DOKUME~4 DOC

Porozumienia międzynarodowe o ochronie prawa autorskiego Międzynarodowa ochrona praw autorskich. Prawo patentowe - jako najważniejszy element ochrony własności przemysłowej i prawo autorskie - jako system norm służących ochronie własności literackiej i artystycznej rozwijają się od przełomu XVIII i XIX wieku. Ze wzgledu na coraz zywsze kontakty miedzynarodowe, w II polowie XIX wieku pojawia sie koniecznosc nawiazania wspólpracy miedzynarodowej w tej dziedzinie. Twórczosc literacka, naukowa i artystyczna z natury swej ma charakter uniwersalny, co wyraza sie latwoscia przekraczania zarówno barier jezykowych, politycznych, jak i kulturalnych. Z tego wzgledu zabezpieczenie jej tylko normami prawa wewnetrznego jest niewystarczajace. Zakres ochrony udzielanej twórczosci autorskiej zarówno rodzimej, jak i obcej jest funkcja polityki ekonomicznej i kulturalnej danego panstwa. Cena jednak uzyskania za granica ochrony dla dziel wlasnych obywateli jest udzielenie takiej ochrony dzielom obcym danego kraju na wlasnym terytorium. Udzielenie zas ochrony dzielom obcym moze nastapic przez: - przyznanie jej na zasadzie wzajemnosci, - przyznanie jej na podstawie dwustronnych porozumien, - przyznanie jej na podstawie porozumien wielostronnych. Najstarszym zródlem ochrony w stosunkach miedzynarodowych byla wzajemnosc. Dalszym etapem byly licznie zawierane w polowie XIX wieku porozumienia dwustronne. Stwarzaly one jednak stan prawny bardzo skomplikowany, niestabilny i w wysokim stopniu zróznicowany. Usunieciu tej niedogodnosci mialy sluzyc porozumienia wielostronne. W zamysle ich twórców mialy one stopniowo prowadzic do unifikacji i uniwersalizacji ochrony wlasnosci intelektualnej. Pierwszym takim porozumieniem w dziedzinie wlasnosci intelektualnej byla konwencja paryska z 1883 roku o ochronie wlasnosci przemyslowej. Pierwsza i najwieksza konwencja dotyczaca ochrony prawnoautorskiej byla konwencja bernenska z 1886 roku o ochronie wlasnosci literackiej (naukowej) i artystycznej. Idea jej opracowania wyszla od francuskich srodowisk literackich, podtrzymana zostala zas przez organizacje wydawców. Konwencja bernenska Konwencja bernenska (nawe wziela od miejsca zawarcia) zawarta zostala 9 wrzesnia 1886 roku, weszla zas w zycie 5 grudnia 1887 roku. Wejscie w zycie konwencji nie przekreslilo dotychczasowych porozumien miedzy jej sygnatariuszami, jesli tylko nie byly one sprzeczne z jej postanowieniami. Celem zawartej konwencji bylo stworzenie podstawy do ochrony autorskiej miedzy jej sygnatariuszami, a w dalszej kolejnosci stworzenia zalazka ustawodawstwa ponadkrajowego. To ostatnie mialo byc osiagniete przez stworzenie wprost w konwencji minimum ochrony. Jednym z podstawowych zalozen konwencji jest kontynuowanie prac zmierzajacych do "rozszerzenia zakresu i poglebienia ochrony autorskiej oraz doskonalenia ksztaltu prawnego konwencji". Pierwotny tekst konwencji byl merytorycznie dosc skromny. Do pierwszej rewizji konwencji doszlo w 1896 roku w Paryzu. Kolejna zmiana nastapila w 1908 roku w Berlinie. Wypracowany tam tekst pomyslano jako nowy jednolity akt, zastepujacy poprzednie. Cena rozszerzenia ochrony konwencyjnej bylo jednak rozszerzenie systemu zastrzezen. Zasadniczym novum tekstu berlinskiego bylo uniezaleznienie ochrony konwencyjnej od wymogów formalnych. W ten sposób jedyna przeslanka ochrony autorskiej stalo sie stworzenie dziela. Wprowadzono takze bezwzgledne prawo do tlumaczenia sluzace autorowi przez caly czas ochrony majatkowej. Nastepna zmiane konwencji przeprowadzono w Bernie w 1914 roku. Chodzilo tym razem o osiagniecie celu doraznego - ograniczenia ochrony w odniesieniu do dziel pochodzacych z panstw nie nalezacych do konwencji, które nie chronily w