przedszkole znaczenie wczesnej edukacji

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
Przedszkole - znaczenie wczesnej edukacji
Autor: Siostra Teresita
15.09.2007.
Zmieniony 12.02.2009.
Artykuł pochodzi z pracy magisterskiej s. Teresity Owsiejko "Przedszkole Nniepubliczne - Anielinek -
prowadzone przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Misjonarek w Otwocku" Warszawa 2005
Na terenie Polski przedszkole jest pierwszym szczeblem w zorganizowanym systemie oświaty, gdzie w
sposób świadomy i zaplanowany oddziaływuje się na dziecko. Wychowanie i nauczanie odbywa się tu
według przyjętego programu, który przewiduje dla każdej grupy wiekowej specyficzne formy i sposoby
kształcenia z uwzględnieniem doświadczeń dzieci i poziomem ich ogólnego rozwoju psychicznego.
Wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym jest pierwszym etapem wychowania człowieka. Wczesna
edukacja dzieci stała się niejako autonomiczną wartością, a nie tylko potrzebą zaopiekowania się dziećmi,
które są tej opieki pozbawione. W rozważaniach nad wczesnym rozwojem dziecka dostrzega się dwie
dominujące tendencje. Pierwsza z nich jest reprezentowana przez różnych przedstawicieli instytucji
wychowujących dzieci i osoby, które zajmują się edukacją. Tendencja ta wyraża przekonanie, że gdyby
zastosowano wcześniej pewne formy wspierania rozwoju poszczególnych sfer a także wzbogacono
środowisko dziecka lub wprowadzono działania korygujące, to wówczas dałoby się uniknąć
zapowiadających się trudności i poważnych pózniejszych problemów. Drugą natomiast tendencję
reprezentują rodzice chcący opóznić moment, w którym dziecko musi sprostać oczekiwaniom dorosłych.
Rodzice boją się, że jest to zbyt wczesne obciążanie słabej struktury psychofizycznej ich dziecka
wymaganiami, które przekraczają aktualne jego możliwości” (Ciupa, 2000).Przedszkole stara się
wspomagać rodziców i ich dzieci poprzez różnorodne formy organizacyjne. Dla wielu jest to przede
wszystkim instytucja opiekuńcza, do której dziecko można posłać, wiedząc, że jest tam bezpieczne,
szczęśliwe i nakarmione. W obecnych czasach funkcje przedszkoli bardzo się rozszerzyły. Przyczyną tego
była między innymi presja wywierana przez samych rodziców, szkołę, przez oczekiwania cywilizacyjne.
Ponadto udowodniono ogromne znaczenie pierwszego etapu życia dziecka dla jego dalszego rozwoju.
Osoby będące w stałym kontakcie z dzieckiem mają świadomość wpływu wczesnego okresu dzieciństwa
na pózniejszy jego rozwój fizyczny, umysłowy, społeczny i emocjonalny. Instytucje przedszkolne muszą
więc odpowiadać na zwiększające się wymagania zarówno dzieci, rodziców, jak i administracji oświatowej
(Karwowska-Struczyk, 2000).Przedszkole w dużej mierze uzupełnia wychowanie w rodzinie i zadaniem
jego nie ma być tylko kształcenie, ale także wychowywanie. Praca nauczyciela ma, zatem polegać na
udzielaniu pomocy dziecku w integralnym odkrywaniu wartości i rzeczywistości (Jan Paweł II, 1986).
Podejmując tematykę wychowania, warto postawić sobie pytanie: kto może wychowywać, czyli kto może
mieć prawo do oddziaływania w zamierzony sposób na drugiego człowieka, a także kształtować w nim w
zamierzony sposób określoną osobowość? Na pytanie to najczęściej odpowiada się, że są to rodzice,
wychowawcy, nauczyciele, duszpasterze, rówieśnicy, przyjaciele, koledzy, sąsiedzi, szeroko pojęte mass
media. Wszyscy niejako wychowują się nawzajem służąc sobie dobrym przykładem, tworząc zwyczaje,
itp. Obowiązek i prawo zamierzonego oddziaływania spoczywa przede wszystkim na rodzicach i rodzinie,
pózniej na instytucjach i innych osobach, które pełnią pomocniczą funkcję wobec tych, którzy są
pierwszymi wychowawcami (Materski, 1997). Całe społeczne środowisko dziecka, w którym ono żyje, a
więc ludzie, wzajemnie panujące między nimi relacje i stosunki, a także wszystko to, co do dziecka
dociera w postaci słowa mówionego i pisanego, co w jakiś sposób trwale na nie oddziaływuje, tworzy
środowisko wychowawcze. W środowisku tym występują niezamierzone wpływy, przypadkowe, które nie
mają na celu doprowadzenie do jakichś stałych zmian w osobowości człowieka, chociaż zdarza się, że
mogą je przypadkowo wywołać. Razemz niezamierzonymi wpływami występują także wpływy
zamierzone, świadome, które skierowane są na realizację zamierzonych, celowych projektów osobowości
i to one właśnie składają się na wychowanie. Wychowaniem „nazywamy te trwałe wpływy
otaczającego świata, które są stwarzane przez cywilizację, głównie przez ludzi, ich postawy, idee,
działania, interesy oraz ich wytwory, a które łącznie w sposób świadomy wpływają na zmiany w ludzkiej
psychice. Stąd zależność wychowania od kultury i ideologii społeczeństwa, od jego świadomości,
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
oczekiwań i perspektyw” (Gurycka, 1979, s. 58). Informacyjny świat dziecka rozwijany jest przez
osoby mu bliskie i odpowiedzialne za jego rozwój, czyli rodziców, krewnych, znajomych i nauczycieli.
Proces selekcji tych informacji dokonuje się w środowisku społecznym dziecka: rodzinie, przedszkolu,
szkole i innych instytucjach i polega on na dostosowywaniu informacji do określonego wieku dziecka, do
tego, co ono powinno wiedzieć, a także, przed jakimi doświadczeniami i kiedy należałoby je chronić.
Efekty pracy dzieci w dużym stopniu zależą od współpracy placówki z rodzicami (opiekunami) dziecka.
Rodzice bowiem stanowią „katalizator”, który wspomaga instytucje w procesie edukacji i
rozwoju dziecka. Włączając się w działania instytucji, zdobywają oni cenną wiedzę o dziecku, o sposobach
stymulowania jego rozwoju, obserwowania go, a także o samych sobie. Uważa się, iż nabyte przez
rodziców umiejętności komunikowania się z personelem przedszkola wykorzystywane są w dalszych
latach nauki dziecka oraz w życiu społecznym (Karwowska-Struczyk, 2000).Na przestrzeni lat placówki
przedszkolne zmieniały się pod wpływem wielu różnych koncepcji psychologicznych i pedagogicznych.
Początkowo miały one charakter opiekuńczy, pózniej poprzez stopniowe wprowadzanie obowiązującego
państwowego programu zyskały charakter placówek wychowawczo-opiekuńczych. Gdy włączono do
programu wychowania przedszkolnego elementarną naukę czytania i pisania wówczas zaczęto je określać
jako wychowawczo-dydaktyczne i opiekuńcze. Obraz edukacji przedszkolnej w Polsce ulega ciągłym
przemianom. Można go scharakteryzować w następujący sposób: „proces wychowania jest
celowym i planowym kierowaniem rozwojem dziecka nadającym wychowawcy rolę nadrzędną i
kontrolującą. Proces wychowania zmierza do wszechstronnego rozwoju dziecka i przygotowania do
szkoły. Ocena stopnia realizacji celów wychowania polega na odnoszeniu wyników wychowawczych do
wzoru”. Wyznacznikiem rozwoju stało się, więc ocenianie sprawności i wiadomości nabytych w
czasie zajęć organizowanych i kierowanych przez nauczyciela. Zajęcia te ograniczają bardzo często czas
własnej i spontanicznej aktywności dziecka. Obowiązkowe zajęcia przeprowadzane są z całą grupą, co
daje w pewnej mierze możliwość wyrównywania startu szkolnego, „ale nie uwzględnia trudności i
odmienności rozwojowych dzieci. W tych warunkach osiągnięciem wychowania może być osobowość
wszechstronnie rozwinięta w ramach określonego wzoru, funkcjonująca przede wszystkim w wymiarze
społecznym” (Lubomirska, 1997, s. 169). Wymiar społeczny gubi tu w człowieku wymiar
indywidualny, człowiek natomiast funkcjonuje przecież w obu tych wymiarach: indywidualnym i
społecznym. Socjalistyczny system wychowania zwracał uwagę przede wszystkim na rozwijanie
wspólnych i podobnych cech w członkach społeczeństwa. Nie liczyły się wówczas indywidualne cechy
jednostki, a przecież indywidualność to podstawowy mechanizm życia osoby (Szczepański, 1998).
Jednostka tworzy w sobie świat wewnętrzny, który musi umieć obronić się przed wszelkimi naciskami
świata zewnętrznego, a także wobec swoich własnych popędów psychicznych i biologicznych. Proces
wychowania rozumiany jest więc coraz częściej jako wspomaganie dziecka w jego indywidualnym
rozwoju, tworzeniu swojego wewnętrznego świata, czyli w podmiotowym traktowaniu zarówno
wychowawcy jak i wychowanka. „Dziecko traktowane jest jako podmiot (...) gdy istnieje względna
równowaga prawa do aktywności wychowawcy i dziecka. Wymaga to zmiany pozycji nauczyciela z
nadrzędnej na równorzędną,z akceptującej warunkowo na akceptującą bezwarunkowo, z kierowniczej i
kontrolującej na współdziałającą, z bezosobowej na osobową” (Lubomirska, 1997, s. 170).
W latach dziewięćdziesiątych pojawiały się różne postawy wobec przedszkoli. Postawa niechętna
traktująca przedszkole jako „przeżytek komunizmu” oraz postawa przychylna, która
wskazywała na „stymulujące znaczenie przedszkola dla rozwoju dziecka” (MEN o
przedszkolach, „Biblioteczka Reformy”, zeszyt nr 21/2000, s. 10).
Proces wychowania w przedszkolu to celowe i rozważne działania wychowawców, dzieci i
rodziców. Aby można było osiągnąć cel pewnych działań, trzeba poznać najpierw istniejący stan rzeczy,
warunki związane z realizacją jego zamierzenia, a także dobrać odpowiednie środki, które umożliwią
podejmowanie decyzji i realizację czynów. Realizację celów działania w pedagogice określa się i wiąże
przede wszystkim z potrzebami i motywami człowieka. „Do podstawowych potrzeb człowieka
zalicza się potrzebę sympatii, uznania, przynależności do grupy, wolności i niezależności oraz osiągnięć i
twórczości (Wilgocka – Okoń, 1994, s. 14). Aatwiej jest dobierać środki i warunki wychowania, gdy
celem nauczania dzieci są rzeczy wymierne jak na przykład czytanie i pisanie, niestety o wiele trudniej,
gdy chcemy zaspokajać podstawowe potrzeby dzieci. Działalność placówki przedszkolnej nie jest
nastawiona jedynie na osiąganie wymiernych efektów edukacyjnych. Nie ma tu stopni, jak w przypadku
szkoły, ani żadnych standardów wymagań, które dotyczą umiejętności dziecka, jakie mają one osiągnąć.
Praca w przedszkolu nastawiona jest bowiem na stwarzanie dziecku warunków do jego rozwoju, postęp w
tym rozwoju, a nie na osiągniecie jakichś określonych wyników. Trzeba umieć zachowywać dystans i
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
równowagę oceniając wiedzę, umiejętności i osiągnięcia dzieci (Zahorska, 2003). Wiek przedszkolny
określany jest jako okres krytyczny dla rozwoju wielu możliwości osobowościowych i intelektualnych
dziecka.Osoby zajmujące się wychowaniem „małego” człowieka - według ratyfikowanej
Konwencji o Prawach Dziecka - powinny przede wszystkim respektować jego prawa do najwyższego
poziomu rozwoju zdrowia, odpowiedzialnego wychowania zarówno w rodzinie jak i poza nią, do szacunku,
ochrony przed zaniedbywaniem, złym traktowaniem (w tym także przed wyzyskiem seksualnym i
przemocą), oraz prawa do współdecydowania i partycypowania poprzez swobodne wypowiadanie się,
zabieranie głosu i reprezentowanie własnych interesów.
Dziecko będąc jednością bio-psycho-społeczną posiada potrzeby, pragnienia i poglądy takie same,
jak każdy człowiek, uniwersalne w każdej epoce i w każdej kulturze. Wychowanie przedszkolne ma, więc
na celu zaspokajanie potrzeb pierwotnych dziecka uwarunkowanych biologicznie, czyli: potrzeby miłości,
przynależności, bezpieczeństwa, ruchu, interaktywnej zabawy, aktywnego uczenia się, poznawania
środowiska, jak również potrzeby mowy i uczenia się jej, stymulacji słownej, komunikowania się ze
stałym opiekunem oraz rozwoju tożsamości. Realizacja tych potrzeb winna przebiegać poprzez
„aktywne przyswajanie środowiska osobowego, materialnego, kulturalnego, symbolicznego,
głównie poprzez zabawę i ruch” (Kopczyńska-Sikorska, 2000, s. 451).Przedszkole w okresie
ciągłych przemian przekształciło się z instytucji typowo opiekuńczej w instytucję „wczesnej
edukacji” dziecka. Jest ono „samodzielną instytucją opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci w
wieku od lat trzech do rozpoczęcia obowiązku szkolnego wspierającą wychowanie rodzinne”
(Wilgocka – Okoń, 1993, s. 636). Jak każda instytucja ma ono swoje ściśle określone cele i
zadania, zakres spraw, którymi się zajmuje.
