WETERYNARIA
WETERYNARIA WETERYNARIA
K ONIE KONIE
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE W PRAKTYCE
Józef Nicpoń
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów we Wrocławiu
Tomasz Trela
DVM, Austria
Wrzody żołądka u koni są schorzeniem rozpoznawanym dopiero od niedawna.Od kilku
lat obserwuje się nasilenie tego problemu zarówno u koni dorosłych, jak i u z
rebiÄ…t (1,
3). Zwiększona częstotliwość diagnozowania wrzodów żołądka u koni związana jest
zapewne z wprowadzeniem do diagnostyki klinicznej gastroskopii koni, pozwalajÄ…cej
na postawienie dokładnego rozpoznania (2, 5, 7). Z drugiej strony wydaje się, że zmiany
w sposobie użytkowania koni w Europie i Ameryce Płn. sprzyjają powstawaniu schorzeń
błony śluzowej żołądka i dwunastnicy (4, 11, 22). Według doniesień różnych autorów
z Ameryki i Europy Zachodniej częstotliwość występowania wrzodów żołądka wynosi
u z
rebiąt od 25 do 50%, a u koni dorosłych od 60 do nawet 90% (6, 14, 15, 20, 23).
U koni takich często obserwowany jest spadek kondycji, zmienny apetyt średniego
lub słabego stopnia lub występowanie bóli kolkowych (25, 26).
Aktualne możliwości
leczenia wrzodów
żołądka u koni
(EQUINE GASTRIC ULCER SYNDROME)
wykazano, że żywienie koni paszą gra-
WST
P nulowanÄ… i paszÄ… wysokoenergetycznÄ…
Przed omówieniem sposobów leczenia zwiększa występowanie owrzodzeń żołąd-
wrzodów żołądka u koni należy się zapo- ka u koni. Znajomość tych faktów pozwala
znać ze specyficznymi procesami fizjolo- na dokładniejsze określenie przyczyn
gicznymi zachodzącymi w żołądku konia powstawania owrzodzeń i ma znaczenie
oraz poznać patogenezę tej choroby. przy ustalaniu sposobu leczenia (11, 22,
26, 27, 28, 29).
PATOGENEZA Powstawanie owrzodzeń błony śluzo-
WRZODÓW ŻOA

DKA U KONI wej żołądka i dwunastnicy spowodowane
W ostatnich latach dokładnie analizo- jest zaburzeniami równowagi między
wano przyczyny i mechanizmy prowadzÄ…ce czynnikami  agresywnymi w stosunku
Ryc. 3. Schemat badania żołądka.
Pars nonglandularis
do powstawania wrzodów żołądka u koni. do śluzówki, tj. kwaśnym sokiem żołąd-
" nabłonek bezgruczołowy
Z punktu widzenia klinicysty należy zwró- kowym, pepsyną i kwasami żółciowymi
" brak warstwy śluzu
cić uwagę na kilka fizjologicznych zjawisk a czynnikami  ochronnymi , takimi jak
" szybka regeneracja
zachodzących w przewodzie pokarmowym śluz czy dwuwęglany.
Pars glandularis
konia. Produkcja kwaśnego soku żo- W części bezgruczołowej żołądka owrzo-
" nabłonek gruczołowy
łądkowego odbywa się nieustannie, bez dzenia powstają na skutek zwiększonej lub
" warstwa śluzu
względu na to, czy koń pobierał pokarm, przedłużonej ekspozycji błony śluzowej na
" buforowe działanie HCO3
czy też nie. Sok żołądkowy u koni wyka- kwaśny sok żołądkowy czy pepsynę. Sytu-
zuje wartości pH między 1,0-7,0 u z
rebiąt acja taka może zajść w przypadku niepra-
Ry. Schemat błony śluzowej żołądka konia
oraz 1,5-7,5 u koni dorosłych. U koni widłowego sposobu żywienia (zbyt długie
dorosłych łączna ilość kwaśnego soku żo- odstępy w karmieniu, głodówka) albo na
łądkowego produkowanego w ciągu doby skutek zwolnienia motoryki żołądka (np.
wynosi ok. 1,5 l. Należy również pamiętać w czasie wysiłku). W części gruczołowej
o dużych rozbieżnościach w opróżnianiu częstszą przyczyną owrzodzeń jest spadek
żołądka w zależności od typu paszy: produkcji śluzu żołądkowego i dwuwęgla-
opróżnianie żołądka po spożyciu paszy nów, np. na skutek zaburzeń w ukrwieniu
treściwej trwa około 0,5 godziny, podczas ściany żołądka. Taki stan może mieć
gdy po podaniu siana nawet do 24 godzin miejsce w przypadku bolesnych procesów
(4, 13, 18, 20, 21). Większość autorów za chorobowych (kulawizn, urazów tkanek
główne przyczyny powstawania wrzodów miękkich, zabiegów operacyjnych itd.)
