Etyka Nikomachejska: tytuł i budowa dzieła: Etyka Nikomachejska nie została wydana za życia Arystotelesa. Tytuł pochodzi od Nikomacha, syna Arystotelesa, który około 300 roku p.n.e. dokonał jej podziału na 10 ksiąg, po czym ją wydał.
Etyka Nikomachejska jest dziełem niespójnym , ze względu na jej strukturę (którą nadał Nikomach). Księgi nie są podzielone według zagadnień. Albo w jednej księdze możemy dopatrywać się omówienia dwóch różnych tematów, albo wręcz przeciwnie - jeden temat, możemy odnaleźć w różnych rodzajach Książ ( jak na przykład traktat o cnotach występujący w księdze 8 i 9, ale i również w ks. 3)
Treść Etyki Nikomachejskiej, księga III
Dzielność etyczna
- narażanie się zgodnie z nakazami obowiązku i rozumu.
- celem dzielności etycznej jest to co moralnie piękne. Moralnie pięknym celem jest tym, w imię czego człowiek mężny naraża się i postępuje zgodnie z nakazami męstwa (o męstwie będzie w dalszej części pracy)
DZIAŁANIA
Wyróżniamy działania zależne i niezależne od woli ( rozpatrujemy je w kategoriach dzielności etycznej: która dotyczy doznawania namiętności i postępowania)
- Działania zależne od woli podlegają pochwale lub naganie
- Działanie niezależne od woli, czyli mimowolne, spotykają się z pobłażaniem a nawet z litością
CZYNY
Czyny niezależne od woli
- Za niezależne od woli uznawane są rzeczy, które dokonujemy pod przymusem lub nieświadomie. Pod przymusem rozumiemy to, czego przyczyna tkwi poza podmiotem działającym i podmiot lub przedmiot w ogóle się do niego nie przyczyniają. Żaden czyn dokonywany nieświadomie nie jest zależny od woli, jest wykonywany niechcący przez co nie wywołuje żalu.
- Wyróżniamy czyn będący skutkiem nieświadomości i czyn bezwiedny (np. Człowiek pijany działa bezwiednie, a nie nieświadomie) Oczywiście karana jest nieświadomość: a) nieznajomość pewnych postanowień prawnych, które powinny być znane i nie są trudne do zrozumienia b) niedbalstwo, ludzie niesprawiedliwi i nieumiarkowani
- Postępowanie niezależne od woli nie jest błędem w postanowieniu, ani nieznajomościcią ogólnych zasad, lecz nieznajomością okoliczności jednostkowych, tj. warunków, w których czynu się dokonuje (np. cel działania, kto działa, w jakim celu (np.ocalenie), jakim narzędziem działa); Określając czyny jako zależne lub niezależne od woli należy uwzględniać chwilę, w których się ich dokonuje.
Rodzaje czynów:
- czyny przymusowe - To te, których przyczyny są całkowicie niezależne od nas, są zewnętrzne. Czyny takie mają człowieka zmartwić, wywołać żal, skruchę, wstyd.
- czyny nieświadome a czyny bezwiedne - Czyn nieświadomy, to ten, który wykonujemy bez własnego przyzwolenia, nie zwracając na to uwagi (gdy nie znamy okoliczności jednostkowych) Jednak czyn bezwiedny, to ten, na który dajemy sobie przyzwolenie w pewnych okolicznościach (np. pod wpływem alkoholu robimy coś bezwiednie).
-czyny mimowolne - są niezależne od woli
- czyny dowolne - zależne od woli, tzn. mamy wybór.
- czyny mieszane - te, w których jest element przymusu, ale jednocześnie istnieje jakiś wybór; „mniejsze zło”. Mamy do wyboru dwie możliwości, z których żadna nam się nie podoba, ale czynimy to, co mniej szkodliwe. Są one jednak bardziej zbliżone do czynów zależnych, gdyż ostateczny wybór należy do samego człowieka; ostateczny wybór ma w sobie element dowolności. Oczywiście wszystko zależy od okoliczności.
- czyny bohaterskie - narażają nas na ból w imię sprawy wielkiej są uznawane za bohaterskie. Jeśli się nie poświęcimy, dostajemy naganę.
Pobłażliwe czyny w tym kontekście, to te, w których poświęcamy się dla rzeczy małych, krótkotrwałych; przemijających.
- Czyny zależne od woli - działanie jest zależne od podmiotu wykonującego. Czyn zależny od woli nie może być ani życzeniem, ani przekonaniem. Postanowienie jest zależne od woli, które jest wynikiem namysłu.
Przyjemność czerpania czynów:
Niektóre czyny nieświadome przynoszą nam poczucie szczęścia (namiastkę, etc.), a i wiele świadomych przynosi nam zgubę. Okoliczności jednostkowe, to znów ich sprawka. ;)
POSTANOWIENIE
- Postanowienie jest zależne od woli, łączy się ono z rozmyślaniem i miarą naszych możliwości
- Postanowienie to atrybut stworzeń rozumnych, czyli człowieka opanowanego, który działa pod wpływem postanowienia, a nie pożądania
- Postanowienie jest następstwem uprzedniego namysłu, rozważania i myślenia, ale dotyczy tylko tego co leży w naszej mocy i jest wykonalne, dotyczy zagadnień, umiejętności praktycznych.
- Postanowienie nie jest życzeniem. Życzenia mogą być niemożliwe do spełnienia, natomiast postanowienie może się takim wydawać, aczkolwiek musi być jednak do spełniania. Życzenie wreszcie często zależy od woli innych lub od przypadku, postanowienie zaś jest w naszych rękach. Przedmiotem życzenia jest cel ukierunkowany na dobro; środki wiodące do celu są przejawami cnót, człowiek jest przyczyną i sprawcą swych czynów
- Postanowienie nie jest także przekonaniem, gdyż jest inny podział, tzn., że przekonanie dzieli się na fałszywe lub prawdziwe, postanowienie zaś na dobre lub złe. Ponadto, mają inne podstawy - postanowienie jako cel i środki, które do niego doprowadzą; przekonanie opiera się bardziej na określeniu definicji, konturów.
- Postanowienie, to wybór pewnych rzeczy przy pominięciu innych.
Postanowienia dzielimy na:
dobre i złe; postanawiamy to, o czym wiemy, że jest dobre (za dobre nie uważamy rzeczy, których nie znamy)
- Wyznaczając cel, poszukujemy dostępnych środków do jego realizacji; człowiek jest przyczyną działania - namysł dotyczy tego, co on sam może zdziałać. Cel nie może być przedmiotem namysłu, lecz środki prowadzące do celu.
- Przedmiot postanowienia jest określony na podstawie namysłu; postanowienie to dążenie ku czemuś po uprzednim namyśle; kierunek dążeń zgodnych z namysłem
Myślenie a postanowienie
Rozmyślamy nad różnymi sprawami; celami. Jeśli cel jest możliwy do osiągnięcia przy pomocy naszych własnych możliwości i/lub pomocy innych, możemy podjąć ten cel za postanowienie.
Możemy też myśleć o rzeczach oczywistych i tak naturalnych, że stają się dla nas po pewnym czasie nawykami, lecz nie są to dla nas czynności, które obieramy sobie za cele, za postanowienia.
Mając postanowienie, nie myślimy już nad tym (najczęściej, uogólnione), czy postanowienie spełnić, czy też nie, tylko nad środkami, które nas poprowadzą do celu.
CEL, CNOTA
- cel nie może być przedmiotem namysłu. Przedmiot namysłu jest ten sam, co postanowienia, tylko że przedmiot namysłu jest już określany.
- cel jest piękny moralnie
- cel jako przedmiot życzenia: to przede wszystkim dobro lub to, co się nim wydaje
- Cel dążenia, jest w pewien sposób odpowiadający charakterowi. Nasz charakter kształtują cnoty.
