STAROŻYTNOŚĆ

Charakterystyka ogólna:

• wszystko wynikało bądź z tradycji, bądź z religii, a świat jest urządzony raz na zawsze

• uwagi o charakterze ekonomicznym pojawiają się na marginesie rozważań filozoficznych

• stosunek do pracy - praca symbolem niskiego statusu społecznego (pracowali niewolnicy i ludzie wolni z najniższych stanów)

• pieniądz - posługiwano się nim jako

1. środek wymiany - towar - pieniądz - towar

2. funkcja tezauracyjna (gromadzenia majątku) - pieniądz to głównie monety

• starożytni nie rozumieli procentu i traktowali go jako naganny. Pierwsze odpowiedniki banków prowadzili niewolnicy gdyż obrót pieniędzmi był naganny

• starożytni mieli określoną hierarchię działalności ekonomicznej

1. rolnictwo - wolny obywatel mógł być właścicielem ziemskim - prawie wszyscy zajmowali się rolnictwem

2. handel (bezdyskusyjnie potrzebny) - starożytnie nie rozumieli jednak co to jest wartość dodana ( nie rozumieli dlaczego kupcy chcą za towar więcej niż sami za niego zapłacili)

3. obrót pieniędzmi - najmniej godne zajęcie

• nie akceptowano pojęcia procentu. Nie rozumieli tego, że pieniądz może być towarem

Ważne postacie:

PLATON

• jego główne dzieło to „Państwo” - zawiera ono wizję państwa

• wg niego społeczeństwo składa się z trzech warstw: mędrców (warstwa rządząca), rycerzy-obrońców oraz warstwy umiarkowanej (żywicieli) - mędrcy i rycerze nie powinni zajmować się zarobkowaniem gdyż pomniejszałoby to ich cnotę rządzenia

ARYSTOTELES

• dał podstawy do leasingu i koncepcji ograniczania majątku firm (min majątku - max korzyści) - zauważył, iż istota bogacenia się jest bardziej użytkowanie niż posiadanie.

KSENOFONT

• jego dzieło to „Oikonomikos” - tytuł ten jest pierwowzorem słowa ekonomia, a oznacza dobrze prowadzone gospodarstwo

• oikos - gospodarstwo domowe, nomos - reguły funkcjonowania

Schyłek starożytności:

- początki chrześcijaństwa - religii ludzi biednych

ŚW. AUGUSTYN

• własność prywatna i bogacenie się są sprzeczne z wizją raju

• wszystko na Ziemi pochodzi od Boga więc nie podlega dyskusji - w tym także władza świecka. Rozpoczął on godzenie chrześcijaństwa z gospodarką

• jako pierwszy zmienił wyraźnie pogląd na pracę - praca jest nie tylko potrzebą ale i obowiązkiem każdego człowieka (jest to działanie na chwałę bożą)

ŚREDNIOWIECZE

Charakterystyka ogólna:

• życiem ludzi kierowała tradycja i religia

• życie ekonomiczne regulowane przez cechy (strażnik jakości), które hamowały rozwój ekonomiczny. Zaczęli pojawiać się partacze - działali oni poza miastem, gdzie nie docierała już władza cechu

• nie rozróżniali pojęcia „zero” a „nic”

• odrzucono podział na ludzi wolnych i niewolników - występowała hierarchia zajęć

1. rolnictwo - nadal najważniejsze

2. kupcy - nadal istniał ten sam problem - co kupiec tworzy?

3. obrót pieniędzmi - nie akceptuje się procentu

• wzrasta problem bogactwa Kościoła - najpotężniejsza władza

RUCH KATARÓW I ALBIGENSÓW

• głosili by stworzyć prawdziwe królestwo Boże, potępiali bogactwo Kościoła

• Kościół ogłosił ich heretykami - zorganizowano wyprawę krzyżową na Katarów

KANONIŚCI

• znawcy prawd wiary

• musieli udzielać odpowiedzi

ŚW. TOMASZ Z AKWINU

• uważał, że świat na Ziemi jest niedoskonały , ale pochodzi od Boga więc nie można go radykalnie zmienić

• świat jest niedoskonały gdyż ludzie są skażeni grzechem - sami jesteśmy winni tej niedoskonałości

• podział na biednych i bogatych, własność prywatną - niedoskonałości królestwa ziemskiego

• Kościół musi być bogaty, gdyż bogaci się on ku chwale Bożej - bogactwo jest Kościołowi potrzebne by mógł on umacniać królestwo Boże na Ziemi

• Pieniądzem trzeba się posługiwać by kupować itp. Ale pobieranie procentu jest złe, zajmowali się tym potępieni (chrześcijanom nie wolno było) - zajmowali się tym Żydzi

• hierarchia działalności gospodarczej - najwyżej rolnictwo, później handel, a obrót pieniądzem najniżej

• dostrzegł potrzebę zysku - pozwala on na dalszy rozwój działalności

• wprowadził pojęcie ceny sprzedaży - zwrot poniesionych kosztów + godziwy zysk

• sformułował pierwszy kodeks praw konsumenta - nie wolno świadomie sprzedawać towaru wadliwego, chyba że nabywca o tym wie

MIKOŁAJ KOPERNIK

• „Traktat o biciu monety” z 1526 r. - górą byli zwolennicy koncepcji nominalistycznej - twierdzili, że o wartości pieniądza decyduje nominał (to co wybite na monecie) - ludzie zaczęli uprawiać „psucie pieniądza”

• Kopernik był zwolennikiem koncepcji kruszcowej - nie ważne co jest wybite na monecie, ważne jest ile w monecie jest złota lub srebra

