Szlachta zmieniała się i w Panu Tadeuszu jest pokazana jej metamorfoza. Dla Mickiewicza ważniejsza przy portretowaniu zbiorowości jest pozytywna strona natury tych szlachciców, czyli ich żywość, odwaga, szybkość w podejmowaniu decyzji i zdolność do czynu. Cechy te przyćmiewają takie przywary, jak: kłótliwość, płytkość intelektualną, stawianie siły i wiary we własne możliwości nad rozsądkiem i trzeźwą oceną sytuacji. A Metamorfoza Jacka ma symbolizować metamorfozę całej szlachty, która odrzuciwszy dumę i pychę, powinna działać razem dla dobra kraju.
Hrabia na początku utworu jawi się nam jako romantyk, uduchowiony artysta. . na tle szlacheckiej gromady jawi się jako dziwak i ekscentryk. We wszystkim widzi wzniosłe cele, którym musi sprostać jako bohater. Chodzi ze szkicownikiem, uwieczniając to, co wzbudza jego zachwyt. Początkowo pragnie odzyskać zamek Horeszków, który nęci go swoją wzniosłością i legendą, lecz po jakimś czasie, znudzony procesami, zamierza pójść na ugodę z Sędzią.
Po najeździe na Soplicowo postanawia uciec za Niemen, by, podobnie jak Tadeusz, zostać żołnierzem i bohaterem. Nie musi tego robić, ponieważ jest wystarczająco zamożny, by wykupić się od więzienia. podejmuje się walki w obronie ojczyzny. On, który tyle lat spędził za granicą. Teraz zostaje pułkownikiem i świetnie sobie radzi jako żołnierz. Po metamorfozie pokazał swoją odwagę i męskość gdy został żołnierzem. Powraca do Soplicowa jako pułkownik jazdy. Już w pierwszej walce dowiódł swej odwagi. Kiedy Telimena chce porzucić dla niego Rejenta, unosi się dumą i ostatecznie zwraca się ku córce Podkomorzego Jak przystało na typ romantyka kocha się ciągle i nie zawsze stale: kolejno fascynują go Zosia, Telimena, a w końcu Podkomorzanka.
Następnym przykładem może być Jacek Soplica przechodzi on metamorfozę, z warchoła szlacheckiego przemienia się w gorącego patriotę. W czasach gdy kochał się w Ewie. Reprezentował typowe zachowanie szlachcica. Był kłótliwy, prowadził hulaszczy i awanturniczy tryb życia, maił skłonność do pijatyk.
Po metamorfozie skryty pod habitem zakonnika walczy o wyzwolenie polski spod okupacji. Był emisariuszem, później pragnął zorganizować powstanie przeciwko moskalom. Jako ksiądz Robak zmienia się z warchoła w szarego, cichego i skromnego, anonimowego bojownika o wolność, symbolizując duchowe odrodzenie całego narodu Podobnie jak inni bohaterzy romantyczni, ksiądz Robak jest człowiekiem samotnym, tajemniczym, działającym w ukryciu w stroju zakonnym.
W mniejszym stopniu metamorfozę przeszli Wojski i Gerwazy .
wyróżniającą się postacią jest Wojski. W miarę rozrastania się poematu urasta też rola Wojskiego. Początkowo zajmuje on zaszczytne miejsce zastępcy gospodarza, ale nie jest bardzo widoczny. Ostatecznie został Marszalkiem dworu. W ostatniej księdze przed ślubem Zosi i Tadeusza usadza wszystkich gości za stołem każdemu z osobna wskazując miejsce. Nikt mu się nie sprzeciwia.
W tych postaciach jest ukazana metamorfoza jaką przeszła cała szlachta i jak każdy z osobna zmienił się pod wpływem wydarzeń politycznych.