ innego, ni| to, co powinien zgodnie z tre[ci zobowizania —ð w prawie justyniaDskim okre[lono jako datio in solutum (C. 6,30,22,6) #22 V. Umorzenie zobowizania nie powizane z |adnym [wiadczeniem 1) zwolnienie z dBugu a) formalne umorzenie zobowizania: —ð remancipatio, —ð acceptilatio, —ð diffarreatio b) contrarius consensus 2) potrcenie - compensatio 3) odnowienie - novatio #23 2) potrcenie - compensatio Modestyn:  wzajemne potrcenie dBugu i wierzytelno[ci - compensatio est debiti et crediti inter se cotributio (D. 16,2,1) kwestia przymusowo[ci potrcenia& —ð bankier —ð nabywca majtku z licytacji (bonorum emptor) —ð mo|liwo[ wnioskowania do pretora o odmow przyznania skargi nie uwzgldniajcej potrcenia, a w koDcu - za Marka Aureliusza - dopuszczenie przeciwko takiej skardze zarzutu podstpu —ð Justynian wprowadza zasad, |e potrcenie obejmuje z mocy prawa wszystkie skargi, z wyjtkiem przysBugujcej oddajcemu na przechowanie  i dotyczy wierzytelno[ci wymagalnych, jednorodzajowych i nie budzcych istotnych wtpliwo[ci #24 3) odnowienie - novatio w drodze wymiany pytania i odpowiedzi wierzyciel uwalniaB dBu|nika od dotychczasowego zobowizania, a w to miejsce powstawaBo nowe, odró|niajce si jakim[ elementem: —ð osoba wierzyciela lub dBu|nika, dodanie bdz usunicie warunku, inny termin [wiadczenia stipulatio Aquiliana: 41 oprac. Mateusz Popiel —ð wierzyciel i dBu|nik mogli wszelkie dBugi zamieni w jedno zobowizanie, aby nastpnie umorzy je przez zwolnienie z dBugu w acceptilatio - I. 3,29,2. #25 ZwBoka wierzyciela i dBu|nika #26 ZwBoka dBu|nika (mora debitoris) dBu|nik nie speBniB [wiadczenia we wBa[ciwym czasie; —ð w przypadku zobowizaD umownych bez precyzyjnie okre[lonego terminu [wiadczenia wezwanie przez wierzyciela do speBnienia [wiadczenia istotnie uBatwiaBo jednoznaczn kwalifikacj sytuacji jako zwBoki dBu|nika. #27 —ð w nauce recypowanego prawa rzymskiego ustaliBa si zasada, i| zwBoka dBu|nika to zawinione opóznienie w speBnieniu [wiadczenia; przyjto jednak domniemanie winy w przypadkach, gdy prawo - stosownie do do[wiadczeD antycznego prawa rzymskiego - nie wymagaBo wyraznie wezwania dBu|nika do speBnienia [wiadczenia; —ð art. 1139 CC i § 286 BGB: wezwanie dBu|nika do [wiadczenia jest konieczn przesBank popadnicia przez niego w zwBok; —ð art. 476 KC: wezwanie dBu|nika jest konieczn przesBank zwBoki tylko wtedy, gdy termin [wiadczenia nie jest oznaczony. #28 Skutki prawne zwBoki dBu|nika: —ð przypisanie dBu|nikowi odpowiedzialno[ci tak|e, gdy po popadniciu przez niego w zwBok, [wiadczenie staBo si niemo|liwe do speBnienia z przyczyn przez niego niezawinionych (D. 30,47,6); —ð w zobowizaniach pieni|nych bonae fidei powstawaB obowizek zapBacenia przez dBu|nika odsetek za czas zwBoki (G. 2,280). #29 ZwBoka wierzyciela (mora creditoris) wierzyciel nie odebraB prawidBowo zaoferowanego przez dBu|nika [wiadczenia —ð bezczynno[ wierzyciela powodowaBa zmniejszenie zakresu odpowiedzialno[ci odszkodowawczej dBu|nika (mógB domaga si zwrotu wydatków i naprawienia szkody wywoBanej tym, |e musiaB dBu|ej zachowa przedmiot [wiadczenia; w przypadku [wiadczenia pieni|nego dBu|nik mógB zBo|y caB nale|n wierzycielowi sum do depozytu) #30 UpByw czasu a uprawnienie wierzyciela —ð w V wieku konstytucj Teodozjusza II (C. 7,39,3,1) wprowadzono jako ogólny 30 letni termin przedawnienia skarg —ð tak w ius commune, w art. 2262 CC i w pierwotnym brzmieniu BGB —ð polski kodeks zobowizaD (1933) - przyjto jako podstawowy termin przedawnienia 20 lat —ð art. 118 KC - 10 lat —ð § 185 BGB (zm. w 2002)  3 lata #31 Odpowiedzialno[ za szkod #32 1. lex Aquilia - 287 r. przed Chr. damnum iniuria datum —ð damnum: zniszczenie lub uszkodzenie materialnego skBadnika