Jadwiga Pytlarczyk
W kręgu zabawy
Program wychowania przedszkolnego
Warszawa 2009
Redakcja językowa i korekta
Lidia Machura
Skład i łamanie
Paweł Kowalski
© Copyright by Wydawnictwo JUKA-91 Sp. z o.o.
Wydawnictwo JUKA-91 Sp. z o.o.
ul. Jutrzenki 118
02-230 Warszawa
tel. [phone], faks 022 381 72 10
infolinia 0800 650 300
[e-mail]
www.juka.edu.pl
SPIS TREÅšCI
Wstęp ................................................................................................... 5
Założenia i cele programu...................................................................... 6
Wskazówki metodyczne ........................................................................ 9
Materiał edukacyjny............................................................................. 14
Edukacja zdrowotna ........................................................................ 19
Edukacja emocjonalna i wprowadzenie w świat wartości ................ 23
Edukacja społeczna i otoczenie techniczne ...................................... 26
Edukacja językowa .......................................................................... 30
Edukacja przyrodnicza i ekologiczna................................................ 36
Edukacja matematyczna .................................................................. 40
Edukacja artystyczna........................................................................ 44
Wartościowanie postępów dzieci ......................................................... 51
Słowniczek pojęć ................................................................................. 53
Podstawy prawne ................................................................................ 55
Bibliografia .......................................................................................... 56
3
WST
P
Program wychowania przedszkolnego opisuje sposób realizacji podstawy pro-
gramowej wychowania przedszkolnego w zakresie wspomagania rozwoju i eduka-
cji dzieci objętych różnymi formami wychowania przedszkolnego po zmianie z 23
grudnia 2008 roku. Wyznacza szczegółowe umiejętności dziecka z podziałem na
poziomy, wskazuje także dodatkowe treści w ramach wspomagania wychowanka
w rozwijaniu uzdolnień.
Podstawowym zadaniem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie roz-
woju dziecka w celu osiągnięcia przez nie stanu gotowości do podjęcia nauki
w szkole podstawowej.
Kształtując tę gotowość, należy pomagać dziecku rozwijać różnorodne umie-
jętności, takie jak: samodzielność, kreatywność, umiejętność dostrzegania pro-
blemów, planowania i realizowania zadań, kompetencje społeczne oraz postawy
ukształtowane w relacjach ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym i kulturo-
wym. Podstawowym wyznacznikiem działalności nauczyciela są cztery filary edu-
kacji, będące celami ogólnymi kształcenia. Są to:
1. Uczyć się, aby wiedzieć (wiedza)
Wiedza to środek (w stopniu pozwalającym na komunikowanie, rozwijanie
umiejętności zawodowych, rozumienie świata) i cel życia ludzkiego (radość ro-
zumienia, poznawania i odkrywania). Należy ćwiczyć procesy poznawcze.
2. Uczyć się, aby działać (umiejętności)
W codziennej rzeczywistości istotne są kompetencje, a także umiejętność
współdziałania, podejmowanie inicjatyw, postawy społeczne.
3. Uczyć się , aby być (system wartości i postaw)
Dzięki edukacji człowiek powinien kształcić samodzielne, krytyczne myślenie,
wypracowywać sądy, podejmować decyzje w różnych okolicznościach życia.
Ważne są różnorodne doświadczenia, które mają pomóc w ukształtowaniu sys-
temu postaw, wzbogacić osobowość, przygotować do  bycia i pełnienia róż-
nych ról.
4. Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi (pokojowe współistnienie i współdziała-
nie całej ludzkości)
Ważne jest, aby odkryć siebie, zauważyć niepowtarzalność i odrębność każde-
go człowieka, współdziałać z innymi, nauczyć się rozwiązywać konflikty, plano-
wać i realizować z innymi wspólne cele.
Program ten wyznacza właściwe proporcje między wychowaniem a kształce-
niem w warunkach wzmożonej aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. Tytuł
nawiązuje do zabawy jako podstawowej formy aktywności małego dziecka.
5
II. ZAA
OŻENIA I CELE PROGRAMU
Wiek przedszkolny to okres szybkich zmian rozwojowych oraz ważny okres
rozwoju, powodujący istotne konsekwencje w dalszym życiu człowieka. Wycho-
wanie przedszkolne to czas wspomagania rozwoju, czyli tworzenia dziecku opty-
malnych warunków rozwoju i czuwanie nad kierunkiem zmian.
Nauczyciel, aby mógł oddziaływać na dziecko, musi znać zasady prawidłowe-
go rozwoju oraz mieć świadomość celów, jakie ma osięgnąć. Aby ocenić poziom
i dynamikę rozwoju wychowanka, trzeba obserwować dokładnie jego zachowanie
w różnych sytuacjach oraz dotrzeć do motywów jego zachowania. Tu ważna jest
współpraca z rodzicami w celu pełniejszego poznania i zrozumienia dziecka. Aby
kierować grupą dziecięcą, trzeba obserwować nie tylko poszczególne osoby, ale
cały zespół i stosunki zachodzące w grupie. Nauczyciel musi wiedzieć, co powi-
nien kształcić, co rozwijać, a co zmieniać.
Wychowanie przedszkolne to element szeregu działań nakładających się na
różne obszary: wychowanie umysłowe, wychowanie estetyczne, zdrowotne, spo-
łeczne, moralne itd. Rozwój dziecka w poszczególnych sferach jest od siebie wza-
jemnie uzależniony.
" Wychowanie społeczno-moralne a wychowanie umysłowe
Te dwie dziedziny łączy ścisły związek. Im lepszy rozwój umysłowy, tym łatwiej
dziecku zrozumieć istotę stawianych wymagań. Bogata wiedza o środowisku
przyrodniczym, społecznym, wytworzone emocje stanowią warunek kształto-
wania pozytywnego stosunku do ludzi, zjawisk, przyrody, itd.
" Wychowanie społeczno-moralne a wychowanie estetyczne
Bogate życie uczuciowe, wyobraz
nia, wrażliwość na piękno, estetykę i inne
wartości, to większa możliwość zrozumienia innego człowieka i jego potrzeb,
poszanowania przyrody, przyjęcia wzorów postępowania, krytycyzm wobec za-
chowań negatywnych.
" Wychowanie społeczno-moralne a wychowanie zdrowotne
Dziecko zdrowe, zrelaksowane, bezpieczne jest bardziej podatne na działania
wychowawcze, łatwiej nawiązuje kontakty ze środowiskiem.
PodstawÄ… sukcesu dziecka i nauczyciela jest prowadzenie planowego i ukierun-
kowanego procesu wychowawczego i dydaktycznego, odpowiednio do zdiagno-
zowanego poziomu rozwoju dziecka.
Podstawowe założenia programu:
" Placówki wychowania przedszkolnego w równej mierze pełnią funkcje opie-
kuńcze, wychowawcze i kształcące.
" Zapewniają dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bez-
piecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych.
6
" Proces wspomagania rozwoju dziecka musi być: zamierzony, planowy, celowy,
systematyczny, interakcyjny i ukierunkowany na wywoływanie zamierzonych
zmian.
" Planowanie procesu wspomagania rozwoju odbywa siÄ™ na bazie systematycz-
nie prowadzonej przez nauczyciela obserwacji indywidualnych potrzeb i moż-
liwości każdego dziecka.
" Rozwój dziecka to proces kierunkowych zmian, to nie tylko zmiany jakościowe
w tym, czego się uczy, lecz i w tym, jakim się staje. W procesie tym należy za-
chować właściwe proporcje między poznawaniem wiadomości, opanowaniem
umiejętności i nabywaniem odpowiednich postaw. Stąd w programie ważną
rolę pełni wieloaspektowy rozwój dziecka.
" Pełny i harmonijny rozwój człowieka następuje poprzez integrację nauczania
i wychowania na zasadzie wzajemnego przenikania i uzupełniania. Wychowa-
nie polega na przygotowaniu jednostki do samodzielnego dokonywania spo-
łecznie wartościowych wyborów wyznaczonych przez określone postawy (dys-
pozycje kierunkowe). Proces wychowania należy więc rozpatrywać jako proces
kształtowania postaw, a nauczanie służy przyswajaniu wiadomości i umiejętno-
ści (dyspozycje instrumentalne).
" W procesie wspomagania rozwoju akcent położony jest na aktywność dziecka.
Stymulowanie i rozwijanie aktywności staje się siłą napędową rozwoju.
" Rozwój dziecka odbywa się w kontakcie ze środowiskiem społeczno-kulturo-
wym i przyrodniczym. Kształtując postawy, należy dostarczać wiadomości o śro-
dowisku życia dziecka, stwarzać okazje do przeżywania wartości związanych
z tym środowiskiem, organizować okazje do nabywania umiejętności działania
w środowisku.
" W procesie wspomagania rozwoju należy uwzględnić zasady, metody, formy
i środki swoiste dla edukacji dziecka w wieku przedszkolnym. Jako podstawo-
wą formę działalności uznaje się zabawę. Wynika to ze specyfiki i możliwości
małego dziecka.
" W trosce o jednolite oddziaływanie wychowawcze placówka przedszkolna ści-
śle współpracuje z rodzicami. Pomaga w rozpoznawaniu możliwości rozwojo-
wych dziecka i podjęciu wczesnej interwencji specjalistycznej. Informuje na
bieżąco o postępach dziecka, uzgadnia wspólnie z rodzicami kierunki i zakres
realizowanych zadań, rozwija umiejętności wychowawcze rodziców. W sposób
szczególny czuwa nad kształtowaniem świadomości zdrowotnej dzieci oraz ich
nawyków dbania o własne zdrowie.
Punktem wyjścia do ustalenia treści programowych stały się cele wskazane
w podstawie programowej:
1) wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności inte-
lektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;
2) budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej
orientowały się w tym, co dobre i co złe;
7
3) kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej, koniecznej do racjonalnego
radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego
znoszenia stresów i porażek;
4) rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych
relacjach z dziećmi i dorosłymi;
5) stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce
dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;
6) troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa
w zabawach i grach sportowych;
7) budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicz-
nym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób
zrozumiały dla innych;
8) wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności
wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastycz-
ne;
9) kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy
rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;
10) zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich
ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomo-
ści i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej.
8
III. WSKAZÓWKI METODYCZNE
Praca z dzieckiem w grupie przedszkolnej wymaga właściwych form organi-
zacyjnych. Oznacza to właściwe rozplanowanie w czasie i przestrzeni wszelkich
działań. Realizacja treści programowych w procesie wspomagania rozwoju dziecka
odbywa się w naturalnych i celowo zaplanowanych sytuacjach. Będą to zajęcia
i zabawy dowolne, zajęcia obowiązkowe (sytuacje edukacyjne) oraz sytuacje oko-
licznościowe. Mogą mieć charakter indywidualny, grupowy i zbiorowy.
Sytuacje edukacyjne to część procesu dydaktycznego, obejmująca aktywność
wewnętrzną i zewnętrzną ukierunkowaną na stawiany cel, czyli założone zmiany
w dzieciach. CiÄ…g sytuacji sprzyja narastaniu i stabilizowaniu siÄ™ takich zmian. Sy-
tuacje edukacyjne sprzyjają nabywaniu zamierzonych umiejętności przy jednocze-
snym wprowadzaniu dziecka w świat wartości.
Wspierając rozwój dziecka, trzeba odpowiadać na jego potrzeby, zainteresowa-
nia i problemy.
Nauczyciel jest świadkiem różnych zachowań. Mają one swoje z
ródło w braku
możliwości zaspokajania potrzeb. Każdy dąży do znalezienia tego, czego potrze-
buje. Potrzeby dynamizują aktywność. W przedszkolu dziecko potrzebuje: bez-
pieczeństwa, akceptacji, aktywności, kontaktu emocjonalnego, uznania, kontaktu
społecznego, komunikowania się, bodz
ców poznawczych.
Nauczyciel powinien zwrócić także uwagę na sposób zaspokajania potrzeby
poznawczej, tak by uniknąć nadmiernych wymagań i stałych napięć zaburzających
poczucie bezpieczeństwa. Tym bardziej, że rozwój w tym wieku najczęściej prze-
biega w sposób nieharmonijny. Obserwacja różnych aspektów rozwoju dziecka
pomoże nauczycielowi dobrać odpowiednią drogę wspomagania tego rozwoju.
Punktem wyjścia i warunkiem do właściwego planowania procesu edukacyjne-
go przez nauczyciela jest więc prowadzenie obserwacji pedagogicznych, ma-
jących na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz doku-
mentowanie tych obserwacji.
Efektywność zaplanowanych działań zapewni nauczycielowi model poszukują-
cy (jest to najskuteczniejszy sposób zapamiętywania i rozumienia treści) i stosowa-
nie odpowiednich metod.
Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczy-
ciela, umożliwiający dzieciom opanowanie wiedzy i umiejętności. Jednak musi cały
czas pamiętać, że zabawa jest podstawową formą działalności małego dziecka.
Program ten preferuje uznanÄ… w polskim systemie edukacji koncepcjÄ™ hu-
manistyczną, której najważniejsze założenia to:
" człowiek jest najważniejszy,
" jest zdolny do uczenia,
" jest jednostką twórczą,
" rzeczywiste uczenie się to doświadczanie,
" efektywne uczenie angażuje umysł i emocje,
9
" podmiotowe traktowanie dziecka to respektowanie jego praw,
" samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia siÄ™.
Rola nauczyciela w procesie edukacyjnym dziecka polega na uświadomieniu
celu i umotywowaniu potrzeby jego osiÄ…gania oraz stworzeniu atrakcyjnej sytuacji
edukacyjnej. Stąd odpowiednie dla uzyskania zamierzonych celów będą metody
i techniki pobudzające aktywność dziecka.
Dziecko będzie aktywne, gdy:
" cel będzie bliski,
" uwzględnione będą jego potrzeby i zainteresowania,
" będzie miało poczucie bezpieczeństwa (ma prawo do błędu i wsparcia),
" działaniom towarzyszą emocje,
" bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji,
" odczuwa satysfakcję (lubi to robić),
" ma poczucie własnej wartości i sprawstwa (ja to potrafię),
" dostrzega się jego wkład (uznanie),
" ma możliwość realizowania własnych pomysłów.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego organizuje proces wychowawczo-dy-
daktyczny i opiekuńczy małego dziecka, zaspokaja jego potrzeby i zapewnia mu
dobrą zabawę, integrując różnorodne metody czynne, słowne i percepcyjne.
Zasady organizacji procesu edukacyjnego wspierającego rozwój dziecka
Pedagogika określa zasady jako ogólne normy postępowania pedagogicznego.
W przedszkolach jako istotne wymieniane sÄ… zasady: zaspokajania potrzeb, aktyw-
ności, indywidualizacji, organizowania życia społecznego i integracji. Dla potrzeb
tego programu sformułowane zostały następujące zasady:
" Zasada klimatu wychowawczego
Istotne sÄ… relacje w zespole wychowawczym. Zadanie nauczyciela to organi-
zowanie przestrzeni edukacyjnej i wychowawczej dziecka, stworzenie z dzieć-
mi norm przy jednoczesnym respektowaniu przyjętych wartości. Nauczyciel
musi stworzyć właściwy klimat wychowawczy oparty na wartościach. Dziecko
powinno poznać samo siebie, swoje potrzeby i emocje, a także innych osób.
Ważne, aby umiało na bazie poznanych i akceptowanych wartości tworzyć
i stosować normy, rozwiązywać konflikty, wykorzystując te normy. Postępowa-
nie nauczyciela daje szansę na działanie, przeżywanie, przyswajanie  niech
dziecko myśli, buduje własne wnioski. Uczy je korygować swoje postępowanie,
szukać sposobów rozwiązania problemów i konfliktów, bycia asertywnym, sza-
nowania siebie i innych osób. Istotnym elementem klimatu wychowawczego
jest aktywne słuchanie, na które składa się: wysłuchanie i zrozumienie treści,
uświadomienie emocji rozmówcy, nakierowanie osoby mającej problem do
rozwiązania na różne możliwości, pozytywne wzmocnienie.
10
" Zasada aktywności i kreatywności
Motorem napędowym rozwoju talentów jest m.in. ciekawość i wyobraz
nia.
Nauczyciel powinien aktywizować je i dawać szansę twórczego myślenia.
Rola nauczyciela to przygotowanie zadań, niech dziecko działa, poszukuje
sposobów rozwiązania, odkrywa, niech próbuje, pokonuje trudności, nabiera
pewności siebie, współdziała z innymi. Zadania powinny być tak zaprojekto-
wane, aby dawały szansę w doborze technik, metod, przyborów i materia-
łów.
" Zasada indywidualizacji i stymulacji rozwoju
Nauczyciel obserwuje dziecko i szuka sposobów rozwijania jego rzeczywistych
możliwości i uzdolnień, niech każde działanie wnosi nowe wyzwanie dla każ-
dego dziecka. Powinny to być zadania, które będą wymagać wysiłku, pobudzą
do myślenia i działania, będą szansą rzeczywistego rozwoju. Każde dziecko
jest inne i często jego rozwój jest nieharmonijny, bywa też zaburzony. Pod-
stawą i początkiem działań nauczyciela są obserwacje pedagogiczne. Muszą
być rzetelne, poparte analizą wytworów, poznaniem środowiska rodzinnego
i rówieśniczego, a także eksperymentem (badanie wiedzy i umiejętności w po-
szczególnych obszarach rozwoju). Treści programowe opracowane na bazie
podstawy programowej to tylko zarys do planowania sytuacji edukacyjnych
przez nauczyciela, modyfikowany do stwierdzonych potrzeb i możliwości każ-
dego dziecka. Nie należy stawiać zbyt wysokich wymagań (strefa najbliższego
rozwoju) ani hamować ciekawości i aktywności dziecka. Zasada ta wymaga in-
dywidualizacji zadań i oczekiwań wobec dzieci podczas różnych sytuacji edu-
kacyjnych, w tym zajęć obowiązkowych. Niezależnie od tego, czy grupa składa
się z dzieci w tym samym wieku czy w zróżnicowanym, stawiane wymagania
zależą nie od metryki, lecz możliwości.
" Zasada plastyczności
Nauczyciel planuje pracÄ™ w zgodzie z oczekiwaniami i potrzebami dzieci. Re-
alizując proces edukacyjny, pamięta o podstawowym celu, jakim jest rozwój
dziecka. Stąd, pisząc plan pracy na miesiąc, tydzień czy inny okres pracy, po-
winien pamiętać, że to jest tylko plan, który należy zmieniać, jeśli wymaga tego
sytuacja. Zasada ta dotyczy także poszukiwania odpowiednich metod i form
pracy. Nauczyciel musi doskonalić swoje kompetencje, dokonywać ewaluacji
własnej pracy, aby móc stosować najnowsze metody i formy w celu zapewnie-
nia skuteczności i efektywności swoich działań.
" Zasada współdziałania z rodzicami
Nauczyciel ma obowiązek wspierać rodziców. Rodzice to z
ródło wiedzy
o dziecku, ale także partner w wychowywaniu dziecka. Wychowawca prze-
kazuje im wiedzę, mówi o problemach, uzgadnia oddziaływania, dyskretnie
promuje właściwe postawy i zachowania ( np. promocja zdrowia, zachowania
11
prośrodowiskowe). Na bieżąco informuje o postępach dziecka. Ważne jest też
doskonalenie umiejętności wychowawczych rodziców.
" Zasada wczesnej interwencji
Obserwacje pedagogiczne to z
ródło informacji o dziecku. Są podstawą wszel-
kich oddziaływań. Powinny dostarczyć pełnego opisu funkcji dziecka, próbować
wyjaśnić obserwowane zjawiska oraz sformułować prognozy. Podstawowym
celem tych działań jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: co dziecko potrafi,
jakie posiada kompetencje. Opis funkcjonowania we wszystkich sferach daje
możliwość ustalenia poziomu, od którego należy rozpocząć wspomaganie
i ustalenie sfery najbliższego rozwoju. Sfera najbliższego rozwoju to realny,
pierwszy cel, do jakiego zmierza oddziaływanie pedagogiczne. W przypadku
dostrzeżenia niepokojących sygnałów dotyczących jakiegokolwiek obszaru
rozwoju dziecka, nauczyciel informuje o tym rodziców, wskazując potrzebę
dodatkowych konsultacji ze specjalistami. Odpowiednio do wyników tych ba-
dań, dziecku i jego rodzinie przysługuje pomoc psychologiczno-pedagogiczna,
udzielana przez przedszkole lub odpowiednie instytucje. Czasami do grupy
przedszkolnej trafiają dzieci z deficytami rozwoju, niepełnosprawne, posiadają-
ce orzeczenia i opinie poradni psychologiczno-pedagogicznej. Wiedza o dziec-
ku pozwoli (bazując na posiadanych umiejętnościach) na stopniowe korygo-
wanie i kompensowanie trudności we współpracy ze specjalistami. Ważne jest
opracowanie indywidualnego programu, z wykorzystaniem treści niniejszego
programu.
Zasada ta dotyczy także konieczności przeprowadzenia z początkiem roku po-
przedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawo-
wej analizy gotowości każdego dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza
przedszkolna). Pozwoli to na ustalenie indywidualnego programu wspomagania
i korygowania rozwoju.
Sukces dziecka zależy w znacznej mierze od efektywności pracy nauczyciela,
który jest wzorem i autorytetem dla swojego wychowanka. Właściwości psychofi-
zyczne przedszkolaków sprawiają, że te łatwo przyjmują czytelne wymagania i są
podatne na wpływy pedagogiczne.
Jaki jest efektywny nauczyciel?
Posiada niezbędne kompetencje, jest refleksyjny, doskonali się ustawicznie.
Kompetencje te najogólniej można podzielić na:
a) specjalistyczne (rzetelna wiedza i umiejętności w zakresie przekazywanych tre-
ści),
b) dydaktyczne (planowanie pracy, precyzowanie celów, dobieranie metod
i form),
c) psychologiczne (tworzenie sprzyjajÄ…cego klimatu wychowawczego).
12
Nauczyciel przedszkola organizuje proces wychowania i uczenia, rozpoznaje
potrzeby i zainteresowania dzieci, kreuje warunki uczenia, poszukiwania, odkry-
wania, myślenia, komunikowania i działania grupy, uczestniczy w wymianie emo-
cjonalnej między dzieckiem a innymi osobami. Jest opiekunem samodzielnego
i aktywnego rozwoju, respektuje prawa dziecka. Efektywny nauczyciel osiÄ…ga za-
mierzone cele w pracy z dziećmi.
Z powyższych rozważań wynikają następujące zadania nauczyciela w przed-
szkolu:
1. Prowadzenie systematycznych i udokumentowanych obserwacji pedagogicz-
nych, obejmujÄ…cych wszystkie obszary rozwoju, monitorowanie tych zmian.
2. Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie
I szkoły podstawowej przeprowadzenie analizy gotowości dziecka do podjęcia
nauki w szkole (diagnoza przedszkolna).
3. Opracowanie indywidualnych programów wspomagania i korygowania roz-
woju dla dzieci, które osiągnęły niezadowalający poziom podczas analizy go-
towości do podjęcia nauki w szkole. Realizacja tego programu z dzieckiem
następuje w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej.
4. Prowadzenie ukierunkowanego i planowego procesu wychowawczego opar-
tego na wartościach.
5. Planowanie i realizacja procesu dydaktycznego umożliwiającego podjęcie na-
uki w szkole.
6. Integracja potrzeb dzieci z wymaganiami programu.
7. Integracja treści z poszczególnych obszarów programu w celu prowadzenia
jednolitego procesu dydaktyczno-wychowawczego.
8. Dostosowywanie zakresu i sposobu oddziaływań do indywidualnych możli-
wości i potrzeb dziecka, zapewnienie poczucia sukcesów rozwojowych.
9. Przekazywanie bieżącej informacji o postępach (także problemach) rodzi-
com.
10. Podejmowania działań w zakresie wczesnej interwencji specjalistycznej w sto-
sunku do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych we współpracy z po-
radniÄ… psychologiczno-pedagogicznÄ….
11. Wspieranie rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
12. Tworzenie klimatu wychowawczego, sprzyjającego realizacji zamierzeń oraz
poczuciu bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego.
13. Dokonywanie ewaluacji własnej pracy.
13
IV. MATERIAA
EDUKACYJNY
Treści programowe są niezbędne dziecku do całościowego i harmonijnego roz-
woju, pozwalają mu na radosne, twórcze  bycie i aktywność. Nauczyciel, pla-
nując pracę, wykorzystuje treści ze wszystkich niżej zamieszczonych obszarów.
W obszary te wtopiony jest rozwój procesów poznawczych.
W każdym obszarze znajdują się istotne informacje o rozwoju dziecka oraz
wytyczony cel i wskazówki metodyczne odnoszące się do prowadzenia działań
w tym zakresie. Zamieszczono także informacje o relacji pomiędzy treściami pro-
gramowymi a podstawą programową. W tabeli umieszczono materiał edukacyjny
wyznaczający zamierzone osiągnięcia dzieci. Są one wyznacznikiem celów, do
jakich dąży nauczyciel. Obejmują wiedzę, umiejętności i postawy. Materiał ten
został podzielony na trzy poziomy, odnoszące się do możliwości dzieci w wieku
przedszkolnym.
Realizacja treści z I. i II. poziomu jest gwarancją nabycia umiejętności prze-
widzianych dla dziecka kończącego przedszkole, określonych w podstawie
programowej z 23 grudnia 2008 roku. Przejście do treści określonych na III. po-
ziomie jest możliwe tylko wtedy, gdy dzieci nabyły umiejętności przewidziane dla
poziomu II., co oznacza, że wykraczają swoim rozwojem i umiejętnościami poza
oczekiwania typowe dla dziecka kończącego przedszkole. Ustanowienie w pro-
gramie poziomu III, rozszerzającego treści podstawy programowej, to szansa dal-
szego rozwijania uzdolnień i możliwości indywidualnych każdego dziecka.
Nauczyciele pracujący w jednorocznych oddziałach przedszkolnych powinni
dążyć do równoczesnej realizacji treści programowych z I i II poziomu.
14
Rozwój procesów poznawczych i ich znaczenie
w osiąganiu przez dziecko sukcesów edukacyjnych
Wszyscy uczymy się poprzez zmysły. Wrażenia zmysłowe to elementarne skład-
niki procesu poznawczego, powstają wskutek działania bodz
ców na poszczególne
narządy zmysłów. Wrażenia te układają się w sensowne, całościowe spostrzeżenia
dotyczÄ…ce tego, co nas otacza. Bez informacji docierajÄ…cych do naszego systemu
nerwowego, nie byłoby uczenia ani rozwoju. Aby jednak zaistniało, musi dokony-
wać się integracja między pracą kilku układów zmysłowych. Codziennie docierają
do człowieka tysiące wrażeń, które są sortowane, przekształcane i integrowane,
tak by stały się użyteczne (odbiór wrażeń za pomocą zmysłów, ich percepcja, iden-
tyfikacja i rozpoznanie obiektów).
Procesy poznawcze to podstawa naszego kontaktu ze światem. U małego dziec-
ka mają tło emocjonalne i przebiegają najczęściej mimowolnie. Wiek przedszkolny
to szybki rozwój procesów poznawczych. Spostrzeganie jest jeszcze niedoskonałe,
ale pod koniec wieku przedszkolnego trudności percepcji zanikają lub zmniejszają
się. Myślenie dzieci się doskonali. U dzieci 3-letnich jest ono związane z działa-
niem i spostrzeganiem. W miarÄ™ rozwoju zmienia siÄ™ i dziecko dokonuje operacji
umysłowych oderwanych od bezpośredniego spostrzegania. Uwaga  początkowo
krótkotrwała  staje się dłuższa i w znacznym stopniu dowolna.
Procesy pamięci zależne są od tego, jak przebiega proces spostrzegania i jaka
była wtedy koncentracja uwagi. Trwałość zapamiętywania uwarunkowana jest tym,
czy dziecko brało udział w zdarzeniach oraz czy towarzyszyły temu emocje.
Rozwój procesów poznawczych następuje wraz z naturalnym dojrzewaniem
organizmu, ale także pod wpływem celowych i właściwie zorganizowanych sytu-
acji edukacyjnych. Procesy te kształtują się i doskonalą w toku działania i w kon-
takcie z otoczeniem. Małe dzieci potrzebują uczenia się poprzez zmysły i działanie
( słyszę i zapominam, widzę i pamiętam, robię i rozumiem ). Właściwy ich rozwój
decyduje o osiąganiu przez dziecko zamierzonych umiejętności w poszczególnych
obszarach edukacyjnych, a dalej o powodzeniu od poczÄ…tku nauki szkolnej, a tak-
że o prawidłowym funkcjonowaniu w życiu codziennym. Nawet drobne deficyty
mogą wpływać dezorganizująco na umiejętność zabawy, efekty nauki, zdolności
ruchowe, samoobsługę, zachowanie.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi
i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.
4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w po-
znawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.
14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
15
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 wyszukuje takie same przedmioty  wyszukuje wśród obrazków te-  układa proste puzzle,
(układa w pary), matycznych jednego różniącego  wyszukuje takie same litery,
 wyszukuje takie same obrazki się szczegółem, cyfry,
tematyczne (ustawia w pary),  wyszukuje takie same obrazki  wskazuje różnice pomiędzy
 wyszukuje wśród obrazków tema- atematyczne (ustawia w pary), podobnymi literami, cyframi,
tycznych takiego jak pokazywany  wyszukuje wśród obrazków
przez nauczyciela, atematycznych takiego jak
 składa obrazki z 2-3 części w całość pokazywany przez nauczyciela,
wg wzoru,  wyszukuje wśród obrazków ate-
matycznych jednego różniącego
się szczegółem,
 odnajduje na ilustracji przedmiot
pokazany na małym pojedyn-
czym obrazku,
 układa obrazki tematyczne z fi-
gur geometrycznych wg wzoru,
 układa wzory atematyczne z fi-
gur geometrycznych wg wzoru,
 dostrzega i wskazuje różnice po-
między podobnymi obrazkami,
 wyszukuje takie same znaki,
wzory, elementy,
 składa obrazki z 3 5 części
w całość wg wzoru,
 składa obrazki z kilku części
w całość bez wzoru,
 dostrzega różnice pomiędzy po-
dobnymi znakami, elementami,
wzorami,
 dorysowuje brakujÄ…ce elementy,
 rozpoznaje popularne dz
więki  rozpoznaje liczne odgłosy  dokonuje analizy i syntezy
z otoczenia, z otoczenia, głoskowej dłuższych wyrazów,
 rozpoznaje brzmienie poznanych  rozpoznaje głosy kolegów,  potrafi określić kierunek linii
instrumentów,  dostrzega nastrój w głosie, melodycznej  w górę, w dół ,
 rozpoznaje głosy: męski, żeński, muzyce (smutny, wesoły),
dziecięcy,  rozpoznaje, czy wyraz jest
 różnicuje dz
więki wysokie i niskie, wypowiedziany dobrze, czy z
le
pod względem artykulacyjnym,
 wyróżnia głoski w nagłosie,
śródgłosie, wygłosie,
 dokonuje analizy głoskowej
i sylabowej prostych wyrazów ,
 łączy głoski, sylaby w wyraz,
16
Percepcja wzrokowa
Percepcja słuchowa
 rozpoznaje znane przedmioty za  różnicuje i nazywa cechy za  ocenia cechy za pomocą dotyku:
pomocą dotyku, pomocą dotyku: zimny, ciepły, kształtu, długości, grubości,
 rozpoznaje wybrane produkty gładki, chropowaty, duży, mały
spożywcze za pomocą smaku, np. itp.,
cukier, cytryna,  rozpoznaje i nazywa smaki za
 różnicuje zapachy za pomocą pomocą zmysłu smaku: słodki,
zmysłu powonienia np. mięta, kwaśny, gorzki, bez smaku,
 układa serie obrazków przedsta-  układa historyjkę obrazkową  rozpoznaje zmiany odwracalne
wiające pojedynczy, zmieniający się składającą się z 3 4 obrazków (otwarte  zamknięte okno)
przedmiot,  stosuje określenia: najpierw, i nieodwracalne (cała szyba,
 układa historyjkę obrazkową potem, na końcu, stłuczona szyba),
składającą się z 2-3 obrazków,
 rozpoznaje własny znaczek  dopasowuje symboliczny obraz  tworzy symbole do określonych
rozpoznawczy, do przedmiotu, przez siebie treści,
 rozpoznaje i tworzy symbole  odczytuje symbolikÄ™ barw,
oznaczajÄ…ce pogodÄ™,  odczytuje i rozumie znaczenie
 rozpoznaje symbole oznaczajÄ…ce cyfr,
ostrzeżenie, informację, zakaz,  odczytuje litery i wyrazy jako
nakaz, reprezentację konkretnych treści,
 rozpoznaje wybrane znaki
drogowe,
 wymyśla nowe słowa, wierszy-  wymyśla rymowanki, wiersze,
ki, historyjki, piosenki, opowiadania,
 wymyśla zakończenie do  wymyśla nowe rozwiązania
opowiadania, historyjki, w dziedzinie nauki, techniki,
 wymyśla tytuł do opowiadania,  wymyśla nowe zastosowania
rysunku, innych treści, do istniejących urządzeń
i przedmiotów,
 tworzy oryginalne prace
artystyczne, projektuje,
 przekształca istniejące rysunki
w nowe,
 wymyśla rozwiązania dla
określonych problemów,
17
smaku, węchu
-skutkowe
Myślenie przyczynowo-
Percepcja za pomocÄ… dotyku,
Myślenie symboliczne
Myślenie twórcze
 zapamiętuje wygląd przedmiotu,  zapamiętuje 3-5 przedmiotów,  zapamiętuje 5 elementów,
 zapamiętuje 2-3 przedmioty,  zapamiętuje kilka obrazków  zapamiętuje serię figur
 zapamiętuje 2-3 obrazki, pokazy- pokazywanych kolejno, geometrycznych pokazanych
wane jednocześnie,  zapamiętuje kolejność jednocześnie,
 zapamiętuje szereg kilku słów, dz
więków,  zapamiętuje serię figur
 zapamiętuje proste wierszyki, geometrycznych pokazywanych
piosenki, kolejno,
 zapamiętuje kolejność gestów,  zapamiętuje uzyskane informa-
 zapamiętuje kolejno pokazywa- cje i włącza je w system swojej
ne czynności, wiedzy po to, by wydobyć, gdy
 zapamiętuje kolejność zdarzeń, zajdzie ku temu potrzeba.
 zapamiętuje polecenia, zadania,
 utrzymuje kontakt wzrokowy  skupia uwagÄ™ na rzeczach
z rozmówcą, i dostrzega ich cechy,
 skupia uwagÄ™ na rzeczach,  skupia uwagÄ™ na osobach,
 skupia uwagÄ™ na osobach, dostrze- dostrzega ich wyglÄ…d, wykony-
ga ich wygląd. wane czynności,
 skupia uwagÄ™ na informacjach
uznanych przez nauczyciela za
ważne.
