Pełny tytuł - Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem.
Trzy pary: Asesor i Tekla Hreczeszanka, Rejent i Telimena, Zosia i Tadeusz
Gerwazy dał Scyzoryk generałowi Kniaziewiczowi po spowiedzi Jacka Soplicy ponieważ chciał iść za przykładem Stolnika i chciał również przebaczyć Jackowi Soplicy odstępując tym samym od broni. Scyzoryk, darowany generałowi Kniaziewiczowi odjechał z taborami wojskowymi jako pamiątka.
Kurkiem na kościele nazywano Macieja Dobrzyńskiego. Miał również inne przydomki: Zabok, Królik, Maciek nad Maćkami, Maciej Rózeczka.
Świątynia dumania - wzgórek w lesie otoczony drzewami i trawami, z którego wypływał strumień czystej wody. Telimena lubiła tam przebywać czytając francuskie książki i rozmyślać nad nimi.
Dobrzyńscy byli szlachtą zaściankową. Nie różnili się praktycznie od chłopów pod względem ekonomicznym ale zaznaczali swoją odrębność swoim strojem. Dobrzyńscy mieli charakteryzujący bujny temperament, popędliwość, skłonność do kłótni i burd. Było tez wśród nich trochę ludzi spokojnych (Bartek Prusak, Maciej Dobrzyński). Są przedstawicielami świata odchodzącego w przeszłość.
Złe cechy szlachty: duma i pycha, anarchia, warcholstwo, kłótliwość, przedkładanie interesu prywatnego nad publiczny, bezmyślność, pieniactwo.
Dobre cechy szlachty: umiłowanie kraju ojczystego, solidarność wobec zagrożenia narodowego, pielęgnacja tradycji i polskości, odwaga, żołnierskie męstwo.
Pielęgnacja tradycji w Soplicowie: zachowanie nowych gospodarzy (księga XII), zaręczyny Tadeusza i Zosi (koncert, polonez, uwłaszczenie poddanych - księga XII), obyczaje szlacheckie np. staropolska gościnność, dbałość o gospodarstwo, wracanie z pracy w polu w określonej kolejności, uczta z określonymi miejscami przy stole, dzwon zwoływał na obiad, tradycyjne potrawy, głębokie poszanowanie stanowiska wieku i płci, tradycyjne podtrzymywanie dawnych rycerskich zajęć (polowanie), poszanowanie włościan i Żydów, strój (kontusz, żupan).
Pan Tadeusz jest epopeją narodową - rozpisać się na tematy: miłość do ojczystego krajobrazu, wzbudza uczucia patriotyczne, barwne opisy przyrody i tradycji, hołd i szacunek dla historii i tradycji, optymizm, patriotyzm, ukazuje przełomowy moment w życiu narodu.
Ostatni - Swoiste mitologizowanie Polski szlacheckiej, świadomość odchodzenia w zapomnienie tego wszystkiego, co stanowiło istotę świata szlacheckiego, podkreśla przymiotnik „ostatni” (Woźny Trybunału, Wojski, Stolnik, Klucznik Gerwazy, Podkomorzy, Hrabia, reprezentanci szlachty zaściankowej; zajazd, uczta, serwis, polonez , co tak poloneza wodzi itp.).
Jacek Soplica trafił do zakonu bernardynów, działał jako emisariusz (dostarczanie listów), uczestniczył w bitwie w wąwozie Somosierra w Hiszpanii, potem przebywał we więzieniach rosyjskich ale uciekł, potem pobyt w więzieniach austriackich jako więzień polityczny a następnie przygotowywał powstanie na Litwie.
Pierwszy co na Litwie po francusku chodził - Podkomorzy opowiada Sędziemu Soplicy sytuację kiedy był „małe dziecię”, kiedy do jego ojca przyjechał Podczaszyc na francuskim wózku, w ekstrawaganckim na tamte obyczaje stroju. Planował wprowadzenie tej francuskiej mody do Polski i zdobyła ona później uznanie.
Polska emigracja w PT - Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Emigracja jest skłócona. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw. Stara się tłumaczyć przegraną powstania. Brak perspektyw na przyszłość. Woli nie mówić o współczesności, gdyż rzeczywistość jest zbyt przytłaczająca. Kraj lat dziecinnych był pełen szczęścia i beztroski. Warto jest go wspominać. Mickiewicz chce powrócić do przeszłości, gdy Polacy byli panami swoich działań. Próbuje oderwać się od rzeczywistości w sferę marzeń i wspomnień. Mickiewicz chce, aby odbiorcą jego utworów był cały naród. Utwór miał być źródłem tradycji, kultury, historii, ma zagrzewać do walki. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieśni gminnej. Mickiewicz świadomie odwołuje się do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór jednał wszystkich, by był odwołaniem do wspólnych uczuć. U źródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyzną. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc.