Program komputerowy a oprogramowanie W literaturze przedmiotu jednym z dosc czesto pojawiajacych sie bledów jest mylenie pojecie programu komputerowego (computer program) i oprogramowania (software). Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadza regulacje szczególna wlasnie w odniesieniu do programów komputerowych, uzywajac staje i konsekwentnie tego terminu i nie wspominajac nic o oprogramowaniu. Powstaje wiec w tym miejscu pytanie, czym jest program komputerowy i czym rózni sie on od oprogramowania. Ustawa, wzorem dyrektywy EWG, nie zawiera definicji programu komputerowego. Ustawodawca uznal, ze postep techniki jest tak znaczny, ze ewentualna definicja legalna mogla by zbyt szybko ulec dezaktualizacji. Niemniej warto wskazac, na potrzeby praktyki, co nalezy rozumiec pod pojeciem programu komputerowego. Slownik jezyka polskiego podaje, ze program komputerowy to: "ciag instrukcji napisanych w jezyku zrozumialym dla komputera, pozwalajacych wykonac jakas operacje, np. przetwarzanie tekstów, obrazów, wykonywanie obliczen". W tym duchu definiuje sie tez program komputerowy w doktrynie, np. A. Nowicka wskazuje, ze program komputerowy to "zestaw instrukcji (rozkazów)", przeznaczonych do uzycia bezposrednio lub posrednio w komputerze w celu osiagniecia okreslonego rezultatu". Mozna tez przytoczyc definicje proponowana przez WIPO: "program komputerowy jest zbiorem instrukcji (kod zródlowy), które po umieszczeniu na rozpoznawanym przez maszyne nosniku i automatycznym przetlumaczeniu na jezyk zrozumialy dla tej maszyny (kod wynikowy) powoduje, ze osiaga ona zdolnosc do wykonywania danej czynnosci lub tez wykonuje dana czynnosc". W prawie polskim definicja programu komputerowego pojawia sie w Polskiej Normie, gdzie stwierdza sie, ze: "program to ciag rozkazów przeznaczonych do przetwarzania". Podobnie brzmiace byly równiez propozycje zglaszane podczas prac nad wspomniana Dyrektywa Wspólnym elementem wszystkich tych definicji sa dwie cechy, które program komputerowy powinien kumulatywnie spelniac: - musi stanowic ciag rozkazów; - ciag rozkazów powinien byc mozliwy do wykonania przez komputer. Czym wobec tego jest oprogramowanie? Pojecie oprogramowania równiez pojawia sie w Polskiej Normie, gdzie rozumie sie przez nie: "zbiór programów, procedur, regul i wszelkiej dokumentacji zwiazanej z systemem przetwarzania danych". W polskiej literaturze przedmiotu brak prób stworzenia definicji oprogramowania, choc np. A. Nowicka zwraca uwage na róznice miedzy programem komputerowym a danymi, które ten program przetwarza. Warto w zwiazku z tym siegnac do umów, na podstawie których dochodzi do udostepnienia oprogramowania. Ich analiza pozwala na stwierdzenie, ze w obrocie poprzez pojecie oprogramowania rozumie sie calosc udostepnianego produktu, w sklad którego wchodza zazwyczaj (choc nie zawsze) programy komputerowe, rozmaitego rodzaju dane (rysunki, dzwieki, animacje, zdjecia, bazy danych), wszelka dokumentacja, oraz niekiedy, równiez nosnik materialny, na którym oprogramowanie zostalo utrwalone. Tak wiec poprzez pojecie oprogramowania nalezy uznac ogól programów, danych i dokumentacji, które sa wykorzystywane w komputerze w procesie przetwarzania danych, natomiast w obrocie pojecie to wystepuje w znaczeniu calego produktu informatycznego udostepnianego na podstawie umowy. Pojecie oprogramowania jako przedmiotu rejestracji w zblizony sposób rozumiane jest równiez w Regulaminie Polskiego Rejestru Oprogramowania (pkt. 2.1.