1
 Praca z dzieckiem z wadą słuchu w szkole podstawowej.
Kwalifikacja dziecka z wadą słuchu do kształcenia integracyjnego.
Doświadczenia wielu krajów, a także nasze polskie doświadczenia
szkolnictwa integracyjnego wskazują, że dzieci z zaburzeniami w rozwoju,
z tzw. specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, nie muszą uczyć się w odrębnych
szkołach specjalnych i być izolowane od normalnie rozwijających się
rówieśników.
W ostatnich latach coraz więcej dzieci z wadami słuchu uczy się
w szkołach podstawowych, uczęszczają do klas integracyjnych, albo objęte są
nauczaniem zintegrowanym.
Mimo dużych korzyści, jakie stwarza nauczanie integracyjne, nie
każde dziecko z wadą słuchu kwalifikuje się do tej formy nauczania z uwagi
na zbyt duże wymagania programowe w szkole masowej, którym nie zawsze
jest w stanie sprostać.
Wybór dalszej drogi kształcenia dla dziecka z wadą słuchu jest
bardzo trudną decyzją dla jego rodziców. Z naszych obserwacji wynika
jednoznacznie, że decyzję o  oddaniu dziecka do szkoły specjalnej podejmują
bardzo niechętnie , a zwłaszcza gdy nauka w takiej szkole wiąże się
z mieszkaniem dziecka w internacie i oznacza dłuższą rozłąkę z rodziną.
Rodzice pragną, aby ich dziecko mimo dużego niedosłuchu
uczęszczało do szkoły podstawowej, w miejscu jego zamieszkania, gdyż
sami chcą wychować dziecko w domu rodzinnym, zapewnić mu jak
najlepszą opiekę.
Przestrzegamy rodziców, aby w podjęciu tej trudnej decyzji nie kierowali się
tylko własną motywacją (subiektywną oceną), ale uwzględniali opinię innych
specjalistów, którzy opiekują się dzieckiem od momentu stwierdzenia wady
słuchu, obserwują jego osiągnięcia w procesie rehabilitacji.
Po badaniach dojrzałości szkolnej dziecka niedosłyszącego ,
w poradni, w oparciu o wyniki specjalistycznych badań lekarskich,
stwierdzających poziom ubytku słuchu oraz wyniki badań psychologicznych
i pedagogicznych  indywidualnie omawiamy z rodzicami umiejętności
i zdolności dziecka w momencie startu szkolnego . Konfrontujemy je
z wymaganiami edukacyjnymi i społecznymi szkoły ogólnodostępnej.
 2
Specjaliści kierując dziecko z wadą słuchu do nauczenia w szkole
podstawowej ogólnodostępnej, powinni z rodzicami omówić, czy dziecko
niedosłyszące spełnia zasadnicze warunki, które w dużym stopniu umożliwiają
mu sprostanie wymaganiom edukacyjnym w nauczaniu zintegrowanym.
Do tych warunków zaliczamy przede wszystkim:
1. Zachowany kontakt słowny  rehabilitacja mowy dziecka była rozpoczęta
dużo wcześniej przed podjęciem nauki w kl. I, możliwy jest spontaniczny
kontakt werbalny z rówieśnikami i osobami dorosłymi spoza rodziny.
Dziecko posiada indywidualny , dobrze dobrany aparat słuchowy, z którego
korzysta w szkole i w domu oraz pozostaje pod stałą opieką surdologopedy
w Poradni Rehabilitacji Dzieci z Wadami Słuchu i Mowy.
2. Przeciętny poziom rozwoju umysłowego brak dodatkowych poważnych
zaburzeń rozwojowych.
Wysokie możliwości intelektualne sprzyjają lepszemu opanowaniu
zasobu słownictwa i rozwoju mowy, a postęp w komunikacji słownej
stymuluje w naturalny sposób procesy poznawcze. Dzieci z obniżonym
poziomem intelektualnym mają większe trudności w przyswajaniu pojęć
abstrakcyjnych, zrozumieniu złożonych poleceń i zadań. Wymagają też
znacznie więcej powtórzeń przy utrwalaniu nowych wiadomości  szybciej
męczą się wysiłkiem umysłowym, często mają obniżoną motywację
do uczenia i duże trudności z koncentracją uwagi.
Dużo dzieci z wadami słuchu ma również wadę wzroku, dlatego też
każde dziecko, u którego stwierdzono niedosłuch powinno mieć
systematycznie badany wzrok.
Mogą występować zaburzenia w obrębie innych zmysłów, np.
obniżenie sprawności ruchowej, zaburzenia sprawności grafomotorycznej
i niska koordynacja wzrokowo  słuchowa, które są spowodowane przez ten
sam czynnik który wywołał niedosłuch .
Tak, jak u dzieci słyszących również i u dzieci z wadami słuchu
mogą występować zaburzenia o charakterze dyslektyczno - dysgraficzno-
dysortograficznym. Mogą one utrudniać naukę mowy, opóz
niać poziom
nauki czytania i pisania.
