Kliniczne podstawy fizjoterapii w onkologii - materiały do zaliczenia końcowego przedmiotu

Rehabilitacja w onkologii

Rehabilitacja psychofizyczna w onkologii :

• Zawodowa

• Społeczna

• Medyczna

Inny podział :

• Profilaktyczna

• Lecznicza

• Paliatywna

Następstwa leczenia w onkologii :

• Czynnościowe :

• Ograniczenie aktywności i sprawności ruchowej

• Zmniejszenie wydolności organizmu

• Ogólne zmęczenie

• Psychiczne

• Depresja

• Lęk i niepokój

• Drażliwość

• Niska samoocena

• Obniżenie jakości życia

Wpływ ruchu na chorych leczonych onkologicznie:

• Ograniczenie zmęczenia

• Podniesienie poziomu jakości życia

• Poprawa samopoczucia, zmniejszenie depresji i lęku

• Poprawa samooceny

• Poprawa kontroli emocji

Zasady stosowania ruchu w onkologii:

• Naturalne formy ruchu

• Rodzaj treningu dostosowany do możliwości chorego, etapu i rodzaju leczenia

• Umiarkowana intensywność

• Czas 20 - 30 min.

• 3 - 5 razy w tygodniu

Cele rehabilitacji w onkologii w okresie paliatywnym :

• Zmniejszenie bólu

• Ograniczenie duszności

• Zmniejszenie obrzęków

• Zapobieganie powstawaniu odleżyn

• Zapobieganie narastaniu deficytu sprawności fizycznej

Metody stosowane do osiągnięcia ww. :

• Psychoterapia

• Zaopatrzenie ortopedyczne

• Relaksacja

• Drenaż chłonny

• Masaż

• Ćwiczenia ruchowe

• Fizjoterapia klatki piersiowej

Podstawy onkologii

Czynniki inicjujące onkogenezę u człowieka

• Czynniki chemiczne

• Karcynogeny bezpośrednie ( zw. alkilujące i acylujące)

• Karcynogeny pośrednie ( polocyklicze i heterocykliczne węglowodory aromatyczne, aminy aromatyczne, amidy, związki naturalne, roślinne i bakteryjne, inne - np. chlorek winylu, azbest, kadm, nikiel, chrom, związki ochrony roślin, alkohol)

• Czynniki fizyczne

• Promieniowanie jonizujące i UV

• Uraz mechaniczny

• Uraz termiczny

• Czynniki biologiczne

• Wirusy RNA (AIDS) i DNA ( WZW typ B, HPV)

• Bakterie - hylobacteriae pylorum

• Czynniki dietetyczne

• Dieta wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa

• Czynniki hormonalne

• Czynniki genetyczne

Epidemiologia nowotworów - tworzona na bazie zapadalności i śmiertelności na nowotwory złośliwe (raki)

Diagnostyka w onkologii - nadal ogromną wartość ma badanie przedmiotowe i podmiotowe. W badaniu podmiotowym (wywiadzie) pytamy, czy u pacjenta nie występują następujące zaburzenia :

• Zgrubienia w obrębie sutka, mięśni, tkanki podskórnej, jądra, obszaru szyi

• Nie gojące się owrzodzenia skóry lub błony śluzowej

• Niefizjologiczne krwawienia z pochwy, odbytu, dróg moczowych

• Nieprawidłowa wydzielina, podbarwiona krwią z ww. a także z brodawki sutkowej

• Przewlekła chrypka, kaszel, obecność krwi w plwocinie

• Zmiana wyglądu lub powiększenie brodawek lub zmian barwnikowych na skórze

• Trudności w połykaniu lub oddawaniu stolca

• Nagłe zaburzenia widzenia, równowagi, zlokalizowane bóle głowy

• Ogniskowe bóle kości

• Ogólne osłabienie, zmniejszenie aktywności, chudnięcie

W dalszej kolejności należy dokładnie obejrzeć powłoki ciała pacjenta i przeprowadzić badanie palpacyjne, zwłaszcza obszarów w których pacjent lokalizuje dolegliwości i okolicznych węzłów chłonnych.

