Adam Mickiewicz: Wybór poezyj. T. 1-2

Tom I - Wstęp

I. Początki poetyckie

Debiut poetycki Mickiewicza:

1. Zima miejska

2. [Już się z pogodnych niebios…]

3. Przypomnienie

Różnorodność debiutu poetyckiego, trzy odrębne realizacje poetyckie, w różnej tonacji i do różnych konwencji nawiązujące

• [Już się z pogodnych niebios…]

- mowa wierszowana: wewnętrzny ład powiązań myślowych, jednolicie zorganizowana linia intonacyjna;

- układ intonacyjnie zamknięty: ład, proporcja i rygor składniowy

- mówca: autorytet przywódcy, pouczający z wysoka, połączony ze słuchaczami solidarnością wspólnego powołania

- ramy ukształtowań typowych dla retoryki klasycystycznej: peryfrastyczne omówienia, kunsztowne układy zdań (oparte na analogii lub przeciwieństwie), rymowanie dwuwierszy zamkniętych w wyższą całość składniową.

• Zima miejska

- wypowiedź w tonie entuzjastycznego zachwytu nad żywotem miejskim w zimie

- mówienie o rzeczach błahych jak najkunsztowniej: łańcuchy omówień

- satyryczny odcień utworu: poeta przedstawia obrazek zabaw „złotej młodzieży”, nieświadomej własnego ograniczenia i śmieszności; (poza wspólnym spędzaniem czasu na zabawach i rozrywkach nie przebłyskuje żadna poważniejsza wartość wspólnego obcowania).

• Przypomnienie

- sonet utrzymany w stylu odmiennym od poprzednich utworów (stylizacja na bezpośredniość i na prostotę wypowiedzi naturalnej)

- przypomnienie idyllicznej młodości

- wyczuwalny sentymentalizm

- odtwarzanie świata, który przeminął (liryka osobista zabarwiona sentymentalnym przeżywaniem przeszłości)

II. Twórczość żartobliwie - towarzyska

Wiersze ku zabawie przyjaciół:

- „jamby” Mickiewicza( nie mają nic wspólnego ze stopą metryki antycznej! Nazwa nawiązuje do satyrycznej twórczości jamisty greckiego - Archilocha): tematyka zgodna z filomackim stylem życia; odczytywane okolicznościowo i z natury takiego doraźnego wystąpienia reprezentują swobodny typ wierszowania; Onomatopeiczne wykrzyknienia, wtrącanie makaronizmów, rymy żartobliwe, kolokwializmy (swobodny język potoczny)

Wiersze błahe w dorobku Mickiewicza, ale rozszerzyły skalę możliwości jego warsztatu poetyckiego - wyprowadziły go na pozycję swobody twórczej.

Poemat o kartoflu:

- koncepcja gry poetyckiej oparta o stylizację heroikomiczną (wyrasta nie z jambów, ale „naśladowań Woltera”)

- parodia skierowana w konwencję epopei antycznej

- już widoczne umiłowanie kraju rodzinnego: „O nowogrodzka ziemio! (…)”

Poema Malewskiemu dedykowane - Warcaby

- dalsze ogniwo żartobliwego wierszowania „jambów”

- skierowane do współtowarzysza zabaw filomackich

- realizują konwencję poetyckiego listu dydaktycznego: próba pouczenia przyjaciela o zasadach gry w warcaby

- obrazowanie reguł gry w warcaby jako zasad ogólnie obowiązujących: warcabnica jako pole walki orężnej

- pułki, trupy, jeńcy wojenni jako pionki na warcabnicy ( akcenty heroikomiczne: udana powaga nauczania zamienia się w żart wierszowany

III. W kręgu „Ody do młodości”

- „Oda do młodości” wyrasta z linii, która wiedzie od przemówienia filomackiego [Już się z pogodnych niebios…], ale da się odczuć między utworami różnicę (granica przełomu romantycznego)

- stała zmienność obrazów ukazywanych w ruchu; szerokość perspektyw widzenia ogarniającego dalekie horyzonty, świat cały - niekiedy w kosmicznej skali;

- wszechobecne uniesienie rozwijające zmienną linie zabarwień emocjonalnych: od początkowego zapału aż po twórczy entuzjazm

- utwór pisany wierszem nieregularnym

- tok wiersza rozwija się jakby w dwu głosach: pierwszy - częściej i dłużej odzywający się, utrzymuje Odę w tonie entuzjastycznego przemówienia; drugi - pojawia się w toku wypowiedzi tylko od czasu do czasu, regularnością metryczną zespala wewnętrznie, działa na podobieństwo refrenu wersyfikacyjnego;

- wg Kleinera Oda jest w kręgu pieśni niosących moc i płomień. Z tego samego rodu, co Marsylianka

Pieśń proroka - Hymn na dzień Zwiastowania N. P. Maryi

- powiązany z Odą nie tylko gatunkowo, koncepcją natchnionej wypowiedzi, ale także entuzjazmem

- wiersz nieregularny

- tematyka religijna

- organizacja poetycka nie odbiega od wskazań poetyki klasycystycznej (realizuje zasady ody)

- całość wiąże jednolita postawa emocjonalna

Historiozoficzna wypowiedź na cześć nauki - wiersz do Joachima Lelewela

- związywany z tradycją XVIII - wiecznego listu poetyckiego, bliski mowie wierszowanej

- utwór napisany na powitanie Joachima Lelewela

- historiozoficzny przegląd dziejów świata: pochwała historii

- pojmowanie dynamiki zdarzeń historycznych, sposób interpretowania dziejów przejął Mickiewicz od Lelewela

IV. „Ballady i romanse”

Różnorodność ballad

1822 rok - ukazuje się pierwszy tomik Poezyj Mickiewicza. Jego trzon główny stanowią „Ballady i romanse” (1819 - 1821). Ballady i romanse były nowością, ale nowość ta nie była jednolita literacko --- szczególnie „romanse” : nasycone uczuciowością sentymentalną, rozwijają linię tradycji sielankowej ze stylizacją na prostotę i naiwność pieśni ludowej. Ale ballady również prezentują dużą różnorodność poetycką.

BALLADY:

„rusałczane”	„Rybka” „Świteź” „Świtezianka”
z „diabłem”	„Pani Twardowska” „Tukaj”
z „upiorem”	„To lubię” „Lilie” „Romantyczność”
na czele cyklu	„Pierwiosnek”
owoc końcowego etapu ballad wil. - koweń.	„Powrót taty”

Znamiona jednolitości cyklu

- podobieństwa struktury gatunkowej: wszystkie - z wyjątkiem Pierwiosnka i Kurhanka Maryli - fabuła oparta na elementach sensacyjnych (ta sama metoda ukazywania zdarzeń; rozstrzygnięcie akcji w zakończeniu opowieści)

- typowo balladowe zmieszanie różnych tendencji rodzajowych: epickości, dramatyczności i liryczności

- prostota i naturalność w wysłowieniu ballad, w ujmowaniu ludzi i zdarzeń

- zwykłe, codzienne, często prowincjonalne słowa i zwroty, potoczna polszczyzna

- rzeczywistość ballad sprowadzona do regionalnych okolic Nowogródczyzny

- pożegnanie elitaryzmu poezji klasycystycznej: rezygnacja z popisu sztuki pisarskiej na rzecz prostoty, naturalności i bezpośredniości wypowiedzi

- „dziwność”, niezwykłość świata ballad: fantastyka rusałek, diabłów i zjaw zza grobu; dziwy świat przyrody i niezwykłe reakcje człowieka

- poezja nowego widzenia rzeczywistości, bardziej wnikliwego, dostrzegającego grę sił rządzących światem

- „dziwność” człowieka: tajemnice, które człowiek ballad kryje, niezwykłość jego reakcji. Poeci - klasycy: bohaterowie to automaty: zazdrośników, kochanków, bohaterów itd. Ich działania z góry przesądzone i wiadome, reprezentowali szablon!

