JULIUSZ SŁOWACKI

„FANTAZY” - wstęp Mieczysław Inglot (BN)

1. U ŹRÓDEŁ FANTAZEGO

• Niepublikowany za życia Juliusza

• Powstaje w Paryżu 1844-45 okres protestów wobec układów stosunków społecznych; antyhumanistyczne oblicze gospodarki; człowiek czuje się wyobcowany; ekonomia wskazuje jeden wzór postępowania, a moralność drugi; człowiek bogaty = człowiek mądry

• Bunt myślicieli wobec dążenia do $ kosztem moralności, dwie postawy:

1. Materialistyczna Marks nieuchronne osamotnienie człowieka; zależność od pieniądza zostanie przez rewolucję komunistyczną przekształcone w kontrolowane panowanie nad siłami (czyli kasiorą)

2. Idealistyczna np. Juliusz nie nieuchronne osamotnienie, a jego przezwyciężenie widzieli w moralnym przekształcaniu człowieka

• Dramaty historiozoficzne Julka: Ksiądz Marek, Agezylausz, Zawisza Czarny, Samuel Zborowski

• Poemat filozoficzny: Genezis z ducha

• Słowacki miał własną wizję rozwoju historycznego i roli człowieka

• Bohater natury i kultury - „duch - wieczny rewolucjonista” - działanie przez wybitne jednostki

• Bohaterowie jego dzieł filozoficznych - wizjonerzy (przenikanie sensu) i reformatorzy (odtwarzanie warunków historycznych i sprzeciw wobec układów społecznych ustroju)

• Idealistyczne interpretowanie sprzeczności między człowiekiem, a światem duch wyprzedza materie stąd określony rodzaj tragicznego bohatera

• Bohater tragiczny: zdecydowany, zdolny do poświęcenia; dawał nadzieję dla współczesnych (którzy byli dobici ogólnie wszystkim) zgodnie z genezyjską wykładnią ogólnego porządku dziejów

• Na protest Słowackiego wobec panujących stosunków społecznych miała oczywiście wpływ sytuacja Polski i sytuacja poety - emigranta; wkurzała go obojętność niektórych warstw społecznych na tragiczną sytuację Polski i Polaków

1. NAD TEKSTEM FANTAZEGO

1. Dramat i jego bohaterowie

OGÓLNA PROBLEMATYKA UTWORU

• Fantazy - dramat moralno obyczajowy; konfrontacja ideału z rzeczywistością

• Moralny rozłam społeczeństwa polskiego; jego przyczyna: niszcząca siła pieniądza

• Bunt przeciw mocy „wojsk dukatowych”

• Romantyka interesuje $, jako siła pustosząca wnętrze dusz ludzkich, niszcząca szlachetne stosunki między ludźmi

• Julek skupił się na:

1. Krytyce obyczaju i postępowania szlachty, jako niezdolnej moralnie do sprostania czasom (majątkowej ruinie) Respektowie

2. Krytyka postawy ideowej szlachty i aspołecznych aspektów romantyzmu Fantazy, Idalia

3. Próba stworzenia pozytywnych bohaterów z byłych rewolucjonistów Major, Jan

• Klasowe uwarunkowanie postaw moralnych nowe u Julka!!!!!!

POSTACIE

1. RESPEKTOWIE bogata ziemiańska rodzina; dla uniknięcia ruiny majątkowej chcą poświęcić córkę Dianę, która poślubić ma niekochanego przez siebie, ale nieprzyzwoicie bogatego Fantazego

2. FANTAZY inna niż Respektowie część arystokracji; pozbawiony problemów finansowych (tacy zazwyczaj przebywali za granica); uważał się za wolnego wobec zobowiązań względem narodu i społeczeństwa; kwestionuje sens idei i uczuć; pozuje na jednostkę tragiczną, bajronistę; pozorna postawa romantyczna (chce kupić żonę!!!); posiadanie pięknej niewolnicy ma być źródłem nowych wrażeń (szlag!), bo jego życie pozbawione jest już sensu; brak wiary w ideały „jak szkodzą/ Uczuciom … myśli nadto rozwinięte!”

POZYTYWNI:

3. MAJOR I JAN byli rewolucjoniści; łączy ich idea i los; Major ur. Na Kaukazie, porawny i wychodzwnu w rosyjskiej szkole wojskowej; zesłany na Sybir; brał udział w spisku dekabrystów (powstanie anycarskie); upadek powstania listopadowego wskrzesił w nim gasnące ideały, poczuła się moralnym dłużnikiem zesłańca Jana; Jan oficer wojsk powstańczych; wzięty do niewoli; na Syberii wcielono przymusowo do armii carskiej

4. IDALIA postać złożona; bohaterka przeszłości zdradzonej przez Fantazego; wg Julka podatna na moralne odrodzenie (bo cierpi po uczuciu do Fantazego); chce odzyskać uczucie przez reżyserowanie intryg, za co zostanie ukarana

5. DIANA chce poświęcić się dla rodziców, za cenę własnego szczęścia zapewnić im dobrobyt; wierna sobie, a nie regułom gry (w sensie podjętych decyzji)

• Respektowie, Rzecznicy i Fantazy - świat konwencjonalnych zachowań; inscenizują swoje zachowanie, jak aktorzy; moralna dwuznaczność ludzi „wielkiego świata” (I scena I aktu - wystrój domu, by ukryć majątkową ruinę; swoją drogą wystrój klasycystyczny, czyli wg romantyka niemodny i nienaturalny); Fantazy widzi sztuczność i bierze udział w grze, by poznać prawdziwe oblicze przyszłej żony i jej rodziny (za pomocą Rzecznickiego); scena z Idalią, która słucha jak o niej gadają; scena 4 I aktu - Respektowa w roli reżyserki, rozmawia z Kajetanem o pomiataniu gości przez „żywe obrazy”