Inne badania diagnostyczne :

• Endoskopowe (gastroskopia, kolonoskopia) często z pobraniem wycinka do badań histopatologicznych

• Biopsje - nakłucie zmiany w celu pobrania wycinka lub płynu do badań histopatologicznych

• RTG klatki piersiowej

• RTG kości

• RTG przewodu pokarmowego - badanie z kontrastem (papka barytowa)

• Mammografia

• Angiografia - badanie naczyń krwionośnych z kontrastem

• Limfografia - badanie przewodów limfatycznych z kontrastem

• USG (ultrasonografia)

• CT (tomografia komputerowa - badanie ukł. kostnego, z użyciem promieni RTG)

• MR (rezonans magnetyczny - - badanie tkanek miękkich)

Cele badań diagnostycznych:

• Wykrycie i rozpoznanie choroby nowotworowej

• Ocena stopnia zaawansowania choroby

Ocena przebiegu i skutków leczenia, poszukiwanie wznowy

Leczenie chirurgiczne :

• Zabiegi zapobiegawcze - mają na celu zapobiegać powstawaniu i rozwojowi nowotworu

• Operacje diagnostyczne - dla ustalenia(potwierdzenia) rozpoznania lub oceny zaawansowania nowotworu oraz podjęcia decyzji o dalszym leczeniu

• Operacje radykalne - usunięcie nowotworu w granicach zdrowych tkanek, okolicznych i regionalnych węzłów chłonnych a czasem innych, sąsiednich narządów

• Operacje typu „second look” - kontrola doszczętności zabiegu pierwotnego, na wypadek wznowy

• Operacje oszczędzające - usunięcie tylko guza w granicach zdrowych tkanek i układu chłonnego danej okolicy połączone z następową radioterapią

• Operacje paliatywne i redukcyjne - złagodzenie następstw choroby nowotworowej, zmniejszenie masy guza, udrożnienie zajętych narządów rurowych

Leczenie niechirurgiczne :

• Chemioterapia ( z użyciem leków cytotoksycznych)

• Hormonoterapia

• Immunoterapia

• Terapia genowa

• Radioterapia (napromieniowanie guza z użyciem promieniowania jonizującego

Układ pokarmowy

Nowotwory układu pokarmowego stanowią 25% wszystkich nowotworów u ludzi.

1. Rak przełyku

Przyczyny :

• Częste spożywanie alkoholu i palenie tytoniu

• Używanie niektórych przypraw korzennych

• Spożywanie gorących potraw

• Zwężenie przełyku po oparzeniu ługiem

• Przełyk Barretta

Cechy :

Początek bezobjawowy, później trudności w połykaniu pokarmów stałych następnie rozdrobnionych i płynnych, zmniejszenie masy ciała, bóle za mostkiem, nudności, wymioty, czasem kaszel i chrypka, osłabienie ogólne

Badania :

• RTG z kontrastem

• Ezofagoskopia z pobraniem wycinka

• CT, MR

2. Rak żołądka

Przyczyny :

• Spożywanie pokarmów gorących, marynowanych, solonych, smażonych, wędzonych

• Obecność substancji azotowych w pożywieniu

• Zapalenie zanikowe błony śluzowej żołądka

• Zakażenie Helicobacter pylori

• Przewlekłe wrzody żołądka

• Czynniki genetyczne

Cechy :

Początkowo bez objawów, następnie dyskomfort pokarmowy po posiłku, nagła utrata apetytu zwłaszcza na pokarmy mięsne, w dalszej kolejności bóle w nadbrzuszu, dyspepsja (zgaga), krwawienia z guza (niedokrwistość), brak łaknienia, chudnięcie, wymioty.

Badania:

• Badania endoskopowe z pobraniem wycinka

• RTG żołądka

• USG jamy brzusznej

• CT, MR

• Laparotomia, laparoskopia

3. Rak jelita grubego

Przyczyny :

• Złe zwyczaje żywieniowe - wysokotłuszczowa, ubogoresztkowa, uboga w witaminy A, C, E i pierwiastki (selen, magnez, wapń) dieta

• Potrawy przygotowywane w wysokich temperaturach

• Uwarunkowania genetyczne

• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego o wieloletnim przebiegu

Cechy :

• Krwawienie utajone

• Anemizacja, chudnięcie

• Ból i obecność wyczuwalnego guza w jamie brzusznej

• Zmiana rytmu wypróżnień (biegunki na zmianę z zaparciami)

• Domieszka krwi lub śluzu w stolcu

• Stolce główkowate

• Ból przy defekacji

• Niedrożność jelita (zatrzymanie stolca i gazów)

Badania :

• Per rectum

• Rektoskopia

• Kolonoskopia

• Badanie RTG z wlewem kontrastowym

• USG

• Badanie krwi na obecność markerów nowotworowych

Układ oddechowy

1. Rak płuca - najczęstszy nowotwór złośliwy w skali świata

Przyczyny:

• W 85 - 90% przypadków spowodowany paleniem tytoniu

• Pozostałe to czynniki zagrożenia zawodowego - kontakt z chromem, niklem, arsenem, rudami radioaktywnymi i ropą naftową i jej przetworami

Objawy :

Początek bezobjawowy, następnie kaszel suchy lub z odkrztuszaniem śluzowo - ropnej wydzieliny, częste i przewlekłe zapalenia płuc, duszności, ból w klatce piersiowej, krwioplucie. Przy dużej masie guza lub naciekaniu sąsiednich narządów : chrypka, zaburzenia połykania, zespół żyły głównej górnej, paradoksalne ruchy oddechowe, zespół Pancoasta (rozrost guza szczytu płuca w górnym rozworze klatki piersiowej - ból barku i łopatki z promieniowaniem do ramienia i 4 - go i 5 - go palca)

Badania:

• Wywiad chorobowy

• Badania obrazowe, endoskopowe i histopatologiczne

Układ nerwowy

Nowotwory mózgu

Dominują glejaki (ok. 60% wszystkich nowotworów).

Za jedną z przyczyn uważa się wzrost częstości wykonywania badań diagnostycznych takich jak CT czy MR. Z kolei u ok. 25% pacjentów z uogólnioną chorobą nowotworową stwierdza się przerzuty do mózgu, najczęściej z raka sutka, raka płuca, czerniaka, raka nerki czy chłoniaków.

Objawy:

• Pojawienie się „nowego” bólu głowy, który nie ustępuje a wręcz nasila się

• Zmiana osobowości, w tym objawy choroby psychicznej

• Nudności i wymioty

• Objawy ze strony narządu wzroku - zaburzenia widzenia, ból gałki ocznej, światłowstręt, podwójne widzenie

• Napady padaczki

• Afazja czuciowa

• Oczopląs

• Zaburzenia węchu

• Odhamowanie popędu płciowego

• Wesołkowatość

• Nieadekwatne zachowania

• Zaburzenia świadomości

• Zaburzenia orientacji co do czasu i miejsca

Objawy rozpoczynającej się ciasnoty wewnątrzczaszkowej:

• Nudności i wymioty

• Bradykardia

• Tarcza zastoinowa na dnie oczu (staza)

Badania:

• CT i MR

Nowotwory rdzenia kręgowego

Czterokrotnie rzadsze niż nowotwory mózgu.

Objawy :

• Bóle i parestezje o rozkładzie korzeniowym

• Niedowłady spastyczne i zaburzenia czucia proprioceptywnego po tej samej stronie oraz bólu i temperatury po stronie przeciwnej (zespół Brown-Sequarda)

• Zaburzenia zwieraczy

Badania - j.w.

Specyfika leczenia nowotworów układu nerwowego polega na dokładnym określeniu lokalizacji guza w celu możliwie najmniejszego uszkodzenia nie zajętych ośrodków nerwowych a tym samym jak najmniejszego okaleczenia pacjenta pod względem neurologicznym (tak ruchowym jak i psychicznym).