Poeta - romantyk : dostrzega jednostkę, zwraca uwagę na indywidualne, niepowtarzalne przeżycie bohatera, którego wnętrze nie jest jasne i zrozumiałe; niespodziewane reakcje (jak w Tukaju i Liliach)

- przeżywana poetycko przyroda

V. Rozwój liryki osobistej

„Ja płynę dalej…” - wiersz Żeglarz

- stanowi pierwsze własne słowo Mickiewicza w zakresie liryki osobistej (choć trzyma się jeszcze zasad poetki klasycystycznej w pierwszej części wiersza: alegoryczność morza i żeglugi; stylizacja na wypowiedź w tonie wysokiej poezji klasyków)

- od drugiej części wiersza: przemiana; wypowiedź staje się bardziej bezpośrednia, wyraźniej podmiotowa i w większym stopniu naturalna

- wiersz o indywidualnej drodze każdego człowieka oraz akcentuje jego niezależność decydowania o własnym losie

„Wyimaginowany dialog z ukochaną” - Do M*** (Precz z moich oczu…)

- ogólna koncepcja utworu podkreśla dramatyczność wypowiedzi ( w Żeglarzu - wahania, poszukiwanie odpowiedzi, tu - niezachwiana pewność, zapewnienie i nieodwołalne orzeczenie o związku)

- wyimaginowany dialog przekształca się w wyznanie

- liryczność dominuje w organizacji wiersza, widoczna jest w spotęgowaniu ładunku emocjonalnego; widziana jest: w nastrojowości, w naturalności i w zespoleniu języka prostoty i kunsztu;

- romantyczność wiersza zaznacza się w wyrażaniu osobowości ludzkiej i intymnych, niepowtarzalnych jednostkowych doznań

Wiersz życzeń noworocznych - wiersz Nowy Rok

- pisany w więzieniu w 1823 roku

- wiersz smutku, zmęczenia psychicznego i zniechęcenia do ludzi

- pomyślany jako dialog wewnętrzny podmiotu z sobą samym: „czegoż w tym nowym roku mam żądać dla siebie?”

- propozycje zapytań: „może przyjaźni?”, „może kochania?”; w odpowiedziach nie ma wahań, ani wątpliwości. Uzasadnienia: zamknięte zdecydowanym odrzuceniem propozycji.

- w wierszu da się odczuć romantyczny gest zniechęcenia, rozczarowania i goryczy poezji Byronowskiej.

VI. Spojrzenie na całość okresu wileńsko - kowieńskiego

Linie rozwojowe młodzieńczej liryki Mickiewicza

- w okresie wileńsko - kowieńskim kształtowały się kierunki przyszłej drogi twórczej poety

- w pierwszych próbach poetyckich uczył się Mickiewicz ładu w rozwijaniu toku wypowiedzi

- opanowywał technikę retorycznego wiązania wierszy w większe układy zdaniowe

- początkowo żartobliwy ton wypowiedzi, później impet entuzjazmu i brawura młodości

- rewolucję w poezji sprawiły ballady i liryki osobiste

- złamanie tonu wysokiej, kunsztownej poezji

- nowość romantyczna odezwała się obniżonym głosem prostoty i spontaniczną naturalnością

Dwie fazy rozwoju

Wszystko zamknęło się w latach: 1818 - 1824. Ewolucja dokonywała się stopniowo.

- pierwsza faza rozwoju: terminowanie w szkole klasycystycznej, faza liryki retorycznej; wiersze optymistyczne, pełen siły, entuzjazmu; wiersze reprezentujące postawę afirmacji wobec życia i ludzi.

- ton wezwań, energia haseł

- problematyka życia w zbiorowości, społeczeństwo, otoczenie

- tok wypowiedzi poddany retorycznym regułom

- kunsztowne peryfrazy, ostro zaznaczone inwersje, periody retoryczne

- druga faza: twórczość poszukująca nowych sposobów wypowiadania się poetyckiego; faza ballad, romansów i liryki osobistej; poezja wahań, wątpień i sceptycznych refleksji, wiersze wyrażające postawę zniechęcenia do ludzi, zmęczenia psychicznego, wiersze bajronowskiego rozczarowania