cudzego majtku (rozdz. I i III), bdz nieuzasadnione umorzenie cudzej wierzytelno[ci (rozdz. II) - umniejszenia majtku —ð datum: zabicie, spalenie lub Bamanie, a wic bezpo[rednia konsekwencja pozytywnego dziaBania sprawcy —ð iniuria: obiektywnie pojmowana bezprawno[ #33 jurysprudencja zajBa si: a) win  subiektywne nastawienie sprawcy b) zwizkiem przyczynowym Std uformowany w powizaniu z lex Aquilia model Bcznego wystpienia trzech przesBanek odpowiedzialno[ci odszkodowawczej za czyn niedozwolony: szkody, zwizku przyczynowego i winy jest zasad przyjt w kodyfikacjach (art. 1382 CC; § 832 BGB, art. 415 KC) #34 2. PrzesBanki odpowiedzialno[ci odszkodowawczej za niewykonanie umowy w kontraktach bonae fidei Pojcie i stopnie winy: —ð dolus  podstp: [wiadome i dobrowolne dziaBanie obliczone na wyrzdzenie szkody —ð culpa  wina: niestaranno[ Wzorce staranno[ci: –ð model abstrakcyjny - staranny ojciec rodziny –ð model konkretny - jak we wBasnych #35 u|yteczno[/korzy[ - utilitas —ð Kryterium u|yteczno[ci (utilitas): im wicej korzy[ci z umowy, tym wicej staranno[ci i odpowiedzialno[ci (D. 13,6,5,2) 42 oprac. Mateusz Popiel —ð jako zasada prowadziBa do akceptacji - w przypadku szczególnie daleko idcych korzy[ci - odpowiedzialno[ci kontrahenta tak|e za zdarzenia nie bdce nastpstwem jego niestaranno[ci, ale wynikajce z przypadku (casus). —ð przesBanka winy (culpa) byBa tu zastpowana przez przesBank o charakterze obiektywnym - uchybienie tzw. obowizkowi strze|enia (custodia). #36 3. PrzesBanki odpowiedzialno[ci na zasadzie ryzyka A) gdy sprawca szkody nie miaB prawnej zdolno[ci do zawinienia B) gdy odej[cie od zasady winy byBo uzasadnione potrzeb wzmocnienia ochrony prawnej #37 ad A) Szkody wyrzdzone przez zwierzta  wBa[ciciel mógB zosta zasdzony za pomoc actio de pauperiae na jego wydanie ograniczono do przypadków, gdy zwierz dziaBajc z  wBasnego popdu zachowaBo si  niezgodnie ze swoj natur . OGÓLNIE: odpowiedzialno[ noksalna -actio noxalis kierowana przeciwko osobie, która nie jest sprawc szkody; w przypadkach szkód wyrzdzonych przez osoby podlegBe wBadzy familijnej i przez niewolników: wybór midzy zapBat kary pieni|nej a wydaniem bezpo[redniego sprawcy #38 ad B) quasi delikty: —ð wyrzucenie lub wylanie czego[ z pomieszczenia na zewntrz (deiectum vel effusum)  odpowiada habitator —ð przeciw osobie, która umie[ciBa na fasadzie lub okapie budynku przedmiot stwarzajcy zagro|enie dla przechodniów (positum aut suspensum) —ð odpowiedzialno[ prowadzcych statek lub gospody - za wyrzdzone przez ich podwBadnych szkody oraz za popeBnion przez nich kradzie| —ð odpowiedzialno[ sdziego za nierzetelno[ (imprudentia) w prowadzeniu sprawy  iudex qui litem suam fecit #39 —ð Kategoria quasi deliktów odeszBa zasadniczo do przeszBo[ci. —ð Jednak stojce za ni do[wiadczenie, które ukazuje, |e wprowadzenie obiektywnej odpowiedzialno[ci cywilnoprawnej mo|e sBu|y interesowi publicznemu jest aktualne. #40 4. SiBa wy|sza (vis maior) jako okoliczno[ wyBczajc odpowiedzialno[ dBu|nika —ð vis maior, vis divina, casus fortuitus —ð vis maior cui humana infirmitas resistere non potest -  nadzwyczajne zdarzenie, któremu sBabo[ ludzka nie jest w stanie si przeciwstawi (D. 44,7,1,4) —ð np. trzsienie ziemi, po|ary, napad piratów czy zamieszki —ð w kazuistyce jurystów klasycznych pojawiaj si jako siBa wy|sza tak|e zdarzenia zwizane z osob dBu|nika, jak staro[ czy powa|na choroba —ð w prawie justyniaDskim pojawiBa si my[l, |e siB wy|sz jest zdarzenie, któremu nie mo|na byBo zapobiec mimo doBo|enia najwy|szej staranno[ci (exactissima diligentia) #41 Praktyczny sens wyodrbnienia pojcia vis maior tkwiB zawsze w tym, |e dBu|nik nie odpowiadaB za szkod bdc nastpstwem siBy wy|szej. Ryzyko takiego zdarzenia ponosiB zatem wierzyciel. W nauce ius commune ujto to w syntetyczn maksym:  w |adnej umowie nie odpowiada si za przypadek - Casus fortuitus in nullo contractu praestatur (Gl. ad D. 50,17,23) #42 XIX wiek: teorie siBy wy|szej 1. Adolf Exner - zdarzenie zewntrze, nadzwyczajne, to jest wystpujce z tak intensywno[ci, |e przy u|yciu normalnych [rodków nie mo|na mu si przeciwstawi (teoria obiektywna) 2. Levin Goldschmidt  zdarzenie, któremu nie mo|na byBo zapobiec nawet przy doBo|eniu najwy|szej ostro|no[ci (teoria subiektywna) #43 5. Szkoda i odszkodowanie Arystoteles: sprawiedliwo[ wyrównawcza wymaga, aby naruszona przez szkod równowaga zostaBa przywrócona (Etyka Nikomachejska 1132a) —ð skargi, w których poszkodowany mógB domaga si [ci[le okre[lonej kwoty pieni|nej (certum) —ð skargi zawierajce klauzule ex fide bona, quod interest czy inne, które dawaBy sdziemu swobod w okre[laniu wielko[ci odszkodowania #44 Rozwa|ania prawników czasów nowo|ytnych zmierzaBy w kierunku coraz ja[niejszego wyra|ania my[li, i| odpowiadajce naruszonemu  interesowi (id quod interest) odszkodowanie powinno obejmowa: równowarto[ rzeczywistego uszczerbku majtkowego (damnum emergens), jak i utracone korzy[ci (lucrum cessans), które musz oczywi[cie pozostawa w zwizku przyczynowym z dziaBaniem dBu|nika #45 6. Kary pieni|ne przy deliktach —ð skargi odszkodowawcze 43 oprac. Mateusz Popiel —ð skargi Bczce funkcj dochodzenia odszkodowania i kary pieni|nej (actio mixta) —ð skargi skierowane wyBcznie na uzyskanie kary pieni|nej (actio poenalis) Represyjna funkcja kary pieni|nej - celem kary pieni|nej byBo wyrzdzenie dolegliwo[ci sprawcy deliktu Istotnym praktycznie, funkcjonalnym odpowiednikiem rzymskich kar prywatnych s wspóBcze[nie nakBadane przez Baw przysigBych punitive damages w prawie USA. #46 7. Kary umowne (stipulatio poenae) ustnym przyrzeczeniem (stipulatio) dBu|nik mógB zobowiza si do zapBaty wierzycielowi okre[lonej kwoty pieni|nej cel: —ð zapBata umówionej kary pieni|nej (poena) w przypadku niewykonania w sposób prawidBowy innego, istniejcego zobowizania  funkcja odszkodowania —ð wymuszenie zachowania, które samo w sobie nie wynikaBo ze zobowizania  funkcja stymulacyjna #47 8. Infamia dBu|nika utrata dobrego imienia - w wymiarze prawnym: —ð do|ywotnie lub czasowe pozbawienie zdolno[ci do piastowania urzdów publicznych, —ð niezdolno[ wystpowania w charakterze [wiadka lub powoda, —ð niemo|no[ dziaBania w procesie jako procurator lub cognitor kto? —ð zasdzeni na zapBat odszkodowania nierzetelni przechowawcy (a. depositi), wspólnicy (a. pro socio), fiducjariusze (a. fiduciae), zleceniobiorcy (a. mandati) oraz zasdzeni na kary pieni|ne z tytuBu deliktów kradzie|y (a. furti), rabunku (a. vi bonorum raptorum) i zniewagi (a. iniuriarum aestimatoria) WykBad #22  zobowizania II #1 Zobowizania wykBad II Zobowizania umowne #2 zawarcie umowy —ð Jury[ci rzymscy nie dali tu ogólnej odpowiedzi, cho uznali, |e ka|de zobowizanie ex contractu wymaga zgody stron (conventio) —ð podziaB kontraktów z uwagi na sposób zawarcia: æ% werbalne (verbis), æ% realne (re), æ% literalne (litteris), æ% konsensualne (consensu). #3 oferta —ð jury[ci kontrakty konsensualne odró|niali od werbalnych tak|e tym, |e pierwsze mogBy by zawarte na odlegBo[, a wic np. listem albo przez posBaDca —ð BGB: æ% skBadajcy ofert jest ni zwizany do upBywu odpowiedniego terminu (§ 145); æ% przyjcie oferty pod warunkiem traktuje si jak nowa ofert (§ 150 ust. 2). —ð podobnie art. 62 i 68 KC #4 zadatek  arra, arrha 1) rzymski - arrha confiramtoria: dowód zawarcia kontraktu 2) grecki - arrha poenitentialis: kara za dozwolone odstpienie od umowy a) art. 1590 CC - kara za ewentualne odstpienie od sprzeda|y b) § 336 BGB - dowód zawarcia umowy i w braku wyraznego porozumienia nie mo|na domniemywa, |e pozwala na jednostronne odstpienie od niej. KZ i KC za § 908 ABGB - zadatek jako dowód zawarcia umowy. W przypadku niewykonania umowy, strona która nie ponosi za to odpowiedzialno[ci mo|e odstpi od umowy zachowujc otrzymany zadatek. Gdy za[ sama go daBa, mo|e |da sumy dwukrotnie wy|szej (art. 394 ust. 1 KC) #5 causa umowy —ð Jury[ci dyskutowali kwesti w powizaniu z tzw. kontraktami nienazwanymi oraz z werbalnym kontraktem stipulatio —ð Glosatorzy okre[lali jako causa cel [wiadczenia, uzasadniajcy prawny obowizek wykonania umowy, z której ono wynika —ð Kanoni[ci, a potem Grocjusz, akcentuj znaczenie  godziwej przyczyny 44 oprac. Mateusz Popiel #6 —ð causa rozumiana jako rzeczywisty, rozsdny i godziwy cel umowy zostaBa uznana za uniwersaln przesBank wa|no[ci wynikajcego z niej zobowizania w art. 1131  1133 CC —ð W BGB, jak w prawie rzymskim, pojecie causa nie staBo si ogóln kategori prawa umów, std w § 145 BGB i polskim art. 66 KC, powstanie zobowizania umownego opiera si, zgodnie z pandektystyczn dogmatyk, na dokonaniu wa|nej czynno[ci prawnej, obejmujcej zgodne o[wiadczenia woli stron. —ð W common law funkcjonalnym odpowiednikiem rozwinitego w [redniowiecznym ius commune rozumienia causa jest pojcie consideration. #7 Nieuczciwe postpowanie przy zawieraniu umowy #8 1. Podstp  dolus Gaius Aquilius Gallus (I wiek przed Chr.): —ð skarga z tytuBu podstpu (actio de dolo), æ% dla domagania si odszkodowania w cigu roku od powstania mo|liwo[ci wszczcia procesu, æ% je[li poszkodowany nie miaB innych [rodków obrony, æ% zasdzenie powodowaBo niesBaw (infamia). —ð zarzutu z tytuBu podstpu (exceptio doli) Labeo: podstp polega na przebiegBym, kBamliwym, stanowicym zasadzk postpowaniu w celu podej[cia innej osoby i oszukania jej #9 Prawnicy [redniowieczni dokonali wzgldem kontraktów bonae fidei teoretycznego rozró|nienienia: —ð je[li bez zastosowania podstpu kontrakt nie zostaBaby zawarty (dolus causam dans) to uznawano, |e jest on niewa|ny; —ð gdy podstp wpBynB tylko na tre[ zawartego kontraktu (dolus incidens), umowa byBa wa|na, a strona poszkodowana mogBa kwestionowa jej skuteczno[. #10 2. wykorzystanie przymusowej sytuacji  metus W drugiej poBowie I w. przed Chr.: —ð skarga majca za cel odzyskanie utraconego majtku (actio quo metus causa) —ð zarzut pozwalajcy broni si przed wykonaniem niekorzystnej umowy (exceptio metus causa) BojazD (metus) wsko rozumiano: nie chodzi o obaw  strachliwego czBowieka, ale o obaw powstajc u czBowieka niewzruszonych zasad Art. 87 KC - obawa wobec grozby niebezpieczeDstwa osobistego lub majtkowego uzasadnia uchylenie si od zBo|onego pod jej wpBywem o[wiadczenia woli #11 winy w kontraktowaniu (culpa in contrahendo) Rudolf Ihering (wiek XIX): z chwil podjcia czynno[ci zmierzajcych do zawarcia umowy powstaje midzy stronami stosunek obligacyjny -  milczca umowa —ð § 311 ust. 2 BGB po reformie z 2002 r. —ð art. 72 § 2 KC po nowelizacji z 2003 r. - w nauce francuskiej pocztku XX w. rozwizanie tego problemu powizano z pojciem dobrej wiary - negocjowanie w zBej wierze jest nadu|yciem prawa i jako czyn niedozwolony uzasadnia odpowiedzialno[ odszkodowawcz . -w angielskim common law, podobnie jak w antycznym prawie rzymskim, zasad jest daleko idca swoboda w toku zawierania umowy. #12 Szczególne zasady interpretacji umów #13 cmbiguitas contra stipulatorem W razie niejasno sformuBowanych lub budzcych wtpliwo[ci klauzul: —ð niejasno[ci tBumaczy si w sposób niekorzystny dla sprzedawcy, wynajmujcego, czy wydzier|awiajcego. —ð Przy stipulatio wypowiedziano reguB: usuwajc niejasno[ nale|y wybra znaczenie mniej korzystne dla wierzyciela, który odbiera przyrzeczenie. #14 —ð Glosatorzy: in dubio contra proferentem (Gl. ad D. 2,14,39), czyli rozstrzygajc wtpliwo[ci co do tre[ci umowy, nale|y wybra rozwizanie mniej korzystne dla tej strony któr ow tre[ ukBadaBa. —ð art. 1165, 1602 CC —ð art. 385 § 2 KC wprowadzony w prawie polskim w 2000 r. dla umocnienia ochrony konsumentów —ð § 305c ust. 2 BGB po nowelizacji z 2002 r. #15 id sequimur quo actus est —ð Na przeBomie II i III w po Chr.:  tak w stypulacji, jak w innych kontraktach pod|a si za tym, czego strony chciaBy (semper in stipulationibus et in ceteris contractibus id sequimur quod actus est). 45 oprac. Mateusz Popiel —ð Papinian:  w umowach nale|y raczej kierowa si wol stron jak jej dosBownym brzmieniem (in conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit), uogólnione przez kompilatorów justyniaDskich jako dyrektywa tBumaczenia sensu sBów - D. 50,16,219. art. 65 § 2 KC —ð Baldus de Ubaldis: intencja stron powinna by brana pod uwag przy interpretacji umów obok takich elementów, jak: osoby kontrahentów, u|yte sBowa oraz materia której kontrakt dotyczy. #16 Ekwiwalentno[ [wiadczeD w zobowizaniu wzajemnym (synalagmatycznym) synallagma - zobowizania umowne, w których ka|da ze stron zobowizania byBa winna [wiadczy —ð Jury[ci przyjli zasad caBkowitej swobody stron w okre[leniu relacji [wiadczeD wzajemnych w kontaktach emptio venditio i locatio conductio. Powtarzali reguB, |e jest naturalnie dozwolonym  podchodzi si wzajemnie si i to, co jest warte wicej, kupowa taniej, a to, co jest warte mniej, sprzedawa dro|ej . Granic dolus lub metus. —ð Dioklecjan: ochrona przed  nadmiernym uszczerbkiem (C. 4,44,2 - do sprzeda|y nieruchomo[ci): w przypadku, gdy ustalona cena byBa co najmniej o poBow ni|sza od  prawdziwej (verum premium), sprzedajcy mógB odstpi od umowy, o ile kupujcy nie wyrównaB zani|onej ceny. —ð pisarze wczesnochrze[cijaDscy: sBuszna cena (iustum pretium) —ð Zredniowiecze: instytucja laesio enormis #17 Niemo|liwo[ [wiadczenia Impossibilium nulla obligatio - reguBa racjonalno[ci - zasada prawna —ð niewa|no[ zobowizania umownego o [wiadczenie niemo|liwe w chwili powstawania zobowizania - niemo|liwo[ uprzednia —ð [wiadczenie staBo si niemo|liwe po powstaniu zobowizania - niemo|liwo[ nastpcza #18 Wierno[ danemu przeczeniu a istotna zmiana okoliczno[ci —ð Studia rzymskich tekstów prawnych oraz prawo kanoniczne inspiruj i —ð ius commune wypracowuje klauzul uzale|niajc skutek prawny przyrzeczenia od tego, czy midzy chwil jego zBo|enia i wykonania nie zmieniBy si okoliczno[ci —ð od pocztku XVI w. - rebus sic stantibus art. 269 KZ art. 357-1 KC (1990) § 275 ust. 2 BGB (2002) #19 Zobowizanie umowne na rzecz osoby trzeciej —ð W prawie klasycznym reguBa wykluczajca skuteczne prawnie przyrzeczenie [wiadczenia na rzecz osoby innej, ni| wierzyciel - alteri stipulari nemo potest —ð zasad zakwestionowaBa dopiero szkoBa prawa natury art. 1121 CC § 328 ust. 1 BGB art. 393 § 1 KC #20 Stipulatio jako zobowizanie umowne archetyp zobowizania umownego 1. forma 2. kauzalno[ exceptio non numeratae pecuniae actio non numeratae pecuniae #21 I. Kontrakty sBu|ce zbywaniu i nabywaniu dóbr czynno[ci odpBatne i nieodpBatne Typowymi podstawami (causae) dla nabycia wBasno[ci w prawie rzymskim byBy: —ð sprzeda|  emptio venditio —ð zamiana  permutatio —ð darowizna - donatio #22 empatio venditio Sposób okre[lenia ceny  —ð Sabinianie: nie tylko w pienidzu —ð Prokulianie: tylko w pienidzu Szeroki zakres przedmiotowy sprzeda|y —ð sprzeda| rzeczy spodziewanej - emptio rei speratae —ð sprzeda| nadziei - emptio spei 46 oprac. Mateusz Popiel Te szczególne postaci sprzeda|y nie zostaBy wyodrbnione w CC, BGB, czy KC; znajduj jednak kontynuacj w nauce i orzecznictwie. #23 Umowne prawo odstpienia od kontraktu empatio venditio 1. Klauzule w interesie sprzedawcy: - zastrze|enie lepszej oferty (in diem addictio) - przepadek w razie niezapBacenia caBo[ci ceny (lex commisoria) - odkupienie sprzedanej rzeczy w oznaczonym czasie 2. Klauzule w interesie kupujcego: - sprzeda| na prób (zwane w w ius commune mianem pactum displicentiae) #24 —ð prawo odkupu - art. 1658 CC, § 456 BGB, art. 593 KC; —ð sprzeda| na prób - § 454 BGB, art. 592 § 1 KC; —ð konstrukcja zawarcia umowy pod warunkiem rozwizujcym - art. 1183 CC; —ð umowne prawo odstpienia - § 346 BGB, art. 395 KC. —ð Sprzeda| z zastrze|eniem wBasno[ci: przezwyci|enie w nauce recypowanego prawa rzymskiego antycznej zasady, |e zapBata ceny jest jedn z przesBanek przej[cia wBasno[ci rzeczy na kupujcego daBo impuls do wprowadzenia klauzuli, |e sprzedawca pozostanie wBa[cicielem rzeczy sprzedanej do czasu caBkowitej zapBaty ceny. #25 Odpowiedzialno[ stron w kontrakcie emptio venditio #26 a) ryzyko utraty rzeczy w okresie midzy zawarciem a wykonaniem zobowizania —ð w przypadku bezwarunkowej sprzeda|y rzeczy oznaczonej indywidualnie, ryzyko jej utraty przechodziBo na kupujcego z chwil zawarcia kontraktu, a wic àð periculum est emptoris - kupujcy ponosi ryzyko #27 b) sprzeda| rzeczy objtej prawem rzeczowym osoby trzeciej  wady prawne —ð mancipatio  actio auctoritatis —ð emptio venditio: æ% stypulacje gwarancyjne æ% actio empti evictio jako zasada #28 —ð W XIX wieku rozpoczBa si jednak |ywa dyskusja nad zastpieniem zasady ewikcji tzw.  gwarancj tytuBu . Mówi ona, |e je[li sprzedawca nie przeniósB na kupujcego wolnej od ograniczeD wBasno[ci rzeczy sprzedanej, to kupujcy mo|e odstpi od umowy lub domaga si odszkodowania. —ð ten model w BGB - § 435, 437 i 440 —ð w roku 1996 - art. 572-1 KC. #29 c) sprzeda| rzeczy nie majcej oczekiwanych przez kupujcego wBa[ciwo[ci  wady fizyczne —ð mancipatio: w razie zani|enia powierzchni sprzedanego gruntu - actio de modo agri o podwójn warto[ brakujcej powierzchni —ð actio empti  je[li zataiB wad —ð edylowie kurulni: - je[li sprzeda| na targowiskach - zwierzt lub niewolników, - wady wskazane w edykcie - lub brak wBa[ciwo[ci towaru, których o istnieniu sprzedawca zapewniaB: actio redhibitoria actio quanti minoris #30 donatio  nieodpBatne nabycie dóbr majtkowych —ð Zakazy darowizn: - 204 r. przed Chr. - lex Cincia wprowadziBa zakaz darowizn powy|ej okre[lonej, cho nie znanej nam wysoko[ci - od panowania cesarza Augusta obowizywaB zakaz darowizn midzy maB|onkami —ð elementem Bczcym ró|norodne przypadki darowizn jest zgoda stron co do causa donandi, czyli nieodpBatno[ci przej[cia prawa majtkowego, powstania lub umorzenia zobowizania —ð dopiero w pocztku IV w. po Chr. cesarz Konstantyn uznaB wyra|one w formie pisemnej zobowizanie dokonania darowizny za samodzielne zobowizanie umowne —ð Justynian odrzuca wymóg zawarcia umowy darowizny w szczególnej formie #31 II. Kontrakty sBu|ce korzystaniu z cudzego kapitaBu lub cudzych dóbr 47 oprac. Mateusz Popiel 1) nexum 2) mutuum - po|yczkobiorca otrzymywaB okre[lon ilo[ rzeczy z obowizkiem zwrotu takiej samej ilo[ci rzeczy tego samego rodzaju: zu|ywalne, realny, jednostronny, nieodpBatny, stricti iuris: condictio triticaria, condictio certae rei, condictio certae creditae pecuniae #32 3) commodatum - biorcy w u|yczenie obowizany do zwrotu otrzymanych rzeczy w stanie niepogorszonym: niezu|ywalne, realny, dwustronny nierównoczesny, nieodpBatny bonae fidei: actio commodati directa oraz contraria 4) locatio conductio rei - odpBatne korzystanie z cudzej rzeczy: konsensualny, dwustronny