Układ moczowo-płciowy

Rak nerki

Objawy:

• Krwiomocz

• Guz

• Ból

• Podwyższona ciepłota ciała

• Przyspieszone opadanie krwinek czerwonych

• Czerwienica lub niedokrwistość

• Nadciśnienie tętnicze

• Hiperkalcemia

• Dysfunkcja wątroby

Badania:

• USG

• Urografia

• CT

• Angiografia

Rak gruczołu krokowego

Przyczyny:

• Podłoże endokrynologiczne (długotrwałe narażanie na działanie androgenów komórek nabłonkowych stercza)

• Predyspozycje genetyczne

Objawy:

• Początek bezobjawowy, następnie objawy przeszkody podpęcherzowej tj. zastój moczu w moczowodach i miedniczkach nerkowych.

• Przerzuty, głównie do kości

Badanie:

• Per rectum

• USG gruczołu krokowego

• Urografia

• Scyntygrafia kośćca

Rak szyjki macicy

Przyczyny:

• Wcześnie rozpoczęte życie płciowe

• Duża liczba partnerów

• Wiele porodów

• Złe warunki socjoekonomiczne i higieniczne

• Palenie tytoniu

• Długotrwałe stosowanie antykoncepcji doustnej

• Inicjatorami nowotworu są wirusy brodawczaka (HPV)

Objawy:

• Nieregularne krwawienia, szczególnie po stosunku

• Niewielkie upławy, czasem cuchnące i podbarwione krwią

• Przy dalszym rozwoju - naciekanie narządów miednicy małej i objawy z ich strony

• W okresie krańcowym - niewydolność nerek

Badania:

• Badanie ginekologiczne

• Badanie kolposkopowe

• Badanie cytologiczne i histologiczne

Rak trzonu macicy

Nowotwór hormonozależny, istotną rolę w jego rozwoju odgrywają estrogeny.

Objawy:

• Wiązane z okresem przekwitania - upławy i/lub krwawienia

• W dalszym przebiegu - bóle skurczowe macicy

Badania:

• Badanie kliniczne - w tym ginekologiczne

• Badanie histopatologiczne

Rak jajnika

Rak zaliczany do hormonozależnych, ale także podłoża upatruje się w czynnikach środowiskowych.

Objawy:

Początkowo rozwój bezobjawowy. Następnie:

• Objawy dysuryczne

• Zaparcia

• Bóle w podbrzuszu

• Powiększenie obwodu brzucha (wodobrzusze)

• Może wystąpić krwawienie z dróg rodnych

Badania:

• Wywiad

• Badanie przedmiotowe

• USG, CT, MR

Nowotwory sutka

Rak sutka

Najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet

Przyczyny (czynniki ryzyka):

• Płeć żeńska

• Wiek - po 45 r.ż.

• Czynniki dziedziczne

• Ciąże - 3*częściej chorują kobiety, które nie rodziły

• Czynniki hormonalne - wczesna miesiączka/późna menopauza

• Czynniki dietetyczne - (otyłość, nadciśnienie, cukrzyca)

• Inne - długotrwałe stosowanie antykoncepcji doustnej

Objawy:

• Guz

• Wciągnięcie skóry sutka

• Owrzodzenie na skórze sutka

• Wciągnięcie brodawki

• Owrzodzenie lub wyprysk na szczycie brodawki

• Krwisty wyciek z brodawki

• Objawy skórki pomarańczowej

• Powiększenie węzłów chłonnych pachowych

• Ból

Badania:

• Mammografia

• Badanie cytologiczne wycieku z brodawki

• USG

Nowotwory skóry

Nowotwory złośliwe skóry są najczęstszymi nowotworami u człowieka.

Rak skóry (90% wszystkich nowotworów skóry)

1. Rak podstawnokomórkowy

Najczęstszy.

Objawy:

Cielisty, perlisty guzek, dobrze odgraniczony od otaczającej skóry, bez nadmiernego rogowacenia naskórka. Zaawansowane zmiany ulegają owrzodzeniu, i głęboko naciekają tkanki miękkie i kości. Rozwija się bardzo powoli ale stale. NIE DAJE PRZERZUTÓW.

2. Rak kolczystokomórkowy (płaskonabłonkowy)

Drugi co do częstości.

Przyczyny:

• Promieniowanie jonizujące

• Czynniki fizyczne (urazy, przetoki, oparzenia, stany zapalne)

• Zespół skóry pergaminowatej i barwnikowej

Objawy:

• Lokalizacja - głowa, szyja, tułów, kończyny, dolna warga, części zewnętrzne narządów płciowych

• Postaci wrzodziejące, brodawkowate, tworzące krypty

• Guzy o mięsistych, wałowatych brzegach, rozpadające się i ropiejące.

• Dają przerzuty

3. Rak brodawkujący skóry

4. Rogowiak kolczystokomórkowy

5. Raki przydatkowe skóry

6. Rak neuroendokrynny skóry, rak Merkla

Czerniak

Ma największą dynamikę wzrostu zapadalności na świecie.

Przyczyny (czynniki ryzyka)

• Występowanie rodzinne

• Tendencja do pojawiania się nowych zmian barwnikowych

• Jasna karnacja skóry

• Skłonność do oparzeń słonecznych

• Nadmierna ekspozycja na światło słoneczne w młodym wieku

• Obecność zmian dysplastycznych

Objawy:

• Lokalizacja - u kobiet - kończyny, u mężczyzn - okolica międzyłopatkowa, nowotwór osób młodych i w średnim wieku.

• Cechy zgodne z regułą ABCD : (A- asymetria zmiany, B- nierównomierny obrys zmiany, C - nierównomierne ubarwienie zmiany, D - średnica powyżej mm)

• Bardziej zaawansowane formy mają nieregularnie uwypukloną powierzchnię i płytkie owrzodzenia

Nowotwory kości

Częściej łagodne. Najwyższa częstość występowania w okresie dorastania i po 60 r.ż.

Objawy:

• Tendencja do określonej lokalizacji zależnie od nowotworu

• Ból

• Wyczuwalne pogrubienie zarysu kości

• Zgrubienia w obrębie tkanek miękkich i unieruchomienie ich względem kości

• Ograniczenie ruchomości stawów

• Złamania patologiczne

Największą wartość ma badanie RTG

Nowotwory wieku dziecięcego

Najczęstsze nowotwory wieku dziecięcego to :

• Nowotwory układu krwiotwórczego

• ============== chłonnego

• ========= centralnego układu nerwowego

• Guzy zarodkowe

Przyczyny :

• Aberracje chromosomowe

• Zaburzenia monogeniczne

• Zaburzenia poligeniczne

• Zaburzenia związane z upośledzeniem układu immunologicznego

Czynniki zagrożenia:

• Fizyczne - promieniowanie jonizujące, promieniowanie UV, promieniowanie elektromagnetyczne

• Chemiczne - niektóre leki stosowane w ciąży, spożywanie przez ciężarną alkoholu i palenie tytoniu

• Biologiczne - np. HIV, częste infekcje grypowe ciężarnej

Podstawowe procedury rehabilitacyjne w zależności od okolicy ciała objętej zabiegiem operacyjnym:

Zabieg w obrębie klatki piersiowej / jamy brzusznej

• Ćwiczenia oddechowe

• Nauka efektywnego kaszlu

• Stabilizacja rany pooperacyjnej

• Ćwiczenia przeciwzakrzepowe

• Ćwiczenia ogólnousprawniające i ogólnokondycyjne

W przypadku chorych po zabiegach neurochirurgicznych należy włączyć dodatkowo:

• Terapię mowy

• Terapię zaburzeń psychicznych

• Czynności zapobiegające nadmiernej spastyczności lub wiotkości

• Usprawnianie psychomotoryczne

• Ćwiczenia bierne porażonych kończyn

• Ćwiczenia oparte na wzorcach ruchowych np. wg PNF

U wszystkich pacjentów nieprzytomnych należy stosować ćwiczenia bierne i terapię złożeniową.

---