„Przez zadania wyznaczone celami instytucji rozumie się czynności, które ma spełniać, a przez
funkcje – skutki wywołane jej działalnością, czyli inaczej mówiąc rezultaty, efekty, wyniki tej
działalności” (Kwiatowska, 1988, s. 22).W socjologii dokonuje się podziału instytucji ze względu
na ich rodzaj, cele, zadania i funkcje. J. Szczepański (1972) wyodrębnia spośród wielu instytucji,
instytucje wychowawcze i kulturalne, które służą wychowaniu młodego człowieka, jego socjalizacji,
przekazywaniu i rozwijaniu dorobku kultury. Zakres i treść przekazywanych instytucjonalnie informacji
(Kościół, przedszkole, szkoła) określone są przez koncepcje programowe, które mają za zadanie
uwzględniać pewne kryteria percepcji informacji to jest: specyfikę rozwoju, wiek, tradycję i kulturę. Cele
instytucji przedszkolnej określone są w Podstawie Programowej wychowania przedszkolnego (2002),
która stwierdza, iż „wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną
edukację dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej sześcioletniej szkoły
podstawowej”. Zadaniem placówek przedszkolnych jest między innymi zapewnienie opieki,
wychowanie dzieci i „uczenie się w atmosferze akceptacji
i bezpieczeństwa”. Placówki te mają stwarzać „warunki umożliwiające dziecku osiągnięcie
gotowości szkolnej”.„Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i
ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi
w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym”. Wynikające z tak
sformułowanego celu zadania są dostosowane do potrzeb dziecka i jego możliwości rozwojowych. Cele te
„nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych”. Podstawa
Programowa (2002) określa cztery takie obszary i zadania do ich realizacji:
I. Poznawanie i rozumienie siebie i świataObszar ten zawiera: budzenie w dziecku zaciekawienia
otaczającym światem, organizowanie sytuacji, które pozwalają poznać możliwości swoje i innych,
tworzenie sytuacji, w których może dostrzegać różnice, podobieństwa, doskonalić pamięć, poznawać
przeznaczenie rzeczy, interesować się tekstem, tworzyć symbole, znaki, doświadczenia językowe,
poznawać zdrowy styl życia i rzeczywistość.
II. Nabywanie umiejętności poprzez działanieZadania wypływające z tego obszaru dotyczą:
wspierania samodzielności i działań twórczych dziecka, umożliwiania dokonywania wyborów, przeżywania
efektów swoich działań, dostrzeganie problemów, zadań i sposobów ich rozwiązywania, dbanie o swoje
bezpieczeństwo.
III. Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocieW obszarze tym można
wyróżnić następujące zadania: nawiązywanie kontaktu z innymi, pomoc w budowaniu własnego obrazu
„ja”, nazywanie stanów emocjonalnych i radzenie sobie z nimi, wprowadzenie w kulturę
bycia, pełnienie ról społecznych, tworzenie okazji do wymiany informacji i akceptacji potrzeb innych ludzi.
IV. Budowanie systemu wartościDotyczy on: wprowadzenia dziecka w świat wartości, poznawania
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
różnych postaw i umiejętność ich oceniania, uzasadnianie swojego zdania, próby podejmowania swojej
samooceny i ocenianie zachowań innych osób, dokonywanie wyborów, podejmowanie ich konsekwencji i
odpowiedzialności, szacunku do pracy swojej i innych osób. Głównymi celami programu wychowania,
który jest wyznacznikiem pracy przedszkola są:
� „wielostronny rozwój dziecka;
� monitorowanie, stymulowanie rozwoju psychicznego, emocjonalnego, społecznego, umysłowego;
� kształcenie uniwersalnych umiejętności odpowiednio do fazy rozwoju dziecka;
� udział w promowaniu opieki zdrowotnej uwzględniającej wczesne wykrywanie grup ryzyka
zdrowotnego i społecznego;
� konstruktywna współpraca miedzy przedszkolem i rodziną (jedność celów i zadań);
� spontaniczne i zorganizowane wychowanie dziecka realizowane przy współpracy z rówieśnikami i
dorosłymi;
� zabawa jako główna forma aktywności dziecka przedszkolnego – jej niezależny i twórczy
charakter;
� pomoc dzieciom w stwarzaniu przez nie pozytywnego obrazu samego siebie (w tym szacunku dla
siebie i innych) oraz w zrozumieniu i szanowaniu tych, którzy różnią się rasą, kulturą, sytuacją
ekonomiczną” (Kopczyńska–Sikora, 2000, s. 453).
W wychowaniu przedszkolnym można dostrzec pewne funkcje, które są pomocne przy wspieraniu
rozwoju „małego” człowieka. Spełnia ono przede wszystkim zadania opiekuńcze,
wychowawcze, wyrównawcze i społeczne. Z tych właśnie zadań wynika działalność placówki przedszkolnej
wobec rodziny i społeczeństwa. Współczesne przedszkola realizują te zadania w mniejszym lub większym
zakresie, poszerzając je lub różnicując w zależności od postępu wiedzy o rozwoju małego dziecka, jak i
potrzeb społecznych. Dla potrzeb pracy wyodrębniłam następujące funkcje: opiekuńczą, pedagogiczną,
wychowawczą, dydaktyczną, socjalizacyjną, wyrównawczą, profilaktyczną. Wymienione funkcje
przedszkola nie wyczerpują jednak całej bogatej „oferty” oddziaływań na dziecko i
wspierania jego rozwoju, gdyż wiele z nich wzajemnie się przenika i uzupełnia. Przedszkole sprawuje
funkcję opiekuńczą poprzez zaspakajanie codziennych potrzeb dziecka i opiekę nad nim w zastępstwie
rodziny. Czynności opiekuńcze są niejako włączone w proces wychowania dzieci i obejmują różne
sytuacje związane z zabawami, zajęciami, trybem ich życia; wyrażają się w stosunku nauczycieli do
dzieci. Funkcja opiekuńcza placówki polega na wytwarzaniu w dzieciach poczucia bezpieczeństwa, które
warunkuje efekty wychowania, kształcenia i wpływa na dobre samopoczucie dziecka, pogłębia
emocjonalną więz pomiędzy nauczycielem a dzieckiem. Spełniając funkcję opiekuńczą nauczycielka
wytwarza w dzieciach poczucie bezpieczeństwa także poprzez okazywanie gotowości pomocy, gdy czują
się one bezradne i natrafiają na przeszkody, z którymi nie umieją sobie poradzić. Dzięki bliskiej i ciepłej
atmosferze dziecko nabiera większej chęci działania i podejmowania wysiłków. Małe dziecko potrzebuje
głębokiego poczucia bezpieczeństwa, głównie emocjonalnego. Wyraża się ono jako komfort psychiczny,
świadomość więzi i przywiązania do osób dorosłych. Dziecko chce czuć się kochanym, chcianym i
ważnym. Poczucie bliskiej więzi z drugą osobą lub osobami jest wynikiem „postrzegania przez
dziecko, że innych naprawdę obchodzi to, co ono robi, bądz, czego nie robi (...). Poczucie bezpieczeństwa
wyrasta z ufności, że ludzie reagują życzliwie, w sposób autentyczny, zaangażowany i szczery”
(Katz, 2000, s. 10). Proces wychowania ma dostarczać dziecku bodzców i treści, które będą wyzwalały w
nim aktywność, potrzebę ruchu i wiarę we własne możliwości.