- Cnoty są czymś pomiędzy skrajnościami, trwałymi dyspozycjami, leża w naszej mocy, są zależne od naszej woli.
- Cnót jest tyle, ile przysługujących człowiekowi czynności - a każda czynność ma swoją cnotę.
- Arystoteles twierdził, że cnota opiera się na wypośrodkowaniu pomiędzy namiętnościami
STRACH: boimy się czegoś, czego nie trzeba; boimy się nie tak jak trzeba; boimy się wtedy, kiedy nie trzeba itd.
ŚMIERĆ: najstraszniejsza rzecz, gdyż jest kresem wszystkiego, najbardziej mężna jest śmierć na polu chwały; ponosi się ją bowiem w największym i najszlachetniejszym niebezpieczeństwie
SAMOBÓJSTWO Wg Arystotelesa czyn moralnie zły. Nie dowodzi odwagi, męstwa, tylko tchórzostwa. Ucieczka przez tym, co nas przerasta. Brak odwagi.
MĘSTWO, ZUCHWALSTWO, TCHÓRZOSTWO
Tchórzostwo, zuchwalstwo i męstwo - objawiają się w tych samych sytuacjach, ale wykazują różne sposoby ustosunkowania się do nich: tchórz( grzeszy nadmiarem) i zuchwalec (grzeszy niedostatkiem) człowiek mężny zachowując spokój, bierze się do działania
Męstwo
- Męstwo może być utożsamiane z cywilną odwagą, pięknem moralnym, wiedzą i gniewem
- Męstwo jest wyśrodkowaniem pomiędzy bojaźliwością i odwagą; boimy się wszystkiego co jest złe, męstwo dotyczy rzeczy, których bać się jest nawet powinnością i czymś szlachetnym, nie bać się zaś — czymś haniebnym ( np. niesławy). Nie należy obawiać się ubóstwa ani choroby, ani niczego z tych rzeczy, które nie pochodzą z nikczemności, ani z własnej winy
- Mężnym jest ten kto jest nieustraszony w obliczu śmierci, ten, kto naraża się na przykrości (dlatego męstwo jest źródłem przykrości, ale i pochwał)., w obliczu nagłych niespodziewanych wypadków, grożących śmiercią; w najwyższym stopniu wypadki wojenne. - Męstwo jawi się w okolicznościach, w których możliwa jest obrona, człowiek mężny jest nieustraszony i niewzruszony w obliczu nagle zjawiającego się niebezpieczeństwa
- Mężny najpierw zachowa spokój, a później bierze się do działania.
- Męstwo wynika z odwagi np. żołnierza zawodowego, pod wpływem gniewu, wynik działania ludzi dobrej myśli, oraz męstwo płynące z nieświadomości.
- Męstwo jest źródłem piękności, dlatego musi być przedmiotem pochwał.
- Najmężniejsi wydają się być obywatele z państw, w których pozbawia się czci tchórzów - a czci się mężnych - ten przykład opisuje Homer na podstawie Diomedesa i Hektora
- Męstwo rodzi się z cnoty, z poczucia honoru, dążenia do tego co piękne, do czci, unikania zniewagi - która jest haniebna
Męstwo i umiarkowanie są cnotami nierozumnej części duszy. Przeciwieństwem jest rozwiązłość. Jest środkiem w odniesieniu do przyjemności i przykrości, ale tej cielesnej.
Zuchwalstwo Człowiek zuchwały - grzeszący nadmiarem odwagi do rzeczy strasznych Zuchwalec jest „pyszałkiem” udającym męstwo.
Tchórz - ten, kto grzeszy nadmiarem bojaźliwości - boi się tego, czego bać się nie trzeba, i w sposób niewłaściwy.
ŻĄDZE I PRZYJEMNOŚCI
- Rozpatrywane są w odniesieniu do przyjemności.