sposób nalezyty dziel autorów z panstw nalezacych do tej konwencji. Kolejna rewizja dokonana zostala w 1928 roku w Rzymie. Po raz pierwszy w przygotowujacej ja konferencji uczestniczyla delegacja polska. Glównym osiagnieciem tekstu konwencji, zwanego pózniej tekstem rzymskim bylo ustanowienie wprost w tekscie konwencji ochrony w zakresie autorskich praw osobistych oraz przyjecie bezwzglednego prawa do nadania dziela publicznie droga radiowa. Nastepna konferencja odbyla sie dopiero po II wojnie swiatowej - w 1948 roku w Brukseli. W opracowanej tam redakcji najwazniejszym osiagnieciem bylo przyjecie jako minimum 50-letniej ochrony majatkowych praw autorskich liczac od smierci twórcy, rozbudowanie praw radiowych, wprowadzenie postanowienia dopuszczajacego wnoszenie sporów dotyczacych interpretacji i stosowania konwencji przez Miedzynarodowy Trybunal Sprawiedliwosci w Hadze. Dalsze zmiany konwencji dokonane zostaly w 1967 roku w Sztokholmie, Tekst sztokholmski byl wypadkowa trzech czynników: rozwoju techniki i jej wplywu na warunki eksploatacji twórczosci autorskiej, tendencji do uczynienia z konwencji bernenskiej aktu o zasiegu swiatowym oraz tendencji do wprowadzenia ograniczen ochrony na rzecz krajów rozwijajacych sie. Na konferencji sztokholmskiej podjeto równolegle zadanie przejrzenia calosci zasad ochrony w obrocie miedzynarodowym wlasnosci intelektualnej. W konsekwencji przedmiotem prac byla nie tylko konwencja bernenska, ale i konwencja paryska o ochronie wlasnosci przemyslowej. Rezultatem tego polaczenia bylo utworzenie Swiatowej Organizacji Wlasnosci Intelektualnej (WIPO). Nie wszystkie jednak rezultaty konwencji sztokholmskiej uznano za w pelni udane. Za nieudane uznano ostatecznie wypracowane tam ulatwienia na rzecz panstw rozwijajacych sie, co spowodowalo koniecznosc dokonania kolejnej rewizji w Paryzu w 1971 roku. Konwencja bernenska nie jest aktem jednolitym. Choc jej zasadniczy cel, jakim jest stworzenie podstawy do ochrony w stosunkach miedzy jej czlonkami oraz stworzenie zalazka ustawodawstwa ponadnarodowego przewija sie przez cala konwencje, poszczególne jej redakcje realizuja go w rózny sposób. Róznice te wynikaja przede wszystkim z tego, ze poszczególne redakcje róznie ksztaltuja tzw. minimum konwencyjne, to znaczy poziom ochrony, który z momentem inkorporacji czy transformacji danej redakcji konwencji do prawa wewnetrznego stanowi samoistna podstawe do ochrony dziel, do których stosuje sie konwencje, jezeli ustawodawstwo danego kraju w danym zakresie ochrony nie przyznaje. Postanowienia wyznaczajace minimum konwencyjne maja niekiedy bardzo zlozona postac konstrukcyjna. Do konwencji bernenskiej przystapily praktycznie wszystkie panstwa europejskie. Konwencja genewska (powszechna) Generalnie mozna wyróznic dwa systemy powstawania prawa autorskiego: - system, gdzie samo stworzenie dziela powoduje przyznanie mu ochrony prawnoautorskiej (kontynentalne systemy prawne), - system rejestracji, gdzie oprócz stworzenia dziela niezbedna jest jego rejestracja w odpowiednim urzedzie (systemy prawne panstw anglosaskich). Prawo panstw anglosaskich wymaga dla powstania prawa autorskiego rejestracji utworu w odpowiednim urzedzie (Copyright Office). Ochrona prawnoautorska rozpoczyna sie od zlozenia egzemplarza utworu w Copyright Office i rejestracji zgloszenia. Zgodnie z amerykanska ustawa z 1909 roku kazdy utwór, który mialby uzyskac prawnoautorska ochrone w USA, niezaleznie od kraju, z którego pochodzil, musial zostac zarejestrowany tak jak utwór amerykanski w Copyright Office przy Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie. Istnienie tych dwóch róznych koncepcji ochrony autorskiej zrodzilo potrzebe opracowania konwencji laczacej te koncepcje, czy raczej stwarzajacej podstawe do ochrony praw autorskich ponad dzielacymi je róznicami. Realizacje tego zadania podjelo UNESCO. Prace trwaly od 1949 roku i zostaly zakonczone uchwaleniem w 1952 roku w Genewie konwencji nazywanej powszechna lub genewska. Zostala ona pomyslana jako akt mozliwy do przyjecia nie tylko przez panstwa kontynentalne, ale i nalezace do grupy anglo-amerykanskiej oraz przez panstwa rozwijajace sie. Przed twórcami konwencji genewskiej stanela ponadto koniecznosc uregulowania wzajemnego stosunku tej konwencji do konwencji bernenskiej, bowiem jasnym jest, ze powszechnosc konwencji genewskiej musiala byc osiagnieta kosztem znacznego ograniczenia minimum konwencyjnego. Dlatego tez zasada konwencji genewskiej jest przyjecie pierwszenstwa konwencji bernenskiej. Polega to na tym, ze: - w stosunkach miedzy panstwami uczestniczacymi jednoczesnie w konwencji powszechnej i w konwencji bernenskiej obowiazywac ma jedynie konwencja bernenska, - na konwencje powszechna nie moga sie powolywac panstwa, które po 1 stycznia 1951 roku porzucily konwencje bernenska, z ograniczeniem tej zasady wobec krajów rozwijajacych sie. Konwencja powszechna ma dwie redakcje: pierwotna, opracowana w Genewie w 1952 roku, i paryska z 1971 roku. Glówna zmiana wprowadzona w 1971 roku bylo wprowadzenie ulatwien dla krajów rozwijajacych sie. Ponadto zobowiazano uczestników nowej redakcji do przyznania ochrony w zakresie podstawowych praw autorskich do dziela. Z ochrony konwencyjnej korzystaja dziela obywateli panstw w niej uczestniczacych badz opublikowane po raz pierwszy na terytorium jednego z tych panstw, niezaleznie od obywatelstwa autora. Kwestia, która wymagala uregulowana w konwencji bylo stworzenie pomostu ponad wymogami formalnymi, od dopelnienia których szereg ustawodawstw (glównie anglosaskie) uzaleznialo i uzaleznia ochrone autorska. Zgodnie z konwencja dla uzyskania prawnoautorskiej ochrony utworów pochodzacych z krajów, które przystapily do konwencji w krajach systemu copyright wystarczylo opatrzenie egzemplarza utworu odpowiednia nota copyrightowa ((c) plus nazwisko lub nazwa uprawnionego oraz rok pierwszej publikacji - na przyklad "(c) Copyright by Jan Kowalski, 1969"). Cecha charakterystyczna konwencji powszechnej jest brak w niej ochrony autorskich dóbr osobistych. Jest to podyktowane tym, ze w wielu panstwach nie jest znana taka ochrona, a przynajmniej nie w kontynentalnym ksztalcie. Jest to cena uniwersalizmu konwencji. TRIPS Rozpoczecie dzialalnosci WTO 1 stycznia 1995 roku jest rezultatem podpisanego 15 kwietnia 1994 roku Porozumienia Ustanawiajacego WTO. Zalacznikiem (1C) do Porozumienia Ustanawiajacego WTO jest TRIPS (Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Wlasnosci Intelektualnej) i z chwila ratyfikacji przez dany kraj Porozumienia powstaja dla tego kraju obowiazki wynikajace z TRIPS. Powolanie do zycia Porozumienia TRIPS sprowokowane zostalo miedzy innymi mala efektywnoscia negocjacji prowadzonych w sprawie rewizji i dostosowywania do nowych potrzeb konwencji administrowanych przez Swiatowa Organizacje Wlasnosci Intelektualnej (WIPO). Chodzi tu w pierwszym rzedzie o: - konwencje bernenska o ochronie dziel literackich i artystycznych, - konwencje paryska o ochronie wlasnosci przemyslowej, - konwencje rzymska o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz stacji radiowo-telewizyjnych. Za utworzeniem poza WIPO nowej, kompleksowej konwencji w sprawie ochrony wlasnosci intelektualnej, przemawialy slabosci WIPO wyrazajace sie: - brakiem odpowiednich procedur dla rozstrzygania sporów i ustalania wiazacej interpretacji postanowien konwencji, - nieefektywnym systemem rewizji konwencji, - niezapewnieniem miedzynarodowej