UMIEJĘTNOŚCI TECHNICZNE DIAGNOSTY
KONCEPTUALIZACJA PRZYPADKU
Konceptualizacja przypadku odgrywa kluczową rolę w procesie diagnostycznym, a zarazem jest najbardziej podatna na błędny wnioskowania statystycznego
Konceptualizacja = opracowanie, sformułowanie przypadku
Współcześnie mówi się o konceptualizacji przypadku w odniesieniu nie tylko do klinicznych, ale także innych problemów, w których rozwiązaniu klienci poszukują pomocy psychologa.
Konceptualizacja - robocza hipoteza lub model roboczy, stworzony przez klinicystę w celu wyjaśnienia mechanizmów psychologicznych leżących u podstaw objawów i trudności pacjenta
Konceptualizację przypadku można zrozumieć dwojako:
Jako proces - intencjonalna aktywność psychologa, ukierunkowana na to, by zrozumieć przypadek danego pacjenta - jego różne aspekty i ukierunkowania oraz mechanizmy psychologiczne odpowiedzialne za obecny stan rzeczy
Proces ten wymaga przetwarzania szerokiego zakresu danych, formułowania sądów, generowania hipotez i podejmowania decyzji
Jako efekt tego procesu - robocza hipoteza czy model roboczy
Konceptualizację przypadku uważa się za jedno z głównych zadań diagnosty. Zadanie te jest trudne, bo wymaga umiejętności łączenia teorii z praktyką. Dokonuje się jest bowiem na gruncie określonej teorii psychologicznej.
Każda konceptualizacja przypadku polega na ustaleniu przypuszczalnych związków pomiędzy rożnymi zaobserwowanymi faktami i na sformułowaniu hipotez dotyczących ich powstania i utrzymania się.
Podstawowe elementy konceptualizacji przypadku
Podstawowe dane obserwacyjne co do statusu rodzinnego i zawodowego, historii korzystania z pomocy psychologicznej, aktualnego funkcjonowania i obrazu siebie
Zgłaszane przez klienta trudności i obawy
Treść wywiadów
Styl mówienia, zachowania niewerbalne
Przypuszczalne przeżycia emocjonalne klienta podczas sesji; przeżycia psychologa w kontakcie z klientem
Interakcja klient-psycholog
Wyniki badań psychologicznych oraz dodatkowe dokumenty
Diagnozo nozologiczna
Wnioskowanie: zestawienie hipotez cząstkowych i skonstruowanie modelu roboczego, zawierającego definicję problemów klienta oraz wyjaśniającego, w jaki sposób mechanizmy psychologiczne przypuszczalnie doprowadziły do powstania i utrzymania się tych problemów
Określenie celów postępiania
Planowanie interwencji - wybór strategii i technik oddziaływań, odpowiednich do celów postępowania i istoty problemy
Planowanie oceny wyników postępowania - ustanowienie kryteriów oceny efektów
Nomotetyczny model postępowania diagnostycznego
- dokonanie konceptualizacji na zakończenie wszystkich badań, które należy przeprowadzać za pomocą standardowej, z góry zaplanowanej baterii testów i innych narzędzi diagnostycznych. Takie rozwiązanie przyjmuje się w podejściach, które oferują zaawansowaną ilościową analizę zebranych danych
Idiograficzny model postępowania diagnostycznego
- dokonywanie konceptualizacji na samym początku interakcji z klientem, zaraz po wstępnym wywiadzie. Przy takim porządku proces diagnostyczny najlepiej spełnia kryteria postępowania naukowego, którego sednem jest stawienie i weryfikowanie hipotez. Budując model roboczy problemu już po wstępnej rozmowie możemy na kolejnych spotkaniach testować wynikające z tego modelu hipotezy szczegółowe i pod wpływem ich wyników udoskonalać model.
Przy takim podejściu zestaw konkretnych narzędzi stosowany wobec osoby badanej jest zindywidualizowany. Decyzja o dobraniu narzędzia wynika bowiem z potrzeby weryfikacji pewnej hipotezy, dotyczącej tylko tej jednej osoby.
Metody weryfikacji idiograficznych hipotez: Eksperyment kliniczny
Diagności nie są wolni od tendencji konfirmacyjnej, polegającej na poszukiwaniu informacji potwierdzających pierwotna hipotezę , przy jednoczesnym ignorowaniu informacji sprzecznych.
Posługują się także heurystyką dostępności, traktują iluzoryczne korelacje jako rzeczywiste, są podatni w swych osądach na efekty pierwszeństwa, świeżości i zakotwiczenia, dotyczące porządku prezentacji danych diagnostycznych.
We wnioskowanie zaangażowane są także procesy kategoryzacji.
+ wpływ kulturowych stereotypów rasy, płci i klasy społecznej.
Opracowanie raportu
Raport z przeprowadzonej diagnozy psychologicznej jest produktem finalnym całego postępowania.
W raporcie diagnosta komunikuje wyniki swojej pracy toteż nierzadko pisanie raportu jest momentem ostatecznego namysłu nad znaczeniem wyników badania, a niekiedy nawet podejmowania kluczowych decyzji.
Ważne jest każde słowo - ich treść i forma mogą mieć wpływ na los badanego człowieka przez wiele następnych lat. Między innymi dlatego wiele autorów powraca do humanistycznej idei przygotowania raportu w współpracy z klientem, dając mu możliwość akceptowania, odrzucania lub modyfikowania zaleceń dotyczących planowanych oddziaływań psychologicznych.
\
Długość raportu- trzy rodzaje:
Krótki (1-3 stron) - ujmuje jedynie najważniejsze zagadnienia w syntetyczny sposób, zawiera jednak wnioski i rekomendacje psychologa
Standardowy (2-10 stron) - długość zależy od zakresy wykonanych badań i liczby problemów diagnostycznych; raport standardowy zawiera podstawowe informacje, wyniki badań i testów oraz ich podsumowanie, obejmujące wskazanie wyników najbardziej istotnych z punktu widzenia problemu; raport kończą wnioski i rekomendacje
Obszerny (nawet do 50 stron) - zawiera te same podstawowe elementy, co raport standardowy + wszystkie inne informacje, które diagnosta uznał za istotne dla problemu, bez daleko idącej redakcji testu czy cenzury; dane z badań przytaczane są ekstensywne z cytowaniem wypowiedzi osoby badanej lub wyników testowych
Adresaci raportu
Psychologowie i psychiatrzy - ten typ odbiorcy jest obeznany z podstawową terminologią i pojęciami, a więc w raporcie mogą być one zamieszczane bez dodatkowych wyjaśnień, podobnie jak nazwy i wyniki surowe zastosowanych testów oraz innych technik diagnostycznych
Profesjonaliści z innych dziedzin - w takim raporcie nie należy używać specjalistycznego żargonu ani też zamieszczać surowych wyników badań; wnioski z badań, rekomendacje praktyczne oczywiście powinny się znaleźć w raporcie, jednak sformułowane w sposób zrozumiały dla odbiorców
Nieprofesjonalistów - taki raport trzeba pisać szczególnie starannie, dbając o to by informacje były właściwie zrozumiane. Trzeba więc aktywnie zapobiegać ewentualnym nieporozumieniom i niewłaściwemu wykorzystaniu raportu lub jego części
Struktura raportu
Zwięzła informacja o celu wykonywania diagnozy psychologicznej (główny problem diagnostyczny), okoliczności badania oraz zastosowanych narzędziach
Informacje ogólnych o osobie badanej (socjodemograficzne, aktualna sytuacja życiowa, fakty biograficzne, dane z obserwacji zachowania)
Wyniki badań - prezentacja i interpretacja danych z wywiadu, testów i innych technik diagnostycznych
Wnioski i zalecenia - podsumowanie i dyskusja wyników, prognozy, rekomendacji praktycznych, w tym dotyczących pomocy psychologicznej, z uwzględnieniem potrzeb bezpośrednich i celów długoterminowych
Psychologia pozytywna - struktura raportu:
Silne strony klienta
Zasoby w środowisku klienta
Słabe strony klienta
Ograniczenie tkwiące w środowisku klienta
Udzielanie informacji zwrotnych
Terapeuci zgodnie donoszą o dobroczynnych skutkach dzielenia się z klientem wynikami badań: podniesienie samooceny, zmniejszenie poczucia izolacji, wzrost nadziei, osłabienie symptomów, większa samoświadomość i rozumienie sienie oraz zwiększona motywacja do korzystania z pomocy psychologicznej i bardziej aktywne w niej uczestnictwo.
Udzielanie informacji zwrotnych jest bardzo istotnym zwieńczeniem badania i wiąże się z dużą odpowiedzialnością. Sensem udzielania takich informacji jest bowiem dostarczenie klientowi racjonalnych przesłanej do podjęcia istotnych decyzji bądź poradzenia sobie z problemem. Niekiedy podanie tych info może jedynie pomóc w przystosowaniu się do sytuacji, na którą klient nie ma wpływu.
Spotkanie z klientem dla omówienia wyników spełnia dwa dodatkowe cele.
Klient ma sposobność wyjaśnić wszelkie swoje wątpliwości i uzyskać odpowiedź na pytania
Psycholog odpowiadając na te pytania może się przekonać w jakim stopniu klient czuje się usatysfakcjonowany postępowaniem i wynikami, czy zamierza realizować zalecenia
Efekt Barnuma - efekt horoskopowy - efekt Forera - jest błędem poznawczym, polegającym na odczytywaniu niejednoznacznego opisu własnej osoby jako trafnego i znaczącego, mimo że w rzeczywistości opis ten wygenerowano celowo jako niejednoznaczny, nie uwzględniając jakichkolwiek specyficznych informacji o danej osobie.
Osoba ulegająca temu efektowi wierzy jednak, ze opis jej właśnie dotyczy, ponieważ wcześniej przekazała jego twórcy pewne dane na swój temat i sądzi, ze stały się one podstawą tego opisu.
Podstawowe kroki w udzielaniu informacji zwrotnych o wynikach diagnozy
Przypomnienie zasadniczego celu diagnozy, określenie go z punktu widzenia celu lub problemu klienta
Przegląd zastosowanych technik diagnostycznych, wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości klienta co do ich konstrukcji i sensu ich stosowania - w języku zrozumiałym dla laika, bez specjalistycznych określeń
Wyjaśnienie znaczenia wyników badań, upewnienie się, ze klient dobrze zrozumiał. Nierzadko pojawia się konieczność wyjaśnienia w przystępny sposób pewnych idei teorii pomiaru psychologicznego.
Omówienie znaczenia wyników diagnozy z punktu widzenia życia codziennego oraz celu lub problemy, który sprowadził klienta do diagnosty
Przedstawienie i uzasadnienie zaleceń praktycznych, wszechstronne przedyskutowanie ich z klientem, niekiedy także wspólne dokonanie pewnych modyfikacji zaleceń