W przypadku stwierdzenia poza niedosłuchem, sprzężonych
deficytów rozwojowych w zakresie analizatora wzrokowego i słuchowego,
bądz
obniżonego poziomu sprawności grafomotorycznej  konieczne są
dodatkowe ćwiczenia stymulujące rozwój zaburzonych funkcji
percepcyjno  motorycznych w ramach zajęć korekcyjno 
kompensacyjnych lub dodatkowe zajęcia dydaktyczno wyrównawcze
z elementami tych ćwiczeń.
 3
Poważne zaburzenia funkcji analizatora słuchowego mogą być
rekompensowane i wspomagane przez prawidłowy rozwój funkcji
analizatora wzrokowego, a także innych zmysłów jak dotyku, powonienia
i smaku.
Zaburzenia i sprzężone deficyty rozwojowe w zakresie funkcji
percepcyjno  motorycznych dziecka słabo słyszącego są przyczyną dużych
trudności w zakresie analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej, a obniżony
poziom pamięci wzrokowej i spostrzegawczość utrudnia umiejętność
odczytywania mowy z ust  przez co kontakt słowny dziecka z otoczeniem
może być znacznie gorszy.
3. Dobra motywacja dziecka do nauki.
O postępach szkolnych dziecka niedosłyszącego i rozwoju
kontaktów społecznych w środowisku słyszących rówieśników, decyduje
jego wysoka motywacja do nauki i chęć uczenia się wraz z nimi. Istotne
znaczenie mają takie cechy jego osobowości jak wytrwałość, umiejętność
skupienia uwagi, duża odporność psychiczna na niepowodzenia i dojrzała
motywacja dziecka do uczenia się mowy. Dużą rolę odgrywa też czynnik
domysłu  jako wynik spostrzegawczości , wzrokowego zapamiętywania
i kojarzenia sytuacyjnego pewnych informacji  doskonalący się równolegle
z rozwojem zasobu słownictwa dziecka i umiejętnościami odczytywania
mowy z ust.
Dzieci zahamowane emocjonalnie są nieśmiałe , niepewne 
odczuwają lęk i duży stres, który hamuje ich aktywność na lekcji i utrudnia
nawiązywanie kontaktów społecznych . Dzieci nadpobudliwe
psychoruchowo nie potrafią skupić uwagi nawet przez krótką chwilę,
wymagają stałej pomocy nauczyciela, szybko rezygnują z podjętych
zadań, okazują niechęć do podejmowania dodatkowych ćwiczeń. Z tych
względów napotykają na duże trudności w nauce i wymagają znacznie
więcej pomocy indywidualnej ze strony nauczyciela i rodziców
oraz specjalnych zabiegów terapeutycznych.
4. Gotowość ze strony rodziców do zapewnienia dziecku dodatkowej
i systematycznej pomocy w nauce oraz utrzymywania stałej współpracy
ze szkołą i nauczycielką uczącą dziecko. Rodzice muszą być świadomi
podejmowanego trudu pracy z dzieckiem, że samodzielnie bez stałej ich
pomocy, nie jest w stanie opanować podstawowych umiejętności szkolnych.
Zapewnienie dobrego aparatu słuchowego umożliwi dziecku
wykorzystanie resztek słuchu i ułatwi lepsze odczytywanie mowy z ust.
Rodzice w naturalnych warunkach, powinni stale aktywizować dziecko
do mówienia, podtrzymywać jego wypowiedzi za pomocą gestów i mimiki
twarzy. Należy doskonalić poziom rozumienia mowy poprzez ciągłą
rozmowę z dzieckiem, gdyż nie ma mówienia bez rozumienia.
 4
Kwalifikacją dzieci z wadami słuchu do odpowiednich szkół
z naszego rejonu zajmuje się zespół orzekający przy Poradni
Psychologiczno  Pedagogicznej w Suwałkach z udziałem specjalistów
badających dziecko (psychologa, pedagoga) lekarza pediatry albo lekarza
foniatry  w porozumieniu z surdologopedą lub psychologiem z Poradni
Rehabilitacji Dzieci z Wadami Słuchu i Mowy w Suwałkach oraz Dyrektora
Poradni. W posiedzeniu zespołu orzekającego mogą też wziąć udział rodzice
dziecka i wysłuchać argumentów przedstawionych przez poszczególnych
członków zespołu dotyczących podjęcia stosownej decyzji w sprawie ich
dziecka.
Ostatecznie na Zespole Orzekającym, za zgodą rodziców podejmuje
się decyzję o kwalifikacji dziecka do nauczania w szkole podstawowej
ogólnodostępnej w klasie integracyjnej lub w szkole specjalnej dla dzieci
niesłyszących lub niedosłyszących. Zgodnie z aktualnie obowiązującą ustawą
o systemie oświaty, dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych ma prawo
do realizacji obowiązku szkolnego w szkole ogólnodostępnej w rejonie swego
stałego miejsca zamieszkania.
Społeczna integracja dzieci z wadą słuchu wśród słyszących rówieśników
w szkole podstawowej.
Do kl. I trafiają dzieci o różnym stopniu ubytku słuchu i bardzo
różnie przygotowane do porozumienia się werbalnego, od czego też zależy
ich rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny. Dlatego też przed
rozpoczęciem nauki w szkole dziecko niedosłyszące powinno już wcześniej
uczęszczać do oddziału przedszkolnego także w grupie dzieci słyszących.