PRZESZŁOŚĆ JAKO TŁO DRAMATYCZNEGO KONFLIKTU

• Respektowie 10 lat wstecz - podczas powstania listopadowego zostają zesłani na Sybir, a tam poznają Majora i Jana; Jan i Diana zaręczają się; dzięki Majorowi udaje im się przetrwać zsyłkę; potem wracają do Polski i zapominają o wszystkim;

• Fantazy - porzucił we Włoszech Idalię (cham), sąsiadkę Respektów;

• Konflikt w dramacie wynika z dwóch postaw: między uczuciem, miłością (Diana, Idalia, Jan, Major) i salonową konwencją (cała reszta)

1. Tworzywo dramatyczne

JĘZYK

• Skontrastowany Jan, Major (słownictwo proste, żołnierskie, rusycyzmy); Fantazy język romantycznego poety; Respektowa nawiązania do lektur sentymentalnych

• Język poddany artystycznej obróbce - 11 zgłoskowiec, abab czasem aabb, masa porównań

• Romantyczny liryzm niezależny od psychiki postaci

• Specyficzny język salonowy - niedopowiedzenia, aluzje (literackie - Jan „rycerz Ariosta”; mitologiczne)

• Aluzja literacka - postacie: Diana, Stella, Idalia - określona moda

• Bezpretensjonalne imiona rewolucjonistów - Jan i Major

• Aluzja pełni rolę maski słownej, podkreśla fałsz postaci

DŹWIĘK

Bardzo ważny; barwy głosu, muzyka, wystrzał

RUCH SCENICZNY

• Dynamika wprowadzona przez częste zmienianie się postaci na scenie

• Akt I - same nieoczekiwane przyjazdy

• Liczne zderzenia postaci poza sceną o czym informują bohaterowie (np. zabicie tego psiaka)

GEST SCENICZNY

1. Wyrazy twarzy postaci gł. Diana bo mało mówi

2. Gniew, rozpacz, napięcie rozmowa Idalia vs Respektowa

MIEJSCE I CZAS AKCJI

• Podole 1841

• 4 akty - przedpokój, salon, ogród Respektów, salon Idalii

• 5 akt - cmentarz i ugór (podwójny plan)

• Kontrasty: przygody Fantazego we Włoszech i opowieści o Sybirze Jana; teraźniejszość (Kajetan o ruinie majątkowej) i przyszłość (Respektowa i jej posrane wizje żywych obrazów)

• Fantazy przez estetyczne chwyty zaciera swoją przeszłość

1. PODSTAWOWE KATEGORIE ESTETYCZNE

TRAGIZM UTWORU

• Konflikt tragiczny zderzenie się dwóch światów: świata wartości pozornych i autentycznych

• Kulminacyjny punkt zdarzeń to $, a konkretnie pół miliona

• Fantazy myśli, że dostanie za żonę „głupią gęś”, ale omylił się biedak - „Duchowi memu dała w pysk i poszła” - zderzenie 2 światów

• Kolejne zderzenie - Jan vs Idalia - proponuje mu pół miliona żeby wykupił Dianę, ale on nie może się zgodzić, bo to jak jałmużna, poza tym hańba dla panny, że ją ktoś kupuje

• Major prawie do końca przekonany o bogactwie Respektów dowiaduje się o intrygach Idalii karze ją aresztować lub porwać hańba, potem to śmierć albo ślub (jakiż wybór!!!) Respektowie niby wkurzeni, ale naprawdę cieszą się z hańby Idalii, mówią Fantazemu pogoń za porwaną porwaną okazje się żona Rzecznickiego w stroju hrabiny

PRZEPLATANIE SIĘ ELEMENTU KOMICZNEGO Z TRAGIZMEM

1. Przebieranki chwyt komediowy iluzja komiczna

2. W Fantazym przebieranki to aluzja do chwytu, a więc stylizacja o funkcji parodystycznej

3. Demistyfikacja pod znakiem ironii romantycznej

4. Po wyjaśnieniu sprawy porwania komedia współczucia względem Idalii Fantazy urażony, wyzywa Majora na pojedynek grają w karty o życie Fantazy przegrywa i o północy mam popełnić samobójstwo, tylko śmierć Majora może go uwolnić od zobowiązania

5. W cmentarnej kaplicy Fantazy pragnie zażyć z Idalią truciznę (aluzja do R&J), wszystko romantycznie przygotowuje Idalia mówi mu prawdę o porwaniu i czar pryska

6. Major ginie jako ofiara konwenansów śmierć umożliwia mu danie połowy miliona Janowi, ściera z $ dwuznaczne piętno tragiczne zwycięstwo nad $ moralne odrodzenie Fantazego „przez tę śmierć, tak krwawą i ciemną,/ Jestem człowiekiem ochrzczon”

4. FANTAZY W TEATRZE

• Niezbyt popularny

• Premiera: pod tytułem Niepoprawni, 5 maja 1867

• Przedstawienia młodopolskie - Helena Modrzejewska, Aleksander Zelwerowicz

• Po wojnie reż. I gra Juliusz Ostrewa, w 1929 z Solską i Ludwikiem Solskim

• 1945 - łódzki Teatr Wojska Polskiego

• 1955 z Gustawem Holoubkiem, w 1971 reż. On teatr TV

• Kraków - Konrad Swinarski 1968

• Wrocław - Krystian Skuszanka 1969

---