Funkcja pedagogiczna przedszkola ma na uwadze przede wszystkim „wszechstronne
wychowanie dzieci i przygotowanie do szkoły, polega na pobudzaniu i kierowaniu aktywnością dzieci, na
dostarczaniu bodzców wyzwalających własną aktywność” (Lubomirska, 1997, s. 136).
Funkcja dydaktyczna przedszkola „przejawia się w procesie kierowania uczeniem się
przez dzieci w różnych sytuacjach i okolicznościach, z uwzględnieniem ukierunkowanej pracy nad
przygotowaniem wychowanków do podjęcia systematycznej nauki w szkole” (Program wychowania
w przedszkolu, 1981, s. 6).Zdaniem L.S. Wygotskiego w wieku poprzedzającym okres przedszkolny
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
dziecko uczy się spontanicznie, mimowolnie, przypadkowo, naturalnie, w oparciu o swój własny niejako
program. Poziom efektywności tego uczenia zależy w znacznym stopniu od biologicznej dojrzałości
organizmu i podatności na wpływy zewnętrzne. Nabywa ono w tym czasie szereg umiejętności
manipulacyjnych, lokomocyjnych, percepcyjnych, które wiążą się z opanowaniem przez dziecko
przestrzeni fizycznej i społecznej. Pierwsze spontaniczne ruchy dziecka określane są jako aktywność
sensoryczno-motoryczna, a podstawowa funkcja psychiczna to spostrzeganie (Brzezińska, Burtowy,
1985). W tym okresie rola dorosłego polega na organizowaniu dziecku warunków do działania, stwarzania
mu okazji, dostarczania bodzców i zachęcania do podejmowania przez nie różnorodnych form aktywności.
Wiek przedszkolny jest okresem przejściowym od spontanicznego uczenia się do uczenia reaktywnego
pod kierunkiem dorosłego (Bonna, 2003). Zadaniem nauczyciela w tym czasie jest kierowanie dzieckiem,
by opanowywanie nowych wiadomości i złożonych umiejętności przebiegało według programu stymulacji
rozwoju dziecka opartego jednocześnie na jego wewnętrznym programie (Wilgocka-Okoń, 1999). Dzieci
uczą się działać na przedmiotach rzeczywistych, w pózniejszym czasie na ich symbolicznych
zastępnikach, którym odpowiadają wyobrażenia. „Dorosły powinien więc stwarzać dzieciom
warunki do działań, które przyniosą wyniki poznawcze. Musi natomiast powstrzymywać się przed
organizowaniem uczenia jako procesu przekazywania informacji” (Kielar-Turska, 1992, s.
25).Okres rozwoju dziecka zmienia się poprzez nabywane doświadczenia, naukę. Dostrzec można
podejmowane co chwilę przez dziecko nowe rodzaje działań, czynności, które stają się dominujące i
charakterystyczne dla danego wieku. Rozwijanie różnego rodzaju umiejętności dziecka w wieku
przedszkolnym wymaga znajomości specyfiki faz rozwojowych, co wpływa na zmianę sposobów
wychowania oraz treści nauczania w kolejnych etapach rozwoju (Adamek, 1998).
Poznawanie świata, orientacja w przestrzeni i w otoczeniu wzrasta stopniowo u dzieci w wieku
przedszkolnym w miarę poznawania zjawisk rzeczywistości i zakresu różnych przedmiotów.
„Umożliwia to stawianie przed dzieckiem nowych zadań i wymagań, kształtowanie nowych, w
stosunku do poprzedniego okresu celów i motywów działania, rozwijanie w toku działalności dziecka
takich cech, jak samodzielność, odporność na trudności, wytrwałość w pokonywaniu przeszkód
pojawiających się na drodze do osiągnięcia celu” (Przetacznikowa, Włodarski, 1986, s. 513).
Rozwój człowieka przebiega przez całe życie, jednak najwięcej i najintensywniej uczy się on w wieku
dziecięcym.S. Szuman (1947) dzieli wiek przedszkolny na dwie fazy, które świadczą o kształtującym się
podejściu dziecka do otaczającego świata. Fazy te traktuje umownie:
I faza – dzieci trzy-czteroletnie, które w swojej postawie wobec rzeczywistości mają podejście
„iluzyjno – zabawowe i fikcyjno – fantazjujące”;
II faza – dzieci pięcio - sześcioletnie, które zaczynają już „myśleć i postępować coraz
bardziej rzeczowo”.
Czas zabawy jest aktywnością, która przy odpowiednim stosunku dorosłego zmienia się, rozwija i bogaci.
W trakcie aktywności zabawowej dziecko gromadzi wiele doświadczeń umysłowych, społecznych i
emocjonalnych, które pozwalają na pełniejsze poznawanie świata i zmieniania aktywności dziecka w
kierunku działań coraz bardziej świadomych i rozumnych. Jak twierdzi S. Szuman od zabawowej
działalności dziecka bierze początek pózniejsza działalność każdego człowieka, rozwijana na fundamencie
doświadczeń zdobytych w wieku dziecięcym. Dziecko coraz częściej zaczyna uświadamiać sobie cel,
skutki i sposób swoich działań. Rozwój dziecka postępuje poprzez gromadzone doświadczenia w toku
trzech rodzajów aktywności: zabawy, naśladownictwa, stawiania pytań. „W zabawie inspiracja
wychodzi od dziecka, naśladownictwo ma charakter czynności inspirowanych” (Lubomirska, 1997,
s. 107). Wysiłek umysłowy dziecko podejmuje zbliżając się do wzoru poprzez działanie odkrywcze
i kształcące, a zadając pytania doskonali swoja mowę, szuka wyjaśnień, wiedzy. W tych trzech
aktywnościach (zabawa, naśladownictwo, pytania) uczestniczy wychowawca, który słowem i czynem tak
kieruje dziećmi, ucząc je, pomagając w obserwacji i badaniu różnych zjawisk, ażeby miały one poczucie
sprawstwa. Organizowane przez nauczyciela otoczenie ma pobudzać dziecko do gromadzenia
samorzutnych doświadczeń i okolicznościowego uczenia się.Według J. Piageta dziecko przedszkolne
znajduje się w stadium inteligencji przedoperacyjnej i konkretno – operacyjnej. Stadium
inteligencji przedoperacyjnej trwa od około 2 do 6/7 roku życia. Obserwuje się tutaj przechodzenie od
czynności ruchowych wykonywanych na przedmiotach do czynności tak zwanych wewnętrznych, które
zachodzą w umyśle dziecka (Galloway, 1988).Stadium inteligencji konkretno – operacyjnej
zachodzi u dzieci około 6/7 roku życia, coraz częściej staje się możliwe myślenie logiczne, dokonywanie
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
operacji odwracalnych pod nieobecność konkretnych zdarzeń czy przedmiotów. Zaczynają rozwijać się
proste operacje logiczne, takie jak: dodawanie, klasyfikowanie, szeregowanie (Przetacznikowa, 1973).
Dzieci zaczynają przyswajać sobie elementarne pojęcia liczby, wielkości, kształtu, kierunku, odległości a
także stosunków czasowych (Landy, Kwiatowska, Topińska, 1970).
Oprócz zmian dokonujących się w sferze poznawczej istotnym zakresem przemian w wieku
przedszkolnym jest funkcja socjalizacyjna, jaką pełni tu przedszkole, czyli stosunek dziecka do samego
siebie i innych ludzi. Kontakty społeczne dziecka rozszerzają się początkowo na osoby dorosłe, pózniej na
rówieśników, przyczyniając się do opanowywania różnego rodzaju „umiejętności
społecznych”. Związane są one ze współdziałaniem, nawiązywaniem, podtrzymywaniem
kontaktów z ludzmi, a także z umiejętnością uwzględniania we własnych działaniach punktu widzenia
innej osoby. Powstaje także w dziecku pragnienie dążenia do społecznej niezależności od innych ludzi
(Brzezińska, Burtowy, 1985). „Socjalizacja jest złożonym, wielostronnym procesem uczenia się,
dzięki któremu człowiek, jako istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego
społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jaki chce nas mieć
nasze otoczenie społeczne”.W ramach tego procesu socjalizacji człowiek przyswaja sobie i
poznaje:
� „umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, takie jak znajomość
społecznie konstruowanych systemów znaczeń, zdolność rozumienia znaków, w tym języka oraz symboli;
także umiejętność posługiwania się nimi oraz poznanie procedur interpretacyjnych zachowań innych ludzi;
� normy i wzory zachowań; zarówno społecznie akceptowane i kulturowo określane wzory
zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, jak i wzory reakcji emocjonalnych. Uczy się jak
zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpoznawać;
� wartości;
� umiejętność posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, która jest konieczna do sprawnego
funkcjonowania w danej cywilizacji” (Szacka, 2003, s. 137-138).