18
Pamięć
Uwaga
1. EDUKACJA ZDROWOTNA
Rozwój fizyczny w wieku przedszkolnym nie przebiega równomiernie. Podsta-
wowymi wskaz
nikami jest budowa ciała i układ ruchowy. Tempo i rytm rozwoju
w tym zakresie jest w miarę równomierny i tylko między czwartym a piątym ro-
kiem życia następuje nasilenie procesów rozwojowych. 3-4-latki mają typ budo-
wy małego dziecka, stopy są słabe, nie ma wykształconych naturalnych krzywizn
kręgosłupa. Układ ruchowy jest słaby: kościec zbudowany jest z tkanki chrzęstnej,
a słabe mięśnie (szczególnie dłoni) wzmacniają się około 5 roku życia. Postępuje
też proces kostnienia oraz ustalenie naturalnych krzywizn kręgosłupa. Wraz z roz-
wojem fizycznym doskonali siÄ™ motoryka. Trzylatki sÄ… nieporadne, nie potrafiÄ… wy-
konać łącznie kilku form ruchu. Między 4 a 5 rokiem życia następuje udoskonale-
nie czynności motorycznych (siła, szybkość, zwinność, zręczność i wytrzymałość).
Grupa dziecięca różnicuje się. Z jednej strony są dzieci, których rozwój kształtuje
się w normie, a także dzieci o przyspieszonej dynamice i nieco słabiej rozwinię-
te. Pojawiają się różnice w rozwoju motorycznym, zaznaczają się w tym zakresie
różnice między dziewczynkami a chłopcami. W okresie przedszkolnym stopniowo
zwiększa się też odporność dziecka na infekcje.
Edukacja zdrowotna jest fundamentalnym prawem socjalnym dziecka, zagwa-
rantowanym przez KonwencjÄ™ o prawach dziecka. Celem edukacji zdrowotnej
w przedszkolu jest poznanie i zachęcanie do zdrowego stylu życia. Pozwoli to
na ukształtowanie u dzieci zaczątków postaw, które ułatwią dokonywanie wybo-
rów, mających znaczenie dla jakości ich życia.
Zdrowie to jedna z ważniejszych wartości w życiu człowieka. Wprowadzając
dziecko w zagadnienia dotyczące zdrowia, konieczne jest, aby poznało ono bu-
dowę własnego ciała i funkcję podstawowych organów, nauczyło się stosować za-
sady higieny w odniesieniu do własnego ciała i otoczenia. Istotne jest także jak
najwcześniejsze poznanie zagrożeń, jakie mogą czyhać w najbliższym środowisku.
Ważnym elementem jest nie tylko aspekt fizyczny, ale bezpieczeństwo psychiczne:
poczucie własnej wartości i więz
z otoczeniem. Promocja aktywności ruchowej to
nie tylko rozwój fizyczny i zdrowie, ale sposób na zdobywanie doświadczeń o ota-
czającym świecie i poznanie własnych możliwości.
W kształtowaniu zachowań sprzyjających zdrowiu ważne są działania nauczy-
ciela i środowiska przedszkolnego, a także wsparcie rodziny sprzyjające utrwaleniu
właściwej postawy prozdrowotnej.
Wskazówki metodyczne
Realizacja treści programowych w tym obszarze następuje przez:
" realizację celowo zaplanowanych tematów kompleksowych ukierunkowanych
na zdrowie i bezpieczeństwo, np.  Dbamy o swoje zdrowie ,
" realizację innych tematów, np.  Moje przedszkole, moi koledzy (treści doty-
czące bezpieczeństwa w sali, na terenie przedszkolnym),
19
" sytuacje okolicznościowe,
" planowe formy aktywności ruchowej.
Zachęcając i ucząc form aktywności ruchowej, codziennie powinny być organi-
zowane ćwiczenia poranne, zabawy ruchowe dostosowane do możliwości dzieci
(co najmniej dwie), a także pobyt na świeżym powietrzu. Ponadto młodsze dzieci
kilka razy w tygodniu (minimum dwa razy) uczestniczÄ… w specjalnie skonstruowa-
nych zestawach zabaw ruchowych, starsze w zestawach ćwiczeń gimnastycznych.
Od początku niezbędny jest pokaz nauczyciela i jego aktywny udział. Stopniowo
wprowadzamy dzieci w korzystanie z przyborów, pozycje wyjściowe, formy usta-
wienia oraz sygnały. Starsze dzieci są gotowe do udziału w grach z regułami.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kultural-
nych. Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku.
5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci.
6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 znajomość budowy własnego ciała,  znajomość funkcji podsta-
 nazywanie części ciała, wowych organów człowieka
( serce, płuca, ...).
 samodzielnie stosuje etapy  poprawnie stosuje etapy mycia zębów,  uzasadnia konieczność
mycia rąk,  myje ręce po korzystaniu z toalety i przed przestrzegania zasad higieny
 samodzielne wykonuje jedzeniem, (estetyka, choroby),
wszystkie czynności doty-  unika miejsc brudnych,  stosuje zasady higieny
czące korzystania z toalety,  wskazuje podstawowe zasady związane zmysłów,
 sprząta po sobie zabawki z higieną własnego ciała,
i miejsce zabawy,  troszczy się o czystość podczas przygoto-
wywania jedzenia,
 zachowuje czystość w miejscach użytecz-
ności publicznej,
 wskazuje, jak należy dbać o czystość
odzieży i obuwia,
 dba o czystość i estetykę miejsca pracy
i zabawy,
 samodzielnie ubiera siÄ™ i rozbiera,
20
Budowa
własnego ciała
Higiena
 nazywa podstawowe  poprawnie posługuje się widelcem  zna podstawowe sposoby
pokarmy, i nożem, przechowywania żywności,
 posługuje się łyżką  nazywa pokarmy konieczne dla zdrowia,
i kubkiem,  nakrywa do stołu,
 przezwycięża uprzedzenia  korzysta z serwetki,
do niektórych potraw,  podczas posiłków zachowuje się wg
próbuje nowe potrawy, ustalonych zasad,
 spokojne spożywa posiłki,  przezwycięża opory w kontakcie z różno-
 akceptuje mycie owoców rodnością posiłków,
i warzyw przed spożyciem,  przestrzega zakazu picia nieprzegotowa-
nej wody,
 wyjaśnia konieczność odpowiedniego
przygotowania żywności do spożycia
(mycie, gotowanie),
 uzasadnia zakaz spożywania nieznanych
owoców, grzybów, płodów rolnych, roślin
dziko żyjących, produktów nieznanego
pochodzenia,
 akceptuje konieczność ograniczania
spożywania słodyczy,
 koryguje postawę ciała  przyjmuje poprawną postawę podczas  uzasadnia znaczenie ruchu
podczas stania, siedzenia, wykonywania różnych czynności, i przyjmowania poprawnej
 uczestniczy w zabawach  właściwie przygotowuje się do zamierzo- postawy dla prawidłowego
orientacyjno-porządkowych, nej aktywności ruchowej (obuwie, strój), funkcjonowania organizmu,
bieżnych, na czworakach,  stosuje się do wizualnych i dz
więkowych  przestrzega reguły obowią-
rzutu, celowania, toczenia, sygnałów, zujące w grach i zabawach
skoku, podskoku ,  poprawnie przyjmuje pozycje wyjściowe ruchowych,
 podnosi piłkę i inne do ćwiczeń,  uczestniczy w zabawach
przedmioty,  poprawnie wykorzystuje przybory do w wodzie,
 utrzymuje równowagę ćwiczeń i zabaw,
podczas przejścia po torze,  pokonuje tory przeszkód,
 wspina siÄ™ na niewielkie  Å‚Ä…czy ruch z muzykÄ…, rytmem i przybo-
przeszkody, rem,
 bierze udział w zabawach  osiąga sprawność (na miarę swoich
na śniegu, możliwości): chód, bieg, podskok obunóż
 ilustruje ruchem muzykÄ™, i na jednej nodze,
opowiadanie nauczyciela,  przeskakuje przez niewielkie przeszkody,
 uczestniczy w formach usta-  utrzymuje równowagę podczas przejścia
wienia: rozsypka, gromadka, po torze, Å‚aweczce, stania na jednej
koło, pary, rząd, nodze,
 stosuje się do sygnałów  rzuca piłką, woreczkiem, innymi przed-
nauczyciela) dz
więk, hasło) miotami do celu i na odległość,
podczas zabaw,  bierze udział w zabawach na lodzie,
 rozumie pojęcia zmęczenia  samorzutnie organizuje gry i zabawy
i konieczności odpoczynku ruchowe,
oraz zna jego formy,
21
Racjonalne żywienie
Aktywność ruchowa i profilaktyka wad postawy
 stosuje działania zapobie-  dostrzega związek między troską  rozumie szkodliwy wpływ
gajÄ…ce rozprzestrzenianiu o zdrowie, np. sposobem ubierania siÄ™ nikotyny na organizm i wy-
się infekcji, np. zasłania a chorobą, nikające z tego zagrożenia,
usta, nos podczas kaszlu,  akceptuje potrzebę wypoczynku,  rozumie szkodliwość długie-
kichania,  bierze udział w technikach relaksacyjnych go oglądania telewizji oraz
 akceptuje potrzebÄ™ wietrze- i rozumie ich znaczenie dla funkcjonowa- stosowania gier kompute-
nia pomieszczeń, nia organizmu, rowych,
 uczestniczy w formach wy-  zna sposoby czynnego wypoczynku na
poczynku organizowanych powietrzu,
przez nauczyciela,  odpowiednio zachowuje siÄ™ w miejscu
 korzysta z aktywności wypoczynku innych osób,
ruchowej na powietrzu,  korzysta z aktywności ruchowej na
powietrzu,
 akceptuje badania profilaktyczne oraz
szczepienia ochronne,
 dostrzega związek pomiędzy chorobą
a leczeniem, akceptuje konieczność lecze-
nia, np. wie, że przyjmowanie lekarstw
i zastrzyki sÄ… konieczne,
 podejmuje działania zapobiegające
zmarznięciu i przegrzaniu,
 przestrzega zasad korzysta-  przestrzega zasad ustalonych dla  wie, jak trzeba zachować się
nia z zabawek i urządzeń na korzystania ze sprzętu sportowego oraz w sytuacji zagrożenia, zna
placu zabaw, przyborów, narzędzi i sztućców, numery alarmowe,
 powiadamia nauczyciela  przestrzega zakazu zabawy lekarstwami  przestrzega zakazu kÄ…pania
o uszkodzonych zabawkach i środkami chemicznymi, się bez nadzoru dorosłych.
i sprzęcie,  wskazuje zagrożenia płynące ze świata
 przestrzega zasad porusza- roślin oraz zwierząt i unika ich,
nia się po pomieszczeniach  zachowuje ostrożność wobec nieznajo-
przedszkolnych, mych, nie udziela im ważnych informacji,
 przestrzega zakazu korzysta-  przestrzega zakazu zbliżania się do
nia z urządzeń elektrycznych maszyn i urządzeń (np. rolniczych),
i ognia,  stosuje zasady zachowania siÄ™ w miej-
 przestrzega zakazu zabawy scach publicznych, np. w parku, na ulicy,
na jezdni,  orientuje siÄ™ w bezpiecznym poruszaniu
 przestrzega zakazu samo- się po drogach i korzystaniu ze środków
wolnego oddalania siÄ™, transportu,
 przestrzega zakazu bawienia  zna zagrożenia dotyczące zabawy na
się nieznanymi lub znalezio- zamarzniętych naturalnych zbiornikach
nymi przedmiotami, wodnych,
 zwraca się do nauczyciela  próbuje samodzielnie i bezpiecznie orga-
ze wszystkimi sprawami, nizować sobie czas wolny w przedszkolu.
z którymi dziecko nie potrafi
sobie poradzić,
 zachowuje ostrożność
wobec nieznanych zwierzÄ…t.
22
Zdrowy styl życia i profilaktyka
Bezpieczeństwo
2. EDUKACJA EMOCJONALNA I WPROWADZENIE W ÅšWIAT WARTOÅšCI
Dziecko zmienia się nie tylko fizycznie, ale zmienia się jego psychika, którą ce-
chuje duża emocjonalność. Czynnościom dziecka w okresie przedszkolnym towa-
rzyszy ładunek różnorodnych uczuć. Sfera emocjonalna jest najbardziej delikatna
u dzieci i najtrudniejsza do kształcenia. Emocje u dzieci łatwo powstają i szybko
się zmieniają. Duża pobudliwość nerwowa (im dziecko młodsze, tym większa po-
budliwość) powoduje utratę równowagi uczuciowej, dziecko łatwo ulega sugestii,
bywa zmienne. Dzieci ujawniają emocje w różnych formach ekspresji: mimiką,
ruchowo, werbalnie. Pod koniec wieku przedszkolnego reakcje emocjonalne stajÄ…
się bardziej adekwatne do rodzaju i siły bodz
ca. W tym okresie zaczynają pojawiać
się oceny estetyczne i moralne. Dopiero dziecko sześcioletnie uzyskuje znaczną
równowagę emocjonalną, jest jednak drażliwe na ocenę swojej osoby. Pojawiają
się uczucia wyższe. Bardzo ważne dla właściwego rozwoju emocjonalnego jest
znajomość i zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka. Klasyfikacja wg Maslo-
wa pozwala zrozumieć, jak są zaspokajane:
VII potrzeba samorealizacji
VI potrzeby estetyczne
V potrzeba wiedzy i rozumienia
IV potrzeba szacunku
III potrzeba przynależności i miłości
II potrzeba bezpieczeństwa
I potrzeby fizjologiczne.
W grupie przedszkolnej do ważniejszych należy zaspokojenie potrzeb: bezpie-
czeństwa, miłości, akceptacji, uznania.
Wspierając rozwój dziecka, trzeba nauczyć je rozumieć i nazywać własne
potrzeby. Ważną umiejętnością jest także identyfikowanie i nazywanie różnych
stanów emocjonalnych, a następnie nauczenie sposobów radzenia sobie z wła-
snymi emocjami oraz kontrolowanie zachowań. Emocje mają zasadniczy wpływ
na procesy poznawcze oraz pełnią podstawową funkcję w motywowaniu do dzia-
Å‚ania.
W procesie edukacyjnym ważne jest tworzenie takich sytuacji, aby dziecko po-
znawało siebie, dostrzegało odmienność i niepowtarzalność każdej osoby. Pozwoli
to na kształtowanie pojęcia tożsamości, własnej wartości, pomoże w budowaniu
pozytywnego obrazu własnego  Ja , a także szacunku i akceptacji dla siebie i in-
nych osób. Bardzo ważne jest wprowadzenie dzieci w świat wartości. Zasad-
niczą sprawą jest, aby nie tylko przyswoiło sobie wiedzę o określonych warto-
ściach i normach, ale by przyjęło je jako kryterium własnego postępowania. Ich
rozumienie i stosowanie pozwoli na podejmowanie wartościowych wyborów, na
harmonijne bycie w zgodzie z sobą oraz współistnienie i współdziałanie z innymi.
Jednolity proces nauczania i wychowania sprzyja stopniowemu budowaniu syste-
mu wartości.
23
Wskazówki metodyczne
Edukację w tym zakresie rozpoczynamy od przyzwyczajania dzieci do mówie-
nia o swoich emocjach i potrzebach. Można zastosować znaki graficzne,  buz
ki
do oznaczania przez dzieci swojego samopoczucia. Warto stosować zabawy i ćwi-
czenia pozwalające na dostrzeżenie emocji i potrzeb innych, a także określenie
przyczyn tych emocji. Kolejny krok to pokazanie sposobów poradzenia sobie w sy-
tuacjach trudnych.