- Przyjemności dzielimy na: a) duchowe b) cielesne ( dane za pośrednictwem dotyku i smaku)
- Żądze dzielimy na:
a) wrodzone (różne rzeczy są przyjemniejsze niż pierwsze z brzegu, błądzą tu nieliczni, w kierunku przesady: picie wszystkiego co popadnie, co prowadzi do przesytu, takich ludzi nazywa się pasibrzuchami ponad potrzebę napełniają brzuch, są to przeważnie jednostki z niewolniczym usposobieniem)
b) (wspólne) nabyte (żądza jedzenia)
- pożądanie zależy od upodobań jednostki
Ludzi rozpatrujemy często w kategoriach przyjemności i żądzy:
- ludzie błądzący - to ci, którzy odnajdują przyjemności w tym czym nie należy, w stopniu wyższym niż inni ludzie oraz w sposób niewłaściwy
- ludzie nieumiarkowani - to ci, którzy z braku przyjemności doznają większej przykrości niż powinni, zatem ich przykrość jest wywołana poprzez przyjemność. Człowiek taki pożąda wszystkiego, co przyjemne. Rzeczy przyjemne są priorytetem nad innymi rzeczami. Ludzie nieumiarkowani znajdują przyjemności godne nienawiści, przesady. Przesada w odniesieniu do przyjemności jest rozwiązłością godną nagany. A to z kolei dotyczy przykrości
- ludzie umiarkowani - to Ci, dla których brak przyjemności, nie wywołuje u nich żadnych przykrości. W człowieku umiarkowanym wstręt budzi osiąganie największych przyjemności przypisanych człowiekowi rozwiązłemu. Taki człowiek pragnie umiarkowanych rzeczy przyjemnych, o ile nie są niezgodne z moralnością, pięknem i nie przekraczają środków materialnych. Człowiek umiarkowany postępuje tak, jak nakazuje mu słuszna ocena.
- ludzie mało przystępni przyjemnością - tacy chyba nie istnieją dlatego nie ma dla nich nazwy. Powód dla którego nie istnieją: w naturze ludzkiej nie ma takiej niewrażliwości. Nie może być człowiekiem ten ,kto nie odróżnia jednej potrawy od drugiej. Z reguły człowiekowi jedna potrawa smakuje, a druga nie.
ROZWIĄZŁOŚĆ A TCHÓRZOSTWO
- Rozwiązłość - w j. gr. nazywamy swawolnością dziecięcą - zauważa się tu podobne wady. Dzieci również żyją wedle nakazów żądz, pragnienie przyjemności jest u nich silniejsze. Jeśli nie jest posłuszne, żądze stłumią zdolność rozumowania, dlatego trzeba dopilnować aby dziecko żyło wedle nakazów wychowawcy - gdzie dusza powinna stosować się do nakazów rozumu, nazywamy to posłuszeństwem i dyscypliną
- Rozwiązłość jest bardziej zależna od woli, niż tchórzostwo
- Rozwiązłość kieruje się wobec przyjemności (które są godne)
- Tchórzostwo kieruje się wobec przykrości (które są unikane, psują naturę i równowagę człowieka)
- Rozwiązłość wymaga nagany bardziej niż tchórzostwo - łatwiej jest przyzwyczaić się do przyjemności, nie grozi to żadnym niebezpieczeństwem. Z kolei tchórzostwo zależy od trzech woli nie w tej samej mierze, co jego przejawy: samo jest wolne od przykrości, która zaburza równowagę człowieka, do tego stopnia, iż dopuszcza się on hańbiących czynów, wykonywanych pod przymusem
- Człowiek rozwiązły to taki, którego przejawy rozwiązłości zależą od woli (wypływającej z pożądania i pragnienia)
Dusza musi zgadzać się u człowieka umiarkowanego z rozumem: celem ich jest to, co moralnie piękne, a człowiek umiarkowany pożąda tylko tego czego trzeba, jak trzeba i wtedy kiedy trzeba - a to nakazuje rozum.
Arystoteles - Etyka Nikomachejska, Księga III- Marta M.