ochrony programów komputerowych i baz danych, - niedostatecznym systemem dochodzenia roszczen z tytulu naruszenia praw wlasnosci intelektualnej. TRIPS jest tez instrumentem niwelowania róznic miedzy anglosaskim systemem copyright a systemem kontynentalnym. Miedzy innymi z porozumienia TRIPS wynika dla krajów anglosaskich obowiazek likwidacji wymogów formalnych zwiazanych z przyznaniem ochrony prawnoautorskiej wobec cudzoziemców pochodzacych z panstw, które przystapily do porozumienia. Nie jest wiec obecnie, dla uzyskania ochrony prawnoautorskiej w krajach systemu copyright, potrzebna nawet nota copyrightowa, ma ona jednak nadal pewne znaczenie - informuje bowiem o dacie pierwszej publikacji, a co za tym idzie - o czasie trwania autorskich praw majatkowych. Znaczenie TRIPS trudno jest przeceniac. Przede wszystkim porozumienie to ma charakter powszechny, co wynika z zasiegu dzialania WTO. Poza tym, TRIPS jest pierwsza w istocie miedzynarodowa konwencja, której regulacja obejmuje wszystkie sfery wlasnosci intelektualnej, a wiec prawa autorskie wraz z prawami pokrewnymi, patenty, prawa do wzorów przemyslowych, znaków towarowych, topografii ukladów scalonych oraz ochrone poufnego know-how. Dla kazdej z tych kategorii TRIPS przewiduje pewien minimalny poziom ochrony, który powinien zostac zapewniony w kazdym kraju czlonkowskim WTO. Równoczesnie uregulowanie TRIPS przesadza o tym, ze wszystkie krajem które przystapily do tego porozumienia, staja sie zwiazane ostatnimi tekstami dwóch podstawowych w sferze ochrony wlasnosci intelektualnej konwencji:; konwencji bernenskiej o ochronie dziel literackich i artystycznych, w brzmieniu nadanym przez AKT Paryski z 1971 roku oraz konwencji paryskiej o ochronie wlasnosci przemyslowej, w brzmieniu ustalonym tekstem sztokholmskim z 1967 roku. Podstawowa data wejscia w zycie porozumienia TRIPS zostala ustalona na 01.01.1996 r., jednak dla niektórych panstw, w tym dla krajów bedacych na etapie transformacji ustrojowej, przewidziano mozliwosc opóznienia wprowadzenia czesci regulacji do 01.01.2000 r. Polska z mozliwosci tej ostatecznie skorzystala, stad tez w chwili obecnej obowiazuja jedynie art. 3,4 i 5 TRIPS. Wejscie do polskiego porzadku prawnego calosci porozumienia TRIPS moze miec istotne konsekwencje w zakresie tzw. "abolicji komputerowej" uregulowanej w art. 124 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. Zgodnie z tym przepisem "posiadacz programu komputerowego stworzonego przed dniem wejscia w zycie nienniejszej ustawy i chronionego wedlug ust. 1 nie moze byc pociagniety do odpowiedzialnosci za naruszenie prawa autorskiego dokonane przed tym dniem. Po wejsciu w zycie ninniejszej ustawy dalsze uzytkowanie programu w dotychczasowym zakresie przez osobe, która byla w posiadaniu takiego programu, jest dozwolone bez odrebnej zgody i wynagrodzenia, z zachowaniem wymogów przepisów art 75. Dalej idace korzystanie z takich programów, w tym ich kopiowanie i rozpowszechnianie, jest zabronione". Problemem jest to, ze TRIPS nie przewiduje zadnych wyjatków w ustanawianej ochronie programów komputerowych. Oznacza to w efekcie, ze mozliwe jest kwestionowanie obowiazywania art. 124 ust. 3 po 01.01.2001 r. Zagadnienie to jest jednak ciagle bardzo dyskusyjne. Zbigniew Okon, Prawo i Komputery, 1998 r. Bibliografia: Barta J., Czajkowska-Dabrowska M., Cwiakalski Z., Markiewicz R., Traple E.: Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995. Barta J., Markiewicz R.: Prawo autorskie w Swiatowej Organizacji Handlu, Kraków 1996. Bleszynski J.: Prawo autorskie, Warszawa 1988. Artukul pochodzi z juz nieistniejacego serwisu Prawo i Komputery (www.prawo.fnet.pl), autor nie odpowiada za nic i moze wyznawac juz zupelnie inne poglady.