żołądkowych u koni uważa nieprawidło- lub mechanicznych zaburzeń w ukrwie-
Ryc. 1. Specyfika błony śluzowej żołądka konia.
we żywienie oraz stres. Doświadczalnie niu żołądka, np. w czasie intensywnego
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004 WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
60 61
WETERYNARIA WETERYNARIA
K ONIE KONIE
W PRAKTYCE W PRAKTYCE
" matowym włosem,
Antagoniści receptorów histaminowych typu 2 (H2-antagonist)
" słabą kondycją,
" biegunkÄ…,
" podwyższeniem temperatury,
lek dawka częstotliwość podania okres leczenia
" nadmiernym ślinieniem, zgrzytaniem
zębami,
p.o. 18-25 mg/kg mc. co 6 godzin
cymetydyna 14 do 28 dni
" brakiem apetytu, zaprzestaniem ssania,
i.v. 6-7 mg/kg mc. co 8 godzin
" częstym leżeniem na grzbiecie.
U koni dorosłych najczęściej obserwu-
p.o. 6-7 mg/kg mc. co 8 godzin
ranitydyna 14 do 28 dni
jemy (6, 13, 14, 15, 18, 19, 20, 23, 26):
i.v. 1,5 mg/kg mc. co 8 godzin
" słabą kondycję, gorsze osiągnięcia
Tab. 2.
sportowe,
" utratę masy ciała, LECZENIE WRZODÓW okładzinowych i hamują tym samym " Środki osłaniające błonę śluzową
" apatię, ŻOA

DKA U KONI sekrecję kwasu żołądkowego. Naj- i wspomagające naturalny proces
Stopień 1. Stopień 2.
" zmniejszony lub wybredny apetyt, Ze względu na fakt, że wrzody żołąd- ważniejszym przedstawicielem jest gojenia się owrzodeń.
" biegunkę lub zaparcia, ka u koni są diagnozowane od niedaw- omeprazol. Jest to substancja silnie Najważniejszym preparatem z tej gru-
" częste kolki, zwłaszcza po nakarmieniu, na, dotychczasowa terapia opierała się hamująca wydzielanie kwasu solnego py stosowanym w medycynie ludzkiej
" zgrzytanie zębami, przeżuwanie bez na doświadczeniach medycyny ludz- i może być podawana doustnie raz jest siarczanowe połączenie glinu
pokarmu, kiej. Dopiero w ciÄ…gu ostatnich 2-3 lat dziennie. Czysta substancja ulega i sacharozy (sucralfate). ZwiÄ…zek ten
" odbijanie gazów, opracowano specjalne preparaty dla jednak rozkładowi w żołądku, dlatego prowadzi w obecności kwasu solnego
" foetor ex ore. koni (8, 10, 12, 17, 22, 29, 30, 32). konieczna jest odpowiednia forma do powstania stabilnych kompleksów
Ostateczne rozpoznanie wrzodów Substancje stosowane w leczeniu galeniczna leku. Obecnie na rynku białkowych mających ochronne działa-
żołądka u koni możliwe jest po przepro- owrzodzeń błony śluzowej żołądka można amerykańskim dostępny jest specjalny nie na komórki błony śluzowej żołądka.
wadzeniu badania endoskopowego (ga- podzielić na następujące grupy (tab. 1): preparat dla koni w postaci pasty do Podawanie tej substancji koniowi może
stroskopii) pozwalajÄ…cego na dokÅ‚adnÄ… " AntagoniÅ›ci receptorów histamino- podawania doustnego (GastroGard®). prowadzić do poprawy w obrÄ™bie części
ocenę stanu błony śluzowej żołądka oraz wych typu 2 (H2-antagonist), (tab. 2). Jedna strzykawka z pastą zawiera gruczołowej żołądka, nie ma jednak
początkowych odcinków dwunastnicy. Związki z tej grupy prowadzą do przej- 2,28 g omeprazolu i wystarcza na wpływu na owrzodzenia części bezgru-
Badanie to jest niestety wykonywane ściowego obniżenia produkcji kwasu podanie dla jednego konia o mc. ok. czołowej. Zastosowanie tej substancji
tylko w specjalistycznych ośrodkach, solnego w żołądku poprzez odwracal- 550 kg. Skuteczność kliniczna jest jest u koni ograniczone.
dysponujących specjalnym sprzętem, ną blokadę receptorów histaminowych dość wysoka. Obserwowano jednak Preparatem specjalnie opracowanym
Stopień 4.
Stopień 3.
tj. gastroskopem dla koni o długości w komórkach okładzinowych żołądka. przypadki, w których nie dochodziło dla koni i będącym jedynym preparatem
Ryc. 2. Poszczególne stadia rozwoju wrzodów żołądka u koni.
250-300 cm. Najważniejszymi przedstawicielami są do wyleczenia, mimo kilkutygodnio- do profilaktyki i leczenia wrzodów żołądka
wysiłku. Również zahamowanie produk- pastwisku. Zjawisko to potwierdza tezę cymetydyna i ranitydyna. Efekt tera- wego podawania preparatu. u koni dostępnym na rynku w Europie jest
cji prostaglandyn (np. przez podawanie o udziale czynników stresogennych peutyczny, tj. obniżenie poziomu kwa- Głównym czynnikiem ograniczajÄ…cym dodatek do paszy o nazwie Pronutrin® (Bo-
środków przeciwzapalnych) prowadzi do w powstawaniu owrzodzeń błony śluzo- su solnego w żołądku zależy od dawki użycie omeprazolu jest jego cena, ehringer Ingelheim). Jest to także jedyny
owrzodzeń błony śluzowej. wej żołądka u koni (14, 26). i trwa od 2 do 8 godzin. W praktyce powodująca, że pełny koszt terapii tego typu preparat dostępny w Polsce.
Ostatnio wykazano, że obecność W odróżnieniu od choroby wrzodowej stwierdzana jest także bardzo duża jednego konia wynosi kilka lub nawet Pronutrin® zawiera zespół naturalnych
lotnych kwasów tłuszczowych (volatile u ludzi, u koni jak do tej pory nie udało zmienność osobnicza, jeśli chodzi o re- kilkanaście tysięcy USD. pektyn oraz kompleks lecytyna-glicerol.
fatty acids), powstających w wyniku fer- się stwierdzić czynnika bakteryjnego, jak akcje na leki z tej grupy. Substancje " Preparaty zobojętniające (antacida). Substancje te stabilizują hydrofobową
Gastroskop
mentacji węglowodanów, także zwiększa np. Helicobacter pylori, mogącego mieć te są słabo przyswajalne z przewodu Preparaty zobojętniające kwas solny są warstwę błony śluzowej żołądka oraz
(dł. od 2,5 do 3 m)
ryzyko wystąpienia owrzodzeń. Wiele znaczenie etiologiczne w powstawaniu pokarmowego u koni (<20%). Istnieją powszechnie stosowane w leczeniu cho- uniemożliwiają nadmierny wzrost kwa-
rodzajów paszy przeznaczonych dla koni owrzodzeń błony śluzowej żołądka. Ma to jednak również preparaty w formie roby wrzodowej u ludzi. Substancjami sowości treści żołądkowej poprzez zwięk-
Ryc. 3. Schemat badania żołądka koni przy użyciu gastroskopu.
sportowych wykazuje dużą koncentrację także wpływ na postępowanie lecznicze, iniekcyjnej. Największą wadą tych czynnymi są wodorotlenki glinu lub szenie pojemności buforowej. Dzięki temu
łatwo fermentujących węglowodanów w którym stosowanie antybiotyków nie Badania laboratoryjne nie mają większe- leków jest bardzo wysoka cena, powo- magnezu, lub sole magnezowe, sodowe osiągany jest podwójny efekt ochronny
i może sprzyjać powstaniu schorzenia znajduje uzasadnienia. go znaczenia ze względu na fakt, że brak dująca, że koszty leczenia mogą sięgać i wapniowe słabych kwasów. Związ- na błonę śluzową żołądka. Szereg badań
(11, 21, 22, 26, 27, 28). jest specyficznych zmian w parametrach ok. 80 USD dziennie na konia. Ponado ki te neutralizują nadmiar kwasów w Niemczech i w Skandynawii potwier-
Na uwagę zasługuje fakt, że wrzody DIAGNOSTYKA KLINICZNA krwi lub w profilach enzymatycznych. wymagane jest częste podawanie tych i ochraniają błonę śluzową żołądka. dziło kliniczną skuteczność preparatu
żołądka są diagnozowane częściej u koni WRZODÓW ŻOA

DKA U KONI WyjÄ…tek mogÄ… stanowić testy na obec- leków, tj. 3-4 razy dziennie. Obserwowa- Ich dziaÅ‚anie jest jednak bardzo krótkie Pronutrin® w leczeniu i zapobieganiu
wyczynowych (sportowych i wyścigo- Objawy kliniczne wrzodów żołądka ność krwi w kale, które mogą wskazywać no także, że pełnego efektu leczenia nie i wynosi od 30 do 60 minut, co wymaga owrzodzeniom błony śluzowej żołądka
wych) oraz używanych intensywnie u koni są bardzo niespecyficzne i cha-  w przypadku pozytywnego wyniku  na osiąga się, jeśli terapia jest prowadzona praktycznie ich ciągłego podawania. u koni (8, 9, 16, 17). Szczególnie szerokie
w rekreacji niż u koni przebywających na rakteryzują się u z
rebiąt (1, 3, 4, 20): krwawienie z przewodu pokarmowego. u konia będącego w trakcie treningu. Ponadto muszą być podawane w du- badania przeprowadzono w Klinice Cho-
" Inhibitory pompy protonowej (proton żych ilościach, a efekt terapeutyczny rób Koni Wyższej Szkoły Weterynaryjnej
pump inhibitors), (tab. 3). jest często niewielki. Z tych względów w Hannowerze (17, 27). W badaniach tych
Grupa terapeutyczna Przedstawiciele
Substancje z tej grupy powodują preparaty te nie znalazły zastosowania wykazano, że kliniczna skuteczność lecze-
cymetydyna, ranitydyna, blokadę pompy H+/K+ w komórkach w leczeniu wrzodów żołądka u koni. nia oraz skuteczność usuwania zmian
1. Antagoniści receptorów histaminowych typu 2 (H2-antagonist)
famotydyna, nizytydyna
Inhibitory pompy protonowej (proton pump inhibitors)
2. Inhibitory pompy protonowej (proton pump inhibitors) omeprazol, lanzoprazol
częstotliwość
wodorotlenki i sole glinu,
lek dawka okres leczenia
3. Preparaty zobojętniające (antacida)
podania
magnezu, wapnia i bizmutu
p.o. 1,4-1,5 mg/kg mc.
Środki osłaniające błonę śluzową i wspomagające naturalny proces
omeprazol co 24 godziny od 14 do 28 dni
4. Pronutrin®, sucralfate
i.v. 0,5 mg/kg mc.
gojenia się owrzodeń
Tab. 1. Grupy substancji stosowanych w leczeniu owrzodzeń błony śluzowej żołądka. Tab. 3.
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004 WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
62 63
WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
owrzodzeniowych w błonie śluzowej jest na temat patogenezy i przyczyn tego scho-
tish Equine Veterinary Assoc. Congress,
porównywalna ze skutecznością omepra- rzenia pozwala lekarzowi weterynarii na
Harrogate 1997.
zolu, a niekiedy nawet wyższa. prawidłowe rozpoznawanie przypadków 15.Hammond C.J., Mason D.K., Watkins K.L.:
Gastric ulceration in mature thoroughbred
Pronutrin® należy stosować w nastÄ™- owrzodzeÅ„ bÅ‚ony Å›luzowej i prowadzenie
horses.  Equine Vet. J. 18 (4), 1986.
pujących sytuacjach: odpowiedniej terapii. Należy jednak pod-
16.Hojvang-Nilesen L.: Scandinavian Pronu-
 stwierdzenie typowych objawów kli- kreślić, że ostateczne rozpoznanie należy
trin field study, 2000. Data on file Boeh-
nicznych wskazujących na obecność postawić na podstawie badania gastro-
ringer Ingelheim Denmark.
wrzodów żołądka, skopowego. Poza ograniczoną możliwo-
17.Lauffs S.: Behandlung von Magenschle-
 okresy wzmożonego oddziaływania ścią stosowania leków ludzkich, lekarz
imhautläsionen beim Pferd mit Pronutrin®
czynników stresowych (np. zawody, wet. ma obecnie możliwość skutecznego  klinische und gastroskopische Untersu-
wyścigi, zmiana paszy, transport, i ekonomicznego leczenia wrzodów żołąd- chungen.  Vet. Diss , Hannover 1998.