- ton rozważań, refleksyjne ściszenie głosu, ton pytający

- indywidualne doznania psychiczne podmiotu

- rozwojem wątku rządzi niekiedy logika swobodnych skojarzeń

- nowa, wyzwolona z szablonów metaforyka, dochodzi do głosu prostsze słownictwo

Tom II - Wstęp

I. Twórczość okresu rosyjskiego

Nowy kraj, nowi ludzie, nowe tłumaczenia

Zdawać by się mogło, że pobyt w Rosji nie sprzyjał twórczości Mickiewicza: zmiana otoczenia, klimatu, warunków życia; oddalenie od swojskości. Ale, gdy po 3 latach ukazały się w Petersburgu Poezje , wyszło na jaw, jak obfita i różnorodna była twórczość tego okresu: zetknięcie z gronem nowych ludzi, poznanie elity intelektualnej innego społeczeństwa. W tych wielostronnych kontaktach rozszerza Mickiewicz doświadczenia pisarskie. Pogłębia znajomość literatury obcej. Poszukiwania poetyckie idą w różne strony kierunków literackich, dążą do uzyskania bogatszej skali możliwości poetyckich własnego pióra.

Poezja towarzysko - okolicznościowa

- w Moskwie Mickiewicz „baluje”, pędzi żywot spokojny, wśród zabaw, wizyt i uciech; taki tryb życia nie sprzyjał rozwojowi twórczości; powstaje poezja okolicznościowa, salonowa: wierszowanie sztambuchowe, pisarstwo anakreontyczne;

- odrębny, wąski nurt poezji salonowej, reprezentowany przez 2 wiersze:

Do Doktora S. przedsiębiorącego podróż naukową… i Na pokój grecki w domu księżnej Eneidy Wołkowskiej w Moskwie. Oba wiersze: powiązanie udanej powagi z dowcipnymi aluzjami, ozdobna narracja, oba teksty działanie swe opierają głownie na efektach wesołej gry towarzyskiej

Poezja miłosna

- rozmaitość postaw uczuciowych, różnorodność tonów lirycznych

- przewagę w liryce erotycznej stanowią wiersze o charakterze anakreontycznym: odtworzenie wdzięku partnerki e lekkim rokokowym obrazku: Do D.D.; naiwna prostota wyznania w naturalnej sytuacji „sam na sam” kochanków: Dwa słowa; bezpośredniość zwrotu do kochanki w Rozmowie ------- 3 różne wariacje na temat doznań miłosnych

- dwa liryczne zwieńczenia grupy erotyków: Sen - marzenie o trwaniu rozkoszy kochania teraz i w grobie, pogrążenie się istoty ludzkiej w spokoju bytowania sennego, w ramionach kobiety; utwór w konstrukcji otwartej, sytuacja marzenia sennego.

Niepewność - próba precyzyjnego określenia związku mężczyzny z kobietą; liryczne rozważanie właściwej natury doznań wewnętrznych, nieświadomych impulsów i pragnień; nowoczesna, daleka od konwencji mówienia o miłości próba nazwania podłoża psychicznego doznawanych myśli, pragnień i uczuć.

- odeskie linie liryki miłosnej przekraczały widnokręgi typowej poezji anakreontycznej: przejawia się w niej nowy ton - psychologia kochania, uroki fizyczności i nowa bohaterka poezji Mickiewicza: kobieta.

Sonety odeskie

- sonety pierwszego cyklu: postawa kochanka wobec partnerki, bohater ten sam, ale zmienność reakcji kształtuje się rozwojowo; sentymentalna, petrarkowska postawa wobec kochanki a także uczucia niespokojne, wzburzone, pełne wahań i przypomnień. Uwielbienie kochanki i potem jej pogarda

- drugi plan sonetów: przejawy wciąż istniejących konfliktów w zetknięciu z otaczającą społecznością, z przyjętymi obyczajami

- następna grupa sonetów, począwszy od Rezygnacji : sytuacja ulega zmianie, petrarkowskie rozmyślania o kochance rozwiały się, do głosu dochodzi byronowski bohater: rozgoryczony, ma żal do siebie i innych;

- dalsze sonety: tym razem byronowski bohater staje się uczestnikiem gry salonowej; postawa humoru pozwala mu na satyryczny uśmiech dystansu

- trzeci plan sonetów: zdynamizowana postawa człowieka wskutek dramatyczności ścierających się ze sobą odczuć, sprzeczności doznań, pragnień; skłócenie wewnętrzne człowieka

W tej drodze przemiany serca człowiek sonetów ukazuje nie tylko różnorodność postaw wobec partnerki, ale także bogatą skalę uczuć w przeróżnych odcieniach emocji doznawanych w zetknięciu ze światem.

Sonety krymskie

- jednolitość tonu cyklu krymskiego mimo tak szerokiej skali różnorodności przedmiotowej: step, morza, góry, przepaści; rozmaitość krajobrazów wprowadza zróżnicowanie postaw podmiotowych

- jednolity ton powagi w cyklu, fleksyjnego zamyślenia, wzniosłości i przejęcia wewnętrznego

- niezwykłość przedmiotu, egzotyka kraju dyktują ozdobną hiperboliczność stylu (romantyczny orientalizm --Mirza)

- Mirza i Pielgrzym: przewodnik, nauczyciel, który uczy wędrowca patrzenia na egzotykę Krymu; Pielgrzym: postawa zadziwionego i refleksyjnego obserwatora;

- stosunki personalne inne niż w cyklu odeskim: tu - jest tylko Mirza i Pielgrzym, nikt poza nimi;

- rzeczywistość poznawana poprzez doznania Pielgrzyma, Mirza stanowi tylko orientalne uzupełnienie, ale to on prowadzi rozmyślania Pielgrzyma ku refleksjom metafizycznym; Pielgrzym - gra rolę wędrowca, podróżnika, zachwycającego się egzotyczną krainą (liczn wykrzykniki „Ach”itp.)

- radość z poznania egzotyki kraju, ale w głębi duszy przytłumiona tęsknota za ojczystym krajem

- Pielgrzym chce sięgnąć poznaniem do tajemnic świata, poza granice poznania; chce dotrzeć do porządku rzeczy, do ich znaczeń ostatecznych

- romantyczna gra opisowej i ekspresywnej wymowy poetyckiej sonetów; migotanie sensów epickich i lirycznych - epickie wartości opisu i liryczne wyraz świata przeżyć;

Znaczenie sonetów wielostronne. Mickiewicz wykształcił w nich nowe środki wymowności lirycznej, przejawy życia wewnętrznego odtworzył poprzez kreacje opisu lub opowiadania . Przyswoił naszej poezji piękno i grozę przyrody górskiej oraz odczytał jej romantykę jako znak tajemnicy rzeczy ostatecznych.

Elegie odeskie

- bogactwo odcieni i zabarwień emocjonalnych

- sfera intymności, ton wypowiedzi spontanicznej, prostej i bezpośredniej

- naturalność rozwijania monologu, pozorna swoboda skojarzeń myślowych

- wypowiedź przybiera tony poufnego zwierzenia

- rozwój wątku lirycznego prowadzi przez różne reakcje emocjonalne: gniew - prośba, skarga- żal;

- pozorna rozmowa: monolog przybiera formę jednostronnego dialogu ( bezpośrednie zwroty), słowo nie tylko wyraża myśl, ale sugeruje grę twarzy, gesty, ruchy; zbliżenie wyobraźni czytelnika do scenicznej konkretyzacji

- w wierszach swobodny splot konstrukcji zdaniowych: zapytania, prośby, rozkazy, wtrącenia itp.

Ballady, bajki i „Popas w Upicie”

- nowy typ ballady Mickiewiczowskiej, jakże innej od tej z „Ballad i romansów”: Czaty, trzech Budrysów; zwarta lakoniczna przyspieszona narracja (zwrócenie uwagi na wydarzenia, nie postaci), ukazanie postaci jak na scenie, w ruchu; wzmożenie akcentowych i dźwiękowych czynników regularności rytmicznej

- bajki tego okresu również przejawiają różnorodność rozwiązań poetyckich

- „Popas w Upicie”: epicki dystans narratora do relacjonowanej sytuacji; dokładność relacji i nadanie jej cech rekonstrukcji: indywidualizacja języka postaci, zbliżenie jej do pozycji społecznej bohaterów.

„Farys”

-poemat z okresu rosyjskiego

- poemat utrzymany w tonie poezji deklamacyjno- retorycznej: retoryka wykrzyknień, intonacja wzburzenia, energia powtarzanych nakazów, entuzjazm radosnego przezwyciężania trudności, zmienny rytm wiersza

- Farys jest przeżyciem zwycięskiej, zdobywczej samowystarczalności; jest poematem na cześć „odwagi”.

27 maja 1829 roku odpłynął Mickiewicz z Rosji na zawsze. Przed Adamem otwierały się nowe podróże: na południe i zachód Europy

II. Rzym Wielkopolska Drezno

Pierwsze etapy podróży

- bez śladów w twórczości

- nużące przejazdy, nowe znajomości i natłok wrażeń; kapitał tych doświadczeń miał przynieść zysk dopiero o latach

Trzy wiersze miłosne

Do *** Na Alpach	Do mego cziczerona	Do H***. Wezwanie do Neapolu
- Alpy zespoliły się z wizją kobiety towarzyszącej w wędrówkach - wiersz zwrócony bezpośrednio do adresatki obecnej w wyobraźnie autora - szeroko rozbudowany okres zwrotu do „niewdzięcznej kobiety”, co nie ujmuje tonu intymnej rozmowy - stopniowe przejście do zamyślenia w marzeniu i uspokojenie	- wpisany do imionnika Henrietty Ankwiczówny - wyzbyty bezpośredniości wyznania - kreacja przebrania: sfera aluzji, zamaskowań - wyznanie otoczone serią przypuszczeń, domysłów i zapytań	- parafraza pieśni Mignon Goethego - śpiewność utworu: rytmiczność, regularność akcentowa, zgodność składniowa i wersyfikacyjna - system powtórzeń i paralelizmów składniowo - rytmicznych

Liryka religijna

- utwory związane z przemianą wewnętrzną poety, z pogłębieniem jego przeświadczeń w sprawach wiary, moralności i stosunku Boga człowieka;

- problematyka: zakres etyki i teorii poznania;

- przejaw nowej odsłony poetyckiej: Do M. Ł. W dzień przyjęcia komunii św.: wiersz do Marceliny Łempickiej; luźne i nierównomierne związanie wewnętrzne utworu; najdłuższa (środkowa) część utworu to przedstawienie wątku Anioła, który spełnia rolę pośrednika między Bogiem i ludźmi ----- ta część jest liryczną, osobistą reakcją postronnego obserwatora, który widzi epizod z Aniołem na jawie. Podziwia to i jednocześnie jest porażony (liczne wykrzyknienia) ---- powiązanie rozmarzenia religijnego z wybuchowością (jak w wierszach początków twórczości)

- Arcy - Mistrz: kosmiczne obrazowanie poprzez 3 ilustracje wielkich dzieł Boga ( 3 strofy) zamknięte strofą czwartą zawierającą nakaz pokory skierowany do „ziemskiego sztukmistrza”; widoczne przeciwstawienie Bóg - świat, co nie powoduje, że utwór jest sprzeczny. Przeciwnie- sprawia wrażenie monumentalnej, dokładnie rozplanowanej architektoniki.

- Rozmowa wieczorna: czystość uczuć, prostota i naturalność wyrazu, autentyczność przeżyć; swoboda i naturalność bezpośredniego kontaktu z Bogiem; intymny, osobisty ton realizowany w atmosferze emocjonalnego zbliżenia z boskim rozmówcą --- mistyczna współzależność Boga i człowieka

- Rozum i wiara : elementy dyskusyjno - polemiczne; wypowiedź starotestamentowego proroka, wieszcza narodu, który popadł w „pychę mistyczną” (wg S. Skwarczyńskiej) --- fakt mistycznego zżycia z Bogiem prowadzi do autoapoteozy. Utwór o problemie ograniczenia sił poznawczych rozumu w zestawieniu z mocą wiary (Mickiewicz prowadzi wywód przeciw rozumowi, jednocześnie korzystając z czynników intelektualnych, co np. dla Borowego był paradoksalizmem).

„Do matki Polki”

- patriotyczny rzymsko - drezdeński wiersz

- otwiera się apostrofą i przechodzi w period retoryczny, potem pouczenia stawiane matce i na koniec: bolesny finał, wyrok szubieniczej śmierci dziecka ---- wypowiedź niczym przemówienie, bez okazywania najmniejszych emocji;

- wiersz wyrasta z przeciwstawień ironicznej dwoistości znaczeń, sarkazm i szlachetny patos

- ogólnoludzkie, patriotyczne znaczenie wiersza: pojecie wyroku jako dobrowolnego losu w imię idei'

- zdaniem Borowego: „bolesna pieśń ku chwale bezimiennych polskich straceńców”

„Reduta Ordona”

- utwór patriotyczny poświęcony heroizmowi (przykład bohaterstwa bitewnego)

- sens liryczny rozszerza znaczenie ideowe: uniwersalizm bitwy o „wiarę i wolność” (cały świat walczy z przemocą);

- elementy konkretnego epizodu walki o W-wę w 1831 r --- opowiada ją adiutant, naoczny świadek: powtórne emocje przeżywania bitwy, której był obserwatorem, gniew, pogarda, oburzenie.

- wg Wyki: dwa skrzydła poetyki wiersza --- opisowe (opowiadające) i retoryczne (liryczne), co prowadzi do: realizmu (odtwarzanie rzeczywistości literackiej, na wzór rzeczywistości realnej), dramatycznego uwspółcześniania (odświeżanie zdarzeń dialogów odgrywanych w przeszłości) i liryzacji (nadawanie kształtu lirycznego pozornie obiektywnemu sprawozdaniu) --- żadna z tendencji nie działa indywidualnie, wszystkie łączą się , zespalają i wspomagają.

Echa powstania

- utwory związane z powstaniem listopadowym

Śmierć pułkownika	Pieśń pielgrzyma (Te rozkwitłe…)
- forma opowiadania bezimiennego narratora ( zbliżony do ludu), który przygląda się śmierci, ale nie wie, czyjej! - zagadka się wyjaśnia w zakończeniu, co sprawia, że liryzm całego wiersza opiera się najpierw na spokojnym przemilczeniu aktu śmierci a dopiero w końcowym etapie - silne akcenty emocjonalne	- prostota, naturalność, bezpośredniość, ufność w powierzaniu czytelnikom osobistych, intymnych doznań, bez skrępowania - „Pieśń pielgrzyma” jako zapowiedź nowego modelu poezji Mickiewicza „mowy cichej” - wszystko w wierszu poddane jest emocjonalnej atmosferze smutku, żalu, tęsknoty i cierpienia.

„Ucieczka”

- nieoczekiwany powrót do ballad ludowych z czasów wileńsko- kowieńskich

- tragedia dziewczyny ogarniętej miłością,

determinacja w pozbywaniu się ostatnich oznak nadziei (odrzucanie

przedmiotów wiążących ją z religią; balladowe

baśniowy charakter praktyk magicznych i wiara w czary; piętno grozy

zgroza niesamowitych powiązań ze sferą piekielnych zaświatów

- Ucieczka nazwana „balladą pogańską”, ale „ochrzczona przez poetę”: pogańskie czary magiczne, siły szatańskie, ochrzczone przeświadczenia o grzechu i karze, o zbawczych możliwościach mszy św.

- ludowość ballady: sposób interpretowania ukazanej rzeczywistości, fantastyka ludowych wyobrażeń, figura z życia i baśni gminu, motywy ludowej wiary, zabobony, powiązania człowieka z siłami nadprzyrodzonymi; prymityw ludowej narracji;

„Sen w Dreźnie”

- zapis widzenia sennego z 23 marca 1832 roku

- inna konstrukcja niż sny z Dziadów cz.III, w Dziadach sny wstawione w konstrukcję większej całości

- w utworze wszystko jest dziwne i poddane prawom nieoczekiwanych skojarzeń sennych ( nieokreślone znaczenia i wielokierunkowość) Jastrun nazywa wiersz „surrealistycznym”

- wiersz sprawia wrażenie jakby został napisany zaraz po przebudzeniu (bez namysłu i poprawek)

- dwie wizje senne: pierwsza zimowa, ukazuje procesję ludu na brzeg Jordanu (dopełnienie święta Trzech Króli w lit. prawosławnej) i kończy się epizodem jałmużny i wyrzutami sumienia poety na myśl o grzechu patriotycznym wobec powstania; druga rozwija fantastykę, jak w baśni, opowiada o spotkaniu z Ewą i o tym, jak ona ma zebrać (niczym jaskółka) wieści o nim z Litwy; poetę ogrania przerażenie, że wyjdą na jaw jego szaleńcze grzechy osobiste młodości (z psychoanalitycznego punktu widzenia myślą przewodnią snu jest rachunek sumienia z grzechów narodowych i osobistych)

III. Paryż - Lozanna

„Zdania i uwagi”

- odmiana wewnętrzna poety: rozwój doświadczeń religijnych, gorycz refleksji patriotycznych oraz świadomość własnej mocy twórczej

- Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka i Sę - Martena: pouczający postulatywno - sentencjonalny charakter; powstanie aforyzmów dotyczących zagadnienia egzystencji człowieka w obliczu Boga; w świecie aforyzmów wszystko rozgrywa się między trzema ośrodkami działania: Bóg - człowiek - szatan.

- dynamika spraw świata ujmowana jest jako zestawienie przeciwieństw, jakby wszystko rozwijało się w kategoriach antytez - tytuły np. Wesele i cierpienie, Słowo i czyn.

- dwudzielność wypowiedzi aforyzmów: sfera oczekiwania i element zaspokojenia

- liryczność tekstu skrępowana rygorem aforystyczności ujawnia się w sferze sentencji widoczne zaangażowanie emocjonalne człowieka, który w skupieniu buduje odpowiedź na podstawowe pytania swojej egzystencji.

Bajki i powiastki

- utwory, które ogniskują wartość poetycką opowiadania wokół humoru jako postawy psychicznej narratora

- „dobrodusznie” przedstawienie świata, bez potępiania postaci jedynie żartobliwy stosunek narratora do „aktorów bajek”

- bohaterowie są członkami społeczeństwa na wzór ludzki i jednocześnie okazami zwierzęcych, rzekomo naturalnych ech.

- indywidualizacja i uczłowieczenie za pomocą różnorodnych sposobów charakterystyki

- zabawa narratora igraszkami językowymi : formuły utartych zwrotów przysłowiowych, gra słów (wieloznaczność słów)

Liryka lozańska: podsumowania życiowe poety

- liryki lozańskie wyznacza poetyka tak złożona jak skomplikowane jest ludzkie poznanie i odczuwanie ludzkiej egzystencji

- programowa prostota, realizacja postulatu :”przezroczystości” słownej utworów

- kierunkowa różnorodność twórczości lirycznej, dwa główne nurty dążeń: podsumowania, rozrachunki człowieka nad przeszłością oraz odczucia i myśli człowieka, który zaczyna dostrzegać możliwości zaświatowych przeżyć

Liryka lozańska: poezja snów, widzeń i pragnień mistycznych

- wyostrzenie uwagi Mickiewicza na wymowę snów i widzeń mistycznych, funkcjonujących jako znaki wiodące ku pełniejszemu poznawaniu rzeczywistości niedostępnej zmysłom

- mimo niezwykłości mistycznego odczuwania przekaz odwołuje się do realiów w życiu codziennym

- relacja oparta o materialność rzeczy, zdarzeń i symbolów ułatwiających widzenie, rozumienie i doświadczenie tego, co wydaje się nierealne

1. okres pobytu w Rosji - poezja poznawania rzeczywistości i pogłębiania doświadczeń wewnętrznych. Konkretność poezji zespolona z autoanalizą psychiczną, z lirycznością bezpośrednich, osobistych wyznań

2. okres rzymsko - drezdeński - etap poszukiwań i częściowo - odnajdywania naczelnych wartości w egzystencji człowieka. Kompozycyjna logika utworów. Najwybitniejsze przykłady to liryka patriotyczna i religijna

3. okres liryki lozańskiej - etap podsumowań życiowych i odchodzenia w inną rzeczywistość. Sfera świata pokrywa się z krajem („ojczyzna myśli mojej”), za którym tęskni poeta. Wizje, marzenia, wspomnienia, przewidywania, tęsknoty, chwile zadumy. Wszystko zwrócone w przeszłość lub w przyszłość. Intensywność nasycenia wypowiedzi „najczystszą” lirycznością ogarniającą przeżycia jednostkowe.

11

---