równoczesny, bonae fidei: actio locati, actio conducti #33 —ð Zawierano te| umowy po|yczki w ten sposób, |e przekazywano rzecz oznaczon indywidualnie z upowa|nieniem do jej sprzedania i zatrzymania uzyskanej ceny jako przedmiotu po|yczki tzw. contractus mohatrae —ð odpBatno[ po|yczki: æ% stypulacje odsetkowe æ% Justynian –ð maksymaln stawk dopuszczalnych odsetek (usurae) ustalono na 6% rocznie –ð zakaz poboru odsetek przekraczajcych kwot nale|no[ci gBównej (supra duplum) –ð zakaz naliczania odsetek od odsetek (tzw. anatocyzm) –ð zabroniB tak|e kapitalizacji odsetek i doliczania ich do nale|no[ci gBównej #34 III. Kontrakty sBu|ce korzystaniu z cudzych usBug 1. mandatum konsensulany, dwustronny nierównoczesny, nieodpBatny, bonae fidei: actio mandati directa i contraria 2. depositum realny, dwustronny nierównoczesny, nieodpBatny bonae fidei: actio depositi directa i contraria 3. locatio conductio operis oraz locatio conductio operarum konsensulany, dwustronny równoczesny, odpBatny bonae fidei: actio locati i actio conducti #35 nieodpBatno[ mandatu —ð officium et amicitia, ale i zapBata ex gratia —ð proces kognicyjny  mo|na domaga si ustalonego w umowie zlecenia honorarium: lekarze, adwokaci, nauczyciele, geodeci, ale nie filozofowie , profesorowie prawa (professores iuris civilis) i rzemie[lnicy (artifices,opifices) - art. 1986 CC - nieodpBatne, o ile nie umówiono si inaczej - § 662 BGB - nieodpBatne - art. 735 § 1 KC - zleceniobiorcy nale|y si wynagrodzenie, je[li z umowy lub okoliczno[ci nie wynika nic innego #36 nieodpBatno[ depozytu - art. 1917 CC  nieodpBatno[ - § 689 BGB  przechowanie jest odpBatne, je[li nic innego nie wynika z okoliczno[ci zawarcia kontraktu - podobnie do BGB w art. 836 KC #37 szczególne postaci przechowania —ð depozyt konieczny —ð depozyt sekwestrowy —ð depozyt nieprawidBowy WykBad #23  zobowizania #1 Zobowizania wykBad III Zobowizania podobne do umownych (quasi ex contractu) #2 I. 3.27: zobowizania podobne do umownych (quasi ex contractu) —ð zobowizanie z tytuBu omyBkowej zapBaty dBugu 48 oprac. Mateusz Popiel —ð prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio) —ð zobowizanie z tytuBu sprawowania opieki —ð zobowizania z powstaBej bez umowy wspólno[ci majtkowej —ð zobowizanie spadkobiercy wzgldem zapisobiercy #3 Bezpodstawne wzbogacenie #4 W póznej republice CONDICTIO —ð nikt nie powinien stawa si bogatszy na skutek pokrzywdzenia innej osoby —ð nale|y zwróci korzy[ majtkow, uzyskan z niesBusznej przyczyny Jako zródBo tych zasad jury[ci wskazywali:  natur (D. 12, 6,14); ius gentium (D. 25, 2,25), ius naturale (D. 50,17,206) #5 Prawnicy okresu klasycznego uznawali obowizek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w odniesieniu do konkretnych stanów faktycznych Gaius tBumaczy istot zobowizania z tytuBu bezpodstawnego wzbogacenia na przykBadzie zapBaty nieistniejcego dBugu w bBdnym przekonaniu, |e istniaB (G. 3,91) Ulpian: —ð [wiadczenie od chwili speBnienia byBo bezpodstawne (ab initio sine causa) —ð [wiadczenie pocztkowo byBo uzasadnione, ale pózniej odpadBa jego przyczyna (causa finita) #6 tzw. figury condictiones  oznaczenia tytuBów justyniaDskich Digestów —ð Condictio causa data causa non secuta - dochodzenie tego, co przekazano w celu osignicia okre[lonego rezultatu, gdy ten jednak nie zostaB osignity. —ð Condictio ob turpem vel iniustam causam  sytuacje, w których cel dajcego lub otrzymujcego przysporzenie majtkowe budziB sprzeciw obyczajowy. —ð Condictio indebiti - ró|ne postaci nienale|nego [wiadczenia, czyli dziaBania pod wpBywem bBdu (per errorem) dla wykonania nieistniejcego lub niewa|nego zobowizania. #7 tzw. figury condictiones  oznaczenia tytuBów justyniaDskich Digestów —ð Condictio sine causa - oparto na braku akceptowanej przez prawo podstawy (causa) dla zatrzymania uzyskanego przysporzenia. —ð Condictio furtiva - przysBugiwaBa poszkodowanemu przeciwko zBodziejowi - o zwrot skradzionej rzeczy. #8 KsztaBtowanie si instytucji bezpodstawnego wzbogacenia —ð Bartolus de Saxoferato: condictio generalis i condictiones speciales —ð utrata znaczenia w ramach ius commune przez figury condictio causa data causa non secuta oraz condictio ob turpem vel iniustam causam. —ð uogólnienie figur condictio indebiti lub condictio sine causa: 1) istota zobowizania polega na obowizku zwrotu tego, co uzyskaBo si w nastpstwie bBdnego [wiadczenia innej osoby. 2) ze sBuszno[ci wynika prawne zobowizanie do zwrotu ka|dej, uzyskanej w sposób nieuzasadniony korzy[ci majtkowej. —ð K. F. Savigny: dla wszystkich przypadków condictiones wspólne jest to, |e powikszenie jednego majtku kosztem drugiego nastpuje bez podstawy prawnej lub to, |e taka podstawa odpadBa #9 —ð art. 1376 CC: zobowizanie zwrotu tego, co byBo [wiadczone w wyniku bBdu (=condictio indebiti) —ð § 812 ust. 1 BGB: klauzula generalna dajca roszczenie o zwrot tego, co w wyniku [wiadczenia lub w inny sposób trafiBo do majtku wzbogaconego bez podstawy prawnej lub gdy podstawa ta odpadBa pózniej (= condictio sine causa) art. 405 i 410 KC: podobna klauzula generalna —ð § 817 BGB i art. 412 KC: przypadek tzw. [wiadczenia niegodziwego, odpowiadajcy funkcjonalnie rzymskiej (=condictio ob turpem vel iniustam causam). —ð francuskie orzecznictwo dopuszcza uzupeBnienie Code civil o skarg, sBu|c zwrotowi bezpodstawnego wzbogacenia - nazwano j w nawizaniu do tradycji romanistycznej actio de in rem verso. #10 Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia negotiorum gestio  negotia gesta dominus negotii - actio negotiorum gestorum directa gestor - actio negotiorum gestorum contraria #11 Zakres altruistycznych zachowaD prowadzcych do powstania zobowizania z tytuBu negotiorum gestio 49 oprac. Mateusz Popiel #12 staranno[ gestora funkcjonalne podobieDstwo do mandatum —ð w obu oczekiwano, |e podjte dziaBanie zostanie starannie doprowadzone do koDca w kazuistyce prawników rzymskich rozbie|no[ci: —ð gdy dziaBanie zostaBo podjte, aby ratowa majtek nieobecnego, dopuszczano ograniczenie odpowiedzialno[ci gestora tylko do szkód wyrzdzonych w sposób zamierzony (D. 3,5,3,9) —ð je[li gestor zaczB dokonywa czynno[ci takiego rodzaju, jakich nieobecny dominus negotii nie podejmowaB uznano, |e odpowiedzialno[ dziaBajcego mo|e wynika tak|e ze szkody powstaBej w nastpstwie przypadku (D. 3,5,10) —ð Ulpian: obaj za dolus i culpa lata 1) art. 1374 CC pozwala na stosowne do okoliczno[ci modyfikacje odpowiedzialno[ci za niedoBo|enie staranno[ci dobrego ojca rodziny 2) § 680 BGB ogranicza odpowiedzialno[ gestora do winy umy[lnej i ra|cego niedbalstwa, je[li podjcie przez niego dziaBaD sBu|yBo usuniciu grozby dla interesów zastpowanego - podobnie art. 757 KC

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
!!! Prawo Budowlane cz 10
2009 10 IMB ochrona przed korozja
PRAWO RZYMSKIE opracowane pytania problemowe
EGZAMIN 2009 10
PRAWO GOSPODARCZE I PRAWO PRACY test (10)
2009 10 27 Wstęp do SI [w 04]id&835
10 Prezentacja kartograficzna
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe z czynnościami prawnymi
WYKLADY Prawo rzymskie
Prawo rzymskie skrypt z podrecznika prof Rozwadowskiego
Serie (5) Zadan Trudnych 2009 10 Osekowski p5
2009 10 STATYSTYKA PARAMETRY Z PROBY
Varia Prawo Rzymskie I rok, Doktryny II rok, Prawo karne II rok, Prawo Cywilne III rok, PostÄ™
Warsztat 10 prezentacja
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny

więcej podobnych podstron