Wizja edukacji w raporcie Faure'a - „Uczyć się, aby być”
W lutym 1971 roku UNESCO powołało Międzynarodową Komisję do spraw Rozwoju Edukacji w składzie: Edgar Faure (przewodniczący), Felipe Herrera, Abdul-Razzak Kaddoura, Henri Lopes, Artur Pietrowski, Majid Rahnema, Frederick Champion Ward.
Zadaniem Komisji było opracowanie raportu, który ma pomóc rządom w ustalaniu państwowych strategii rozwoju oświaty i wychowania. Miał on zawierać przegląd aktualnego stanu oświaty i wychowania na całym świecie opracowany na podstawie tendencji i zjawisk zaobserwowanych ostatnimi laty, określić nowe cele w oświacie i wychowaniu oraz przedstawić całościową koncepcję edukacji w przyszłości.
W okresie od marca 1971 do kwietnia 1972 roku Komisja zorganizowała w Paryżu 6 sesji, które trwały łącznie 30 dni. Na pierwszym posiedzeniu Komisja sprecyzowała metody swojej pracy:
Wysłanie do wszystkich regionów świata misji wywiadowczych w celu wymiany poglądów z osobistościami odpowiedzialnymi za sprawy oświaty;
Odbycie wizyt w organizacjach systemu Narodów Zjednoczonych związanych z oświatą;
Udział w konferencjach regionalnych i międzynarodowych;
Analiza dokumentów dotyczących różnych aspektów oświaty i wychowania;
Przeprowadzenie konsultacji ze specjalistami na temat różnych problemów dotyczących oświaty i wychowania.
W maju 1972 Komisja przedłożyła raport dyrektorowi generalnemu UNESCO, w którym przedstawiono obraz edukacji światowej lat sześćdziesiątych oraz wizję przyszłej oświaty, które uznano punkt zwrotny w ulepszaniu oświaty. Główną ideę stanowiło uczenie się przez całe życie, które uznano za konieczny warunek ludzkiej egzystencji. Źródłem tej idei było przekonanie o zwiększaniu się znaczenia edukacji, coraz bardziej wpływającej na osiągnięcia gospodarcze, społeczne, naukowe i kulturowe, która przekształca się stopniowo w proces ciągły. Według Faure'a, trzeba w istotny sposób zmienić edukację, aby ten proces przyspieszyć i przygotować ludzi do przeobrażającej się rzeczywistości. Zmiany w oświacie mają zostać dokonane zgodnie z trzema zasadami: powszechności, ustawiczności i elastyczności. Szczegóły zmian zostały przedstawione w tzw. „strategii dydaktyczno - wychowawczej” w postaci 21 tez.
3 nowe zjawiska w oświacie
Oświata wyprzedza
Rozwój oświaty wykazuje tendencję wyprzedzania rozwoju ekonomicznego.
Oświata przewiduje
W związku z szybkim tempem przeobrażeń rzeczywistości, wychowanie stara się przewidzieć model społeczeństwa w przyszłości i zmierza do przygotowania ludzi do życia w tych nie istniejących jeszcze typach społeczeństw.
Społeczeństwo odrzuca produkty systemu oświatowego
Na skutek gwałtownych zmian rzeczywistości ludzie wychowywani przez oświatę nie są wystarczająco zdolni, aby swobodnie adaptować się do przemian, a społeczeństwa odrzucają kwalifikacje i zdolności jednostek, które nie odpowiadają ich obecnym potrzebom.
Istniejące kierunki przemian
Reformy/reorganizacje struktur szkolnictwa i unowocześnianie metod pedagogicznych (poczynania fragmentaryczne).
Głębokie przemiany strukturalne dotyczące całokształtu oświaty: rekrutacja, dostępność do różnych szczebli oświaty, rewizja treści programowych, modernizacja metod pedagogicznych.
Radykalna formuła całkowitej „deskolaryzacji” społeczeństwa. Jej zwolennicy uważają, że szkoła podlega takim siłom , przez które nie może spełniać zadań prawdziwej edukacji, nie może popierać „autonomicznych i twórczych” stosunków z innymi ludźmi. W związku z tym należy znieść szkołę , dzięki czemu człowiek mógłby odzyskać inicjatywę własnego kształcenia.