W kl. I będzie już bardziej samodzielne i znacznie łatwiej przystosuje się
do nowych wymagań w szkole oraz do innego sposobu mówienia
nauczyciela i poszczególnych uczniów w klasie.
Podstawowym warunkiem dobrej współpracy nauczyciela
z dzieckiem z wadą słuchu jest jego zaangażowanie emocjonalne, pełna
akceptacja dziecka oraz gotowość do podjęcia ogromnego wysiłku pracy
z dzieckiem niepełnosprawnym.
Dlatego też nauczyciel rozpoczynając pracę z tym dzieckiem,
powinien okazać mu dużo życzliwości, a jednocześnie wnikliwie go
obserwować, by rozpoznać jego umiejętności i szukać możliwości
nawiązywania dobrego z nim kontaktu. Przede wszystkim powinien też
skorzystać z pomocy rodziców i specjalistów zajmujących się dotychczas
rehabilitacją mowy dziecka, aby przekazali dotychczasowe spostrzeżenia
odnośnie rozwoju intelektualnego dziecka i poziom rozwoju mowy.
Rozpoczynając pracę z uczniem niesłyszącym , nauczyciel
powinien wyjaśnić pozostałym dzieciom w klasie jakie trudności może mieć
ich niesłyszący kolega w porozumiewaniu się . Uczniowie powinni też
 5
wiedzieć, że aparat słuchowy służy do wzmacniania wszystkich dz
więków
dochodzących do ucha  również hałasu  ale nie przywraca słuchu. Dlatego
też, ich niesłyszący kolega, może czegoś nie usłyszeć, albo nie zrozumieć
od razu, ale przecież widzi, myśli i czuje oraz może być z powodzeniem
uczestnikiem wspólnej nauki, zabawy i wycieczki.
W zależności od wsparcia psychicznego nauczyciela oraz
właściwego zrozumienia jego trudności przez pozostałych kolegów
w klasie jest on w stanie przełamać swój ogromny stres psychiczny i poczuć
się zaakceptowanym w klasie.
Dziecko z wadą słuchu nigdy nie może być faworyzowane przez
nauczyciela, lecz powinno być traktowane podobnie jak jego słyszący
koledzy  we wszystkich innych sprawach, które nie maja związku z wadą
słuchu. Ważne jest podkreślanie przed klasą jego postępów, szczególnych
uzdolnień  jego mocnych stron  oraz wkładu pracy.
Nauczyciel powinien też stworzyć niesłyszącemu dziecku,
optymalne warunki odbioru mowy podczas lekcji.
- Przede wszystkim należy zapewnić dobre oświetlenie klasy oraz miejsce
w pierwszej ławce w rzędzie od okna. Uczeń będąc blisko nauczyciela
(od 0,5  1.5 m.) którego twarz jest dobrze oświetlona, może słuchać jego
wypowiedzi i jednocześnie odczytywać mowę z ust. Należy też,
umożliwić dziecku odwracanie się w kierunku innych kolegów
odpowiadających na lekcji  co ułatwi lepsze zrozumienie ich
wypowiedzi.
- Nauczyciel mówiąc do całej klasy, powinien stać w pobliżu dziecka
zwrócony twarzą w jego stronę - nie powinien chodzić po klasie, czy być
odwrócony twarzą do tablicy  to utrudnia dziecku odczytywanie mowy
z ust nauczyciela.
- Podobnie też strój i wygląd nauczyciela m.in. broda czy wąsy zasłaniające
usta, ciemne okulary, długie kolczyki w uszach pani  rozpraszają uwagę
dziecka.
- Należy mówić do dziecka wyraz
nie używając normalnego głosu
i intonacji, unikać gwałtownych ruchów głową czy nadmiernej
gestykulacji.
- Należy zadbać o spokój i ciszę w klasie  eliminować zbędny hałas m.in.
zamykać okna przy ruchliwej ulicy, unikać szeleszczenia kartkami
papieru, szurania krzesłami  to utrudnia dziecku rozumienie poleceń
nauczyciela i wypowiedzi innych uczniów, powoduje też większe
zmęczenie.
- Nauczyciel winien upewnić się czy polecenia kierowane do całej klasy są
właściwie rozumiane przez dziecko niedosłyszące. W przypadku
trudności zapewnić mu dodatkowe wyjaśnienia, sformułować inaczej
polecenie, używając prostego, znanego dziecku słownictwa.
 6
Można też wskazać jak to polecenie wykonuje jego kolega siedzący
w ławce.
- Dziecko z wadą słuchu ma trudności z równoczesnym wykonywaniem
kilku czynności w tym samym czasie, nie jest w stanie słuchać
nauczyciela  co wymaga obserwacji jego twarzy  jednocześnie
otworzyć książkę na odpowiedniej stronie i odnalez
ć wskazane ćwiczenie.
Dlatego często nie nadąża za tempem pracy pozostałych uczniów
w klasie.
- Dziecko niedosłyszące powinno siedzieć w ławce ze zdolnym uczniem,
zrównoważonym emocjonalnie, który chętnie dodatkowo będzie pomagał
np. szybciej otworzy książkę, wskaże ćwiczenie, pozwoli przepisać
notatkę z zeszytu itp.
- W czasie lekcji wskazane jest używanie jak najczęściej pomocy
wizualnych i tablicy (m.in. zapisanie nowego tematu, nowych
i ważniejszych słów związanych z tematem, dat na lekcji historii),
aby dziecku ułatwić zrozumienie nowego tematu.
- Należy umożliwić uczniowi przemieszczanie się w klasie tam, gdzie
dzieją się ważne doświadczenia. Poprzez bliższą obserwację zapewnić
poznanie wielozmysłowe  także z udziałem wzroku, dotyku i słuchu.
- Do dziecka niedosłyszącego zwracamy się po imieniu, aby zwrócić jego
uwagę na twarz osoby mówiącej, unikamy gwałtownego dotykania,
szarpania  w celu nawiązania kontaktu.
- Do zadań rodziców i nauczyciela należy przełamywanie dużego
stresu i napięcia emocjonalnego, jaki towarzyszy dziecku przy
nawiązywaniu kontaktów z osobami dorosłymi i rówieśnikami, a także
podczas jego wypowiedzi przy tablicy wobec całej klasy.
- Dlatego też konieczne jest aktywizowanie dziecka do rozmowy poprzez
zadawanie prostych pytań, podtrzymywanie jego odpowiedzi przez
dopowiadanie pojedynczych słów, umowne gesty, mimiką twarzy.
- Należy unikać pytań - czy rozumiesz ? , bo najczęściej kiwnie głową
potakująco. Podobnie też pytania w formie intonacji np. Pada deszcz?,
odrobiłeś lekcje?  dziecko odbiera jak twierdzenie  nie odczytując
formy pytającej. Dlatego też, dziecko należy zapytać: Czy pada deszcz?
Czy odrobiłeś lekcje?
- Nauczyciel powinien często zwracać się do dziecka niesłyszącego
na lekcji, zadawać pytania  ale nie dlatego, aby oceniać jego
wypowiedzi, ale by zmobilizować ucznia do lepszej koncentracji uwagi
i ułatwić mu lepsze zrozumienie tematu.
- Chcąc bardziej doskonalić umiejętności językowe dziecka, należy
najpierw skoncentrować się na wzbogaceniu zasobu słownictwa biernego
i czynnego oraz zrozumieniu (np. prostych pytań, czy poleceń a następnie
dłuższych wypowiedzi). Rozumienie zwykle wyprzedza mówienie,
 7
oznacza to, że uczeń znacznie więcej rozumie  posiada więcej
wiadomości, niż potrafi przekazać w sposób werbalny.
- Nauczyciel znając poziom rozwoju mowy dziecka i specyficzne problemy
językowe  powinien indywidualizować zadania na lekcji i dostosować
wymagania edukacyjne do jego możliwości. Pracując z dzieckiem
niedosłyszącym należy pamiętać, że nadrzędnym celem jest rozwijanie
funkcji komunikacyjnej  umożliwienie dziecku skuteczne
porozumiewanie się w różnych sytuacjach życia codziennego
np. w sklepie, u fryzjera, u lekarza, w autobusie itp.
Dlatego też wskazany jest aktywny udział dziecka w różnych
formach zajęć klasowych i szkolnych takich jak np.
- ćwiczenia zespołowe i indywidualne,
- gry dydaktyczne, konkursy,
- prace społecznie użyteczne na rzecz klasy (dyżurny w klasie
wraz z kolegą),
- akademie i apele szkolne z udziałem całej klasy (rola dziecka jest
dostosowana do jego możliwości).
Dziecko uczestnicząc aktywnie w różnych formach zajęć szkolnych
doskonali koncentrację uwagi, pamięć, spostrzegawczość wzrokową a także
umiejętności kojarzenia sytuacyjnego i zapamiętywania pewnych wiadomości.
Staje się bardziej samodzielne oraz czuje się pełnowartościowym kolegą
akceptowanym w klasie.
Indywidualizacja zadań i dostosowanie wymagań w pracy
z dzieckiem z wadą słuchu na pierwszym etapie nauczania.
Doskonalenie umiejętności czytania i rozwijanie sprawności językowych.
W przypadku dziecka z dużym niedosłuchem i dużymi
trudnościami w porozumiewaniu się werbalnym, należy wzbogacać zasób
słownictwa biernego i doskonalić poziom rozumienia mowy, poprzez
doskonalenie techniki czytania.
Dziecko słabo słyszące noszące nawet najlepsze aparaty słuchowe ma trudności
ze zrozumieniem wypowiedzi obcych osób, nauczyciela na lekcji, nie może też
skorzystać z informacji podanych w radio lub w telewizji.
Opanowanie przez dziecko z wadą słuchu umiejętności czytania ułatwi mu
zdobycie podstawowych wiadomości szkolnych i umożliwi dalsze
samokształcenie.
Dzieci niesłyszące uczą się czytać metodą globalną. Polega ona
na całościowym różnicowaniu podpisów  nazw obrazków  w formie
pojedynczych wyrazów lub prostych zdań, które dziecko dobiera do
 8
odpowiednich obrazków. Dziecko wzrokowo utrwala wyrazy i powtarza je
głośno , równocześnie odczytując z ust nauczyciela lub rodziców.
