Narodziny i początki ruchu narodowo - demokratycznego (ruchu wszechpolskiego - narodowej demokracji - endecji. Podr. s. 187 - 188, 190
1. Geneza ruchu narodowo - demokratycznego.
- środowisko młodzieży studenckiej (pokolenia, które nie doświadczyło klęski powstania styczniowego)
skupione wokół tygodnika „Głos” (wydawany od 1886 r., red. nacz. - Jan Ludwik Popławski,
program: połączenie idei pracy organicznej z dążeniem do odzyskania niepodległości, program narodowej
pracy organicznej, odcięcie się od ugodowców i pozytywistów)
- utworzenie w Genewie przez Zygmunta Miłkowskiego (emigranta - uczestnika powstania styczniowego)
Ligi Polskiej w 1887 r. (program Miłkowskiego przedstawiony w książce „Rzecz o obronie czynnej i
Skarbie Narodowym” - nawiązanie do Wielkiego Manifestu TDP, odzyskanie niepodległości w wyniku
kolejnego powstania, szerzenie oświaty wśród ludu, rozbudzanie nastrojów patriotycznych w społeczeństwie
polskim, odcięcie się od ugodowców i pozytywistów)
- wysłanie przez Z. Miłkowskiego do kraju emisariusza Zygmunta Balickiego, który nawiązał
współpracę ze środowiskiem skupionym wokół tygodnika „Głos” i utworzył tajną organizację „
„Zet” (Związek Młodzieży Polskiej)
2. Przekształcenie przez młodych „zetowców”, z Romanem Dmowskim na czele, Ligi Polskiej w Ligę
Narodową w 1893 r. (Liga Narodowa nie zerwała całkowicie kontaktów z Z. Miłkowskim w Szwajcarii,
zrezygnowała jednak jednoznacznie z irredenty - dążenia do wywołania kolejnego powstania).
3. Zorganizowanie w 1894 r. przez Ligę Narodową manifestacji patriotycznej w Warszawie, w setną
rocznicę insurekcji kościuszkowskiej - tzw. „kilińczszyzna”
4. Utworzenie przez członków Ligi Narodowej partii politycznej -
Stronnictwa Narodowo - Demokratycznego (1897 r.)
5. Działalność Towarzystwa Oświaty Narodowej (TON) od 1899 r. - działalność oświatowa wśród
chłopów zaboru rosyjskiego - w duchu narodowej pracy organicznej, budzenie wśród chłopów polskiej
świadomości narodowej, TON działała w zaborze rosyjskim nielegalnie, organizowane przez nią tajne
nauczanie obejmuje jedną trzecią mieszkańców zaboru rosyjskiego (podr. s. 188)
6. Czasopisma narodowej - demokracji na przeł. XIX i XX w.: „Przegląd Wszechpolski”, „Polak”
7. Najważniejsze publikacje liderów narodowej - demokracji w pocz. XX w. :
Z. Balicki, Egoizm narodowy wobec etyki, 1902 r. (tekst źródłowy, podr. s. 190) normy etyczne mają
wynikać z interesu narodowego (dobro narodu wartością nadrzędną)
R. Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1903 r.
R. Dmowski, Niemcy, Rosja i kwestia polska, 1908 r. (wysunął pogląd, że Polacy powinni obawiać się
germanizacji, natomiast polityka rusyfikacyjna caratu wobec Polaków okazała się nieskuteczna)
8. Program polityczny i ideologia narodowej demokracji na przeł. XIX i XX w. (oraz jej wpływ na
ukształtowanie się nowoczesnego nacjonalizmu polskiego).
- przekonanie, że naród jest jeden - pomimo istnienia trzech zaborów oraz rozwarstwienia
społecznego i majątkowego Polaków (istota „wszechpolskości”)
- budzenie i umacnianie polskiej świadomości narodowej wśród wszystkich warstw społecznych
Polaków oraz w trzech zaborach
- potępienie (początkowo) tzw. ugodowców ale także zwolenników kolejnego powstania narodowego
(czyli irredenty)
- solidaryzm społeczny i praca organiczna w obrębie polskiej wspólnoty narodowej (czyli hasło tzw.
narodowej pracy organicznej)
- nacjonalizm, postrzeganie wspólnoty narodowej jako wartości nadrzędnej, przekonanie, że normy
etyczne mają wynikać z interesu narodowego (dobro narodu wartością nadrzędną), Z. Balicki, Egoizm narodowy
- konieczność obrony polskich interesów narodowych przed żydowską i niemiecką burżuazją
- antysemityzm (przejawiający się np. w wzywaniu ludności polskiej do bojkotu sklepów żydowskich)
- antygermanizm
- niechęć do socjalizmu i masonerii
- neoslawizm i orientacja prorosyjska w przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej