Problem
Absolutu w filozofii Arystotelesa.
Uwarunkowania epistemologiczno-metodologiczne Zagadnienie warto¶ciowego
poznania Przedmiot i sposób ludzkiego poznania Arystoteles, krytykuj±c
Platona zwracał uwagę na konieczno¶ć powrotu filozofii do zajmowania się
¶wiatem, w którym żyjemy; nasza egzystencja, bowiem zależy od poznania
otaczaj±cej nas rzeczywisto¶ci. Podkre¶lał zależno¶ć wszelkiej ludzkiej
wiedzy od poznania zmysłowego, sam rozum jest „tabula rasa". Naturalna
droga ludzkiej wiedzy prowadzi od tego, co zmysłowe, do tego, co inteligibilne.
Podobnie jak Platon i Sokrates, najwyżej cenił wiedzę ogóln± (niezmienn±
i stał±) zawart± w pojęciach a najdoskonalej wyrażon± w wiedzy naukowej.
„Z percepcji zmysłowej powstaje to, co nazywamy pamięci± a z wielokrotnej
pamięci odnosz±cej się do tego samego przedmiotu rodzi się do¶wiadczenie
[...] Z ogółów utrwalonych w swej cało¶ci w duszy, jedno¶ci obok wielo¶ci
[...] pochodzi to, co stanowi zasadę sztuki i wiedzy; sztuka kieruje się
ku temu, co powstaje, wiedza ku temu, co istnieje " Analityki drugie Epagoge
- sposób nabywania my¶li ogólnej i poznawania wszystkiego, czego rozum
nie dowodzi Intelekt już w momencie dostarczenia mu empirycznego „materiału",
od razu dostrzega zawart± w nim ogóln± tre¶ć. Ogół, więc powstaje niekoniecznie
w wyniku wielu spostrzeżeń; postrzeżenie jednego szczegółu od razu, kieruje
się na to, co ogólne. Dusza ludzka jest zdolna do takiego poznania. INDUKCJA
= SPONTANICZNA ABSTRAKCJA = ODKRYWANIE OGÓŁU W SZCZEGÓŁACH Abstrakcja
spontaniczna czynno¶ć spontaniczna, która w danych zmysłowych to, co ogólne
tworzy ogólne pojęcia i s±dy o tym, z czym człowiek spotyka się w swym
życiu odnosi się do jednostki Indukcja proces kierowany (metodyczny) maj±cy
na celu ujęcie w jednostkowych danych tego, co ogólne (wspólne) jej dane
s± punktem wyj¶cia dla dedukcji odnosi się do wielu jednostek Intuicja
intelektualna to zasada, dzięki której w procesie epagoge następuje ogl±d
jakiego¶ ogółu. Najdoskonalszym rodzajem poznania jest poznanie intuicyjne.
Intelekt czynny jest najwyższym „rodzajem" bytu, jaki on zna. To on poznaje
intuicyjne. daje wgl±d w ogólny i konieczny zwi±zek dostarcza poznania
pewnego, najdoskonalszego jest zawsze prawdziwa Inaczej istnieje rzecz
- przedmiot poznania, a inaczej jest poznawany, istnieje jako zmienna,
zniszczalna jednostka, za¶ jego ujęcie poznawcze w postaci pojęcia jest niezmienne, niezniszczalne i ogólne. „ W odniesieniu, zatem do tego,
czym istotnie co¶ jest, jak również tego, co jest w akcie, nie można się
mylić; można tylko poznawać lub nie " FORMA = element konstytutywny przedmiotu
POZNAĆ = utworzyć pojęcie POJĘCIE = ujęcie istoty danego przedmiotu Poznanie
gubi rzecz z racji jej konkretno¶ci i zmienno¶ci, a zatrzymuje się na
tym, co w niej istotne. Stało¶ć pojawiaj±ca się w poznaniu ma swe uzasadnienie
w budowie samej rzeczy, jest najważniejszym ontologicznie czynnikiem
w bycie. Natura wiedzy naukowej i jej przedmiot W ramach poznania intelektualnego
Platon i Arystoteles przeciwstawiaj± poznanie doksalne poznaniu naukowemu.
DOKSA jest poznaniem intelektualnym niższego rzędu, gdyż dotyczy ¶wiata
stawania się i przemiany. Dlatego sama jest zmienna, uzależniona od aktualnego
poznania zmysłowego, które ujawnia jedynie szczegóły. Doksa nie mówi o
tym jak się naprawdę rzeczy maj±, lecz o tym, co się większo¶ci ludzi
wydaje. To, co zmienne, nie może być przedmiotem niezmiennej wiedzy -
episteme, (która może być tylko o tym, co nie może być inne; nie interesuje
się tym, co jednostkowe i rzadkie) Musi istnieć co¶ stałego, bowiem w
przeciwnym wypadku sam ¶wiat byłby w zasadzie niepoznawalny. Poznanie niezmienne nie gwarantuje jego prawdziwo¶ci. Ogół jest cenny, gdyż ujawnia
przyczynę. Pefinigja i dowód stanowi± dwa dalsze warunki istnienia poznania
naukowego. Definicja dotyczy wprost formy, która decyduje o tożsamo¶ci
bytu. Program poznania przyczynowego „ Tylko wtedy posieli¶my wiedzę o
rzeczy, gdy poznali¶my jej przyczynę ". Filozofowanie zaczyna się od zdziwienia
dotycz±cego zmysłowych rzeczy, które zachowuj± się różnie. Dziwienie się
zakłada nieznajomo¶ć ukrytych przyczyn tych zjawisk i sprawia, że ludzie
ich poszukuj±. Chodzi zawsze o odkrycie przyczyny istotnej, bez której
fakt nie mógłby mieć miejsca. FILOZOFIA powstała jako racjonalizacja mitologii.
Na pytanie jak powstał ¶wiat?", zaczęto szukać odpowiedzi w samym ¶wiecie.
PRZYCZYNY: materialna formalna sprawcza Arystoteles dodał do nich jeszcze
trzeci±: celow± Tłumaczenie rzeczywisto¶ci w aspekcie statycznym prowadzi
do odkrycia w nim czynnika zwanego form±, za¶ w aspekcie dynamicznym -
trzech następuj±cych czynników: w aspekcie zmienno¶ci - materii, powstania
- sprawcy, ruchu - celu. Przedmiotem materialnym poznania naukowego jest
sama rzeczywisto¶ć, zmienny ¶wiat, zawieraj±cy wiele różnych bytów, wzajemnie
jednak ze sob± powi±zanych wielorakimi relacjami przyczynowymi. „ Wtedy,
bowiem s±dzimy, że¶my dan± rzecz poznali, gdy¶my wykryli jej pierwsze
przyczyny i pierwsze zasady, aż do ostatecznych elementów " „Fizyka" -
pierwsze zasady wyja¶niaj± się same, s±, bowiem poznawalne same przez
się i przekonywuj±ce w sobie. Ruch i cel tworz± wraz z form± swoist± jedno¶ć;
forma za¶ jest tożsama z istot± i stanowi akt bytu (siłę realizuj±c± jego
cel). Dlatego też wszystkie przyczyny daj± się sprowadzić do materii i
formy - ostatecznie za¶ materii czystej i czystej formy (Boga). Uwarunkowania
fizykalno-metafizyczne Zagadnienie obrazu ¶wiata i rozumienia bytu Budowa
kosmosu i występuj±ce w nich ruch oraz ich przyczyna Kosmologia Arystotelesa
jest przede wszystkim prób± wyja¶nienia i systematyzacji pogl±dów jego
poprzedników. Jest pierwszym filozofem usiłuj±cym wszystkie znane mu zjawiska
wytłumaczyć w ramach przyjętego schematu ¶wiata i za jego pomoc±. „O
niebie" - traktat, w którym wyja¶nia naturę, formę i wieczno¶ć ¶wiata;
uzupełniaj± go: „O powstaniu i ginięciu", „O ruchu zwierz±t", „O poruszaniu
się przestrzennym zwierz±t", „Meteorologika", „Fizyka" KOSMOS: obejmuje
wszystko, cokolwiek jest ciałem ma kształt wielkiej, skończonej i wypełnionej
kuli, w jej ¶rodku znajduje się ziemia zewnętrzn± granicę stanowi sfera gwiazd stałych, poza ni± nie ma już nic ziemia otoczona jest szeregiem
koncentrycznych sfer kolejno j± otaczaj±cych: wod±, powietrzem, ogniem
sferę ognia otaczaj± przezroczyste sfery, w których umocowane s± i kr±ż±
planety ¦wiat jako cało¶ć nie jest czym¶ jednolitym, składa się z dwóch,
wyra·nie różnych czę¶ci - dolnej i górnej, czyli ziemskiej i niebieskiej. Linię podziału wyznacza sfera księżyca - ¶wiat rozpada się na sferę nadksiężycow±
- pod księżycow±. ¦WIAT PODKSIĘŻYCOWY wszystkie ciała tej sfery składaj±
się z 4 podstawowych elementów: wody, powietrza, ziemi i ognia każdy z
tych elementów ma swoje naturalne miejsce i zgodnie ze swoj± natur± ulokowany
jest w odpowiedniej sferze na Ziemi elementy nie występuj± w czystej postaci,
tworz± ciała złożone - s± wzajemnie wymieszane, ponadto ulegaj± one nieustannym
przemianom -jedne przechodz± w drugie elementy same z siebie s± niezniszczalne,
jedynie cało¶ci z nich utworzone mog± ulegać rozpadowi elementy charakteryzuj±
się czteroma podstawowymi jako¶ciami (ciepłem, zimnem, sucho¶ci±, wilgotno¶ci±),
dzięki którym jedne z nich s± aktywne, inne - bierne elementy posiadaj±
swój ruch (lokalny) i dlatego w sposób naturalny d±ż± do zajęcia swego
naturalnego miejsca w odpowiedniej sferze kosmosu; w ten sposób tworz±
porz±dek - kosmos Ruch elementów w górę i w dół jest ¶ci¶le powi±zany
z wła¶ciwo¶ciami jako¶ciowymi, jakie one posiadaj± tj. lekko¶ci± i ciężko¶ci±.
Elementy mog± także wykonywać np. ruch po kole, ale nie jest to ruch naturalny tylko wymuszony, ( którego sił± jest jaka¶ przyczyna zewnętrzna). Je¶liby
elementy mogły się poruszać tylko swym ruchem naturalnym, to w ¶wiecie
tym już dawno nie istniałby ruch: elementy zajęłyby swe naturalne miejsca
i powstałby całkowity bezruch. W sferze ziemskiej występuj± rodzaje ruchu:
powstawania i ginięcia zmiana jako¶ciowa zmiana ilo¶ciowa zmiana miejsca
i dwa kierunki przyczynowania: horyzontalny (człowiek rodzi człowieka)
wertykalny (podporz±dkowanie ruchów ruchom niebieskim) Najważniejszym
ruchem w arystotelesowskim ¶wiecie jest ruch lokalny. RUCH PRZESTRZENNY PROSTY ZŁOŻONY PROSTOLINIJNY KOŁOWY W ziemskiej czę¶ci kosmosu występuje
tylko ruch prostolinijny jako naturalny. Żaden z ziemskich ruchów nie
może być wieczny, ponieważ każdy kończy się spoczynkiem. „ Tym, przeto, co sprawia, że ruch jest ci±gły jest ciało, które się porusza po kole
" - taki rodzaj ruchu występuje tylko w górnej czę¶ci ¶wiata. NIEBO:
złożone jest ze sfer, gwiazd i planet - s± to ciała niebieskie złożone
z tzw. pi±tego elementu, wiecznego i niezniszczalnego — eteru eter jest
czym¶ cielesnym, jest widzialny, porusza się i stanowi czę¶ć ¶wiata, utworzone
z niego ciała wykonuj± tylko ruch po kole i jest to ich ruch naturalny
poszczególne sfery niebieskie nakładaj± się jedna na drug±, przylegaj±
¶ci¶le do siebie, a jest ich tyle, ile ruchów ciał niebieskich gwiazdy
i planety nie s± wolne w przestrzeni, lecz zależ± od swoich sfer niebieskich,
do których s± przytwierdzone, nie posiadaj± samodzielnego ruchu, ale
uczestnicz± w ruchu obrotowym swoich sfer „[...] każde ciało, które d±ży
w dół lub do góry, musi być lekkie lub ciężkie [...]Lecz ciało, które
jest w ruchu kołowym, nie może być ani ciężkie ani lekkie " W podksiężycowej
czę¶ci ¶wiata złożenie jest tymczasowe, w niebie — wieczne. W ¶wiecie
ziemskim zaznacza się przewaga materii nad form±, w ¶wiecie górnym adaptacja
formy do materii jest całkowita i nie dopuszcza do radykalnej zmiany bytu.
Cały ¶wiat jest zbudowany hierarchicznie, tzn. składa się z bytów wyższych
i niższych. Wszystkie byty ożywione maj± w sobie zasadę życia, czyli duszę.
Dusza jest to forma ciała organicznego, jest immanentn± zasad± ruchu charakterystycznego
dla bytów ożywionych. Ruch ostatniej sfery jest ruchem jednostajnym, ci±głym
i wiecznym. Od niego zależ± ruchy pozostałych sfer niebieskich, a przez
nie zostaje przekazany do sfery podksiężycowej. Ruch przekazywany jest
mechanicznie na skutek stykania się sfer ze sob±. ks. II „ O niebie "
- gdyby ruch gwiazd dokonywał się w inny sposób, nie byłoby na Ziemi nic
z tego co na niej jest Przyczyn± powstawania i niszczenia jest ruch słońca,
które zbliża się i oddala. „Zdanie w my¶l, którego ¶wiat kiedy¶ powstał,
lecz jest wieczny jest niemożliwe do przyjęcia [...] bowiem ¶wiat nie
może być zarazem wieczny i mieć pocz±tek". Z punktu widzenia filozoficznego,
natura ma tylko „ruch w możno¶ci" i dlatego bezwzględnie wymaga istnienia
pierwszego motoru dla swej aktualizacji. Fizykalne i filozoficzne rozumienie
bytu Konieczno¶ć istnienia przyczyny ruchu Fizykalna interpretacja ruchu
wi±że się z budow± kosmosu. Pytaj±c, “dlaczego w ¶wiecie istnieje ruch?"
odpowiadamy, że to sama rzecz ma tak± naturę, że się rusza. Ruch ujawnia
nie zachowanie się ciała, ale sam sposób istnienia bytu. Każdy ruch jest ruchem jakiego¶ ciała, nie istnieje ruch jako taki. Forma (4 elementy
+ dusza) - przyczyna ruchu „O filozofii"' - 3 przyczyny ruchu: natura,
wolna wola, siła. Natura może być nazwana ·ródłem ruchu tylko podlegaj±c
zewnętrznemu czynnikowi. Posiadać życie = poruszać się samemu przez się
zmiany substancjonalne nowa substancja 2 typy ruchów zmiany przypadło¶ciowe
nowa przypadło¶ć!RUCH JEST STAWANIEM SIĘ BYTU! Ruch następuje wraz z przechodzeniem
z możno¶ci do aktu. Możno¶ć czynna - działania, możno¶ć bierna - doznawanie.
Rozumienie bytu Bytem jest istniej±ca rzecz. Granic± zmienno¶ci bytów
jest tożsamo¶ć, której nie mog± utracić pod gro·b± utraty bytowo¶ci. Ogól,
materia, czy złożenie mog± być tym, co jest rzecz±, ale tylko jej forma
może być tym, co jest bytem. Koncepcja Boga Istnienie i natura ostatecznego
·ródła ruchu Dowody istnienia pierwszego poruszyciela Arystoteles dowodzeniem
istnienia pierwszego poruszyciela zajmuje się szczególnie w „Fizyce" (ks.
VII, VIII) i „Metafizyce" (ks. XII) ks. XII rozpoczyna się stwierdzeniem
wieczno¶ci ruchu. Rozdział l. i 2. Dowodzi tezy, że ruch nigdy nie powstał
i nie przestanie istnieć - był i będzie. Dowód I: wszystko, co się rusza
musi być przez co¶ poruszane czynnik ruchu musi być z kolei poruszany
sam przez się, albo nie jeżeli jest przez co¶ poruszany, to musi być jaki¶
pierwszy czynnik ruchu Dowód II: każdy czynnik ruchu porusza jaki¶ przedmiot,
albo sam, albo przy pomocy czego¶ niemożliwe jest, aby ruch mógł być przekazany
przez jak±¶ rzecz bez istnienia innej, która już porusza się własnym ruchem
nie można i¶ć w nieskończono¶ć w szeregu czynników - narzędzi ruchu musi,
więc istnieć czynnik ruchu wcze¶niejszy i poruszaj±cy się sam przez się
Dowód III: wszystko, co jest w ruchu musi być poruszane przez jaki¶ czynnik
ruchomy bycie w ruchu może przysługiwać rzeczom akcydentalnie (ruch nie
musi istnieć, bo to, co akcydentalne, nie jest konieczne) lub istotnie
nieistnienie ruchu jest niemożliwo¶ci±, (bo ruch jest wieczny) musi istnieć
rzecz (byt), której ruch przysługuje istotnie Arystoteles ustala, że rzecz
będ±ca w ruchu jest podzielna; składa się z czę¶ci poruszanej i poruszaj±cej.
Niemożliwe jest, aby poruszała się sama w cało¶ci. Je¶li rzecz porusza
się sama przez się tzn., że jedna jej czę¶ć porusza, a inna jest poruszana.
„pierwsza zasada, która wywołuje bezpo¶rednio ruch w rzeczach, porusza
się sama przez się, natomiast pierwsza zasada ruchu wszystkich rzeczy
jest nieruchoma " Gdyby powstawanie i ginięcie było pierwszym ruchem,
to wszystko, co jest w ruchu, byłoby zniszczalne. Zatem tylko ruch kołowy
pierwszej sfery spełnia postawione wymagania. ,, niektóre rzeczy s± poruszane
przez wieczny i nieruchomy czynnik ruchu, i z tej racji s± zawsze w ruchu,
podczas gdy inne s± poruszane przez ruchomy i zmieniaj±cy się czynnik
ruchu, a wskutek tego również i one musz± się zmieniać " „Fizyka" - nie
może istnieć samo poruszaj±cy się byt; pierwszy poruszycie! jest nieporuszony,
jest bez czę¶ci, nie posiada rozci±gło¶ci -jest to niematerialna przyczyna
ruchu „Metafizyka" - pierwszy poruszyciel to nie tylko przyczyna ruchu,
ale i przyczyna bytu oraz urzeczywistnienie najwyższego dobra Je¶li ruch
musi istnieć zawsze, to znaczy, że pierwsze niebo musi się stale poruszać,
to żadne ciało nie może być przyczyn± takiego ruchu. Żadne, bowiem ciało
o skończonych wymiarach nie może mieć nieskończonej siły, ani też sprawić
wiecznego ruchu. Za¶ ciało nieskończone istnieć nie może. PIERWSZY PORUSZYCIEL:
byt konieczny czysty akt (bez potencji) czysta forma samoistny tre¶ciowo
niezmienny (tożsamy) wieczny i absolutnie niezmienny Człowiek jest najdoskonalszym
znanym bytem; jego doskonało¶ć wi±że się z posiadanym przezeń rozumem
oraz wol± i życiem. My¶lenie (poznanie) stanowi istotę intelektu. Najdoskonalszym
poznaniem jest poznanie kontemplacyjne i je przydziela pierwszemu poruszycielowi.
Przedmiotem my¶lenia może być tylko on sam, bo jest on sam, bo jest on
czystym aktem i jako taki nie może się zmieniać, a wszystko, co poza nim
istnieje jest zmienne, więc my¶l±c o tym sam by się zmieniał. Być szczę¶liwym
to wiedzieć, że posiada się wła¶ciwe dobro. Takie dobro polega na doskonałym
działaniu. Być dobrym znaczy być godnym poż±dania. Być godnym poż±dania
tzn. być doskonałym, a doskonało¶ć z kolei wi±że się z aktem. Skoro pierwszy
poruszyciel jest czystym aktem -jest bytem najdoskonalszym. Pierwszy poruszyciel
= BÓG. Pierwszy poruszyciel - przyczyna celowa ruchu pierwszego nieba.
Pierwsze niebo - przyczyna sprawcza ruchu ¶wiata. Bóg nie pozostaje w
żadnej relacji do kosmosu, to ¶wiat potrzebuje Boga i musi pozostawać
z nim w stałym zwi±zku. Jako najwyższe dobro stanowi zarazem najwyższy
cel d±żenia. Dusza może powodować ruch lokalny pod wpływem posiadania jakiego¶ dobra. Nie jest to jednak dobro absolutne i po jego osi±gnięciu
znika przyczyna ruchu, przeto i kończy się sam ruch. W wypadku dobra absolutnego,
ruch duszy w jego kierunku nigdy nie może się skończyć, albowiem dobro
to nie jest nigdy osi±galne. Pierwszy poruszyciel nie stwarza miło¶ci,
lecz budzi j±, będ±c celem. Wzbudzaj±c poż±danie sprawia, że formy stale
tworz± w materii nowe byty.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl