5. Jan Długosz, KSIĘGA VIII, opracowała Ewa Rutka
Księga VIII rozpoczyna się od śmierci księcia Mszczuja (został on pochowany, tak jak jego przodkowie, w Oliwie). Tron obejmuje książę Wielkopolski Przemysł, który dokonuje generalnego obwarowania Gdańska. Kronikarz wskazuje na zalety Przemysła, mówi o szlachetności jego rodu, przypomina jego rodziców (Przemysła i Elżbietę). Uważa, że zgodnie z proroctwem św. Stanisława nadchodzi oto czas odbudowania państwa. Przemysł przedstawiony jest tutaj jako wzór wszelkich cnót (przejętych od rodziców, ale i własnych, wrodzonych). To jego charakter miał stać się podstawą do tego, by lud zechciał oddać mu państwo polskie pod opiekę. Przemysł w chwili koronacji miał 38 lat (był to 26 czerwca 1295r.), samego aktu owej koronacji dokonał biskup gnieźnieński Jakub Świnka. Warto wspomnieć tutaj o ówczesnej małżonce Przemysła â miała ona na imię Ryksa i była córką księcia szwedzkiego. Przemysł II otrzymał insygnia królewskie po dwustuletnim braku jakiegokolwiek króla w kraju.
Dalej Długosz opowiada o księciu raciborskim Przemyśle, założycielu klasztoru mniszek zakonu kaznodziejskiego w Raciborzu, któremu już na łożu śmierci ukazuje się św. Stanisław, który to wzywa Przemysła do obchodzenia jego święta. Jak się później okazuje, Przemysł umiera w święto św. Stanisława zaś jego ciało zostaje złożone w klasztorze dominikanów by mógł obchodzić uroczystość św. Stanisława każdego dnia.
Tymczasem Przemysł II skupił się na scaleniu państwa polskiego â z tego powodu zaniechał prowadzenia wojen zewnętrznych. Siła Przemysła zaczęła budzić niepokój wśród margrabiów (tj. Otto Długi, Otto, Jan) brandenburskich (bali się oni utraty swoich ziem), co zakończyło się uknuciem przez nich spisku, który to miał doprowadzić do śmierci Przemysła.
Aby upamiętnić rozpoczęcie nowego etapu w dziejach państwa polskiego, Przemysł II wychodzi z inicjatywą stworzenia nowej pieczęci. I tak dookoła orła białego powstaje napis „To ten, który przywrócił Polakom zwycięskie sztandary”, na drugiej stronie zaś widać postać siedzącego króla wraz ze wszystkimi insygniami i herbem polskim.
Margrabiowie, o których była mowa wcześniej, dokonują potajemnej napaści na króla w Rogoźnie. Kronikarz mówi, że Przemysł wykazał się odwagą siłą i męstwem, jednak wrogowie mieli przewagę liczebną (po tym jak został zraniony przez margrabiów porwali go Sasi, którzy dokończyli dzieła swoich poprzedników). Tym samym król Polski, Przemysł II, zostaje zamordowany. Mówi się, że w spisku uczestniczyli także możni polscy, których krój (sprawiedliwie) ukarał, zniósł przywileje, itp. Ta okrutna śmierć mogła być jednak karą od Boga za to, że Przemysł zamordował swoją pierwszą żonę.
Następcą biskupa krakowskiego Prokopa zostaje Jan Muskata, archodiakon, mistrz nauk wyzwolonych, szlachcic z Wrocławia.
Mistrz krzyżacki chce przeszkodzić Bolesławowi (książę Mazowsza) w odbudowaniu zamku (który to zniszczyli w swoim czasie krzyżacy), lecz w skutek wewnętrznych zamieszek w Prusach musi on zaniechać swojej misji.
Wyniszczone państwo bierze pod swoją opiekę książę kujawski, Władysław Łokietek. (1300r.) Kronikarz wspomina o utracie ziem przez Polskę (część ziem południowych zagarnia czeski król Wacław).
Wspomniany zostaje książę wrocławski Henryk, który zmuszony (przez perspektywę bliskiej śmierci) zostaje oddać swoich synów i swój zamek Sobota bratu, który to zamyka go w więzieniu do końca jego życia.
Tymczasem król Łokietek pustoszy ziemie śląskie, za względu na mieszkańców, którzy nie okazali mu przychylności (kronikarz tłumaczy to dobrem państwa).
W części VIII kronikarz porusza także kwestię innych krajów. Mówi o walkach Litwy i Prus, wymordowaniu przez Litwinów mieszkańców Inflant, zaś mieszkańcy Rygi nieskutecznie próbują pozbyć się przebywających u nich Krzyżaków. Wspomniana zostaje również koronacja Wacława i jego żony Jutty na króla i królową Czech. Natomiast w Austrii na książę Albert zabija króla Adolfa i sam obejmuje tron.
Kronikarz nie uważa Łokietka za dobrego króla, mówi, że gnębi on nieustannie ubogi lud , a jego drużyna dokonuje licznych grabieży (także w kościołach). Za liczne grzechy króla zostaje zesłana na kraj zaraza, która zabija zwierzęta. Kolejną karą są rozliczne najazdy wrogów (np. Sasów i Litwinów).
Ze względu na tragiczną sytuację w państwie biskup poznański nakłada na swoją diecezję interdykt (zakaz odprawiania wszelkich obrzędów). Ten czyn zmusza Łokietka do poprawy swojego skandalicznego zachowania.