DUCHY I DEMONY JAPONII

W folklorze Japonii jest niemal niezliczona ilość demonów i duchów.

Istoty nadprzyrodzone (jap. Obakemono) wywodzące się z shintoizmu można najogólniej podzielić na:

a) Yurei (duchy)

b) Yokai (demony oraz potwory)

YUREI to wszelakie duchy, które za życia były ludźmi. Wyobrażenie Japończyków na temat życia pozagrobowego oraz dalszej wędrówki nie różni się w zasadniczych kwestiach od znanego nam z wierzeń europejskich. Dlatego też wierzą, że ludzka dusza (jap. Reikon) może pozostać w naszym świecie. Może się tak stać z powodu niedokończonych spraw, czy też coś może trzymać ich w materialnym świecie - pragnienie zemsty, głęboka miłość, nienawiść czy rozpacz.

Znamiona, po których rozpoznasz ducha:

• Białe szaty - w kulturze japońskiej biel kojarzona jest ze śmiercią (tak jak w europie podobne znaczenie ma czerń).

• Czarne, długie włosy - kojarzone również z teatrem Kabuki.

• Brak rąk lub nóg - co nigdy im nie przeszkadza w poruszaniu etc.

Najcześciej spotykane duchy:

Funayurei

Podobne do naszych topielców duchy ludzi, którzy zginęli na morzu. Bardzo ciekawie objawiają się żywym: podpływają swymi widmowymi łodziami do pojedynczych łodzi rybackich i proszą o pożyczenie dużej chochli! Gdy ją dostają zatapiają łódź nieszczęśnika, który im ją pożyczył. Jak widać kultura i grzecznośc nie zawsze się opłaca.

Gaki

Głodne duchy, które zasłużyły sobie na karę, gdyż za życia marnowały jedzenie. Przedstawiano je jako niezwykle wychudzone, brzydkie i pomarszczone postacie o bardzo wydętym brzuchu. Pochłaniają wszystko, co wpadnie w ich łapy, nigdy jednak nie zaspokoją swojego głodu.

Goryo

Jest to duch, który powraca by dokonać zemsty za zabójstwo. Zazwyczaj jest to arystokrata, samuraj, jednakże w najpopularniejszym wyobrażeniu są niewidzialni. Starają się doprowadzić swojego mordercę do śmierci lub przed oblicze sprawiedliwości.

Onryu to niespokojne dusze kobiet, które pozostają w naszym świecie z chęci zemsty. Przedstawia się je jako blade istoty, nie posiadające nóg, odziane w długie, luźne białe kimona, o niezwykle długich, czarnych włosach, zakrywających połowę twarzy. Wedle legendy są one tym dłuższe, im owy duch dłużej oczekuje na sposobność dokonania zemsty. Ich motywacje mogą być różne: zaniedbanie i odrzucenie, złamana obietnica wierności dana jej na łożu śmierci czy klątwa rzucona przez oszalałą przez miłość dziewczynę. W pierwszym przypadku duch taki mści się na pobliskich wioskach aż do momentu, kiedy cały teren zostanie opustoszony. W drugim - upiór dąży do dekapitacji nowej żony swojego męża. W trzecim natomiast celem jest ulubione kimono nieboszczki. Każda kobieta, która je włoży w najbliższej przyszłości poniesie śmierć.

Ubume

Zrodzony z duszy kobiety, która w chwili śmierci myślała o swoich dzieciach i o zapewnieniu im opieki i ochrony. Opiekują się swoimi lub cudzymi dziećmi, których nikt nie chciał do siebie przyjąć, np przynoszą im jedzenie. Często też wabią kogoś i przyprowadzają na miejsce, gdzie przebywają ukryte dzieci, prosząc jednocześnie o opiekę nad nimi. Gdy człowiek przystanie na ową prośbę spokojna Ubume może odejść.