18.Madigan I.E.: Gastroduodenal ulcers.  Ars.
rekonwalescencja itd.), ka u koni przy pomocy specjalistycznych
Veterinaria , vol. 10, Supplement 1994.
 osÅ‚aniajÄ…co podczas podawania leków preparatów weterynaryjnych. qð
19. Murray M.J.: Gastric ulceration, [in:]
przeciwzapalnych,
Smith B.P., Large animal internal medicine,
 wspomagająco w leczeniu istniejących Piśmiennictwo
St. Louis: C.V. Mosby, 1990a p. 648-52.
1. Acland H.M., Gunson D.E., Gillette D.M.:
już wrzodów żołądka.
20. Murray M.J.: The pathogenesis and preva-
Ulcerative duodenitis in foals.  Veterinary
Bardzo ważny jest fakt, że w odróż-
lence of gastric ulceration in foals and hor-
Pathology , vol. 20, 1983.
nieniu od innych leków Pronutrin®
ses.  Veterinary Medicine vol. 86 1991b.
2. Adamson P., Murray M.J.: Stomach, in:
nie zawiera substancji dopingujÄ…cych 21.Murray M.J.: Gastroduodenal ulceration,
Traub-Dargatz J.L., Brown C.M.: Equine
[in:] Robinson K.E.: Current therapy in
lub zakazanych u koni wyczynowych
endoscopy.  St. Louis : C.V. Mosby, 1990.
equine medicine, 3 ed. Philadelphia: W.B,
i dlatego może być stosowany bez żad-
3. Becht J.L, Byars T.D.: Gastroduodenal
Saunders, 1992b.
nych ograniczeń u koni sportowych
ulceration in foals.  Equine Veterinary
22.Murray M.J., Schusser G., Pipers F.S.,
i wyścigowych. Ponadto dodatek ten Journal , vol. I8, 1986.
Gross S.J.: Factors associated with gastric
może być stosowany także profilaktycz- 4. Becht J.L., Hendricks J.H., Merrit A.M.:
lesions in thoroughbred race horses.  Equ-
Current concepts of the foal ulcer syndrome.
nie w okresie zwiększonego ryzyka, co
ine Vet. J. , 28 (5), 1996.
 Proceedings of the Annual Convention
nie zawsze jest możliwe w przypadku
23.Palmer I.E.: Gastric and duodenal ulcers.
of the American Association of Equine
innych leków.
Veterinary Clinics of North America,  Equ-
Practitioners , vol. 29, 1983.
Pronutrin® dostÄ™pny jest w 3,5 kg ine Practice , vol. 1, 1985.
5. Brown C.M., Slocombe R.F., Derksen F.J.:
24.Roberson J.T.: Gastric and duodenal ulce-
opakowaniu wystarczajÄ…cym dla konia
Fiberoptic Gastroduodenal endoscopy in the
ration, [in:] White N.A. The equine acute
o masie ciała 500 kg na okres 14 dni.
horse.  Journal of the American Veterinary
abdomen, Mavern: Lea & Febiger 1990.
Wymagany okres podawania wynosi co
Medical Association , vol. 186, 1985.
25. Sandin, A., Skidell J., Hägström J., Nils-
najmniej 2-4 tygodni. 6. Mc Clure S.R., Glickman L.T., Glickmann
son J.: Post-mortem findings of gastric ulcers
N.W.: Prevalence of gastric ulcers in show
in Swedish horses older then age one year:
horses, JAVMA, vol. 215, nr 8, October
POST
POWANIE
a retrospective study of 3715 horse (1924-
15, 1999.
WSPOMAGAJ
CE LECZENIE
-1996),  Equine Vet. J. 32 (1), 2000.
7. Dörges, F., Deegen E., Lundberg J.:
WRZODÓW ŻOA

DKA 26. Vatistas N.J. et al.: Epidemiological study
Magenläsion beim Pferd  hohe Inzidenz
of gastric ulceration in the thoroughbred race
W większości przypadków leczenie
bei gastroskopischen Untersuchungen,
horses: 202 horses 1992-1993,  Am. Ass.
przy użyciu specjalnych preparatów jest
 Pferdeheilkunde 11 , 1995.
Equine Pract. Proc. 40th, Ann. Conv. 1994.
nieuniknione. Należy pamiętać, że zawsze
8. Fenner A., Hojvang-Nilesen L.: Zum Ein-
27. Venner M., Lauffs S., Deegen E.; Treatment
musimy zwrócić uwagÄ™ na czynniki towa- satz des Diätetikums Pronutrin bei Pferden
of gastric lesions in horses with pectin-lecithin
mit klinischen Verdachtssymptomen oder
rzyszące mogące poprawić stan zdrowia
complex.  Equine Vet. J. , Suppl. 29, 1999.
gastroskopischer Diagnose von Magen-
pacjenta, takie jak (20, 29, 30, 32):
28. White N.A.: Ulceration., [in:] The equine acute
schleimhautläsionen  Ergebnisse einer
 prawidłowa technika żywienia (małe
abdomen. Mavern:  Lea & Febiger 1990b.
Feldstudie 1999, Data on file Boehringer
porcje paszy treściwej w regularnych 29.White S.L.: Gastrointestinal ulcers, [in:]
Ingelheim Germany.
Gordon B.J.Jr.: Colic management in the
odstępach czasu, unikanie głodówek,
9. Ferrucci F., Zucca E., Croci V., Di Fabio V.,
horse. Lenexa:  Veterinary Medicine ,
podawanie nawilżonego siana o dobrej
Ferro E.: Treatment of gastric ulceration in
1988. p. 185-186.
jakości),
10 standardbred racehorses with a pectin-
30.Wilson J.H.: Gastroduodenal ulcers, [in:]
 prawidłowo dobrana pasza (unika- -lecithin complex.  Vet.Record 152, 2003.
Robinson K.E.: Current therapy in equine
10.Forth W., Henschler D., Rummel W.,
nie nadmiaru energii w pokarmie,
medicine, 2 ed., W.B. Saunders, Philadel-
Starke K.: Allgemeine und spezielle Phar-
nadmiaru węglowodanów oraz pasz
phia 1987. p. 239-241.
makologie und Toxikologie. 6 Auflage.  Wis-
drobno granulowanych),
31. Wilson J.H., Cudd T.A.: Gastroduodenal
senschaftl. Verlag Mannheim , Leipzig,
 dostosowanie treningu do wieku i kon-
ulcer disease, [in:] Koterba A.M., Drummond
Wien und Zürich 1992.
dycji konia, okresowe wyłączenie konia W.H., Kosch P.C.: Equine clinical neonatolo-
11.Furr M.O., Murrey M.J.: The effect of stress
gy, Mavern:  Lea & Febiger 1990.
z intensywnego treningu oraz zawodów
on gastric ulceration and serum T3, T4,
32.The Equine Gastric Ulcers Council: Recom-
sportowych dla ograniczenia stresu,
rT3 and cortisol in neonatal foals,  Equine
mendation for the diagnosis and treatment
 regularny dostęp do pastwiska/wy- Veterinary Journal , vol. 24, 1992.
of equine gastric ulcers syndrome (EGUS).
biegu, 12.MacAllister C.G.: A review of medical treat-
 Equine Vet. , ed. October 1999.
ment for peptic ulcer disease.  Equine Vet.
 unikanie  rutynowego i niefachowego
J. , Supplement 29, 1999.
stosowania niesterydowych środków
13.MacGugain I.E.: Peptic ulcer, [in:] Peters-
przeciwzapalnych i przeciwbólowych. prof. dr hab. n. wet. Józef Nicpoń
dorf R.G., Adams R.D., Braunwald B.,
Podsumowując, należy stwierdzić, Katedra Chorób
Isselbacher K.J.: Harrison s principles
że owrzodzenia błony śluzowej żołądka Wewnętrznych i Pasożytniczych
of internal medicine. 10 ed., Auckland:
i dwunastnicy u koni stanowią narastają- z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów,
 McGraw-Hill 1983, p. 1697-712,
cy problem i występują znacznie częściej 50-366 Wrocław
14.Mc Gladdery A.J.: Gastric Ulceration
niż powszechnie uważano. Obecna wiedza  a United Kigdom perspective. 36th Bri- pl. Grunwaldzki 47
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
64