W toku socjalizacji człowieka i interakcji społecznych kształtuje się także jego osobowość i krystalizuje
tożsamość, która nie jest czymś trwałym. Poczucie własnej tożsamości budujemy poprzez to, jak widzą
nas inni i jakiego oczekują od nas zachowania. Obraz samych siebie kształtuje się w nas poprzez
kontakty z innymi i ich stosunek do nas samych. Socjalizacja i kształtowanie tożsamości jest zatem
rezultatem wpływów tych zamierzonych, określanych mianem „wychowania”, jak i
niezamierzonych. Na człowieka bowiem wpływają różnego rodzaju „instytucje, które wychowanie
stawiają sobie za jeden ze swych celów – rodzina, szkoła, Kościół – oraz wszystkie inne, z
którymi człowiek ma do czynienia w ciągu swojego życia, a także wszystko to, z czym się styka w swoim
otoczeniu” (Szacka, 2003, s. 137).
Postawy społeczne i moralne dziecka są wynikiem wychowania, szczególnie społecznego, które
zdobywane jest przede wszystkim w trakcie zabawy grupowej prowadzonej pod opieką osoby dorosłej. To
właśnie w przedszkolu podczas zabawy dziecko ma możliwość uczenia się wielu różnorodnych zachowań
społecznych. Poprzez zabawę dziecko nabywa wiele umiejętności współżycia w grupie i właściwego
zachowywania się w miejscach publicznych. Interakcje społeczne, w które wchodzi dziecko są przede
wszystkim podstawą jego dalszej socjalizacji i kształtowania osobowości, gdzie styka się z
obowiązującymi normami i regułami postępowania, których musi w grupie przestrzegać, przez co między
innymi wystrzega się egocentryzmu i kształtuje w sobie postawy i role społeczne (Przetacznikowa,
Włodarski, 1986).Charakterystyczną cechą wieku przedszkolnego jest egocentryzm. Zaznacza się tu
wyrazna dominacja przeżyć emocjonalnych nad procesami intelektualnymi dziecka. Jednak w trakcie
zdobywania doświadczeń, a także rozwoju dziecka zauważa się coraz więcej umiejętności rozróżniania, co
słuszne i dobre, od tego, co niewłaściwe i złe. Początkowo dziecko w wieku przedszkolnym postępuje od
dostosowania się do nakazów i zakazów do zachowywania się zgodnego z przyjętymi normami
społecznymi. To podporządkowanie się normom, zasadom narzuconym dziecku przez dorosłych nazywa
się moralnością heteronomiczną (Harwas-Napierała, Trempała, 2001).Istotną rolę w procesie socjalizacji
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
odgrywa także tendencja do naśladownictwa
i jednocześnie identyfikacja z osobami czy grupami, które są bliskie dziecku. Uczy się ono wówczas
określonych zachowań (Domaniewska, 1988).Proces krystalizowania się obrazu współczesnego
przedszkola i jego funkcji jest efektem rozwoju myśli psychologicznej i pedagogicznej. Olbrzymią rolę w
tworzeniu psychologii dziecka odegrał w Polsce S. Szuman (1985). Według niego psychika dziecka
rozwija się przede wszystkim dzięki zdobywanemu poprzez aktywność własną doświadczeniu. Aktywność
ta jest spontaniczna, samorzutna i osiągana własnym wysiłkiem. Kierowanie i pobudzanie rozwoju
przedszkolaka wymaga od nauczycieli dobrej orientacji w możliwościach indywidualnych dziecka.
Funkcje: wyrównawcza i kompensacyjna przedszkola wynikają z niejednolitego rozwoju człowieka, a więc
z indywidualnych różnic pomiędzy dziećmi. Poprzez wyrównywanie braków przedszkole stara się zapewnić
pomyślny start w szkole wszystkim dzieciom. Kompensacja, wyrównywanie „polega na
uzupełnianiu bodzców, których brak jest w środowisku (Kwiatowska, 1988).
Do jednej z głównych funkcji przedszkola należy także zapobieganie wszelkim
nieprawidłowościom rozwojowym dziecka, chronienie go przed fizycznymi i psychicznymi zagrożeniami
(Lubomirska, 1997) i pomoc we wczesnym ich wykrywaniu. Przedszkole podejmuje więc różnego rodzaju
działania profilaktyczne.Z istoty wychowania przedszkolnego wynika, że wszystkie jego funkcje są ze
sobą powiązane integralnie. „Jedna warunkuje drugą i wszystkie razem składają się na efekty
działalności przedszkola” (Kwiatowska, 1988, s. 23).Wyróżnianie poszczególnych funkcji ma
charakter ściśle teoretyczny i „wyraża się w różnych formach pracy z dziećmi takich jak: zabawa,
zajęcia, kontakty okolicznościowe, czynności samoobsługowe, prace użyteczne” (Lubomirska,
1997, s. 136). Każda z tych form pracy z dzieckiem stwarza sytuacje, w których opieka łączy się z
wychowaniem i nauczaniem. Wszystkie funkcje przedszkola zazębiają się i oddziaływują przede
wszystkim na dziecko jak
i jego środowisko przyczyniając się między innymi do poszerzania kultury, wiedzy i zainteresowań
pedagogicznych rodziców.Przedstawione funkcje umożliwiają realizację celów, jakie stawia sobie
wychowanie przedszkolne. „Cele i treści działalności pedagogicznej w przedszkolu
podporządkowane są naczelnym celom wychowania, a te związane są z systemem wartości”
(Lubomirska, 1997, s. 137). Osobiste wartości człowieka, jak i wartości ogólnoludzkie, nadają sens
społecznym wartościom, które wyznaczają „naczelne cele wychowania”. „Do tych
celów w najogólniejszym ujęciu należy kształtowanie wielostronnie rozwiniętej osobowości człowieka,
umożliwianie mu samorealizacji i czynnego udziału w życiu społecznym” (Kwiatowska, 1988, s.
53). Celem wychowania jest pomoc rozwijającemu się dziecku w jego rozwoju i wychowaniu,
wprowadzanie go w kulturę, a także w tworzeniu jego własnej niepowtarzalnej indywidualności.W obecnie
obowiązującym programie celom wychowania podporządkowane są określone zadania, które mogą być
realizowane i dotyczą one: � „Wychowania zdrowotnego - polegającego na kształceniu
czynnych podstaw wobec zdrowia, bezpieczeństwa własnego i innych, kształtowaniu nawyków
higienicznych, rozwijaniu sprawności ruchowej, odporności, prawidłowej postawy ciała.�
Wychowania społeczno-moralnego - obejmującego kształtowanie właściwej postawy dziecka jako członka
rodziny i zbiorowości przedszkolnej, przygotowanie do życia w społeczeństwie i w przyjazni z innymi
przez wdrażanie do przestrzegania zasad w grupie i szacunku do pracy;� Wychowania
umysłowego - aktywizującego czynności poznawcze dziecka, rozwijanie mowy i myślenia, przyswajanie
pojęć matematycznych, wiedzy o otoczeniu społecznym, przyrodniczym oraz przyswajanie elementarnej
wiedzy o środowisku społecznym, materialnym i przyrodniczym. Zadaniem wychowania umysłowego jest
kształtowanie gotowości dziecka do nauki pisania i czytania;� Wychowania estetycznego -
rozwijającego wyobraznię, zainteresowania, umiejętności konstrukcyjne, wrażliwość i przeżycia
estetyczne dziecka w obcowaniu z przyrodą, sztuką i techniką, kształtowanie czynnej postawy dziecka w
dziedzinie kultury życia codziennego oraz kierowanie rozwojem własnej twórczości dziecka przewijającej
się w różnych formach;� Wychowania technicznego - rozwijającego zainteresowania i
umiejętności konstrukcyjne dzieci, uczenie posługiwania się narzędziami codziennego użytku, prostymi
urządzeniami, uczenie dobrej roboty i zaznajomienie z rolą techniki
w zaspokojeniu potrzeb człowieka” (Lubomirska, 1997 s. 137-138).
Zadaniem wychowawców jest analizowanie wszystkich tych znaczących i wpływających na rozwój
dziecka czynników (zwłaszcza tych, których zauważenie jest trudne i wymaga większej czujności i uwagi)
a także ujmowanie ich w planowych i podejmowanych programach. W Polsce rozpoczął się już proces
odchodzenia od „produktywnego modelu przedszkola (nastawionego przede wszystkim na
kształtowanie umiejętności i sprawności instrumentalnych) w kierunku modelu ekspresyjnego
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29
Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..
(nastawionego m.in. na rozwijanie pozytywnego obrazu siebie, budowanie świata wewnętrznego dziecka i
jego wyrażania przynoszącego w konsekwencji możliwość kierowania sobą)” (Lubomirska, 1997,
s. 170). Odpowiada to potrzebie własnej aktywności dziecka, tzn. aktywności, którą podejmuje z
własnego wyboru, wykonuje samodzielnie i samodzielnie ją ocenia. Takie doświadczenia dziecka sprzyjają
budowaniu jego własnego, indywidualnego świata wewnętrznego, dają mu poczucie osobistej
przyczynowości, dzięki której samo dziecko staje się niejako własnym wychowawcą.
http://www.anielinek.opoka.net.pl Kreator PDF Utworzono 27 February, 2011, 00:29

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
kompetencje nauczycieli wczesnej edukacji nr 7
EDUKACJA ZDROWOTNA w szkołach i przedszkilach (scenariusze zajęć)
rola i znaczenie literatury dla dziecka w wieku przedszkolnym
Typy struktur organizacyjnych i ich znaczenie dla zarządzania współczesnym przedsiębiorstwem
Rymowanki edukacyjne Wychowanie w przedszkolu 2011 nr 5

więcej podobnych podstron