W opanowaniu umiejętności czytania, dziecku niezbędna jest pomoc rodziców,
którzy też powinni skorzystać z pomocy specjalistycznej nauczyciela
lub terapeutów pracujących z dzieckiem.
Na etapie czytania globalnego wprowadzamy elementy metody
analityczno- syntetycznej (z dzieckiem mającym mniejszy ubytek słuchu
i lepszy kontakt słowny), rozwijamy słuch fonematyczny oraz doskonalimy
rozumienie nowych pojęć  wzbogacamy zasób podstawowego słownictwa
czynnego i biernego. Czytanie ze zrozumieniem treści wyrazów lub zdań
i dobieranie do treści obrazka lub historyjki obrazkowej  opiera się
na myśleniu konkretno  obrazowym.
Oprócz doskonalenia rozumienia mowy i wzbogacenia zasobu
słownictwa, wdrażamy dziecko do formułowania odpowiedzi na pytania
i budowania zdań. Bardzo duże trudności sprawia dziecku słabo słyszącemu
poprawne użycie znanych już słów w odpowiedniej formie
gramatycznej i stylistycznej w zdaniu - doskonalimy umiejętność
przekazywania wiadomości. Postępy dziecka w rozwoju mowy, poprawność
jego wypowiedzi słownych i umiejętności formułowania zdań są niższe, niż
przyrost zasobu wiadomości. Sprawia to, że uczeń nie potrafi przekazać swoich
wiadomości na lekcjach.
Na tym etapie czytania należy już rozwijać zainteresowania treścią
książek. Wskazane jest wspólne czytanie nowych tekstów  początkowo
z pomocą rodziców i nauczyciela  bogato ilustrowanych, o treści bliskiej
dziecku dotyczącej najbliższego środowiska (dom, podwórko, szkoła). Dziecko
jest w stanie zrozumieć teksty, wzbogacone o nowe niezrozumiałe dotychczas
słownictwo. Z kontekstu zdania domyśla się ich znaczenia, w oparciu o znane
słowa. Za pomocą domysłu oraz wyobraz
ni dziecka, jego dotychczasowych
przeżyć i doświadczenia  rozwija się myślenie abstrakcyjne.
Im ciekawsze będą teksty dla dziecka, uwzględniające jego
zainteresowania i bardziej zrozumiałe, tym chętniej będzie podejmowało próbę
samodzielnego czytania. Nadal będzie wymagało pomocy ze strony rodziców
i nauczyciela w wyjaśnianiu nowych pojęć . Większa aktywność dziecka
rozwija jego aktywność poznawczą  taki uczeń samodzielnie zaczyna już
sięgać po teksty trudniejsze. Oznacza to, że osiągnął już kolejny  wyższy etap
czytania słownikowego lub semantycznego.
Dziecko niedosłyszące ze względu na opóz
niony rozwój mowy
i zasobu słonictwa nie dorównuje swoim rówiesnikom pod względem przyrostu
wiadomości.
 9
Największe trudności ma ze zrozumieniem tekstów wymagających
wczuwania się w przeżycia innych osób, treści bajek opartych na wyobrażeniach
 fikcji. Nie rozumie często wydarzeń historycznych sprzed lat, a także nie
potrafi zrozumieć przenośni i porównań  zawartych w tekstach poetyckich,
albo też czytać tekstu  między wierszami .
Uczniowie klas III-IV dobrze słyszący, są już w stanie
samodzielnie czytać teksty, ze zrozumieniem treści na etapie słownikowo
semantycznym. W przypadku dzieci niedosłyszących wielu pozostaje na tym
etapie, albo z dodatkową pomocą dorosłych czytają teksty literackie, lektury
szkolne i książki młodzieżowe.
Kolejny III etap określany czytaniem interpretacyjno domyślnym
 na tym poziomie dziecko potrafi już samodzielnie zrozumieć treść tekstu bez
pomocy dodatkowej. Uczeń potrafi poprawnie zrozumieć przenośnie i inne
środki stylistyczne, zauważyć w tekście a także określić związki przyczynowo-
skutkowe  stara się samodzielnie opowiadać treść  chętnie już samodzielnie
czyta książki  co umożliwia mu dalsze samokształcenie.
Nauczyciel znając możliwość dziecka niedosłyszącego w zakresie
rozwoju mowy powinien indywidualizować wymagania edukacyjne w zakresie
czytania tekstów i interpretacji treści .
Dziecko może w domu, z pomocą rodziców, zapoznać się z treścią
całego opowiadania, ale podejmuje próbę opowiadania tylko jednego
wydarzenia lub określoną część tekstu. Zachęcamy dziecko do formułowania
odpowiedzi na pytania w oparciu o zdania lub zwroty zawarte w tekście.
Zwracamy uwagę na poprawne użycie form gramatycznych. Z uwagi na wolne
tempo czytania, dziecko potrzebuje więcej czasu na przeczytanie całej książki,
dlatego z pomocą rodziców czyta całą lekturę lub tylko wskazany rozdział. Dla
ułatwienia zrozumienia treści nauczyciel może podać dziecku pytania
pomocnicze, na które powinien przygotować odpowiedzi  czytając wcześniej
lekturę. Mogą one dotyczyć:
- głównego bohatera lektury, jego wyglądu, wykonywanych zadań
- określenie miejsca, czasu akcji
- opowiadania najważniejszego wydarzenia , jego przebiegu i zakończenia
- oceny postępowania bohaterów.
Omawiamy z dzieckiem istotne pojęcia  wyjaśniamy nowe słownictwo 
wykorzystując dotychczasowy zasób słownictwa i doświadczeń życiowych,
odwołujemy się do wyobrażeń dziecka.
Nauczyciel może ułożyć plan kolejnych wydarzeń w formie zadań
niedokończonych, a uczeń sam dopisuje ich zakończenie na podstawie treści
tekstu.
Dziecko czytając lekturę, krótkie opowiadanie  może założyć swój
słowniczek niezrozumiałych zwrotów  dotyczących treści tekstu, wyjaśniać
w oparciu o słownictwo znane już wcześniej , rysunki schematyczne itp.
 10
Może też dopisywać nowe zwroty, przenośnie, porównania 
rozszerzać zasób słownictwa na określony temat lub związanego z ważniejszymi
wydarzeniami w rodzinie: np. dzień urodzin, dzień matki, inne święta i tradycje,
wydarzenia klasowe  wycieczka do parku, kina, teatrzyku.
Należy też wcześniej zapoznać dziecko ze sposobem korzystania
ze słowników alfabetycznych z ilustracjami np. słownik ilustrowany 
encyklopedia  Świat dziecka  co ułatwi dziecku w przyszłości korzystanie
z encyklopedii i słowników ortograficznych.
Doskonalenie techniki pisania.
Dziecko niedosłyszące, jeżeli ma trudności z opanowaniem
poziomu graficznego pisania  to nie są one uwarunkowane niedosłuchem.
Większe trudności napotyka przy opanowaniu poprawnej pisowni. Błędy
w pisaniu spowodowane są niedosłuchem i zaburzoną wymową, dziecko pisze
fonetycznie, tak, jak mówi i słyszy.
Dlatego też uczeń niedosłyszący często myli głoski dz
więczne
i bezdz
więczne, nie różnicuje głosek z trzech szeregów s-z-c-dz, sz-ż-cz-dż,
ś-z
-ć-dz
(np. zamiast  z dziecko może napisać każdą inną literę s,ż,sz).
Nauczyciel powinien wskazać dziecku litery  odpowiedniki jakich
głosek myli najczęściej. Zwrócić uwagę na istotne elementy różnicujące głoski
i na ich obraz artykulacyjny np. Jeżeli dziecko myli w pisaniu litery s, c, sz,
to należy wskazać gestem i graficznie pokazać dziecku, że głoska  s  jest
 długa a głoskę  c mówimy  krótko  obie wymawiając układamy usta jak
do uśmiechu, głoskę  sz wymawiamy  długo a usta układamy w  ryjek .
Dziecko z niedosłuchem popełnia mniej błędów ortograficznych
ale często zamienia i gubi litery, pomija cząstki wyrazów, myli końcówki 
co powoduje zmianę treści znaczenia wyrazów, czasem pisze bezsensowne
zlepki liter  w przypadku niezrozumienia ich znaczenia.
Ucząc dziecko poprawnej pisowni należy wykorzystywać zarówno
pamięć wzrokową, słuchową, a także swoistą pamięć  motoryczną  w oparciu
o ćwiczenia manualne ręki  utrwalać wzory poprawnego pisania .
W początkowym etapie nauki pisania bazujemy na lepszej pamięci
wzrokowej i spostrzegawczości  stosujemy często ćwiczenia w przepisywaniu,
uzupełniania tekstów z lukami wyrazowymi lub brakującymi literkami.
Poprzez wielokrotne zapisywanie wyrazów, sprawdzanie ich
pisowni przy przepisywaniu z tablicy lub książki do zeszytu  doskonalimy
samokontrolę i wrażliwość ortograficzną dziecka.  Pisanie z pamięci 
poprzedzamy wcześniejszą analizą i syntezą sylabowo  głoskową wyrazów,
wyjaśnieniem poprawnej pisowni ortograficznej. Analiza pisowni z pomocą
rodziców, którzy powinni przybliżać zasady ortograficzne i wdrażać dziecko
do poprawnej wymowy.
 11
Ćwiczenia w pisaniu z pamięci (wyrazów lub zdań) zawsze
kończymy sprawdzianem poprawnej pisowni  dziecko porównuje swój
napisany tekst ze wzorem i poprawia błędy.
Pisanie ze słuchu jest najtrudniejszą formą pisania, a szczególnie
dla dziecka z zaburzonym słuchem i nieprawidłową wymową. Dlatego też
możemy stosować ćwiczenia w pisaniu ze słuchu tylko wyrazów lub zdań,
wcześniej z dzieckiem utrwalonych, w oparciu o znane mu słownictwo.
Należy dyktować całe zdania lub części zdania  mającą znaczenie,
unikać dyktowania pojedynczych słów  utrudnia to zrozumienie treści.
Pisanie ze słuchu jeżeli dziecku niedosłyszącemu sprawia duże
trudności  można zastąpić inną formą ćwiczeń w pisaniu 
indywidualizujemy zadania i dostosowujemy do możliwości dziecka.
