Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
Rymowanki
edukacyjne
WITOLD SZWAJKOWSKI lð zachÄ™ca dziecko do podejmowania prób
tworzenia własnych rymowanek, rozwija-
jąc jego aktywność i kreatywność.
zy warto czytać dziecku rymowanki? Zde-
Ccydowanie tak, z bardzo wielu powodów. Należy jednak pamiętać, aby czytać dzie-
Czytanie rymowanek ma wiele zalet: ciom wyłącznie dobre rymowanki. Jak po-
lð przygotowuje dziecko do nauki czytania, znać dobrÄ… rymowankÄ™? Dobra rymowanka
uczy je odróżniać podobne do siebie słowa nie musi przedstawiać wartości literackich,
na podstawie niewielkich różnic w ich chociaż oczywiście nie szkodzi, jeśli je ma. Jak
brzmieniu, dzięki czemu przedszkolak ła- mówi sama nazwa  rymowanka , wyrazy wy-
twiej zrozumie, że różnice te znajdują od- stępujące w jej określonych miejscach powin-
bicie w pisowni; ny się prawidłowo rymować.
lð pomaga w poznawaniu i zapamiÄ™tywaniu
nowych słów, ponieważ dziecko może ko- Ponadto, dobra rymowanka powinna:
jarzyć je z tymi, które już zna, dziÄ™ki temu, lð skÅ‚adać siÄ™ z wersów (linijek), w których
że nowe słowa się z nimi rymują; liczba sylab jest taka sama lub powtarza się
lð rozwija poczucie rytmu i porzÄ…dku, co jest wedÅ‚ug Å‚atwego do zrozumienia klucza;
niezwykle ważne dla póz
niejszego ksztaÅ‚to- lð dać siÄ™ przeczytać tak, że akcentowane sy-
wania zdolności i umiejętności matema- laby tworzą rozpoznawalny, rytmiczny
tycznych; wzór (coś w rodzaju melodii);
lð sprzyja nauce prawidÅ‚owej wymowy, into- lð być zwiÄ™zÅ‚a, ale ciekawa lub zabawna dla
nacji i właściwego akcentowania wyrazów, dziecka, nawet wówczas, kiedy jest czyta-
co jest niejako wymuszane przez  melo- na po raz kolejny;
diÄ™ rymowanki; lð zawierać okreÅ›lone, czytelne przesÅ‚anie
lð wzbogaca sÅ‚ownictwo i uÅ›wiadamia dziec- edukacyjne.
ku, że tak samo brzmiące słowa mogą mieć
różne znaczenia, w zależności od kontek- Rymowanki edukacyjne pisane w konkret-
stu i ich formy gramatycznej; nym celu spełniają zwykle jedną lub kilka
lð pomaga poznać i utrwalić znaczenia utar- funkcji edukacyjnych.
tych w języku zwrotów i zestawień słów;
lð rozwija spostrzegawczość jÄ™zykowÄ… oraz Funkcja poznawcza. Poprzez rymowankÄ™
uczy słuchania ze zrozumieniem, co jest dziecko w atrakcyjnej formie otrzymuje istot-
warunkiem czytania ze zrozumieniem ne informacje zwiÄ…zane z omawianym w cza-
na dalszym etapie edukacji; sie zajęć tematem, dzięki czemu łatwiej je
lð rozwija poczucie humoru i wrażliwość zapamiÄ™tuje. Jako przykÅ‚ad mogÄ… sÅ‚użyć za-
na zabawę słowami i ich znaczenia; mieszczone rymowanki.
26
Wychowanie w Przedszkolu nr 5
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
nie dziecka w różnych sytuacjach życiowych,
Rak raczej nocą żeruje. co ułatwia mu zapamiętanie obowiązujących
W dzień w piasku się zakopuje reguł i zasad.
lub szuka sobie schronienia
przy brzegu, w gęstych korzeniach. Gdy zamarznie staw lub rzeka,
podziwiajmy je z daleka.
Pancernik ma łuski pancerza, Chodzić po nich nie możemy:
podobne jak zbroja rycerza, gdy lód pęknie  utoniemy!
a że bezpieczniej jest w zbroi, Nie możemy mieć pewności,
nie boi się, gdy coś zbroi. jakiej lód ten jest grubości.
Ich głównym celem jest przekazanie wybra- Zdarza się, że ktoś wyniesie
nych, prawdziwych informacji o zwyczajach lub i wyrzuci śmiecie w lesie.
cechach zwierząt. Oprócz tego można w nich Gdy widzicie w lesie śmiecie
znalez
ć elementy nadające im także funkcję i kto je wyrzucił wiecie,
wzbogacania języka. Dzięki tej funkcji, dziecko to powiedzcie o tym pani.
poznaje nowe wyrazy oraz ich różne znaczenia. Trzeba ścigać takich drani.
A
atwo zauważyć grę słów:  Rak raczej&  oraz
zestawienie dwóch znaczeń słowa  zbroi . Funkcja logopedyczna. Celem rymowanek
Wkolejnych przykładach rymowanek, słu- logopedycznych jest stwarzanie sytuacji,
żących do zabaw z dziećmi, funkcję wzboga- w której dziecko powtarzając rymowankę
cania języka otrzymano przez nawiązanie musi wyartykułować trudne sekwencje zgło-
do znanych związków frazeologicznych. sek czy tzw. opozycji zgłoskowych.
Leżą śliwki za cebulą Kazia kaszę gotowała,
i ze strachu aż się kulą, lecz się kasza nie udała,
bo ich szuka kucharz wściekły, bo niestety, kasza Kazi
gdyż z kompotu mu uciekły. miała konsystencję mazi.
Którą znajdzie? Raz, dwa, trzy  Część tej kaszy sprzedać chciała.
pierwsza w kompot wpadniesz ty. Kasię na nią namawiała.
Kasia na to:  Szkoda kasy
Dz
wiga worek bardzo dzielna, na te twoje rarytasy.
ale biedna mysz kościelna.
W worku ma zapasy spore, Raz jeden gil się pochwalił,
a więc jest to ciężki worek. że śpiewał na gili gali,
Odliczamy raz, dwa, trzy  inny się chwalił po chwili,
teraz myszy pomóż ty. że tańczył na gali gili.
A potem inne też gile,
Podstawową funkcją tych wyliczanek jest coś tam zmyślały co chwilę.
urozmaicenie zabawy, ale jednocześnie stano- Kłamały, aż się kurzyło,
wią dobry pretekst do wyjaśnienia dzieciom zna- bo żadnej gali nie było.
czenia i genezy związków frazeologicznych, ta-
kich jak  wpadł jak śliwka w kompot czy  biedny Czasami w rymowankach fonologicznych ich
jak mysz kościelna i ułatwiają ich zapamiętanie, sens musi zejść na plan dalszy, ponieważ nie za-
wzbogacając tym samym język dziecka. wsze w kilku wersach można pogodzić ćwiczenie
logopedyczne z zabawnÄ… historyjkÄ…. W przyto-
Funkcja wychowawcza. Rymowanki speł- czonych rymowankach również można odnalez
ć
niające tę funkcję opisują właściwe zachowa- elementy wzbogacające język dziecka o rzadko
27
maj 2011
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
używane słowa, jak np.  konsystencja ,  raryta- Ważną funkcją rymowanek, wynikającą
sy lub  gala , chociaż to ostatnie słowo, niedaw- z ich istoty  czyli rymów  jest kształcenie
no jeszcze brzmiące śmiesznie i pretensjonalnie, u dzieci świadomości dz
więkowej warstwy
coraz częściej pojawia się w oficjalnym języku. mowy, niezbędnej dla rozwinięcia umiejętno-
Bardzo ważną funkcję logopedyczną i jed- ści nauki czytania i pisania. David Wood pi-
nocze śnie językową spełniają rymowanki, sze:  Jeżeli dziecko w wieku szkolnym ma
w których występują onomatopeje. trudności w wychwytywaniu prostych rymów,
najprawdopodobniej nie uda mu się zrobić
Żaby robią: kum, kum, kum, szczególnych postępów w przyswajaniu tych
więc do żab powiedział sum: umiejętności. Słaby czytelnik będzie się bory-
gdy bez przerwy tak kumkacie, kał z zadaniami rymotwórczymi, polegającymi
to sumować prze& na znalezie niu elementu niepasującego
(szkadzacie) do pozostałych, takiego jak  miś w zestawie
1
 gość ,  kość ,  złość ,  miś .
Tupią jeże: tup, tup, tup. Ten sam autor pisze:  Mimo, że istnieją do-
Chcesz usłyszeć, to się skup, wody potwierdzające, iż uczenie się czytania
no bo ich nie słychać prawie, pomaga dzieciom artykułować (!) i poszerzać
kiedy tupią w miękkiej& wiedzę językową, to świadomość fonolo-
(trawie) giczna rozwinięta przed początkiem naby-
wania piśmienności (podkreślenie autora)
Takie rymowanki mogą jednocześnie speł- zdaje się stanowić podstawę konieczną
niać funkcję aktywizującą i być wykorzystane do odkrywania przez nie skomplikowanych
jako rodzaj zagadki, w których dziecko musi powiązań między językiem pisanym i mówio-
2
dopowiedzieć ostatnie słowo. nym . Wynika z tego, że warto czytać dzie-
Rymowanki spełniające funkcję aktywizu- ciom dobrze zrymowane rymowanki.
jącą mogą mieć też formę innych zagadek, Warto też zwrócić uwagę na inne aspekty
np. opartych na tworzeniu rymów, jak rymów, niż tylko formalną zgodność brzmie-
w pierwszym podanym przykładzie, gdzie wy- niową rymujących się końcówek wyrazów.
korzystano wspólny, głęboki rym   śliwa , Niestety, przeglądając dostępną literaturę dla
lub zagadek o walorach poznawczych, jak za- dzieci można odnieść wrażenie, że z  zada-
gadka o drzewie. niami rymotwórczymi boryka się wielu auto-
rów rymowanek. Chyba dlatego, że prawidło-
Wsadzie rosła piękna śliwa, wego wyczucia rymu trudno się nauczyć
ale osa dość zło& (śliwa) teoretycznie. Czasem rym nieprawidłowy
jej owoce wyjadała. z formalnego punktu widzenia, w określonym
Chociaż śliwek sporo miała kontekście brzmi dobrze, a nawet urozmaica
śliwa była nie& (szczęśliwa) brzmienie rymowanki, a rymowanka zrymo-
wana prawidłowo  brzmi głucho i monoton-
Igły krótkie i zielone, nie. Wynika to często z nadużywania tzw. ry-
wmałe pęczki połączone mów gramatycznych, czyli takich, w których
ma to drzewo, do jesieni. wyrazy tylko dlatego się rymują, że mają takie
Jesień, kolor igieł zmieni  same końcówki wynikające z formy grama-
przemaluje je na złote. tycznej oraz rymów banalnych, zwanych
Igły opadają potem.  częstochowskimi , a bardziej kolokwialnie
(modrzew)  oklepanymi.
1
David Wood, Jak dzieci uczą się i myślą, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
2
Tamże.
28
Wychowanie w Przedszkolu nr 5
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
U starszych dzieci rymowanki mogÄ… rozwi-
Wszyscy jedli i tańczyli, jać także poczucie humoru i wrażliwość
do wieczora się bawili. na znaczenie słowa, przez zastosowanie cie-
Wreszcie noc nastała ciemna kawej gry słów czy absurdalnych, śmiesznych
letnia, ciepła i przyjemna. i zaskakujących skojarzeń.
Gdy się gwiazdy pojawiły,
sztuczne ognie wystrzeliły 
święto lasu zakończone. W rannej drace rak był ranny,
Myszki idą w domu stronę. poszedł więc do swojej panny
i poprosił, żeby ranki
Samo użycie rymów banalnych, szczegól- raczej przy pomocy pianki
nie w rymowankach dla dzieci, nie jest błę- delikatnie opatrzyła.
dem. To, czy rym jest postrzegany jako banal- Panna raka opatrzyła
ny, zależy też od doświadczenia czytelnika. i odrzekła:  Raka rana
Dzieci nie mają w pamięci tak dużej  biblio- sama zgoi się do rana.
teki rymów jak dorośli i to, co dla dorosłego
brzmi banalnie, np.  w koło  wesoło , dla Burek myśli o barierze,
dziecka może być odkrywcze i zabawne. Po- co przeszkadza mu w karierze.
za tym, bardzo trudno znalez
ć taki rym, które-  Jaką ty karierę Burku
go nikt wcześniej nie użył. Nie jest też błędem chciałbyś zrobić na podwórku,
używanie rymów gramatycznych, ponieważ gdzie pilnujesz naszych kurek?
czasami po prostu nie da się ich uniknąć, je-  Ochroniarza! Warknął Burek.
żeli ma się coś konkretnego do przekazania
w rymowance. Niepożądane jest natomiast
przesadne nasycenie rymowanki rymami ba- Podsumowanie
nalnymi i gramatycznymi:  tańczyli  bawili , Przy doborze rymowanek dla dzieci należy
 pojawiły  wystrzeliły lub używanie wyłącz- koniecznie najpierw je ocenić. Niestety, nie
nie tego typu rymów. Taka rymowanka staje można zakładać, że skoro rymowanka ukaza-
się po prostu monotonna i przez to nudna. Je- ła się w druku, a książka ma sztywne okładki
żeli już rym musi być gramatyczny, to znacz- i ładne kolorowe ilustracje, to zawarte w niej
nie lepiej brzmi, gdy rymujące się wyrazy zna- rymowanki będą nadawały się do celów edu-
cząco różnią się liczbą sylab, a jeżeli musi być kacyjnych. Rymowanek edukacyjnych, któ-
użyty rym banalny, to niech przynajmniej po- rych nie daje się przeczytać rytmicznie lub
jawi się w jakimś ciekawym kontekście. War- takich, które rażą nieprawidłowymi lub niesta-
to też, żeby co jakiś czas pojawił się jednak ja- rannymi rymami, lepiej w ogóle nie czytać
kiś zaskakujący, głębszy, niebanalny rym dzieciom.
i pewne elementy budowania nastroju. Na koniec należy zrobić jeszcze bardzo
ważne zastrzeżenie: wszystkie zawarte w arty-
Wszyscy świetnie się bawili, kule uwagi odnoszą się wyłącznie do  użytko-
cały wieczór przetańczyli, wych rymowanek edukacyjnych . Nie doty-
do nadejścia nocy ciemnej, czą w żadnym stopniu poezji, w tym poezji
ale ciepłej, więc przyjemnej. dla dzieci, która rządzi się własnymi prawami.
Gwiazdy się na niebie tliły&
Nagle, niebo rozświetliły
sztuczne ognie i do czasu
zakończenia święta lasu,
wszystkie myszki, tak jak stały, Witold Szwajkowski
sztuczne ognie podziwiały. WISET Warszawa
29
maj 2011