-2.2.), gdzie przez oprogramowanie rozumie sie gotowy produkt "w postaci umozliwiajacej jego uruchomienie za pomoca komputera". Poza oprogramowaniem rejestr wyróznia takze, jako odrebne produkty, takie utwory jak "dokumentacja projektowa, handlowa i szkoleniowa, bazy danych, fonty [kroje czcionek - Z.O.], grafika komputerowa, utwory multimedialne, etc.". Utwory te moga, lecz nie musza byc czescia skladowa oprogramowania, natomiast brzmienie regulaminu wskazuje, ze w sklad oprogramowania powinien wchodzic program komputerowy (mowa jest o "uruchomieniu"). Brak definicji programu komputerowego moze stanowic podstawe wykladni, zgodnie z która zakresem regulacji Rozdzialu 7 "Przepisy szczególne dotyczace programów komputerowych" ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych objete zostalo by oprogramowanie jako calosc. Wykladnia taka, w zwiazku z restrykcyjna regulacja ustawy, byla by niewatpliwie korzystna dla producentów oprogramowania, zwlaszcza tych, w których produktach programy komputerowe stanowia malo znaczaca czesc, lub tez w ogóle nie sa obecne. Wydaje sie jednak, ze brak jakiegokolwiek uzasadnienia dla takiej wykladni. Jak slusznie zauwaza A. Nowicka "brak definicji programu w naszej ustawie, a zatem brak ustawowego wymogu, aby byl to zestaw 'instrukcji', nie oznacza, aby przy udzielaniu ochrony pomijac analize pod katem wyróznienia w dziele programisty tych elementów, które nie maja charakteru 'instrukcji' dla komputera". Za traktowaniem programu komputerowego jako "zestawu instrukcji" przemawia zas zarówno wykladnia jezykowa, jak i celowosciowa, bowiem wiekszosc postanowien Rozdzialu 7 ustawy moze znalezc zastosowanie wylacznie w odniesieniu do programu komputerowego (np. postanowienia regulujace dopuszczalnosc dekompilacji), a ponadto nie ma racjonalnego uzasadnienia dla róznicowania poziomu ochrony prawnej tych samych utworów jedynie z uwagi na techniczny sposób ich zapisu (zdjecie wchodzace w sklad oprogramowania nadal pozostaje wylacznie zdjeciem). Nie nalezy tez zapominac, ze regulacja Rozdzialu 7 ma charakter szczególny i jako taka nie powinna byc traktowana rozszerzajaco. Warto wspomniec, ze te sposród ustaw regulujacych ochrone programów komputerowych, które zawieraja definicje legalna programu komputerowego, ujmuja go wlasnie jako "zestaw instrukcji". Wyjatkiem jest jedynie ustawa Federacji Rosyjskiej, która pojeciem programu obejmuje nie tylko instrukcje, ale takze dane przeznaczone dla komputera, materialy projektowe, a takze przedstawienia audiowizualne generowane przez program. Zbigniew Okon, Prawo i Komputery, 1998 r. Bibliografia: Barta J., Czajkowska-Dabrowska M., Cwiakalski Z., Markiewicz R., Traple E.: Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995. Barta J., Markiewicz R.: Glówne problemy prawa komputerowego, Warszawa 1993. Bleszynski J.: Nowe prawo autorskie (próba bilansu), PiP 10.1994. Byrska M.: Wytyczne EWG w sprawie ochrony programów komputerowych a polski projekt prawa autorskiego, ZNUJ PWiOWI 1993, z. 60. Nowicka A.: Prawnoautorska i prawnopatentowa ochrona programów komputerowych, Warszawa 1995. Soltysinski S.: Ochrona prawna programów komputerowych, ZNUJ PWiOWI 1974, z.1. Waluszewski J.: Programy dla maszyn cyfrowych jako przedmiot prawa, ZNUJ PWiOWI 1975, z.5. Artukul pochodzi z juz nieistniejacego serwisu Prawo i Komputery (www.prawo.fnet.pl), autor nie odpowiada za nic i moze wyznawac juz zupelnie inne poglady.