Zashiki-warashi (lub Zashiki-bokko)

Jest to japoński domowy chochlik. Czasem zalicza się go również do Yokei, potwórów. Są przedstawiani jako dzieci o czewonych twarzach i o długich, czarnych włosach opadających na twarz. W tej postaci demona mogli zobaczyć tylko najmłodsi, a o jego obecności w domu świadczyły jedynie hałasy lub muzyka w pustych pomieszczeniach, pozrzucane ze stołu przedmioty albo ślady pozostawione w popiele. W wielu regionach uważano jednak, że Zashiki-warashi to duchy zmarłych dzieci, często płodów poaborcyjnych lub niemowląt zabitych zaraz po urodzeniu.

Kuchisake-Onna

Choć jest to pojedynczy przykład ducha, warto go przytoczyć, gdyż jest niezwykle charakterystyczny i ciekawy. Japończycy stworzyli nawet film na podstawie legendy o Kuchisake-Onna.

Opowieść ta mówi o niezwykle pięknej kobiecie, żonie samuraja, który wiecznie posądzał niewinną dziewczynę o zdradę. Kiedyś, w przypływie szału oszpecił ją pragnąc, by już nigdy nikt nie powiedział jej komplementu. Za pomocą swojego miecza rozciął jej usta tak, że jej uśmiech dosłownie sięgał od ucha do ucha.

Owa kobieta po dzień dzisiejszy krąży po mieście i zaczepia mężczyzn zadając im pytanie, czy jest piękna. Ponieważ nosi na twarzy maskę, najczęściej słyszy wtedy wiele komplementów. Nieszczęśnik musi wtedy zobaczyć to, co kryje dziewczyna pod zasłoną i usłyszeć pytanie po raz kolejny - jeżeli zaprzeczy temu, co powiedział wcześniej, duch zabija go w bardzo okrutny sposób. Istota ta zaczepia również kobiety, które jeżeli nie zdadzą owego testu, będą od teraz krążyły po mieście jako kolejne Kuchisake-Onna.

Nawet jeśli się powie „nie”, istnieje szansa ratunku. Należy rzucić pod nogi ducha cukierki, a gdy widmo się nim zainteresuje - brać nogi za pas. Najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem jest twierdząca odpowiedź na zadane pytanie - duch wtedy puszcza swą ofiarę wolno.

YOKAI (lub YOUKAI) - wszelakie demony oraz potwory, które narodziły się już jako owe stwory, albo zostały stworzone bezpośrednio z dusz ludzi. Do tej kategorii można zaliczyć również wszelakie duchy pochodzące od zwierząt czy przedmiotów. Są bardzo różnorodne i zazwyczaj niebezpieczne dla zwykłych śmiertelników. Podzielilismy je na trzy kategorie:

a) Oni (demony)

b) Obake (zmiennokształtni)

c) Inne

Oni

Jest to demon podobny do naszego diabła, posiadający również cechy ogra albo trolla. Jest bardzo często przedstawiany w Japońskiej sztuce oraz teatrze Kabuki. Kojarzy się je z chorobami, klęskami i nieszczęściem. Choć można spotkać ich wiele odmian, najczęściej ich wizerunek charakteryzuje się tym, że mają troje oczu, wielkie usta, szpony oraz rogi lub jeden róg na czole. Wedle legend spadają z nieba, by porwać duszę złego człowieka. Są półnagie i mają bardzo barbarzyńskie, dzikie cechy (np. wielkie pałki, odzież ze skóry). Ich skóra jest najczęściej czerwona, niebieska lub czarna. Czasem przybierają postać kobiety by kusić do złego. Hannya - żeńska odmiana Oni.

Oni bardzo często pojawiają się w popkulturze, a wiele postaci z anime i mangi walczy z tymi demonami, będącymi uosobieniem zła. Znana wszystkim Czarodziejka z Księżyca z nimi walczyła, można też stoczyć z jednym z nich pojedynek w grze Mortal Kombat.

Różne wyobrażenia Oni to np.:

Kyoso - przedstawiane jako wysokie, smukłe i mgliste słupy o kobiecych kształtach, posiadającej wiele ramion oraz koronę rogów. Mogą się poruszać pod ziemią i wyrastać gdziekolwiek zechcą.

Shikibu - to demony które okradają groby. Przedstawiane są jako karły o pomarańczowych kłach, błękitnej brodzie i zielonych oczach.

Akuma - potwór o trzech oczach i trzech językach, których jedynym celem jest sianie zniszczenia.

Tsuburu - to potwory które pragną zaspokoić swój głód jedząc napotkanych ludzi. Wyobraża się ich jako szponiaste istoty o ogromnych ustach.

OBAKE lub HEGENOYAKI

To grupa istot, które posiadają wspólną cechę: są to stwory zmiennokształtne, które mogą przybierać postać ludzką, zwierzęcą, albo hybrydalną. Najczęściej władają ponadto magią i są uważane za bardzo potężne i... kapryśne. Najczęściej spotykane ich odmiany to:

Bakeneko
Koty, które stały się istotami nadnaturalnymi. Ich odmianą jest również neko-mata, kot o rozdwojonym ogonie, który powstaje wtedy, kiedy pozwolono mu mieć długi ogon (zazwyczaj koty mają obcinane ogony). Istoty te nawiedzając miejsca, do których są przywiązane, chodzą na tylnich łapach, tworzą duchowe ogniki czy też nawiedzają śpiących. Bakeneko może przybrać postać ludzką, a nawet pożreć swoją panią by zająć jej miejsce. Przypisywało się mu również zdolności nekromantyczne.

Kitsune

Lisy to chyba najważniejsze hegenoyaki w folklorze Japońskim, nie tylko pod względem mnogości opowieści, ale i z powodu ich wysokiej rangi u innych demonów. Symbolem ich prestiżu była ilość ogonów: im ich więcej, tym wyższa ranga kitsune. Lisy służyły bogini Inari, będącej patronką płodności, ryżu, rolnictwa i przemysłu. Szczególnie związane nią były Zenko, czyli dobre lisy o białej sierści. Kitsune posiadały umiejętności pozwalające im mamić ludzi i ich oszukiwać, parały się również iluzją. Oprócz Zenko kitsune dzieli się również na Yako, czyli dzikie lisy. Były to złe istoty które niepokoiły ludzi, opętywały ich, sprowadzały choroby i szaleństwo. Potrafiły się zmieniać w piękne kobiety, które swoimi wdziękami namawiały mężczyzn do seksu, podczas którego wysysały z ich siły witalne. Co ciekawe, Kitsune miały słabość do świeczek i uwielbiały wykradać je z domów.

Tanuki (lub Mujina)

To zmiennokształtne istoty pochodzące od zwierzęcia o tej samej nazwie. Potrafią przybierać nie tylko postać ludzką (najchętniej mnichów) czy zwierzęcą, ale i mogą zmienić się w dowolne inne stworzenie, przedmiot czy roślinę. Są nastawione przyjacielsko do ludzi, uznaje się je za przynoszące szczęście. Lubią jednak psocić, a z natury są jednak skore do wojaczki i konfliktów. Co ciekawe, przedstawia się je najczęściej z bardzo powiększoną moszną, co ma symbolizować powodzenie w finansach... innymi jego atrybutami jest bambusowy kapelusz, wielkie oczy, butelka sake, duży ogon, wielki brzuch i przyjazny uśmiech.

Tengu lub Kenku

To duchy gór, które czasem kojarzono z dzikimi duchami oraz przypisywano im zdolności do zmieniania kształtów. Najczęściej dzieli się ich na Daitengu, czyli naczelników, Kurama tengu, czyli elitę i władców oraz Kotengu, młode albo niedouczone osobniki w stadzie. Tengu kojarzono z ogromnymi postaciami ubranymi w szaty mnichów. Posiadały albo arogancko długie nosy, albo ptasie dzioby, przypominające krucze. Częstokroć miały skrzydła, ale nie zawsze potrafiły latać. Ich zdolnością było również wywoływanie za pomocą wachlarza wiatru o sile tornada, oraz niezrównana biegłość we władaniu bronią. Uznaje się ich za dumnych, aroganckich i obrażalskich. Ciekawostką jest to, iż uważano, że często nauczali wojowników nocy. Tengu również posiadali wiele cech kojarzonych z Ninja. Inną ciekawostką jest to, że współcześni historycy często podejrzewają te istoty o to, że przez wieki manipulowały historią Japonii.

Inne Hegenoyaki:

Okami - wilki, często mające charakter zbliżony do naszych wilkołaków.

Nezumi - szczury.
Same-bito - rekiny.

Hebi - węże.

Inugami - psy.

Kumo lub Gumo - pająki

Inne ciekawe demony:

Kappy

Złośliwe stwory zamieszkujące jeziora i wolno płynące rzeki. Mają niecały metr wzrostu, żółwią skorupę na plecach i pazurzaste kończyny. Na głowie wyrasta im korona włosów otaczająca płaskie wgłębienie w czaszce. Zawiera ono wodę, gdy kappa wychodzi na ląd i daje mu życiodajną siłę, bez niej zginą. Kappy są wyjątkowo paskudne i niebezpieczne. Przypisuje się im większość zagadkowych utonięć i zaginięć dzieci. Dysponują dużą siłą i uwielbiają sumo. Ponoć jedynym ratunkiem na uwolnienie się z łap kappy jest zwyciężenie z nim w zawodach sumo. Uwielbiają kraść i pożerać ogórki.

Ciekawym rodzajem owej istoty był Kashambo, Kappy w postaci małego, siedmioletniego dziecka ubranego w podróżne szaty i z głową kształtem przypominającą makówkę. W tej postaci wędrowały po górach, choć czasem zamieszkiwały jakieś gospodarstwo. Z początku niegroźne, lecz z czasem zaczynały płatać rozmaite figle, takie jak płoszenie koni, lub psucie mleka swoją śliną. Na pewno nie było to smaczne.

Kami-kiri

Dziwne stworki zamieszkujące góry, które znane były z tego, że napadały na ludzi, pragnąć obciąć im włosy. Czasem zakradały się do łaźni i tam dopadały swe ofiary. Według podań najbardziej narażonymi na ich ataki były dziewki służebne obsługujące łaźnię. Inną cechą, z której znane były te stworzenia było atakowanie ludzi , którzy zamierzali poślubić przebywające w ludzkiej postaci Youkai, by uniemożliwić zawarcie niewłaściwego związku.

Kirin

Zapożyczony demon z chińskich wierzeń ludowych. Najczęściej przedstawiany jest jako istota o głowie smoka, a ciele konia lub jelenia. Posiada on jeden róg przez co utożsamiany jest z europejskim jednorożcem. Mówi się także, że ciało jego otaczają płomienie, a i oddech jego jest również ognisty. Kiriny z charakteru są nieszkodliwe, unikają one krzywdzenia kogokolwiek lub czegokolwiek do tego stopnia, iż starają się nie krzywdzić ani traw, ani owadów po których stąpają. Dożywają do dwóch tysięcy lat, przy czym pokazują się na ziemi bardzo rzadko: robią to raz na milenium - aby zapoczątkować nową erę, lub też gdy chcą zwiastować narodziny ważnych osobistości (ponoć matka Konfucjusza widziała kirina przed narodzinami swego syna).

Demony występowały również bardzo często jako duchy przedmiotów.

Tsukumogami

Przedmioty, które mając już za sobą stuletnią historię zyskują nadnaturalną moc stając się duchami. Przykładami takich istot może być Kamarakasa-obake lub Kameowa.

Karakasa-obake

Duch-parasolka. Wiara w tego ducha jest bardzo popularna. W setną rocznicę powstania parasolka zmienia się w stwora o następującym wyglądzie: jego rękojeść zamienia się nogę obutą w sandał, pojawia się na jego ciele także jedno oko raz usta z których wyłania się długi, lepki język. Zazwyczaj duch ten oszukuje i straszy ludzi, ale zdarza się, iż bawi się z dziećmi, ponieważ kocha zabawę.

Kameowa

Życzliwy dla ludzi demon w postaci popękanego słoika sake posiadający twarz i owłosione odnóża. Kameową stawały się stare słoje, o które dbali właściciele. Po wielu latach nieużywania przedmiot ów wchłaniał magię nieba i ziemi stając się właśnie tym dziwacznym stworkiem. Posiadał on także umiejętność produkowania w sobie nieskończonych ilości sake i ryżu.

Wśród wszelakich Yokai można znaleźć również inne zwierzęta, istoty, demony czy nawet potwory podobne do roślin, lecz niestety nie starczyło już nam czasu by o nich opowiedzieć.

---