Ida Najgeburska
Taylor „Przystosowanie do zagrażających wydarzeń”
Teoria adaptacji poznawczej - jednostka po zagrażającym wydarzeniu przystosowuje się ponownie (koncentracja na 3 sprawach):
1. szuka sensu zdarzenia (poszukiwanie atrybucji zdarzenia).
Przez zrozumienie przyczyny zdarzenia można dojść do zrozumienia jego istoty i wpływu.
98% pacjentek z rakiem podawało prawdopodobne przyczyny choroby.
Dwie formy znaczenia zachorowania:
a) atrybucja przyczynowa - stres, czynniki rakogenne (substancje chemiczne), czynniki środowiskowe, dziedziczne, dieta, uderzenie w pierś
b) przemyślenie życia - przewartościowanie, zmiana postaw, priorytetów.
Pozytywne znaczenie doświadczenia warunkuje lepsze przystosowanie.
2. odzyskuje kontrolę nad tymi zdarzeniem (tak, aby zapobiec jemu w przyszłości) i życiem.
2/3 pacjentek wierzyło, że kontrolują rekonwalescencję.
Poczucie mocy może być uzyskane przez:
a) realne działania zapobiegawcze - zmiana diety, nie branie tabletek antykoncepcyjnych, pozytywne postawy, techniki psychologiczne: medytacja, wyobrażenia, autohipnoza, pozytywne myślenie
b) pozorna kontrola choroby i leczenia - zdobywanie informacji na temat choroby, kontrola ubocznych skutków chemioterapii.
Gdy czyjeś przekonanie na temat przyczyny raka nie potwierdzi się, to osoba znajdzie inną potencjalną przyczynę, żeby zaspokoić potrzebę znaczenia choroby. Jak zrzucenie na daną „przyczynę” raka winy (np. zła dieta) nie potwierdzi się (nawrót choroby po zmianie diety) osoba przesuwa swoją kontrolę na inny aspekt życia (np. pisze opowiadania, rzuca starą pracę).
Brak poczucia ciągłości między momentem przed zachorowaniem a obecnym życiem jest bardzo ważny dla przystosowania i odzyskania poczucia mocy, ponieważ wskazuje, że to, co zainicjowało chorobę przestało istnieć.
3. odzyskuje poczucie własnej wartości.
Pacjentki spostrzegają siebie jako lepiej przystosowane obecnie niż przed chorobą (!) lub w momencie jej stwierdzenia (17% pacjentek mówiło o zmianach negatywnych, 50% mówiło wyłącznie o zmianach pozytywnych, a reszta nie zauważyła żadnych zmian).
Po nieszczęściach (ciężka choroba/śmierć bliskiej osoby) większość ludzi odzyskuje pierwotny lub wyższy poziom satysfakcji życiowej, nie wszyscy przystosowują się, ale większość tak i w dodatku samodzielnie. Ludzie szukają oparcia w środowisku społecznym i własnych zasobach.
Iluzje powstają na drodze porównań społecznych:
- w sytuacji zagrażającej jednostka dokonuje porównań dowartościowujących „ja” w celu ochrony samooceny. Porównania „ w dół” chronią „ja” przed zagrożeniem - porównania do kobiet w takiej samej sytuacji lub gorszej (Wills).
Ważny jest wybór obiektu i wymiaru porównań. Kobiety wybierały modele kobiet bardziej poszkodowanych fizycznie, ale lepiej radzących sobie, co je inspirowało.
Biorąc pod uwagę konkretny wymiar każda z badanych kobiet wypadała lepiej w stosunku do obiektu porównań (np. kobieta, której nie usunięto całej piersi, tylko wycięto część zaatakowaną przez nowotwór: Przeżyłam niewielką operację chirurgiczną, jakie to musi być okropne dla kobiet, którym usunięto całą pierś…to byłoby dla mnie zbyt trudne; inna kobieta, której usuniętą całą pierś: Nie było to tragiczne, zostało dobrze zrobione, teraz gdyby nowotwór się rozszerzył byłaby zupełnie inna historia; starsza kobieta: Współczuję młodym kobietom, stracić pierś jak się jest młodą to byłoby okropne, mam 73 lata, po co mi teraz pierś?).
