Narodziny nowożytnej propagandy politycznej w dobie oświecenia.
Wiek XVIII to fatalne stulecie, w którym rodzą się rozmaite instytucje dręczące
nas po dziś dzień. Burzliwe przemiany polityczne uwarunkowały powstanie zjawisk
propagandy - kształtuje się ona głównie we Francji i Anglii. Narzędziem
masowego przekazu staje się czasopiśmiennictwo - wydawano periodyki
przypominające współczesną publikację książkową. Takie czasopisma studiowano w
rozwijających się czytelniach i kawiarniach. Inną formą rozwoju było
czasopiśmiennictwo ulotne - gazetki jednostronicowe, drukowane w stosunkowo
dużym nakładzie, gratisowe. Dominującymi formami były paszkwile - pisma
satyryczne, posługujące się świadomie poetyką oszczerstwa, pamflety - nieco od
paszkwili łagodniejsze oraz bajki. Pierwsze polskie czasopismo zaczęło się
ukazywać w 1 marca 1765 roku - był to "Monitor" pod redakcją Franciszka
Bohomolca i Ignacego Krasickiego. W latach 1770 - 77 ukazywały się ponadto
"Zabawy Przyjemne i Pożyteczne". W czasie obrad Sejmu Wielkiego istotną rolę w
konfrontacji obozów patriotów i konserwatystów odgrywały : "Gazeta Narodowa i
Obca", "Gazetka Warszawska", "Pamiętnik Historyczno - Polityczny", "Magazyn
Warszawski". Ważką rolę w kształtowaniu się polskiego piśmiennictwa
publicystycznego odegrała Kuźnica Kołłątajowska, która działała w latach 1788 -
92. Terminem tym określamy grono 12 najwybitniejszych polskich publicystów
oświecenia skupionych wokół Kołłątaja. Zbierali się w jego domu i redagowali
czasopisma ulotne. Miały za zadanie urobienie ludu na rzecz dokonania reform
politycznych. Posługiwali się paszkwilem, pamfletem i bajką. Stanisław Konarski
"O skutecznym rad sposobie" W czterech częściach dzieła autor ukazuje zgubne
skutki działania liberum veto, charakteryzuje istotę kryzysu polskiego
parlamentaryzmu. Józef Wybicki "Listy patriotyczne" Przedstawił panującą w
Polsce anarchię, ruinę miast. Pragnął pobudzić patriotyczne postawy swoich
rodaków poprzez formułowanie konkretnych postulatów politycznych i
ekonomicznych - wprowadzenie gospodarki czynszowej, ograniczenie władzy pana
względem chłopa. Hugo Kołłątaj "Listy Anonima" W pierwszej części utworu autor
scharakteryzował problemy polskiej skarbowości. W drugiej i trzeciej rozważał
problemy związane z przekształceniem narodu szlacheckiego w naród burżuazyjny.
Hugo Kołłątaj "Prawo polityczne narodu polskiego" Dzieło opatrzone dedykacją
"Do prześwietnej deputacji" - była to grupa posłów redagujących projekt
konstytucji. Apelował do nich by mieli świadomość, że ich praca może stać się
podstawą dobrobytu i szczęśliwości Polaków. Proponował utworzenie monarchii
dziedzicznej, sejmu trwałego, zawarcie sojuszu pomiędzy szlachtą a
mieszczaństwem o charakterze antymagnackim. Stanisław Staszic "Uwagi nad życiem
Jana Zamoyskiego" Autor scharakteryzował różnorodne zagrożenia Rzeczpospolitej,
jej niepodległości. Uważał, że wychowaniu powinno się nadać kształt utylitarny,
tak aby kształtowało postawy obywatelskie, jego podstawą winna być religia
pojmowana katechetycznie. Postulował wprowadzenie trójpodziału władzy i
monarchii. Przyczyn panującego zła upatrywał w skażeniu magnaterii. Stanisław
Staszic "Przestrogi dla Polski" Jest to traktat publicystyczny - autor wyraża
namiętne skażenie magnaterii, opisuje tragiczne położenie polskich chłopów,
postuluje wprowadzenie sojuszu politycznego między mieszczaństwem a szlachtą
przeciw magnaterii. Franciszek Salezy Jezierski "Katechizm o tajemnicach rządu
polskiego" Autor posłużył się katechizmem aby wyszydzić dogmatyczne traktowanie
elementów ustrojowych Rzeczpospolitej. Posługuje się poetyką parodii i
oszczerstwa - obnaża fakt, iż ustrój polski jest amorficzny, krytykuje
przywileje, których skutkiem jest nierząd, oficjalny podział stanowy, fakt, iż
chłopi i mieszczanie pozbawieni są praw obywatelskich i politycznych. Zarzuca
stanowi szlacheckiemu przekupstwo, korupcję, ministrom współpracę z państwami
ościennymi, krytykuje bezprawie - za jawne przestępstwa nikt w Polsce nie
odpowiada.