Kontestacja (powątpiewanie) studencka - studenci kwestionują wartość oferowanego im kształcenia, czują się zagubieni między przestarzałym systemem oświaty a otaczającą ich rzeczywistością, co wiąże się z ich buntem i brakiem zapału do nauki.
Konieczność odnowy wychowania
Wychowanie jest podsystemem społeczeństwa, w związku z czym posiada jego podstawowe cechy. Dlatego też nie można zbudować racjonalnej i humanistycznej edukacji w społeczeństwie niesprawiedliwym. Ustroje oparte na autorytecie jednych i posłuszeństwie innych nie potrafią stworzyć oświaty służącej wolności.
Mimo że wychowanie nie może samodzielnie zmieniać stosunków społecznych, nie może jednocześnie pozostać całkowicie zależne i bierne. Nie można bowiem wykluczyć jego oddziaływania na elementy społeczeństwa. Jeśli posiadamy wizję społeczeństwa, na podstawie której formułujemy zadania dla wychowania, to oświata ma szanse wpływać na przemiany społeczne. Dlatego też rozwój społeczeństwa jest powiązany z koniecznością odnowy oświaty.
Uniwersalne cele oświaty i wychowania
Każde działanie wychowawcze jest częścią procesu, który ma swój konkretny cel. Z kolei te konkretne cele składają się na tzw. cele nadrzędne wyznaczane przez społeczeństwo. W związku z tym, że rzeczywistość społeczna w każdym kraju wygląda trochę inaczej, cele nadrzędne mogą się różnić. Jednak można wyodrębnić wspólne kierunki, zestawiając je w tzw. cele uniwersalne. Należą do nich:
Kształcenie naukowego myślenia
Przyczyny tkwią tutaj w wymogach pracy, panowania nad rzeczywistością oraz nad samym sobą i poznania metody naukowej do kształtowania indywidualnej etyki. Człowiek, aby istnieć w rzeczywistości musi umieć patrzeć, rozumieć, wyciągać wnioski i działać
Rozwój twórczości
Wychowanie jest powołane do tego, by coraz bardziej wyzwalać wszystkie twórcze możliwości tkwiące w człowieku. Należy wprowadzać dzieci w realne życie, zachowując jednocześnie ich twórczą oryginalność; przekazywać dorobek kultury, nie narzucając gotowych schematów; zwracać uwagę na indywidualne zdolności, pamiętając, że twórczość może być również działalnością zespołową.
Społeczna odpowiedzialność
Wychowanie wprowadza dzieci we wspólny świat moralny, intelektualny i uczuciowy oraz przyczynia się do społecznego zaangażowania i kształtowania ducha obywatelskiego wśród dorosłych. Człowiek bowiem musi nauczyć się aktywnie uczestniczyć w funkcjonowaniu struktur społecznych i być za nie współodpowiedzialny.
Integralność fizyczna, umysłowa, uczuciowa i etyczna człowieka
Wychowanie musi uwzględniać wielostronność natury ludzkiej, albowiem jest to konieczny warunek takiego rozwoju człowieka, który zadowoli jego samego oraz innych ludzi.
Pozytywne postrzeganie historycznych losów ludzkości
Należy znać dorobek naszych przodków, ich dokonania, aby móc do nich nawiązywać, analizować je i wyciągać odpowiednie wnioski.
3 zasady wytyczające kierunek zmian w oświacie i wychowaniu
Zasada demokratyczności (powszechności)
W związku ze stale wzrastającym zapotrzebowaniem na wykwalifikowanych pracowników należy zapewnić każdemu formalne prawo do powszechnego kształcenia na każdym szczeblu edukacji. Dzieci muszą mieć równy start w szkole, a treści i metody kształcenia muszą być przystosowane do zainteresowań i potrzeb jednostek.
Zasada ustawiczności (ciągłości)
Związana jest ona z faktem, że człowiek uczy się przez całe swoje życie (świadomie bądź nieświadomie). Najbardziej korzystne są wpływy otoczenia, jakim podlega oraz jego oddziaływanie na to otoczenie.
Zasada elastyczności (programowej, organizacyjnej, strukturalnej i metodycznej)
Dotyczy ona przystosowania systemów oświatowo - wychowawczych do zmieniającej się rzeczywistości oraz potrzeb i zainteresowań intelektualnych jednostek.
21 tez składających się na „strategię dydaktyczno - wychowawczą”
Edukacja permanentna naczelną ideą polityki oświatowej
Przywrócenie kształcenia o charakterze doświadczenia życiowego poprzez rozciągnięcie go w czasie i przestrzeni
Należy przedłużyć kształcenie na wszystkie okresy życia człowieka i dążyć do jego osobistego zaangażowania w naukę, samokształcenie i samowychowanie
Trzeba rozszerzyć kształcenie poza teren szkoły, zwielokrotnić instytucje oświatowe i pozaoświatowe
Kształcenie prowadzone za pomocą różnorodnych środków, a człowiek doceniany nie za to jaką drogę kształcenia przeszedł, ale za to, czego się nauczył
Każdy powinien mieć możliwość wyboru środków i metod kształcenia
Należy znieść przymus, który zabrania powrotu do instytucji oświatowych tym, którzy je porzucili
Drożność systemu kształcenia i szerokie możliwości wyboru
System oświatowy musi ułatwiać przechodzenie z jednej instytucji do drugiej, zarówno w kierunku poziomym, jak i pionowym
Kierunki kształcenia muszą być dostatecznie zróżnicowane
Rozwój wychowania dzieci w wieku przedszkolnym
Upowszechnienie nauczania elementarnego - należy je zapewnić każdemu w różnych formach, zależnych od możliwości i potrzeb
Rozszerzenie kształcenia ogólnego poprzez nadanie mu jednocześnie charakteru teoretycznego, technicznego i praktycznego, z elementami pracy fizycznej
Optymalizacja ruchliwości zawodowej
Należy przyswoić młodzieży umiejętności adaptacji do różnych zadań i stałego doskonalenia się
Trzeba ułatwić przechodzenie z jednej gałęzi pracy zawodowej do drugiej
Na poziomie średnim należy rozwijać szkoły zawodowe lub techniczne
Szerokie funkcje oświatowe i wychowawcze zakładów pracy
Odpowiedzialność za kształcenie techniczne musi spoczywać zarówno na szkołach, zakładach pracy, jak i na oświacie pozaszkolnej
Należy rozszerzyć rolę przedsiębiorstw na kształcenie techników i na prowadzenie badań
Zróżnicowanie kształcenia na poziomie wyższym dotyczące struktur, treści kształcenia i kategorii użytkowników
Kryteria przyjęć do szkół oraz zakładów pracy oparte na posiadanej wiedzy, zdolnościach i umiejętnościach, bez hierarchii między wiedzą szkolną a praktycznym doświadczeniem zawodowym
Szybki rozwój oświaty dorosłych
Prowadzenie akcji alfabetyzacji
Samokształcenie - istnienie w systemach oświatowych instytucji i urządzeń sprzyjających samodzielnej nauce (laboratoria językowe, biblioteki)
Przyspieszenie uczenia się i zwielokrotnienia jego wyników poprzez stosowanie nowoczesnych technologii
Należy od początku uwzględnić możliwość wprowadzenia nowych technologii
Należy przyjmować różne strategie odnoszące się do poziomu rozwoju gospodarczego kraju
Zastosowanie nowych środków technicznych
Trzeba przygotować nauczycieli do pełnienia nowych ról i funkcji odnośnie nowych technologii
Należy przeznaczyć część pieniędzy z budżetu oświaty na rozwój nowych środków technicznych
Jednakowy status wszystkich nauczycieli - dążenie do zniesienia hierarchizacji między różnymi kategoriami nauczycieli
Kształcenie nauczycieli
Należy dążyć do specjalizacji nauczycieli (zakres wychowania przedszkolnego, technicznego, praca z dziećmi upośledzonymi itp.)
Trzeba przygotować nauczycieli do funkcji wychowawczych, do kształtowania osobowości uczniów
Wychowawcy zawodowi i niezawodowi - rozszerzenie funkcji wychowawczych na całe społeczeństwo
Przystosowanie trybu nauczania do ucznia
Uczeń musi być centralnym punktem każdego działania wychowawczego i oświatowego
Uczeń w miarę dojrzewania powinien mieć coraz większą swobodę decydowania, czego i gdzie chce się uczyć
21. Odpowiedzialność uczniów - aktywne współuczestnictwo w procesie kształcenia
Bibliografia
Kupisiewicz Czesław, Wybrane problemy teorii i praktyki pedagogicznej na progu XXI wieku, Warszawa 2003.
Faure Edgar, Uczyć się, aby być, Warszawa 1975.