Większą funkcję ma percepcja tego zagrażającego zdarzenia niż jego specyficzna forma. W warunkach zaangażowania „ja” ludzie jeszcze silniej niż zwykle wierzą, że teraźniejszość jest lepsza od przeszłości i przyszłość będzie jeszcze lepsza. Skuteczność adaptacji to umiejętność budowania złudzeń - sposób dostrzegania faktów jako korzystniejszych niż gdyby były oglądane z innej perspektywy.
Taylor twierdzi, że złudzenia są korzystne dla adaptacji psychologicznej, a w przeszłości badacze i klinicyści uważali, że dobre funkcjonowanie psychiczne zależało od poczucia rzeczywistości (Erikson, Jahoda, Maslow). I tak osoby normalne:
- przeceniają dobre mniemanie innych o sobie
- są bardziej skłonni twierdzić, że mają kontrolę, gdy nie jest to możliwe
- nie doceniają informacji negatywnych
- nagradzają siebie bardziej niż na to zasługują
- sukcesy przypisują swoim wewnętrznym cechom
Wniosek z tego, że złudzenia przenikają normalne poznawcze funkcjonowanie. Greenwald zauważa, że złudzenia podtrzymują strukturę „ja” jako zorganizowanego systemu przetwarzania i zapewniają wytrwałość w działaniu. Wydaje się więc, że osoby dobrze radzące sobie z zagrożeniem, to takie, które pozwalają na rozwijanie i podtrzymywanie złudzeń, dzięki którym ostatecznie odzyskują zdrowie (w psychologicznym sensie).
Pojawiają się jednak podejrzenia, że kiedy podejmuje się wysiłki kontrolowania (punkt 2 w teorii adaptacji poznawczej) obiektywnie niekontrolowanego środowiska, to może doprowadzić do gorszego, a nie lepszego przystosowania. Mówią o tym 2 modele (które są oparte na badaniach laboratoryjnych, co upraszcza środowisko):
a) teoria reaktancji (Brehm) - zagrożenie wolności/jej utrata powodują pobudzenie, wrogość, bezpośrednie i pośrednie próby jej odzyskania
b) model wyuczonej bezradności (Seligman) - po powtarzających się niepowodzeniach kontroli sytuacji jednostka przestaje reagować, następuje deficyt motywacji, poznania i emocji, który zakłóca uczenie się w innym środowisku
Trzeci model pełniej ujmuje płynność procesów adaptacji poznawczej - model Barbary i Federicka Hayes-Roth oparty na badaniu „codziennych planów”. Mówi on o tym, że ludzie przeceniają to, ile mogą wykonać w danym okresie czasu i jak długo mogą to robić mimo niepowodzeń. Niepotwierdzanie naszych oczekiwań wykonania pewnych rzeczy jest faktem codziennego życia, którym nikt się nie przejmuje. W modelu tym niepotwierdzenie nie jest pogwałceniem pojedynczego oczekiwania a ograniczoną w czasie frustracją, czyli niepowodzenie pojedynczej próby kontroli albo błąd atrybucji są bardziej frustrujące, gdy zamykają pulę możliwości w czasie realizowania zadania. Zgodnie z tym, kiedy jakiś plan jest niemożliwy do realizacji zastępowany jest innym-alternatywnym. Dopiero gdy zablokowane zostaną wszystkie możliwości jednostka spostrzega frustrację celów jako utratę kontroli.
Ta teoria jest skomplikowana, więc przykład:
Pewna kobieta, u której wykryto raka piersi była przekonana, że może zapobiec nawrotowi choroby przez kontrolę diety. (jadła witaminę A w okropnej papce z asparagusa). 1.5 roku później nastąpił jednak nawrót, na pytanie jak się czuła, gdy to nastąpiło wzruszyła ramionami i stwierdziła, że się myliła. Potem zdecydowała, że rzuca pracę i zacznie pisać opowiadania - zawsze chciała to robić. Tracąc kontrolę w jednym obszarze, chciała ja mieć w innym.
Tak więc nieskuteczność wysiłków kontrolnych nie spowodowała rozstrojenia emocjonalnego/bierności czego można by oczekiwać na podstawie teorii reaktancji/wyuczonej bezradności.