Przygotowując dzieci do nabycia umiejętności nawiązywania pozytywnych
kontaktów z innymi oraz współdziałania, należy już u najmłodszych dzieci po-
kazać możliwości komunikowania się w sposób werbalny i niewerbalny. Ważne
jest sygnalizowanie gotowości do mówienia i uczenie zasad poprawnej dyskusji.
Starsze dzieci powinny werbalizować swoje mocne i słabe strony. Nauczyciel musi
czynić starania, aby nauczyć dzieci mówić to, co myślą, zachowując przyjazny kli-
mat. Stopniowo trzeba wprowadzać dzieci w pełnienie różnych ról: najpierw jed-
norazowo, a potem na dłuższy czas. Dyżury mogą dotyczyć opieki nad kącikiem
książki, porządku w łazience, kącika przyrody, itd. Dzieciom starszym często two-
rzymy okazje do wykonywania zadań w parach i małych (do 3-4 osób) zespołach.
Dziecko 3-4-letnie ma kłopoty z dostrzeganiem i akceptowaniem indywidual-
ności każdego człowieka. Zadaniem nauczyciela jest tworzenie takich okazji, aby
dzieci mówiły o swoich potrzebach, upodobaniach, celach. Własnym przykładem
trzeba dać dziecku do zrozumienia, że ta różnorodność jest normalna i mamy do
tego prawo. Istotne są sytuacje , w których uczymy dzieci słuchać się wzajemnie.
Dzieci 5-6-letnie są gotowe, aby w sytuacji konfliktowej wzajemnie się wysłuchać
i znalez
ć rozwiązanie problemu. Rola nauczyciela polega na dopilnowaniu, aby
dzieci wysłuchały się wzajemnie i znalazły rozwiązanie, na które obydwie strony
konfliktu zgadzajÄ… siÄ™.
Poznawanie wartości powinno łączyć się z konkretnymi blokami tematycznymi
np.  Moje przedszkole  uczymy się odpowiedzialności , Podczas realizacji tego
tematu trzeba stworzyć liczne sytuacje edukacyjne tak, aby dziecko nie tylko po-
znało przedszkole, ale poznało, doświadczyło i zrozumiało, na czym polega odpo-
wiedzialność. Kolejne tematy to kolejne wartości, np.  Moja rodzina  uczymy się
jak kochać innych . Taki sposób wprowadzania w świat wartości to dobre przygo-
towanie do zapoznania z umowami i normami postępowania. Dzieci uczestnicząc
aktywnie w procesie poznawania i rozumienia kolejnych wartości, których konse-
kwencją są czytelne normy, będą się z nimi identyfikować i zaakceptują je. W ten
sposób powstanie cały  Katalog dobrego przedszkolaka . Pomoże on w tworzeniu
dobrego klimatu w grupie przedszkolnej, nauczy odróżniania dobra od zła i będzie
ułatwiał rozwiązywanie konfliktów, a także podejmowanie decyzji i dokonywanie
wyborów.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
24
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi
i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.
15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 identyfikuje i nazywa różne stany  wskazuje przyczyny powstałych  określa własne plany,
emocjonalne, emocji, zamierzenia,
 rozpoznaje i nazywa własne  opisuje swoje mocne i słabe strony,  opisuje wielowymiarowość
potrzeby, akceptuje potrzeby  traktuje niepowodzenia jako infor- człowieka (postrzegam,
innych, macje, co trzeba poprawić, zmienić, myślę, czuję, działam),
 zna sposoby radzenia sobie z własny-
mi emocjami,
 właściwie reaguje na przejawy
emocji innych,
 kontroluje własne zachowanie,
 przewiduje skutki różnych zachowań,
 skupia uwagę na mówiącej do  wskazuje zachowania akceptowane  ustala zakresy obowiązków,
niego osobie, społecznie,  planuje i wykonuje zadania
 odkrywa znaczenia komunikowa-  mówi wprost czego oczekuje i my- w zespole trzy, czterooso-
nia się w sposób niewerbalny, śli, zachowując przyjazny klimat, bowym,
 z ważnymi sprawami w ustalony  pełni wyznaczone role, np. dyżur,  ocenia sposób wykonania
sposób zwraca się do nauczyciela,  w parach i w trzyosobowym powierzonych zadań,
 podporządkowuje się zacho- zespole podejmuje i realizuje różne  wspólnie rozwiązuje
waniom oczekiwanym przez zadania, problemy,
opiekunów ,
 stosuje zwroty grzecznościowe,
 zgłasza gotowość do mówienia,  akceptuje sytuację, gdzie następuje  dyskutuje z kolegą i docho-
 słucha nie przerywając innym. różnica potrzeb, zdań lub celów, dzi do kompromisu,
 dyskutuje wg zasad ustalonych  doświadcza samodzielnego
przez nauczyciela, rozwiÄ…zywania sytuacji
konfliktowych,
 rozpoznaje wartości takie jak:  dostrzega skutki okazywa-
prawda, piękno, odpowiedzialność, nia wartości w relacjach ze
tolerancja, szacunek, szczęście, sobą i innymi ludz
mi,
miłość, przyjaz
ń, inne,  formułuje ocenę zachowań
 dostrzega krzywdę innych, własnych i innych osób,
 nie wyśmiewa się i nie chwali,  dokonuje wyborów i prze-
 pomaga słabszym i potrzebującym żywa pozytywne efekty
pomocy, własnych działań.
 uczestniczy w tworzeniu i prze-
strzega norm współżycia opartych
na wartościach,
 akceptuje, że wszyscy mają równe
prawa i równe obowiązki.
25
sobie z emocjami
Rodzaje emocji. Sposoby radzenia
kontaktów 
współdziałanie
ikt
konfl
ów
RozwiÄ…zywanie
NawiÄ…zywanie pozytywnych
Wartości
3. EDUKACJA SPOA
ECZNA I OTOCZENIE TECHNICZNE
Edukacja społeczna to budowanie poczucia więzi z innymi osobami i współ-
uczestnictwa w społeczności bliższej i dalszej. Kontakty społeczne dziecka są
uzależnione od rozwoju emocjonalnego. Wiąże się to nierozerwalnie z rozumie-
niem przez dziecko własnej odrębności i niepowtarzalności jako jednostki, a także
dostrzeganiem współistnienia innych osób. Tu należy pamiętać, że młodsze dzieci
cechuje egocentryzm i subiektywizm i dopiero około piątego roku zauważa się
cechy uspołecznienia. Dotyczy to nie tylko środowiska rodzinnego, ale grupy ró-
wieśniczej, w tym także grupy przedszkolnej. Na przełomie wieku przedszkolnego
i szkolnego obserwuje się powstawanie wyższych uczuć patriotycznych, estetycz-
nych i humanistycznych. Udział w życiu społecznym umożliwia kontrola własnych
emocji oraz poznawanie systemu wartości. Dzięki temu dzieci zaczynają rozumieć
i akceptować wymagania społeczne. Zakres edukacji społecznej w przedszkolu
obejmuje: rodzinę, grupę rówieśniczą, swoją miejscowość, swój region, ojczyznę
oraz inne kraje. Obszar poszerzono o treści dotyczące otoczenia technicznego,
z jakim styka się małe dziecko.
Wskazówki metodyczne
Dzieci najmłodsze, przychodząc do przedszkola, powinny nauczyć się przed-
stawiania imieniem i nazwiskiem. Kolejny etap to znajomość imion i nazwisk rodzi-
ców oraz rozumienie i określanie stopnia pokrewieństwa. Najstarsze dzieci opisują
swój dom, zwyczaje rodzinne oraz znaczenie i sposoby okazywania sobie uczuć.
Dzieje się to podczas sytuacji okolicznościowych oraz tematów kompleksowych,
np.  Moja rodzina .
Pierwsze dni pobytu w przedszkolu to poznanie budynku i przeznaczenia po-
mieszczeń i urządzeń. Dzieci szybko powinny udoskonalić umiejętność samo-
dzielnego ubierania i rozbierania się, np. podczas zajęć ruchowych. Teraz stały się
członkami zbiorowości przedszkolnej. Życie w grupie wymusza podporządkowa-
nie się pewnym regułom. Małe dziecko przedszkolne w naturalny sposób jest ego-
centrykiem i trzeba pomóc mu dostrzec inne osoby i pokazać wzory właściwego
zachowania i kontaktowania siÄ™. PracÄ™ w tym zakresie zaczynamy od zawierania
kolejnych umów w trakcie różnych okoliczności. Dzięki poznaniu i rozumieniu ko-
lejnych wartości, dzieci uczestniczą w ustalaniu norm i podporządkowują się im.
Z rozwojem dziecka i włączaniem w życie społeczne wiąże się także kształtowa-
nie poczucia tożsamości regionalnej i narodowej. Już dzieci młodsze poznają nazwę
swojej miejscowości i potem wzbogacają wiedzę o środowisku lokalnym. Okazją jest
realizacja zaplanowanych tematów kompleksowych, np.  Moje miasto (wieś).
Kolejnym etapem jest poznanie swojego regionu i poczucie się członkiem szer-
szego środowiska (temat kompleksowy). Dobrze poradzą sobie z tym dzieci star-
sze.
Na bazie wcześniejszej wiedzy o swojej miejscowości i regionie kształtujemy
tożsamość narodową oraz postawy prospołeczne i obywatelskie. Dobrą okazją bę-
26
dzie temat  Polska  moja ojczyzna . Będzie to przejawiać się zainteresowaniem
sprawami najbliższego otoczenia oraz gotowością podejmowania działań na rzecz
osiedla, swojej miejscowości, innych ludzi.
Kształcąc poczucie przynależności narodowej, można jednocześnie rozbudzić
zainteresowanie dzieci innymi narodami i kulturami. Dzieci starsze sÄ… gotowe do
otwarcia się na inne społeczności. Pokazując zwyczaje, tradycje i kulturę innych
narodów, łatwo zauważyć to, co stanowi o naszej odrębności, co jest tylko pol-
skie.
Dzieci stopniowo poznają środowisko techniczne od najprostszych przyborów,
materiałów i urządzeń, do tych bardziej skomplikowanych. Starsze dzieci poznają
także uproszczone procesy technologiczne, dowiadują się o postępie technicznym
(dawniej i dziś) i jego znaczeniu. Poznawanie zawodów odbywa się na przestrzeni
kolejnych lat pobytu w przedszkolu od znanych i bliskich dzieciom do tych mniej
znanych. Najczęściej planowane są tematy kompleksowe, poświęcone tym tre-
ściom.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
8. Wychowanie przez sztukę  muzyka i śpiew, pląsy i taniec.
9. Wychowanie przez sztukę: różne formy plastyczne.
10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy
konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych.
15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotycznne.
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 przedstawia się imieniem  zna własny adres,  opisuje zwyczaje rodzinne,
i nazwiskiem,  wskazuje, czym zajmujÄ… siÄ™
 zna imiona i nazwiska najbliższej zawodowo najbliżsi członkowie
rodziny, rodziny,
 opisuje swój dom,  określa stopień pokrewieństwa,
 opisuje, jak okazać miłość swojej
rodzinie,
 nazywa imionami swoich  przestrzega ustalonych norm
kolegów, postępowania, np. sprząta
 zna urzÄ…dzenia i pomieszczenia zabawki,
przedszkolne, stosuje je zgodnie  samodzielnie wykonuje proste
z przeznaczeniem, czynności porządkowe,
27
Moja rodzina
przedszkole
Moi koledzy, moje
 podaje pełną nazwę miejscowo-  odszukuje swoją miejscowość  podaje pełną nazwę miejsco-
ści, w której mieszka, na konturowej mapie Polski, wości (ewentualnie wyjaśnia
 zna nazwy geograficzne nazwÄ™  legenda),
dotyczÄ…ce miejsca zamieszkania  podaje wyjÄ…tkowe fakty
(góra, rzeka, jezioro, itp.), historyczne dotyczące swojej
 rozpoznaje charakterystyczne miejscowości,
obiekty, w tym zabytki,  nazywa największe zakłady lub
typowe zajęcia mieszkańców,
 podaje nazwÄ™ regionu,  podaje istotne fakty historyczne
 odszukuje region na konturowej dotyczÄ…ce regionu,
mapie Polski,  identyfikuje siÄ™ z regionem.
 opisuje typowe tradycje regionu
(obrzędy i sztuka ludowa,
potrawy...),
 dostrzega różnicę pomiędzy
współczesnym strojem uroczy-
stym a strojem regionalnym,
 rozpoznaje taniec regionalny,
 zna wybrane legendy regio-
nalne,
 nazywa największe miasta
regionu,
 nazywa ojczyznÄ™,  nazywa wybrane regiony Polski,
 rozpoznaje kształt mapy Polski,  nazywa największe miasta
 rozpoznaje i wyróżnia symbole Polski,
narodowe: hymn, godło, flaga,  dostrzega piękno polskiej sztuki,
język,  dostrzega dorobek polskiej
 nazywa stolicę, największą nauki, sportu, kultury (wybrane
rzekę, morze, przykłady) ,
 dostrzega piękno polskiej przy-
rody i konieczność jej ochrony,
 zna kilka wybranych krajów  wskazuje położenie Polski na
europejskich, mapie Europy,
 nazywa EuropÄ™ jako kontynent,  rozpoznaje charakterystyczne
na którym znajduje się Polska, budowle lub obiekty z wybra-
 dostrzega różnicę pomiędzy nych krajów,
flagÄ… polskÄ… a flagami innych  rozpoznaje typowe potrawy
krajów, innych krajów,
 dostrzega odmienność języków  zna zabawy dzieci innych
w różnych krajach, narodów,
 słucha bajek, baśni i legend  kojarzy znane postaci z krajami
innych narodów, europejskimi, np. św. Mikołaja,
 orientuje się, że Polska należy do
Unii Europejskiej,
28
Moja miejscowość
Mój region
Moja ojczyzna
Wybrane kraje europejskie
 rozróżnia materiały: papier,  rozróżnia materiały: plastik,  opisuje wybrane procesy
drewno, tkaniny, metale, szkło, inne, technologiczne, np. wytwarza-
 samodzielnie konstruuje  określa cechy tych materiałów, nie papieru,
z klocków i tworzy kompozycje  określa funkcje wybranych na-  wskazuje przykłady rozwoju
z różnorodnych materiałów, rzędzi i urządzeń technicznych, techniki na przestrzeni historii,
 określa funkcje podstawowych np. żelazka, radia, telefonu,  opisuje korzyści z rozwoju
narzędzi, np. nożyczek i posługuje dz
wigu (windy), techniki,
się nimi,  rozpoznaje i nazywa podstawo-  montuje z gotowych elementów
 określa funkcje podstawowych we maszyny rolnicze: kombajn, do majsterkowania i konstru-
urządzeń domowych, np. lodów- ciągnik, siewnik i wskazuje ich owania,
ka, pralka, funkcje,  używa prostych narzędzi
 opisuje rolę wybranych zawodów:  opisuje wybrane procesy tech- podczas majsterkowania, np.
lekarz, kucharz, listonosz, nologiczne, np. powstawanie młotka,
 nazywa podstawowe środki chleba, cukru,  opisuje znaczenie różnych
komunikacji: rower, autobus,  opisuje cechy i rolę wybranych środków komunikacji,
samochód. zawodów, np. strażak, górnik,  opisuje formy i znaczenie
kierowca, transportu.
 opisuje funkcje podstawowych
instytucji, np. poczta, przychod-
nia lekarska,
 odróżnia środki komunikacji:
tramwaj, pociÄ…g, samolot,
statek,
 opisuje rolę i znaczenie środków
komunikacji ,
 orientuje siÄ™ w podstawowych
zasadach ruchu drogowego.
29
Otoczenie techniczne i społeczne
4. EDUKACJA J
ZYKOWA
Celem edukacji językowej w przedszkolu jest kształcenie umiejętności po-
prawnej artykulacji, komunikowania siÄ™, przygotowanie do czytania i pisania.
W wieku przedszkolnym mowa doskonali się. Dziecko zwiększa swój zasób
słownictwa tak pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Poprawia się wymo-
wa, zmniejsza się ilość błędów gramatycznych. Pod koniec wieku przedszkolnego
dzieci wypowiadają się nie tylko o sytuacjach aktualnych, ale także o zdarzeniach
minionych lub wyobrażonych. Ułatwia to proces komunikowania się z innymi oso-
bami.
Kształtowanie komunikatywnej mowy dziecka obejmuje dwa typy wypowiedzi:
rozmowÄ™ oraz mowÄ™ powiÄ…zanÄ… (wielozdaniowa wypowiedz
na dany temat). Każ-
da z tych wypowiedzi jest wyrazem dokonywanych czynności umysłowych oraz
werbalnych.
Mowa komunikatywna to :
" stosowanie mowy wyraz
nej (wymowa),
" stosowanie wyrazistej formy dz
więkowej (techniki żywego słowa),
" prawidłowe konstrukcje i formy gramatyczne,
" słownictwo.
Mowa wyrazista to różnicowanie dz
więków, akcenty, siła głosu, właściwe tem-
po wypowiedzi.
Usprawnianie mowy pod względem gramatycznym to stosowanie poprawnej
odmiany i koniugacji odmiennych części mowy, używanie przyimków, spójników
i przysłówków, kształtowanie pojmowania wyrazu w związku z jego słowotwórczą
budowÄ… oraz emocjonalnym zabarwieniem.
Kryterium oceny dojrzałości mowy powiązanej stanowi jej komunikatywność,
wynikająca z układu zdań i stosowania odpowiednich form językowych (dz
więko-
wych i gramatycznych), wyrażających ich związek i spoistość.
Formy mowy powiÄ…zanej w przedszkolu to: wypowiedz
na temat obrazka, opo-
wiadanie na temat treści utworu literackiego, opowiadanie twórcze, opowiadanie
na temat filmu, przedstawienia.
Wiek przedszkolny to zainteresowanie słowem pisanym. Dzieci doskonalą
umiejętności niezbędne do nauki czytania i pisania. Wprowadzanie w tę umie-
jętność odbywa się stopniowo z wykorzystaniem różnych metod. Umiejętność ta
wiąże się nierozerwalnie z ćwiczeniami w zakresie percepcji słuchowej i wzroko-
wej.
W przygotowaniu do pisania trzeba pamiętać o niedoskonałej jeszcze koordy-
nacji ręki do pisania. Gotowość do pisania zależy od dojrzałości aparatu mięśnio-
wo-stawowego, dynamiki procesów nerwowych, rozwoju koordynacji wzrokowo-
-ruchowej.
Pisanie to: uświadomienie myśli, która ma być zapisana, werbalizacja, przypo-
rzÄ…dkowanie liter dz
więkom, ruchy graficzne ręki. Pisanie to czynność intelektual-
no-motoryczna. Trudności, jakie napotyka dziecko podczas póz
niejszej nauki pi-
30
sania, to: zharmonizowanie ruchów kończyny z napięciem siły mięśni i nacisku na
papier, konieczność posługiwania się drobnymi ruchami związanymi z wielkością
liter, stałymi zmianami kierunku linii, płynne wiązanie różnych elementów graficz-
nych w procesie Å‚Ä…czenia liter, rozmieszczanie pisma na kartce (odpowiednie li-
nie), rytmiczne pisanie, czyli właściwe odstępy między literami, właściwa wielkość
liter. Systematyczna praca w przygotowaniu dziecka do zadań szkolnych zniweluje
te trudności.
Wskazówki metodyczne
Realizując ten obszar kształcenia, nauczyciel powinien być wzorem poprawno-
ści językowej oraz umożliwić dzieciom codzienny kontakt z literaturą.
Stosowanie mowy wyraz
nej wymaga pracy nad: poprawnym słuchaniem, wła-
ściwym oddechem, poprawnym funkcjonowaniem narządów artykulacyjnych
(warg, szczęk, języka, podniebienia, krtani). Ćwiczenia usprawniające aparat ar-
tykulacyjny należy rozpocząć od pierwszych dni pobytu w przedszkolu. Praca
w tym zakresie to codzienne ćwiczenia 3-5 minut. Na początku jest to powta-
rzanie w zabawie głosek i sylab (np. naśladowanie głosów zwierząt i odgłosów
z otoczenia). Ćwiczenia słuchowe i oddechowe prowadzimy systematycznie, już
u najmłodszych dzieci, równolegle z usprawnianiem narządów artykulacyjnych.
Często wplatamy je w różne sytuacje edukacyjne.
Ze starszymi dziećmi należy prowadzić codzienne krótkie ćwiczenia oraz 3-4
razy w miesiącu ćwiczenia ortofoniczne (10-20 minut). Ustalenie się wymowy po-
winno być zakończone w wieku 6 lat.
Praca nad stosowaniem wyrazistej formy dz
więkowej to ćwiczenia w formie
zabawowej, kontrola wypowiedzi i korekta. W miarę rozwoju możliwości dzieci
uczą się m.in. operować natężeniem głosu, stosować odpowiednie tempo i nada-
wać wypowiedzi różny charakter. Doskonałą okazją do takich ćwiczeń w zakresie
stosowania technik żywego słowa są np. zabawy parateatralne.
Praca nad stosowaniem poprawnych konstrukcji gramatycznych przez dzieci to
ważny obszar w pracy nauczyciela przedszkola. Likwidowanie naturalnych trud-
ności dziecka odbywa się poprzez żywe słowo nauczyciela, poprawianie błędów
dzieci w budowie zdań, tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających ćwicze-
niom w poprawnym mówieniu.
Najmłodsze dzieci uczą się poprawnie odmieniać rzeczowniki i przymiotniki
przez przypadki oraz łączyć przyimki (np. na, pod) z rzeczownikami, pojawiają się
nowe przymiotniki. W ćwiczeniach usprawniamy także posługiwanie się czasow-
nikami w czasie teraz
niejszym, trybie orzekającym. W tym wieku uczymy także
stosowania zaimków, liczebników oraz łatwych spójników  a, i .
Dziecko 5-letnie jest w stanie posługiwać się wszystkimi odmiennymi częścia-
mi mowy. Starsze dzieci wzbogacają swoją mowę o trudniejsze spójniki, poprawne
stosowanie przysłówków, liczebników porządkowych, czasowników w czasie przy-
szłym i przeszłym. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają.
31
Jak sprowokować dzieci do zastosowania oczekiwanej formy wypowiedzi? Pomoc-
ne będą np. obrazki lub seria obrazków. Podczas rozmowy trzeba zadawać pytania
do obrazka typu  Co robi Kasia, a co tata (spójnik  a ). Nauczyciel musi pamiętać
o prawidłowości: na obrazku dzieci zauważają najpierw przedmioty, potem czynności.
Starsze dzieci dostrzegają cechy, zależności i związki przyczynowo-skutkowe. Dobrą
okazją do ćwiczeń gramatycznych są m.in. zabawy tematyczne, konstrukcyjne, ba-
dawcze, spacery i wycieczki. Można rozmawiać z dziećmi np. na temat tego, jak wy-
glądał park jesienią a jak wygląda teraz (czas przeszły i teraz
niejszy), itd.
Wzbogacanie słownika odbywa się w każdej sytuacji, wiąże się także z ćwicze-
niami gramatycznymi. Zasób słownictwa poszerza się w miarę zdobywania kolej-
nych doświadczeń i wiedzy o otaczającej rzeczywistości. W przedszkolu wpływ na
bogacenie i doskonalenie języka ma realizowana tematyka zajęć.
Przygotowanie do nauki czytania rozpoczynamy już w najmłodszej grupie wie-
kowej. Pamiętamy, że o tej sprawności decyduje wiele elementów. Rozwijamy więc
percepcję wzrokową i słuchową już u dzieci trzyletnich. Jest to np. rozpoznawanie
dz
więków z otoczenia lub wyszukiwanie takich samych obrazków tematycznych.
Ważne są ćwiczenia polegające na wprowadzaniu symboli i znaków graficznych
oznaczających umowną treść. Wraz z rozwojem ćwiczenia są trudniejsze.
Przygotowanie ręki do pisania oznacza wiele ćwiczeń już od najmłodszej grupy
wiekowej. Podobnie jak przy umiejętności czytania, ważną rolę odgrywa percep-
cja wzrokowa. U młodszych dzieci są to ćwiczenia proste, np. wyszukiwanie takich
samych obrazków. Na początku są to ilustracje tematyczne, a potem pojawiają się
wzory atematyczne i skomplikowane wzory graficzne. Ponadto systematycznie na-
leży prowadzić ćwiczenia w zakresie usprawniania motoryki dużej i małej. Począt-
kowo są to ćwiczenia na dużej, a potem na małej przestrzeni. Istotne są ćwiczenia
koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz sprawności ręki.
Umiejętności dziecka gotowego do nauki pisania to:
" orientacja w przestrzeni oraz w schemacie własnego ciała,
" orientacja na kartce papieru,
" rozumienie rytmów,
" myślenie symboliczne,
" dobra percepcja wzrokowa,
" rozwinięta koordynacja wzrokowo- ruchowa,
" dobra sprawność ruchowa i manualna.
Nie wolno nam pomijać faktu, że niektóre dzieci znają litery, interesują się czyta-
niem, próbują pisać. Nie należy hamować zaobserwowanych u dzieci umiejętności
w procesie nauki czytania i pisania. Pozwala na to zasada stymulacji rozwoju i pierw-
szy cel podstawy programowej: wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następującego obszaru
z podstawy programowej:
32
3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.
14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 różnicuje i powtarza dz
więki,  wybiera odpowiedni obrazek lub
 poprawnie dobiera obrazek do wykonuje polecenie odpowied-
usłyszanego wyrazu, nio do usłyszanej wypowiedzi,
 poprawnie artykułuje głoski,
wyrazy i zdania,
 wykonuje ćwiczenia narządów
mowy  warg, szczęk, języka,
podniebienia, krtani wg pokazu
nauczyciela,
 operuje natężeniem głosu,  prawidłowo gospodaruje odde-
 dysponuje długością trwania chem podczas wypowiedzi,
dz
więku,  stosuje różne tempo wypo-
 posługuje się różnym natężeniem wiedzi,
mowy: szept, mowa cicha i głośna,  przekazuje głosem emocje,
 stosuje onomatopeje,  nadaje wypowiedzi charakter
oznajmiania, pytania, rozkazu,
 rytmizuje wypowiedzi,
 wypowiada nazwy z najbliższego  opisuje historyjki zdaniami  poprawnie używa przysłów-
otoczenia, pojedynczymi i złożonymi, ków nieokreślonych:  nigdy,
 opisuje obrazki (przedmioty, osoby),  poprawnie używa w mowie gdzieś ,
 opisuje swoją działalność zdaniami odmiennych części mowy:  poprawnie używa w mowie
pojedynczymi, rzeczowników i przymiotników, innych przysłówków,
 używa w mowie odmiennych części  poprawnie stosuje koniugację  poprawnie używa w mowie
mowy: rzeczowniki, przymiotniki, czasowników w mowie, czas spójników przeciwnych:  a,
zaimki, teraz
niejszy, przeszły i przyszły, ale, lecz, przecież oraz pod-
 stosuje koniugację czasowników  używa przyimków  naprzeciw, rzędnych:  kiedy, żeby, ale ,
w mowie, czas teraz
niejszy, tryb między, obok po ,  stosuje partykuły wskazujące
orzekający,  poprawnie używa liczebników prawdopodobieństwo (może,
 używa przyimków  przed, na, pod, porządkowych i wyrazów szeregu- na pewno), a także wyrażają-
za , jących  następny, poprzedni , ce wolę (niech).
 sprawnie stosuje koniugację czasow-  poprawnie używa w mowie
ników, tryb rozkazujący, spójników łącznych:  i, albo, oraz,
dlatego, więc ,
 poprawnie używa zaimków  ten,
tamten, tamta, mój, twój, jego, jej ,
 poprawnie używa przysłówków
wskazujÄ…cych:  tutaj, ten, teraz ,
pytajÄ…cych:  gdzie, skÄ…d, dokÄ…d,
kiedy i nieokreślonych:  nigdy,
gdzieÅ› ,
 stosuje partykuły do tworzenia
pytań (czy) i przeczeń (nie),
33
Techniki żywego słowa
Poprawność artykulacyjna
Poprawność gramatyczna
 nazywa przedmioty codziennego  nazywa popularne przedmioty  stosuje określenia dotyczące
użytku i urządzenia gospodarstwa oraz spotykane w otoczeniu czasu (kiedy?),
domowego, maszyny i urzÄ…dzenia,  nazywa egzotyczne owoce
 nazywa różne materiały, takie jak:  nazywa różne materiały takie jak: i warzywa,
papier, drewno, papier, drewno, plastik, tkaniny,
 nazywa podstawowe czynności ludzi metale, szkło,
i zwierząt,  stosuje określenia opisujące
 nazywa zwierzęta domowe i gospo- właściwości oraz cechy ludzi,
darstwa wiejskiego, przedmiotów i zjawisk atmosfe-
 nazywa popularne owoce i wa- rycznych,
rzywa,  nazywa znane rośliny i zwierzęta
 nazywa podstawowe środki oraz środowiska przyrodnicze,
lokomocji,  nazywa popularne zawody,
 nazywa podstawowe kolory,  nazywa kolory pochodne
i kształty,
 stosuje podstawowe określenia
dotyczÄ…ce sposobu (jak?)
i miejsca (gdzie?),
 korzysta z kącika książki zgodnie  odróżnia pojęcia: głoska, litera,  dokonuje analizy i syntezy
z zainteresowaniami, sylaba, zdanie, słuchowej dłuższych wyrazów
 oglÄ…da obrazki, zwraca uwagÄ™ na to,  dokonuje analizy i syntezy o pisowni zgodnej z fonetykÄ…,
co przedstawiają, słuchowej prostych wyrazów  rozpoznaje i nazywa litery,
 słucha np. opowiadań, baśni o pisowni zgodnej z fonetyką,  czyta wyrazy oraz proste
i rozmawia o nich,  korzysta ze z
ródeł informacji zdania,
(album, atlas& ) z pomocÄ…  przyporzÄ…dkowuje wyrazy
nauczyciela, i zadania do obrazków,
 samodzielnie poszukuje
informacji w książkach.
 czyta proste teksty,
34
Zasób słownictwa
Przygotowanie do czytania, czytanie
 rozpoznaje obrazki takie same,  rozpoznaje takie same znaki  tworzy znaki graficzne wyra-
 rozpoznaje umowne znaczenie i inne, żające określone treści,
prostych znaków,  dostrzega różnice pomiędzy  odwzorowuje kształty w linia-
 rysuje, maluje, modeluje z mas, różnymi znakami i kształtami, turze i na papierze w kratkę,
wydziera, obrazkami,  kreśli znaki literopodobne na
 kreśli różne formy w powietrzu,  odróżnia wielkość znaków, małej płaszczyz
nie,
np. wstążką i na podkładzie, np.  rozpoznaje umowne znaczenie  kreśli znaki literopodobne
z piasku, znaków i symboli graficznych, w liniaturze ruchem postę-
 kreśli linie i kształty na dużej  przetwarza znaki graficzne na pującym,
płaszczyz
nie, znaki ruchowe,  pisze po śladzie,
 koloruje tory,  przetwarza znaki ruchowe  podejmuje próby pisania liter
 układa proste rytmy, na znaki graficzne (pionowe, w liniaturze.
 poprawnie trzyma kredkę, pędzel. poziome, faliste),
 rysuje, maluje, modeluje,
wycina, wydziera,
 rysuje szlaczki cieniowane, grubÄ…
i cienką linią na dużej i małej
płaszczyz
nie,
 Å‚Ä…czy punkty liniÄ… od lewej do
prawej,
 rysuje oburącz i po śladzie,
 kreśli znaki literopodobne na
dużej płaszczyz
nie,
 odwzorowuje kształty i znaki,
także w liniaturze i na kratce,
 odtwarza i układa rytmy,
 orientuje się w schemacie ciała
i w przestrzeni,
 orientuje siÄ™ na kartce papieru
(góra, dół, lewa, prawa strona),
 wykonuje na papierze w kratkÄ™
ćwiczenia typu dyktando
graficzne,
 poprawnie trzyma przybory do
pisania.
35
Przygotowanie do pisania
5. EDUKACJA PRZYRODNICZA I EKOLOGICZNA
Dziecko żyje i rozwija się w otoczeniu przyrody. Zadaniem przedszkola jest po-
kazanie piękna, mądrości i różnorodności przyrody. Tworzone sytuacje są okazją
do zauważenia przez dziecko sposobu korzystania przez człowieka z jej zasobów,
także wskazanie skutków niewłaściwego zachowania w naturalnym środowisku.
Celem edukacji przyrodniczej i ekologicznej jest wytworzenie emocjonalne-
go związku z przyrodą. Ma to doprowadzić do rozbudzenia ciekawości po-
znawczej i wytworzenia motywacji do działań przyjaznych przyrodzie. Ekspo-
nowana w tej koncepcji warstwa uczuciowa i emocjonalny kontekst procesów
poznawczych są szczególnie istotne. Uczenie się przez przeżywanie to tworze-
nie takich sytuacji, które wywołują u dzieci silne przeżycia emocjonalne pod
wpływem eksponowanych wartości. Przeżycia nie tylko oddziałują na psychikę,
ale także są czynnikiem, który ma zasadniczy wpływ na skuteczność poznania
i wartościowania.
W procesie edukacji przyrodniczej i ekologicznej dziecko jest partnerem na-
uczyciela, aktywnym odkrywcą i badaczem. Muszą być stworzone warunki do
pracy umysłu i do silnych przeżyć emocjonalnych. Postępowanie pedagogiczne
ma tu charakter wielostronny, a więc odwołuje się do aktywności intelektualnej,
emocjonalnej i respektuje cztery drogi dochodzenia do wiedzy przez: przyswa-
janie, odkrywanie, przeżywanie i działanie.
Nauczyciel przewodzi, sugeruje i proponuje oraz dyskretnie czuwa nad bez-
pieczeństwem wychowanków oraz kierunkiem działań. Trzeba zadbać, aby
dziecko zauważało sens tego, co robi oraz efekty swoich poczynań.
Metody obserwacyjne, badawcze i ćwiczenia praktyczne służą skutecznie
kształtowaniu gotowości do czynnego udziału w ochronie przyrody i środowiska,
przynoszą określone efekty w sferze wiadomości i umiejętności, a także postaw
i motywacji. Nowoczesne metody pracy z dzieckiem kształcą badawczą postawę
nacechowaną odpowiedzialnością, wrażliwością i szacunkiem dla przyrody. Bar-
dzo ważna jest realizacja tego obszaru we współpracy z rodzicami, w celu ujedno-
licenia norm i utrwalania zachowań.
Wskazówki metodyczne
Wprowadzanie dziecka w środowisko przyrodnicze rozpoczynamy od naucze-
nia korzystania ze zmysłów w taki sposób, aby dostrzegało i różnicowało bodz
ce.
Poznawanie powinno mieć charakter bezpośredni i wielozmysłowy. Na pozio-
mie poznawania bezpośredniego podstawową rolę odgrywają wrażenia i spostrze-
żenia, które są głównym z
ródłem wiedzy o przyrodzie.
Wśród dominujących form powinny znalez
ć się wycieczki, zabawy badawcze,
proste eksperymenty. IstotnÄ… metodÄ… edukacji przyrodniczej i ekologicznej jest
właściwie zorganizowana obserwacja. Nauczyciel powinien kierować obserwacją
poprzez nadanie procesowi spostrzegania określonego celu. Spostrzeganie pro-
wadzi się z wykorzystaniem różnych zmysłów: wzrokowych, słuchowych, smako-
36
wych, węchowych, dotykowych. Dziecko w lesie dotyka, obejmuje drzewo, mie-
rzy się z nim, osłuchuje je, wącha, opisuje, staje się cząstką natury. Tu nazywanie
nie jest ważne!
Nauczyciel kieruje obserwacją, a dziecko gromadzi spostrzeżenia. Pozwoli to
na przyrost jego wiedzy i bogactwo doznań. Z czasem będzie je opisywać i war-
tościować. Stopień trudności i złożoność zjawisk oraz problemów dotyczących
przyrody będzie wzrastał wraz z wiekiem i możliwościami dzieci. Młodsze przed-
szkolaki będą rozpoznawać bliskie ekosystemy i typowych przedstawicieli. Star-
sze poznają także oddalone środowiska. Być może zauważą w nich zależności
przyczynowo-skutkowe, przystosowanie do życia w środowisku, itd. Nauczyciel
wprowadza dzieci w wybrany obszar przyrody poprzez blok tematyczny lub oka-
zjonalnie pokazując piękno, różnorodność, przyczynowo-skutkowe zależności.
Jest to dobry moment na pokazanie roli, jaką przyroda pełni w życiu człowieka.
Można także stworzyć okazję, aby dzieci poznały skutki działalności człowieka
i potrafiły je ocenić. Ważne jest nauczenie zachowań przyjaznych przyrodzie.
Dzieci, w miarę jak poznają środowisko przyrodnicze, uświadamiają sobie, iż
każdy człowiek ma wpływ na stan przyrody. Po każdym bloku tematycznym po-
trafią odróżnić dobre i złe zachowania w danym zakresie. Powinny więc uczest-
niczyć w ustalaniu norm postępowania w odniesieniu do konkretnych elemen-
tów przyrody np. jak zachować się w lesie czy parku. Wspólnie tworzony przez
starsze przedszkolaki kodeks oznacza identyfikacjÄ™ dzieci z normami, a to daje
szansę na utrwalenie właściwych zachowań. Przedszkolaki poznają też elementy
przyrody nieożywionej. Dzieje się tak podczas zaplanowanych sytuacji eduka-
cyjnych w blokach tematycznych (np.  Bawimy siÄ™ piaskiem, glinÄ… ,  Budujemy
domy ) lub okazjonalnie. Starsze przedszkolaki badają właściwości różnych  skar-
bów Ziemi : powietrza, wody, soli, metali, itd. Dowiadują się o ich wykorzysta-
niu.
Ponadto dzieci systematycznie obserwujÄ… i odnotowujÄ… zmiany atmosferyczne
i prowadzą kalendarze pogody. Uczą się też odpowiedzialności, prowadząc w ką-
ciku przyrody hodowle roślin i zwierząt, dokarmiając ptaki.
W miarę poszerzania zakresu poznawanych treści zainteresowane tym dzieci
mogą dowiedzieć się o istnieniu kosmosu.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następującego obszaru
z podstawy programowej:
11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w uni-
kaniu zagrożeń.
12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.
37
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony/
 obserwuje walory estetyczne  korzysta z wszystkich zmysłów  dostrzega różnorodność
przyrody, w procesie poznawania środo- obiektów i krajobrazów oraz ich
 korzysta z wszystkich zmysłów wisk przyrodniczych, walory estetyczne,
podczas obserwacji przyrodniczych  dostrzega różnorodność w świe-
pod kierunkiem nauczyciela, cie przyrody, np barwy, kształty,
zapachy,
 dostrzega i nazywa zjawiska  obserwuje zjawiska atmosfe-  dostrzega wzajemne, przy-
atmosferyczne związane z porą ryczne i zmiany w przyrodzie czynowo-skutkowe zależności
roku: wiatr, deszcz, śnieg, mgła, związane z porą roku, w środowisku, np. proste
szron, burza, chmury,  wskazuje zagrożenia związane łańcuchy pokarmowe, barwy
 rozpoznaje wybrane ekosystemy, z niebezpiecznymi zjawiskami ochronne,
np.: łąka, sad, ogród, park, atmosferycznymi,  dostrzega niszczącą siłę przyro-
 rozpoznaje wybrane ekosyste- dy, np. huragan,
my, np.: las, pole, staw, rzeka,
 przyporządkowuje poszczególne
elementy przyrody ożywionej
do konkretnych ekosystemów,
 dostrzega przystosowanie roślin
i zwierząt do życia w określo-
nym środowisku,
 określa warunki niezbędne do
życia wszystkim organizmom
(woda, powietrze, słońce),
 nazywa element przyrody nieoży-  nazywa elementy przyrody  opisuje sposoby wykorzystania
wionej: woda, nieożywionej: gleba, powietrze, zasobów przyrody nieożywionej
 rozpoznaje wybrane bogactwa  bada i opisuje wybrane właści- przez człowieka,
naturalne: piasek, glina, kreda, wości gleby, wody, powietrza,  nazywa, wyjaśnia i przeży-
 rozpoznaje bogactwa naturalne: wa obserwowane zjawiska
węgiel, sól, metale, przyrodnicze,
 uczestniczy w zabawach
z magnesem,
 bada i opisuje właściwości wy-
branych bogactw naturalnych,
38
Różnorodność
w świecie przyrody
Zależności w świecie przyrody
Zasoby przyrody nieożywionej
 uczestniczy w prowadzeniu  nazywa części rośliny,  wyjaśnia znaczenie przyrody
prostych hodowli,  opisuje cykl rozwojowy wybra- dla człowieka (przyroda żywi,
nych roślin, ubiera i pozwala na funkcjono-
 prowadzi proste prace pielęgna- wanie w życiu, jest miejscem
cyjne podczas hodowli roślin relaksu),
i zwierząt,  wskazuje wpływ działalności
 nazywa narzędzia i maszyny człowieka na przyrodę (zanie-
stosowane przez człowieka czyszczenia wody, powietrza
w kontaktach z przyrodÄ…, i gleb, odpady, zmiany w kra-
 uzasadnia konieczność prze- jobrazie),
widywania pogody, wyjaśnia
pojęcie prognoza,
 uczestniczy w dokarmianiu ptaków  uczestniczy w opiece nad  uzasadnia konieczność
zimą, zwierzętami i roślinami, oszczędzania zasobów przyrody
 obserwuje porządek w otoczeniu  uczestniczy w utrzymywaniu i produktów naturalnego pocho-
przedszkola. porzÄ…dku w otoczeniu przed- dzenia,
szkola, na osiedlu.  wyjaśnia pojęcie  segregacja
odpadów , wskazuje sposoby
zmniejszenia ich ilości,
 dokonuje wyborów i podejmuje
decyzje dotyczące środowiska
w codziennym życiu (oszczędza-
nie wody i energii),
 akceptuje, że Ziemia jest
planetÄ…,
 wyjaśnia, co to znaczy, że
Ziemia jest planetą życia,
 zwraca uwagÄ™ na istnienie
innych planet,
 dostrzega rolę człowieka
w poznawaniu kosmosu.
39
Relacje: człowiek  przyroda
Ochrona środowiska
Kosmos
6. EDUKACJA MATEMATYCZNA
Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nazywamy myśleniem konkretno-
-wyobrażeniowym przedoperacyjnym. Oznacza to, że dziecko korzysta z informa-
cji zgromadzonych pod postacią wyobrażeń, które są wykorzystywane i przetwa-
rzane w konkretnej sytuacji. Sposób myślenia zależy od ilości i jakości informacji,
indywidualnych zdolności do ich przetwarzania, doświadczeń i ćwiczeń dziecka.
Ważną rolę w rozwoju myślenia odgrywa środowisko, w tym przedszkolne, dające
możliwość doświadczania w procesie aktywności własnej dziecka.
Celem edukacji matematycznej w przedszkolu jest wspomaganie rozwoju
umysłowego, pozwalającego m.in. na orientację w przestrzeni i czasie oraz ro-
zumienie pojęcia liczby (aspekt kardynalny i porządkowy), a także umiejętność
liczenia, dodawania i odejmowania na konkretach oraz zbiorach zastępczych,
mierzenia, klasyfikowania.
Treści są dobrane tak, aby rozwinąć czynności intelektualne dziecka oraz
ukształtować umiejętności ważne dla dalszej edukacji matematycznej. Efekty za-
leżą od umiejętnego dopasowania treści kształcenia do możliwości rozwojowych
dzieci, pamiętając o różnicach indywidualnych.
Wskazówki metodyczne
Treści podzielono na bloki programowe, a treści w każdym bloku ułożone są
w porządku rozwojowym. Przejście do następnych, trudniejszych treści w danym
bloku (poziom I, II, ewentualnie III) jest możliwe po opanowaniu treści wcześniej-
szych. Niektóre z bloków są zbyt trudne dla dzieci trzy-, czteroletnich (ze względu
na naturalny w tym wieku sposób myślenia), pojawiają się dopiero na poziomie II,
czyli realizujemy je dopiero z dziećmi najstarszymi. Zastosowanie zapisów dotyczą-
cych wieku wprowadzania kolejnych pojęć pełni funkcję orientacyjną. Ostateczną
decyzję co do stopnia trudności realizowanych treści podejmuje nauczyciel. Re-
alizacja edukacji matematycznej w jednorocznych oddziałach przedszkolnych
obejmuje wszystkie treści w kolejnych blokach (czyli poziom I i II).
Wprowadzanie dzieci w pojęcia matematyczne powinno odbywać się poprzez
działania na konkretach i w bezpośrednim działaniu dziecka oraz ćwiczeniach
praktycznych.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w po-
znawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.
13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacjÄ… matematycz-
nÄ….
40
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 orientuje się w schemacie  odróżnia i stosuje określenia  potrafi ocenić relacje w przestrze-
własnego ciała, nazywa  u góry, na dole , ni z punktu widzenia innej osoby,
poszczególne części,  ocenia odległości i stosuje okre-  wytycza kierunki od obranego
 określa i porównuje wielkości: ślenia:  daleko, blisko, wysoko, przedmiotu,
 duży, mały , nisko, dalej, bliżej, wyżej, niżej ,
 określa położenie przedmiotów  orientuje się w schemacie ciała
w przestrzeni:  na, pod, za, obok, innej osoby, ustala kierunki od osi
za mną, przede mną, do przodu, ciała drugiej osoby (prawo, lewo,
do tyłu , przód, tył),
 orientuje siÄ™ w kierunkach:  ustala, co widzi druga osoba, po-
 strona lewa, strona prawa , równuje to z własnym punktem
widzenia,
 orientuje siÄ™ na kartce papieru,
posługuje się pojęciami  góra,
dół, prawa strona, lewa strona,
róg górny prawy, górny lewy, róg
dolny prawy, dolny lewy ,
 dostrzega powtarzające się  dostrzega rytm słuchany i układa  dostrzega przemienność i rytm
elementy i rytmicznie układa go za pomocą symboli (klocków, miesięcy, układa graficzne
szeregi wg podanego wzoru, patyczków, innych, rysowanie), kalendarze,
 słucha i powtarza rytmy (stuka-  odtwarza dz
więkiem (wykla-  dostrzega upływ czasu, orientuje
nie, klaskanie), skiwanie, tupanie, stukanie) się w określeniach  dzisiaj, wczo-
 odtwarza rytm w ruchach rytm przedstawiony w formie raj, jutro, pojutrze, przedwczoraj ,
i gestach ( podskok, tupnięcie), graficznej lub ułożony z klocków,
 dostrzega przemienność rytmu  dostrzega przemienność i rytm
dnia i nocy , układa graficzne pór roku, układa graficzne
kalendarze, kalendarze,
 dostrzega przemienność i rytm
dni tygodnia, układa graficzne
kalendarze,
 wyodrębnia obiekty do liczenia,  liczy, zaczynając od prawej ,  kojarzy ilość wyrażoną za pomocą
szacuje:  dużo, mało , a potem od lewej strony, uświa- liczebnika, np. siedem z odpo-
 liczy wyodrębnione przedmioty damia sobie, że ilość nie zależy od wiednią cyfrą 7,
z zastosowaniem liczebników sposobu liczenia,  liczy od dowolnego miejsca (4, 5,
w zakresie dostępnym dziecku,  liczy obiekty znikające (np. 6...) i na wspak (8, 7, 6...)
dostrzega rolę ostatniego wkładane do kartonu),  pokazuje na palcach : pięć, dzie-
liczebnika oznaczającego liczbę  liczy obiekty i pokazuje na zbio- sięć i liczy po pięć: pięć, dziesięć,
policzonych przedmiotów, rach zastępczych (np. na palcach),
 liczy palce,
41
Orientacja przestrzenna
Rytmy
Liczenie
 dostrzega, że po dodaniu jest  dodaje i odejmuje na palcach  potrafi w pamięci wykonywać
więcej, po odjęciu jest mniej, i innych zbiorach zastępczych operacje dodawania i odejmowa-
 ustala wynik dodawania i odej- w zakresie do 10, nia w zakresie 10,
mowania na przedmiotach,  rozdaje po kilka,  dodaje i odejmuje w zakresie
 rozdziela tak, aby każdy miał przekraczającym 10,
tyle samo,
 manipuluje przedmiotami,  sprawnie klasyfikuje obraz-  definiuje przedmioty (guziki,
dostrzega wynik tego działania, ki i uzasadnia, wg jakiego klocki) z różnych materiałów za
 porównuje przedmioty, obrazki kryterium, pomocą cech, np. duży , zielony,
 takie same, inne , określa  grupuje słowa wg kryterium: ko- gruby,
 pasuje, nie pasuje , lory, imiona, zwierzęta i nazywa  segreguje według kilku cech
 gromadzi przedmioty , obrazki tę grupę słów, równocześnie ,
ze względu na przeznaczenie,  segreguje przedmioty (guziki,  stosuje symbole oznaczające
miejsce, gdzie się zwykle klocki) wg cech: koloru, wielkości, cechy przedmiotów,
znajdują, kształtu,
 klasyfikuje przedmioty,
obrazki i uzasadnia wg jakiego
kryterium,
 wymienia jeden element za inny  wymienia jeden element za kilka  dostrzega, że zmiana kolejności,
element, w sytuacji kupna i sprzedaży, ustawienia nie zmienia liczby
 porównuje liczebność przez elementów,
przeliczanie i ustawianie w pary,
nakładając elementy jeden na
drugi,
 określa i porównuje wielkości:  wykonuje bardziej złożone pole-  liczy od początku do końca i od
 duży, mały, większy, mniejszy, cenia oznaczające kolejność, końca do początku, zaczynając
największy, najmniejszy ,  nazywa za pomocą liczebników z dowolnego miejsca ,
 ustawia przedmioty wg podane- porządkowych schody, krzesła,  numeruje obiekty z wykorzysta-
go porzÄ…dku, np. od najmniej-  ustala miejsce w szeregu:  ten niem cyfr,
szego do największego, jest pierwszy, ten piąty, ten
 wykonuje proste polecenia ósmy ,
oznaczające kolejność, np.
najpierw wyjmij kartkÄ™, potem
kredki,
 porównuje długości : długi,  uświadamia sobie, że zmiana uło-
krótki, taki sam, dłuższy, krótszy, żenia (np. zgięcie drutu, zwinięcie
najdłuższy, najkrótszy, sznurka) nie zmienia długości,
 porównuje wysokość: wysoki,  rozpoznaje i nazywa przybory
niski, niższy, wyższy, najniższy, do mierzenia: linijka , miara
najwyższy, krawiecka,
 mierzy długości krokami, stopa za
stopą, dłonią,
 mierzy różne długości patykiem,
sznurkiem,
42
wanie, rozdzielanie
Dodawanie i odejmo-
k
Klasyfi acja
równoliczność
Stałość pojęcia liczby,
Aspekt porzÄ…dkowy liczby
Mierzenie długości
 dostrzega kształty,  odkrywa lustrzane odbicie
 rozpoznaje i nazywa koło, trójkąt, i zjawisko symetrii,
kwadrat, prostokÄ…t,  dostrzega symetriÄ™ w otoczeniu
 układa kompozycje płaskie i prze- (zewnętrzna budowa ciała czło-
strzenne z figur geometrycznych, wieka, skrzydła ptaka, owadów),
 dolewa i dostrzega, że jest więcej,
odlewa i dostrzega, że jest mniej,
 dolewa miarkÄ… i liczy , ile takich
miarek zmieści się np. w szklance,
 porównuje ilości płynu w dwóch
takich samych kubkach na podsta-
wie poziom płynu,
 obserwuje zachowanie płynu
w zamkniętym pojemniku na
skutek odwracania,
 porównuje ilość płynu w dwóch
zamkniętych pojemnikach ,
z których jeden stoi, a drugi jest
odwrócony na bok,
 wnioskuje o stałości ilości płynu,
mimo iż wydaje się , że nastąpiła
zmiana na skutek odwrócenia
zamkniętego pojemnika,
 porównuje ciężar przedmiotów na
wadze szalkowej: cięższy, lżejszy,
taki sam,
 waży na wadze szalkowej za
pomocą klocków,
 zauważa, że ciężar nie zależy od
wielkości,
 rozpoznaje i rozumie sens cyfr oraz
znaków matematycznych:  +, -,
<, >,= ,
 zapisuje czynności matematyczne
wyrażone zadaniem matema-
tycznym z treścią za pomocą cyfr
i znaków,
 odczytuje zakodowane czynności
matematyczne i rozwiÄ…zuje je,
 uczestniczy w konstruowaniu gier  konstruuje gry i rozgrywa je
i rozgrywa je z kolegami. z kolegami.
43
do geometrii
Wprowadzenie
Mierzenie ilości płynu
Ważenie
ności emocjonalnej
czynności matematycznych
Kształtowanie odpor-
Kodowanie i odczytywanie
7. EDUKACJA ARTYSTYCZNA
Poprzez sztukÄ™ dziecko opowiada, jak pojmuje i odbiera otoczenie. PoczÄ…wszy
od przedszkola należy zdawać sobie sprawę z tego, co może dać dziecku kontakt
ze sztuką, jakie wartości zostaną przekazane podczas spostrzegania, przeżywania,
przyswajania i tworzenia.
Sztuka jest środkiem wychowania, ponieważ kształtuje postawy człowieka, ale
jest również środkiem nauczania, ponieważ wzbogaca zasób wiedzy i mechanizmy
poznawcze. Koncepcja  wychowania przez sztukÄ™ nie ogranicza siÄ™ do biernego
kontaktu człowieka z arcydziełami, ale aktywnego uczestnictwa w kulturze.
Właściwie zaaranżowane sytuacje edukacyjne wzmagają zainteresowanie twór-
czością artystyczną, co można zaobserwować w codziennej pracy z dziećmi.
Realizacja programu będzie sposobem rozwijania wrażliwości estetycznej,
a także organizowania działalności artystycznej dziecka, zarówno odtwórczej
jak i twórczej. Poprzez swobodną twórczość zdobędzie ono doświadczenia w tym
zakresie. Dziecko będzie miało możliwość doświadczania, tworzenia oraz rozwija-
nia różnych sfer osobowości: fantazji twórczej, emocji i uczuć wyższych. Kreatyw-
na działalność w sferze poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej i praktycznej po-
zwoli zdobyć dzieciom różnorodne doświadczenia.
Stymulując twórczą aktywność artystyczną dziecka, zachęcamy je do realizo-
wania własnych pomysłów, do sprawdzania zaprojektowanych rozwiązań. Dajemy
w ten sposób szansę na podejmowanie działań szczególnie w odniesieniu do dzie-
ci, które są nieśmiałe, zamknięte w sobie, wykazują mało inicjatywy oraz są trudne
w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi. Stwarzamy okazję do oceny własnych
możliwości oraz odniesienia sukcesu.
Proponowana w obszarze edukacji artystycznej aktywność, rozwinie nie tylko
ich wrażliwość estetyczną i umożliwi różnorodne formy ekspresji, ale będzie także
pełnić rolę swoistej terapii.
Wskazówki metodyczne
Plastyka
Dzieci są stopniowo wprowadzane w pojęcia plastyczne. Najpierw nazywają
barwy podstawowe, operują linią i plamą. Potem poprzez doświadczanie po-
znają barwy pochodne i różne stopnie nasycenia barwy. Starsze dzieci tworzą
kompozycje i odróżniają portret i pejzaż. Lepiej radzą sobie z rozplanowaniem
pracy.
Już dziecko trzyletnie wyraża swoje przeżycia i wiedzę w formach płaskich lub
przestrzennych. Nauczyciel zapoznaje dzieci z narzędziami, materiałami i tech-
nikami. Na początku dziecko uczy się trzymania przyborów i prostych technik,
jak: rysowanie kredkami, malowanie farbami plakatowymi, lepienie z plasteliny
lub gliny, wydzieranie. Trudniejsze jest wycinanie, rysowanie patykiem, kredÄ…,
stemplowanie. LubianÄ… przez dzieci formÄ… jest Å‚Ä…czenie technik.
44
Kształtowanie wrażliwości estetycznej rozpoczynamy od pierwszych dni pobytu
w przedszkolu. Już dzieci najmłodsze przyzwyczajamy do porządkowania i este-
tyki otoczenia. Starsze dzieci zachęcamy do planowania i wykonania wystroju
pomieszczeń przedszkolnych.
Ważnym elementem kształcenia wrażliwości dziecka jest kontakt dzieci starszych
ze sztuką. Zajęcia plastyczne stanowią zorganizowaną i zainspirowaną przez nauczy-
ciela działalność dziecka lub odbywają się jako dowolna aktywność dziecka. Powin-
no ono mieć stały dostęp do materiałów, które umożliwią mu ekspresję plastyczną.
Muzyka
Już najmłodsze dzieci różnicują dz
więki wysokie i niskie i bawią się przy nich.
Starsze świadomie je nazywają i potrafią określić kierunek linii melodycznej
 w górę, w dół . Kształcąc wrażliwość na barwę dz
więku, trzeba uwzględnić moż-
liwości dziecka. Trzylatki odróżniają głosy: męski, żeński, proste instrumenty per-
kusyjne oraz niektóre odgłosy otoczenia (pies, kot). Starsze dzieci poradzą sobie
z rozpoznaniem skrzypiec, pianina i innych trudniejszych odgłosów, jak potrząsa-
nie piaskiem, odgłosy z otoczenia itp. Podczas uwrażliwiania na tempo istotne jest
kształcenie umiejętności utrzymania równego tempa podczas ruchu, śpiewu, gry.
Ćwiczenia rozpoczynamy od pierwszych dni w przedszkolu, ale dopiero starszym
dzieciom udaje się to osiągnąć. Ćwiczenia w zakresie dynamiki rozpoczynamy od
 słuchania ciszy , a potem różnicujemy dz
więki aż do  średnio głośno . Kształce-
nie poczucia rytmu zaczynamy u trzylatków i stopniujemy trudność zadań.
Najstarsze dzieci na skutek gromadzenia doświadczeń potrafią zauważyć ele-
menty budowy utworu muzycznego, np. refren, akcent metryczny. Na poczÄ…tku
dzieci słuchają śpiewu nauczycielki, potem uczą się śpiewać prostych piosenek.
Dobierając repertuar, nauczyciel zwraca uwagę na stopień trudności tekstu oraz
melodii. Ważna jest kolejność: osłuchanie z piosenką, nauka, zabawy muzyczno-
-ruchowe oparte na piosence oraz tworzenie akompaniamentu do piosenki.
Ważną rolę w edukacji muzycznej stanowi ruch. W grupach młodszych prze-
ważają zabawy ilustracyjne i inscenizowane przy muzyce. Wpływ na harmonijny
rozwój motoryki mają zabawy ruchowe przy akompaniamencie. Dzieci reagują na
zmiany w muzyce, np. tempo, rytm, dynamikÄ™. SÄ… wprowadzane od pierwszych
dni w przedszkolu odpowiednio do umiejętności rozpoznawania przez dzieci tych
elementów muzyki. Lubianą formą są opowieści ruchowe wysnute z treści bajek,
opowiadań, wierszy czy realizowanej tematyki. Tańce pojawiają się w grupach naj-
starszych.
CiekawÄ… formÄ… jest gra. Wprowadzamy instrumenty perkusyjne gotowe lub
wykonane z dziećmi. Najstarsze dzieci mogą grać na instrumentach o określonej
wysokości dz
więku, np. na dzwonkach, ksylofonach.
Słuchanie muzyki odbywa się wg zasady: dzieci młodsze słuchają muzyki ży-
wej, starsze mogą słuchać muzyki mechanicznej.
45
Rozwijanie inwencji twórczej przedszkolaków to ciekawe zadanie nauczyciela.
Małe dzieci lubią rytmizować teksty, dlatego zachęcamy je do improwizacji opar-
tych na tekście. Może to być np. zabawa w echo. Potem do improwizacji włącza-
my śpiew. Prostym zadaniem jest śpiewane pytanie nauczycielki i taka sama od-
powiedz
dziecka. Pojawiają się też improwizacje instrumentalne. Najpierw mają
charakter dz
więkonaśladowczy (dzieci młodsze), a potem może to być np. ryt-
miczny akompaniament do piosenki (dzieci starsze). Swobodna ekspresja ruchowa
pojawia się w grupach najmłodszych i wyraża treści pozamuzyczne. W grupach
starszych ruch wiąże się z rytmem i elementami muzyki (tempo, dynamika, itd.).
Najstarsze przedszkolaki odróżniają specyficzne czynności ludzi związanych
z muzyką, mogą przyjmować ich role w trakcie edukacji muzycznej. Uczestni-
czą w koncertach. Muzyka to codzienny element różnych sytuacji edukacyjnych,
a także zorganizowane zajęcia muzyczne.
Literatura i teatr
Dzieci najmłodsze poznają utwory literackie krótkie i nieskomplikowane tre-
ściowo. Słownictwo powinno być zrozumiałe, a nowych słów niewiele. Wraz
z wiekiem utwory stają się trudniejsze i dotyczą tematów umożliwiających dysku-
sję i ocenę postępowania bohaterów. Często są też inspiracją do organizowania za-
baw dramatyzowanych. Dzieci w swojej bogatej wyobraz
ni nie tylko przemieniajÄ…
się w  księżniczki lub  rycerzy , ale także nadają przedmiotom cechy ludzkie,
ożywiają je i wykorzystuję w niezwykły sposób.
Praca z konkretnym utworem przeznaczonym do odtworzenia przez dzieci
starsze podzielona jest na etapy:
" poznanie utworu
" charakterystyka postaci
" ocena ich postępowania
" ustalenie logicznego ciągu wydarzeń
" odczytanie sensu (wnioski)
" budowanie scen z utworu w formie zabawowej, ze zmianą ról
" wybór ról
" ustawienie na scenie
" łączenie scen w całość
" dobór rekwizytów, scenografii, muzyki
" przygotowanie oprawy: np. zaproszenia, bilety.
Nauczyciel dobiera techniki teatralne do wieku i możliwości dzieci.
Starsze dzieci poznajÄ… kulisy teatru i same uczestniczÄ… w przygotowaniu oprawy
do realizowanej formy teatralnej.
Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów
z podstawy programowej:
46
7. Wychowanie przez sztukÄ™  dziecko widzem i aktorem.
8. Wychowanie przez sztukę  muzyka i śpiew, pląsy i taniec.
9. Wychowanie przez sztukę  różne formy plastyczne.
Zamierzone osiągnięcia dzieci
Zakres
treści
Poziom I Poziom II Poziom III (rozszerzony)
 rozpoznaje i nazywa barwy  rozpoznaje i nazywa barwy  rozróżnia pojęcia: portret,
podstawowe, pochodne, różne stopnie pejzaż, martwa natura,
 operuje liniÄ…, nasycenia barwy,
 operuje barwną plamą,  operuje różnymi formami linii,
 tworzy różnorodne kompozycje  samodzielnie projektuje prace,
płaskie według wzoru i własnego  tworzy różnorodne kompo-
pomysłu, zycje płaskie według wzoru
 tworzy kompozycje półprzestrzen- i własnego pomysłu w układzie
ne i przestrzenne , pasowym i kołowym,
 właściwie rozplanowuje pracę
na różnym formacie papieru,
 tworzy ilustracje plastyczne  sprawnie posługuje się pozna-  eksperymentuje kolorem,
do muzyki oraz w powiązaniu nymi technikami, różnicuje odcienie,
z treścią utworów literackich,  wycina,  wyraża za pośrednictwem
 posługuje się przyborami i narzę-  posługuje się nożyczkami barwy określone nastroje
dziami: kredka, pędzel, stemple,  eksperymentuje w zakresie i emocje,
 tworzy elementy sztuki ludowej, łączenia różnych technik  projektuje kostiumy, scenogra-
np. pisanki, i materiałów, fię, pacynki, kukiełki,
 stosuje różne techniki: rysowanie  sprawnie posługuje się przybo-  poszukuje sposobów przedsta-
kredką i kredą, malowanie palcami rami i narzędziami (prawidło- wiania ruchu na płaszczyz
nie,
i pędzlem na dużym i średnim wy chwyt, odpowiedni nacisk w przestrzeni,
formacie, wydzieranie, stemplo- dłoni, precyzyjne ruchy),
wanie, modelowanie z mas,  rozróżnia, nazywa i opisuje
cechy poszczególnych mate-
riałów (miękkość, gładkość,
plastyczność itp.),
 samodzielne dokonuje wyboru
czym i na czym chce tworzyć
swojÄ… pracÄ™,
 pracuje na różnych forma-
tach i fakturach oraz przy
sztalugach,
 tworzy elementy sztuki
ludowej np. wycinanki,
 uczestniczy w tworzeniu
wystaw plastycznych,
47
PLASTYKA
Elementy wiedzy o sztuce
Aktywność twórcza
 nazywa własne wytwory,  interpretuje własne wytwory,
 dba o porządek w toku i po pracy,  opisuje wrażenia estetyczne
 uczestniczy w urządzaniu i dekoro- dotyczące wytworów sztuki
waniu pomieszczeń, plastycznej,
 właściwie zachowuje się
podczas zwiedzania wystaw
plastycznych,
 dba o porzÄ…dek w toku i po
pracy ,
 interesuje siÄ™ estetykÄ… wystroju
sali, uczestniczy w urzÄ…dzaniu
i dekorowaniu pomieszczeń,
 oglÄ…da katalogi prezentujÄ…ce
architekturę wnętrz,
 rozpoznaje melodię znanych  dostrzega i odróżnia dz
więki  dostrzega i określa kierunek linii
piosenek, z otoczenia: ilość, kierunek, melodycznej  w górę, w dół ,
 dostrzega i odróżnia rodzaj dz
wię- gęstość,  wyczuwa akcent metryczny,
ków z otoczenia,  rozpoznaje i nazywa dynamikę:  odróżnia dz
więki długie
 rozpoznaje brzmienie znanych ciszej, głośniej, i krótkie,
instrumentów,  rozpoznaje wysokość dz
wiÄ™-
 rozpoznaje i nazywa dynamikę: ków: wysoko, średnio, nisko,
cicho, głośno,  rozpoznaje i nazywa tempo:
 reaguje ruchem na akompa- wolno, szybko, wolniej,
niament do marszu, biegu szybciej,
i podskoków,  reaguje na zmiany tempa, dy-
 rozpoznaje wysokość dz
więków: namiki i wysokości dz
więków,
wysoko, nisko,  odtwarza rytm za pomocÄ… cia-
 reaguje na zmiany tempa, wyso- ła, instrumentów i przyborów,
kości i dynamiki,  dostrzega powtarzające się
 odtwarza prosty rytm za pomocą części utworu,
dłoni i instrumentów,
 reaguje na przerwÄ™ w muzyce,
48
Kształtowanie wrażliwości estetycznej
MUZYKA
rytm, tempo, struktura utworu
Elementy muzyki  wysokość dz
więku, linia melodyczna,barwa, dynamika,
 śpiewa zbiorowo i indywidualnie  określa nastrój słuchanego  wykonuje proste formy tanecz-
piosenki z repertuaru dziecięcego utworu, ne w całości,
i ludowego,  rytmicznie oddycha podczas
 przyjmuje prawidłową postawę śpiewu,
podczas śpiewu,  gra na instrumentach: trójkąt,
 uczestniczy w zabawach rucho- talerze, ksylofon, metalofon
wych ze śpiewem: ilustracyjnych, i inne,
inscenizowanych, rytmicznych,  konstruuje i wykorzystuje
 gra na instrumentach perkusyj- samodzielnie wykonane proste
nych: kołatka, grzechotka, bębenek instrumenty perkusyjne,
- dłonią i pałeczką, drewienka,  interpretuje muzykę za pomocą
tamburyno, form ruchowych i plastycznych,
 wykonuje elementy tańca,
 słucha utworów muzyki
klasycznej,
 dzieli się swoimi wrażeniami po
wysłuchaniu fragmentu dzieła
muzycznego,
 uczestniczy w zabawach opar-
tych na muzyce klasycznej,
 interpretuje ruchem opowieści  rytmizuje teksty i wypowiedzi,  dobiera melodie do rymowa-
ruchowe przy muzyce,  wykonuje śpiewane dialogi, nek, wierszyków,
 wykonuje improwizacje  improwizuje na instrumentach
dz
więkonaśladowcze głosem melodycznych,
i na instrumentach,  łączy różne formy ekspresji
 improwizuje rytmy, twórczej,
 odzwierciedla swoje emocje
i przeżycia w improwizacjach
słownych, wokalnych, instru-
mentalnych, ruchowych,
 uczestniczy w koncertach, wła-  odróżnia, na czym polega
ściwie zachowuje się (w tym praca: kompozytora, muzyka,
odpowiedni strój), dyrygenta, śpiewaka,
 opisuje wrażenia estetyczne
dotyczące słuchanych utworów,
49
muzyki
Formy muzyczne:
śpiew i ćwiczenia mowy, ruch przy muzyce, gra na instrumentach, słuchanie
Działania twórcze
muzyki
Kultura odbioru
 słucha utworów literatury  wyraża swoje wrażenia  wskazuje elementy humoru
dziecięcej, i przeżycia związane z odbio- w utworach literackich i przed-
 interesuje siÄ™ obrazem lub innÄ… rem utworu literackiego lub stawieniach teatralnych,
formą ilustrującą słuchany tekst, przedstawienia teatralnego,
opisuje spostrzeżenia,  charakteryzuje bohaterów
literackich i teatralnych,
 dokonuje oceny postępowania
bohaterów w kategorii dobra
i zła,
 układa zakończenie do
opowiadania,
 uczestniczy w spontanicznej i zor-  wyraża treści mimiką, ruchem  planuje i angażuje się w two-
ganizowanej aktywności ruchowej i gestem, rzoną formę teatralną,
wynikającej z treści poznanych  swobodnie porusza się  tworzy przedstawienia za po-
utworów literackich , w przestrzeni, mocą różnych technik: kukiełki,
 odkrywa znaczenie komunikowa-  gra różne role, stosując techniki teatr cieni i inne,
nia się w sposób niewerbalny, żywego słowa,
 dostrzega związek pomiędzy  bawi się przedmiotami, którym
gestem i słowem, nadaje dowolne znaczenie,
 naśladuje gesty, ruchy, zacho-  odgrywa scenki z rekwizytami,
wania,  słucha słów narratora i insce-
 uczestniczy w grach w kręgu, nizuje swoją rolę samodzielnie
teatr z odgrywaniem ról, teatr lub we współpracy z kolegami,
paluszkowy.  uczestniczy w formach
teatralnych: gra z podziałem
na role, pantomima, żywe
obrazy, chińskie cienie, kukiełki,
pacynki, teatr obrazów,
 kulturalnie zachowuje się pod-  zna pojęcia: scenografia,
czas odbioru dzieł literackich kostiumy, scena, widownia,
i teatralnych, rekwizyt.
 wskazuje elementy piękna
w utworach literackich
i w przedstawieniach teatral-
nych.
50
LITERATURA I TEATR
Odbiór i interpretacja
Ekspresja teatralna
tura odbioru sztuki
Wiedza o teatrze i kul-
V. WARTOÅšCIOWANIE POST
PÓW DZIECI
Jednym z najtrudniejszych zadań nauczyciela jest ocenianie postępów w roz-
woju swoich wychowanków. Diagnozowanie osiągnięć dzieci opiera się na huma-
nistycznej koncepcji rozwoju człowieka, która zakłada odrębność i indywidual-
ność każdej jednostki. Postępy i zmiany w rozwoju mają więc prawo przebiegać
w tempie charakterystycznym dla każdego dziecka. Różnice indywidualne spra-
wiają, że trudno wyznaczyć sztywne granice oczekiwań, kierując się tylko wiekiem
dziecka.
Zadanie nauczyciela polega na systematycznym diagnozowaniu poziomu umie-
jętności, ocenie tempa zmian, wykrywaniu tendencji rozwojowych i określaniu
potrzeb oraz zainteresowań każdego wychowanka. Analiza rozwoju powinna być
dokonywana na podstawie systematycznie prowadzonej obserwacji dziecka i jego
wytworów we współpracy z rodzicami. Uzupełnieniem wiedzy o dziecku będą
tworzone przez nauczyciela sytuacje zadaniowe, pozwalające zauważyć konkret-
ne umiejętności.
Konstrukcja tego programu, a szczególnie treści programowe przedstawione
jako zestaw zamierzonych osiągnięć dzieci, ułatwi nauczycielowi ukierunkowanie
swoich obserwacji i dokumentowanie ich.
Obserwacja wstępna (na początku roku szkolnego) pozwoli zgromadzić infor-
macje niezbędne do zaplanowania procesu edukacyjnego. Zaplanowanie i reali-
zacja procesu edukacyjnego to konieczność dalszego, stałego monitorowania
postępów podopiecznych.
Pomocne do wartościowania osiągnięć naszych wychowanków będą różnorod-
ne środki, w tym materiały własnej konstrukcji dotyczące poszczególnych obsza-
rów rozwoju. Mogą to być np. karty pracy o charakterze czynnościowym. Dzieci
będą kolorować odpowiednie obrazki, łączyć w pary, dorysowywać, zaznaczać,
itd. Zadania w nich zawarte pokażą nauczycielowi, co dziecko wie, jak rozumu-
je, jak przeżywa i jak wartościuje. Obserwacje zachowań dzieci w codziennych
sytuacjach, podczas zabaw, zadań stawianych do wykonania i gier, a także inne
badania należy wykonać w życzliwej atmosferze z przyznaniem dziecku prawa do
popełniania błędów.
Dokumentacja obserwacyjna dziecka to odrębny dla każdego arkusz rozwoju
(gotowy lub samodzielnie przygotowany), w którym nauczyciel zaznaczy posia-
dane/nabyte umiejętności dziecka w poszczególnych sferach rozwoju. Wskazane
jest, aby ten sam arkusz umożliwiał zaznaczanie postępów przez cały okres pobytu
dziecka w placówce przedszkolnej. Widać wtedy nie tylko zmiany, ale także ich
tempo na przestrzeni całego okresu obserwacji.
W zależności od dostrzeganych efektów pracy, nauczyciel powinien kontynu-
ować swój plan lub wprowadzać zmiany w sposobie i treściach pracy z wycho-
wankami. Konsekwencją tych zabiegów jest stworzenie maksymalnie najlepszych
warunków dla zapewnienia im rozwoju. Skuteczność działań nauczyciela w od-
51
niesieniu do zamierzeń zależy od dopasowania treści i metod do rzeczywistych
możliwości każdego dziecka.
Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie
I szkoły podstawowej, należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podję-
cia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadze-
nie informacji, które mogą pomóc:
1) rodzicom w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki
w szkole podstawowej, aby mogli je wspomagać w osiąganiu tej gotowości,
odpowiednio do potrzeb;
2) nauczycielowi przedszkola przy opracowaniu indywidualnego programu wspo-
magania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku po-
przedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej;
3) pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skie-
rowane dziecko w razie potrzeby pogłębionej diagnozy związanej ze specjalny-
mi potrzebami edukacyjnymi.
Aby wykonać to zadanie, należy skorzystać z gotowych arkuszy, bądz
skon-
struować własne, opierając się na umiejętnościach zawartych w poziomie I i II.
Tu należy wybrać najważniejsze umiejętności. Pomocne będzie porównanie tych
wybranych z umiejętnościami wskazanymi w podstawie programowej.
Należy jednak pamiętać, że są to umiejętności dziecka kończącego etap kształ-
cenia przedszkolnego i jeszcze pozostaje cały rok do podjęcia nauki w szkole. Taka
diagnoza pozwoli ocenić, w jakim momencie rozwoju znajduje się dziecko i które
obszary wymagają szczególnego wsparcia. Wyznaczenie tych obszarów i sformuło-
wanie konkretnych trudności to ustalenie indywidualnego programu wspomagania
i korygowania rozwoju. Stwierdzenie np. trudności w obszarze edukacji matema-
tycznej ukierunkuje pracÄ™ indywidualnÄ… z dzieckiem na wspomaganie rozwoju
i konkretnych umiejętności w tym obszarze. Problemy w rozwoju społecznym
dziecka wymagają programu organizowania sytuacji, w których dziecko nauczy się
np. współdziałania i norm obowiązujących w grupie.
W sytuacji, gdy do omawianych na poczÄ…tku obserwacji konstruujemy jeden
arkusz na cały okres przedszkolny, to na podstawie informacji w nim zawartych
przeprowadzimy także analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (bez
dodatkowych narzędzi). Warunkiem jest jednak, aby arkusz obserwacyjny zawierał
sformułowanie umiejętności przewidzianych dla dziecka kończącego etap kształ-
cenia przedszkolnego.
52
SA
OWNICZEK POJ
Ć
Edukacja muzyczna  ukształtowanie wrażliwości muzycznej, umiejętności po-
sługiwania się różnymi formami działalności muzycznej.
Edukacja patriotyczna  ukształtowanie poczucia więzi ze swoim regionem
i ojczyzną, rozbudzenie poczucia tożsamości narodowej.
Edukacja plastyczna  ukształtowanie wrażliwości estetycznej i aktywności
twórczej, wzbogacenie przeżyć estetycznych oraz ukształtowanie umiejętności
posługiwania się plastycznymi środkami wyrazu, a także wyposażenie w elementy
wiedzy o sztuce.
Edukacja przyrodnicza i ekologiczna  wprowadzenie w środowisko przyrod-
nicze i wytworzenie motywacji do działań przyjaznych przyrodzie.
Edukacja społeczna  budowanie poczucia więzi z innymi osobami i współ-
uczestnictwa w społeczności bliższej i dalszej.
Edukacja zdrowotna - proces, w którym jednostki uczą się dbać o zdrowie
własne i innych.
Emocje  silne wzruszenie, przejawia się jako radość, gniew, żal, smutek, wstyd.
Forma pedagogiczna  oznacza organizacyjnÄ… stronÄ™ nauczania i wychowania,
dotyczy sytuacji naturalnych i organizowanych celowo. W przedszkolu sÄ… to np.
zajęcia i zabawy dowolne, sytuacje edukacyjne, zajęcia obowiązkowe, sytuacje
okolicznościowe. Mogą mieć charakter indywidualny, zespołowy, zbiorowy.
Gotowość szkolna  to osiągnięcie takiego poziomu stopnia rozwoju umysło-
wego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który umożliwi dziecku podjęcie
nauki w szkole.
Integracja sensoryczna  to percepcja przez zmysły różnorodnych wrażeń
i integrowanie ich w układzie nerwowym, tak aby zostały odebrane, rozpoznane
i użyte do odpowiedniej reakcji.
53
Kompetencja  nabyta umiejętność robienia czegoś dobrze, niezbędna do ra-
dzenia sobie z zadaniami i problemami.
Metoda  systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do za-
łożonych efektów. Na dany sposób postępowania składają się czynniki myślowe
i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.
Osobowość  zespół stałych cech i właściwości (myśli, emocji, zachowań), od-
różniający od siebie jednostki, nadający kierunek życiu człowieka.
Podstawa programowa  obowiązkowy na danym etapie kształcenia zestaw
celów, treści, umiejętności, a także zadania wychowawcze, uwzględniane w pro-
gramach wychowania przedszkolnego i programach nauczania (& )
Postawa  trwała dyspozycja przejawiająca się w zachowaniach. Powstaje na
skutek poznania przedmiotu postawy, wytworzenia siÄ™ odpowiednich emocji (po-
zytywnych lub negatywnych) oraz motywacji do określonego zachowania wzglę-
dem przedmiotu postawy.
Potrzeba  stan, w którym jednostka odczuwa jakiś brak.
Proces dydaktyczny  ciąg systematycznych czynności nauczycieli umożliwia-
jących uczniom opanowanie wiedzy, wyrabianie sprawności w jej stosowaniu, roz-
wijanie zdolności i zainteresowań, kształtowanie przekonań i postaw.
Proces wychowania  system czynności wychowawców i wychowanków,
umożliwiający zmianę w pożądanym kierunku, a więc kształtowanie i przekształ-
canie uczuć, przekonań, postaw, woli i charakteru oraz wszechstronne rozwijanie
osobowości.
Procesy poznawcze  procesy odpowiedzialne za wymianę informacji pomiędzy
organizmem a otoczeniem (wrażenia, spostrzeganie, pamięć, uwaga, myślenie).
Program  opis sposobu realizacji zadań ustalonych w podstawie programowej,
określonej odrębnymi przepisami lub zadań, które mogą być realizowane w ra-
mach dodatkowych zajęć, określonych odrębnymi przepisami.
54
Stymulacja rozwoju  tworzenie sytuacji zachęcających do stawiania pytań
i poszukiwania, do myślenia i działania, pobudzających zainteresowania te znane
i te głęboko ukryte.
Sytuacja edukacyjna  część procesu edukacyjnego obejmująca aktywność
wewnętrzną i zewnętrzną, ukierunkowaną na stawiany cel, czyli założone zmiany
w kształtowaniu osobowości dzieci.
Umiejętności  sprawność w posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami
przy wykonywaniu określonych zadań.
Wartość  dowolny przedmiot, idea lub instytucja, którym jednostka przypisuje
ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako koniecz-
ność ze względu na zaspokajanie jej potrzeb.
Wiedza  treści zachowane w pamięci w rezultacie gromadzenia doświadczeń
i uczenia siÄ™.
Wspomaganie rozwoju  tworzenie warunków do rozwoju i czuwanie nad
jego kierunkiem, ożywianie potencjalnych możliwości .
Zasada pracy pedagogicznej  ogólna norma postępowania pedagogicznego,
umożliwiająca realizację celów.
PODSTAWY PRAWNE:
" Ustawa z dnia 7 września 1991 r. O systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256,
poz. 2572 z póz
niejszymi zmianami)
" Ustawa z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz
o zmianie niektórych innych ustaw
" RozporzÄ…dzenie MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 6 stycznia 2009 r.
w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przed-
szkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia
(Dz. U. Nr 4, poz.18.)
" RozporzÄ…dzenie MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 23 grudnia 2008
r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształce-
nia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 4, poz.17)
55
BIBLIOGRAFIA
Dudkiewicz K. , Kamińska K. Edukacja zdrowotna, Nasza Księgarnia, Warszawa
2001.
Fürl E. Teatr w przedszkolu i Å›wietlicy, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2004.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa
1997.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności
do skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. Wspomaganie rozwoju umysłowego trzy-
latków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2000.
Hamer H. Klucz do efektywności nauczania, Wydawnictwo Veda, Warszawa
1994.
Kafel K., Lenart W. Którędy po ziemi. Jak kształcić zgodnie z ideą rozwoju zrów-
noważonego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 1995.
Kaja B. Zarys terapii dziecka, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1994.
Klim-Klimaszewska A. Pedagogika przedszkolna, PIW, Warszawa 2005.
Konwencja o prawach dziecka
Lipnicka B. Kształtowanie zdolności i talentu dziecka. Wspierająca funkcja rodzi-
ców, Wydawnictwo Barbara, Kraków 2000.
Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1969.
Maas V.F. Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycz-
nej, WSiP, Warszawa 1998.
Malko D. Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, WSiP, Warszawa
1988.
Okoń W. Słownik pedagogiczny PWN, Warszawa 1987.
Portmann R. Gry i zabawy przeciwko agresji, Wydawnictwo Jedność, Kielce
2003.
Pytlarczyk J. Diagnoza rozwoju dziecka podstawÄ… planowania procesu edukacyj-
nego w przedszkolu i w szkole, Juka, Warszawa 2007.
Rau K., Ziętkiewicz E. Jak aktywizować uczniów, Oficyna Wydawnicza G&P,
Poznań 2006.
Soida D. Zasady i techniki edukacji ekologicznej, Regionalny Ośrodek Edukacji
Ekologicznej, Kraków 1994.
Strykowski W. Strykowska J., Pielachowski J. Kompetencje nauczyciela szkoły
współczesnej , Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003.
Sybilski Z. (red.) Psychologia nie dla psychologów, Wydawnictwo Literackie Par-
nas, Inowrocław 2004.
Tillman D.Hsu D. Wchodzenie w świat, WSiP, Warszawa 1999.
TillmanD.Pilar Q.C. Wychowanie w duchu wartości, WSiP, Warszawa 1999.
56