Mogą to być ćwiczenia polegające na :
- układaniu zdania z podanej rozsypanki wyrazowej do treści obrazka
- przepisywaniu zdań z uzupełnieniem  luk odpowiednimi wyrazami
- porządkowaniu loteryjki gramatyczno  ortograficznej z utrwaleniem
znanych zasad pisowni i zwrotów gramatycznych  dobieraniem
odpowiednich wyrazów, uwzględniając ich rodzaj, osobę, liczbę.
Przy ocenie prac pisemnych dziecka nie uwzględniamy błędów
wynikających z niedosłuchu, one nie powinne obniżyć ogólnej oceny pracy.
Błędy mogą stanowić dla nauczyciela podstawę, do podjęcia z dzieckiem
dalszej pracy samokształceniowej i korekcyjnej oraz ukierunkowania
rodziców do dalszej pracy w domu .
Błędy w pisowni należy oceniać opisowo, udzielając dziecku wskazówek do
sposobu ich poprawienia.
Przezwyciężanie trudności z matematyki.
Dziecko słabo słyszące wymaga od początku nauki
matematyki dodatkowej pomocy dydaktycznej z utrwaleniem
i różnicowaniem pojęć abstrakcyjnych takich jak: suma, różnica, dodać, odjąć,
podzielić, pomnożyć, mniej - więcej,- tyle samo, dłuższy krótszy. Dziecko
z pomocą rodziców może założyć słowniczek pojęć, definicji i wzorów
matematycznych, w którym będzie je wpisywać  ilustrując przykładami
graficznymi.
Dziecko niedosłyszące może mieć kłopoty ze zrozumieniem
sensu zbiorów, klasyfikacją elementów wg określonej cechy, obliczaniem
grafów i tabelek funkcyjnych.
Wymagać będzie dodatkowej pomocy w utrwaleniu liczenia
w zakresie 20 i zapisie działań z przekroczeniem progu dziesiątkowego.
Utrwalenia istoty mnożenia w zakresie 30  jako
wielokrotnego dodawania tych samych czynników oraz dzielenia  jako
działania odwrotnego.
 12
Duże trudności napotyka przy rozwiązywaniu zadań z treścią,
nie ujmuje zależności liczbowych wynikających z treści zadania.
Wskazana konkretno obrazowa analiza treści zadania i przybliżenie
sposobu rozwiązywania.
Uczeń wymaga więcej ćwiczeń doskonalących podstawowe
umiejętności w liczeniu pamięciowym.
Indywidualizacja zadań i dostosowanie wymagań edukacyjnych
w nauce języka obcego.
Bardzo duże trudności sprawia dziecku słabo słyszącemu nauka
języka obcego, trudności dotyczą słuchowego różnicowania dz
więków
w znanych dziecku wyrazach. Nie zawsze jest ono w stanie, słuchowo
rozróżnić intonację i akcent typowy dla języka obcego.
Jedynym z
ródłem informacji jest zapis graficzny. Dziecko powinno więc
otrzymywać jak najczęściej zadania w formie pisemnej, ćwiczenia
słownikowe, gramatyczne, w tłumaczeniu tekstu pisemnego, a należy
zminimalizować wymagania w zakresie wymowy  konwersacji .
W formie pisemnej powinny być sprawdzane jego umiejętności.
Jeżeli jest to możliwe, nauka języka obcego dziecka z wadą słuchu
powinna odbywać się na indywidualnych zajęciach, co umożliwi
dostosowanie wymagań programowych do aktualnych możliwości
słuchowych i językowych ucznia.
Indywidualizacja zadań i dostosowanie wymagań edukacyjnych
na innych zajęciach integracyjnych.
Na lekcjach muzyki  uczeń słabo słyszący nie powinien
indywidualnie śpiewać piosenek  może nauczyć się całego lub części tekstu
na pamięć i próbować śpiewać chóralnie razem z innymi dziećmi. Jest
w stanie nauczyć się nazw nut i rozpoznawać je na pięciolinii.
Może ćwiczyć natężenie głosu powtarzając tekst piosenki
w dynamiczny sposób lub odtwarzać rytm piosenki na instrumentach
perkusyjnych.
Wskazane są ćwiczenia wrażliwości słuchowej różnicowanie
rodzaju i natężenia dz
więków różnych instrumentów (gitara, pianino, flet,
cymbałki).
Natomiast przedmioty, których treści nauczania są realizowane
metodami poglądowymi (biologia) pokaz eksponatów, doświadczenia
w hodowli roślin, (geografia) praca z mapą, orientacja w kierunkach
i stronach świata  rozwijają większą aktywność poznawczą dziecka,
umożliwiają poznanie wielozmysłowe z udziałem wielu zmysłów. Cenną
pomocą w przyswajaniu wiadomości z tych przedmiotów są zestawienia
 13
w postaci tabel, wykresów, gdyż dziecko z wadą słuchu łatwiej zapamiętuje
liczby, symbole graficzne lub krótkie zdania podane w tabeli, niż treść tekstu
pisanego w podręczniku.
Na sprawdzianach uczeń wymaga więcej czasu na napisanie
odpowiedzi z uwagi na wolniejsze tempo pracy. Wszystkie pytania i zadania
powinien otrzymać na piśmie, nie należy mu dyktować poleceń, gdyż może
ich nie zrozumieć poprawnie i udzieli złą odpowiedz
.
Problem oceniania osiągnięć dydaktycznych i wychowawczych
ucznia z wadą słuchu.
Przy ocenie wiadomości i umiejętności ucznia niedosłyszącego
nauczyciel powinien uwzględnić indywidualne możliwości ucznia,
dodatkowe trudności w realizacji wymagań edukacyjnych szkoły
ogólnodostępnej, wynikające z jego zaburzeń rozwojowych.
Nauczyciel powinien dokonać pewnej selekcji materiału nauczania,
szczególnie uwzględnić podstawowe wiadomości, dostosować wymagania
edukacyjne do możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. poziomu rozwoju
mowy, umiejętności przekazywania zdobytych wiadomości, a także poziomu
odporności na stres  jaki towarzyszy dziecku w sytuacji wypowiadania się
przed klasą). Nie chodzi tu o ulgowe traktowanie ucznia głuchego,
ale o wymaganie od niego tego, co pozwoli mu na przyswojenie
podstawowych wiadomości i umożliwi jego ogólny rozwój, Uczeń
niedosłyszący jest w stanie opanować konieczne i podstawowe wiadomości
zawarte w programie nauczania ale wymaga na to znacznie więcej czasu
i wkładu pracy, w porównaniu z uczniem słyszącym.
Przy ocenie osiągnięć ucznia z wadą słuchu należy bardziej docenić
własną aktywność i wkład pracy ucznia, a także jego stosunek do
obowiązków szkolnych (systematyczność, obowiązkowość, dokładność).
Należy też uwzględnić zainteresowanie przedmiotem, które może ono być
uwarunkowane stopniem trudności. Najtrudniejsze dla ucznia
niedosłyszącego są przedmioty humanistyczne, język polski, języki obce,
historia (trudne są pojęcia historyczne, czasu i przestrzeni).
Duże trudności w opanowaniu języka polskiego sprawia poprawna
pisownia, opanowanie gramatyki, składni i ćwiczenia stylistyczne. Nie jest
w stanie samodzielnie czytać i zrozumieć treści obszernych lektur szkolnych.
Uczeń posiada znacznie większy zasób wiadomości, ale nie potrafi
ich przekazać z uwagi na trudności w formułowaniu samodzielnych
wypowiedzi, stąd wynika potrzeba dostosowania i indywidualizacji metod
nauczania oraz sprawdzania zdobytych wiadomości . Konieczne jest
zapewnienie na sprawdzianach i kartkówkach więcej czasu z uwagi
na wolniejsze tempo pracy dziecka.
 14
Przy ocenie samodzielnych prac pisemnych ucznia niedosłyszącego
należy uwzględnić zasób słownictwa, poziom wiadomości, samodzielny
wysiłek i wkład pracy dziecka z pominięciem błędów artykulacyjnych
i spowodowanych niedosłuchem. W przypadku dużej ilości błędów różnego
typu, stosować ocenę opisową. Udzielić wskazówek jak dziecko może je
poprawić w domu ( z pomocą rodziców).
W ocenach dziecka niepełnosprawnego powinny przeważać oceny
pozytywne, pochwały, nagrody, gdyż one spełniają funkcję rewalidacyjną.
Ocena negatywna bardziej onieśmiela dziecko niesłyszące, pogłębia jego
bierność i brak wiary we własne możliwości. Nasila się kompleks
niepełnosprawności.
Nauczyciel może postawić uczniowi z wadą słuchu ocenę
negatywną, ale pod warunkiem, że wyjaśni mu za co ją otrzymał oraz będzie
wiedział w jaki sposób może ją poprawić i kto mu pomoże!
Zasadniczym przedmiotem oceny ucznia niedosłyszącego należy
przyjąć jego stosunek do nauki, wyniki wychowania są w jego sytuacji
ważniejsze niż poziom wiadomości i umiejętności szkolnych. Przyszłość
tego dziecka zależy od właściwej postawy do pracy i obowiązków, rozwoju
zainteresowań, aktywności i samodzielności. Poprzez dalszą systematyczną
pracę, pilność i chęć do nauki może wyrównać w przyszłości braki
w wiadomościach, których na tym  etapie nauki nie jest w stanie opanować.
Ocena w przypadku ucznia niedosłyszącego ma przede wszystkim
spełnić funkcję wychowawczą i rewalidacyjną a w mniejszym zakresie
dydaktyczną.
Opracowała: Teresa Bilbin
pedagog
Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna
w Suwałkach
Na podstawie:
1. U.Ecert  Przygotowanie dziecka z wadą słuchu do nauki szkolnej WSiP
Warszawa 1982r.
2. U.Ecert  Rozwijanie mowy dzieci głuchych w nauczaniu początkowym
WSiP, Warszawa 1978r.
3. J.Kobasko, J.Kosmalowa  Dzieci z uszkodzonym słuchem CMPPP
MEN, Warszawa 1997r.
4. Aleksandra Maciarz  Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej
WSiP, Warszawa 1992r.
5. Janina Wyczesany  Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej
Wydawnictwo SPONSOR 1992r.
6. Pr. Zbiorowa Urszula Buryn, Teresa Huboj  Mój uczeń nie słyszy
M.E.N. W-wa 2001r.