• prawo pieniądza - gdy w obiegu znajdują się monety pełnowartościowe i „spodlone”, te ostatnie wypierają monety dobre, które są tezauryzowane. Wywołuje to drożyznę i obniża stopę życiową społeczeństwa (tezę tę przypisano w literaturze niesłusznie Grahamowi - tzw. prawo Grahama)

ODRODZENIE

Charakterystyka ogólna:

• zmiany są głównie pochodną odkryć geograficznych

- poszerzały świat

- wartość aktywności ekonomicznej - rozwój handlu

- kształtowanie się silnych scentralizowanych organów państwowych - państwo potrzebowało pieniędzy (głównie na prowadzenie wojen)

• zmiany w sferze religijnej

- rodzący się protestantyzm

- nie ma wątpliwości co do miejsca pracy w życiu ludzi - praca obowiązkiem każdego człowieka, formą wyrażenia Boga

- bogactwo jest czymś dobrym, pod warunkiem, że jest efektem ciężkiej pracy - jest to nagroda od Boga ze tę pracę już tu na Ziemi

- katolicy - praca obowiązkiem każdego - należy jednak odrzucić pokusy (np. bogactwo)

- protestanci - praca to bezdyskusyjny obowiązek każdego - „OLA AT LABORA” - „módl się i pracuj”. Jeżeli bogactwo pochodzi z ciężkiej pracy to masz powód do dumy

MERKANTYLIZM

• kapitalizm kupiecki w XVI - XVII w.

• poglądy o charakterze nomotetycznym - ich poglądy ekonomiczne wynikają z obserwacji rzeczywistości

• rozwój handlu - rośnie rola kupców

- dobre jest to co służy pomnażaniu bogactwa

- miarą bogactwa są zasoby zgromadzonego kruszcu - starsi merkantyliści na tym kończyli (bulioniści), młodsi uważali, że należy kruszce aby go inwestować - paradoks oszczędności (zapobiegliwości) - oszczędności same w sobie nie mają sensu, służą dopiero, gdy są dalej inwestowane (pieniądz cały czas musi pracować by przynosić zyski)

• bogaceniu się państwa miały służyć:

- protekcjonizm - ułatwianie eksportu i wzrost barier importu

- monopol

- doszli do tego, że lepiej jest kupować surowce, a później sprzedawać wyroby luksusowe

- zwolennicy interwencji państwa - ochrona własnych kupców przed konkurencją zagraniczną

Ważne postacie:

JEAN BODIN

• zwolennik koncepcji kruszcowej (ważne ile jest w pieniądzu złota czy srebra)

• stworzył podstawy teorii ilościowej pieniądza (MV=PT) - ceny są powiązane z ilością pieniądza w obiegu (im więcej pieniądza tym wyższe ceny)

• w tych czasach Europa odkryła zjawisko inflacji - gwałtownie zaczęło przybywać złota i srebra, większa ilość bitych monet, wzrost cen

• kruszec jest ważny ale nie gwarantuje jeszcze siły nabywczej - zależy ile go jest na rynku

JOHN LAW

• zaproponował on emisję pieniądza papierowego (rozumiano, że musi się to łączyć z czymś jeszcze ale nie wiedziano z czym - ostatecznie pieniądz był gwarantowany przez własność ziemską króla) - pomysł zakończył się klęską (wysoka inflacja) - próbował on przeskoczyć swoją epokę

KAMERALIZM

• niemiecka odmiana merkantylizmu (camera - miejsce poboru ceł, podatków itp.)

• ostatecznym celem było jak najwięcej pieniędzy w skarbcu państwa

• uważali, że handel jest grą o sumie 0 - by ktoś wygrał (1), ktoś musi przegrać (-1)

EKONOMIA PREKLASYCZNA

Charakterystyka ogólna:

• w XVII w. nastąpiły zmiany gospodarcze oraz zmiany na mapie świata - coraz bardziej widoczna jest dominacja Anglii (gospodarcza i polityczna) w miejsce Hiszpanii i Portugalii

• w Anglii następują zmiany - obalenie monarchii, stworzenie republiki a następnie przywrócenie monarchii parlamentarnej (król jako symbol ale bez władzy, która należy do parlamentu) - zaczynają się tworzyć początki demokracji ( w Anglii nie było i do dzisiaj nie ma konstytucji)

• pojawienie się problemu ze zbytem towarów na rynkach poza Anglią (przemysł rozwija się tak szybko, że rynek angielski był za mały)

• twórcami ekonomii preklasycznej są: William Petty, Douglas North, David Hume

Ważne postacie:

WILLIAM PETTY

• zajął się problemem bogactwa - dochodzi do wniosku, że bogactwo to nie kruszec tylko wszytko to co tworzymy

• odkrył ideę czynników produkcji - dwa podstawowe to:

- ziemia

- praca

, ponadto dwa pomocnicze to:

- zasoby (surowce, półfabrykaty, majątek trwały)

- sztuka (kwalifikacje, umiejętności)

• dostrzegł problem jakości pracy wykonywanej przez ludzi

• zajął się problemem ceny - rozróżniał dwie ceny:

- cena polityczna - cena rynkowa (zależna od podaży i popytu)

- cena naturalna - wartość towarów jako pochodna poniesionych nakładów czynników produkcji

• doszedł do wniosku, że cena rynkowa (polityczna) oscyluje wokół ceny naturalnej (ale nie musi być równa cenie naturalnej)

• procent jest czymś naturalnym - jest pochodną pewnych praw natury, dlatego państwo nie powinno się do tego mieszać

DUDLEY NORTH

• wszystkie gospodarki na świecie są ze sobą jakoś powiązane

• znoszenie barier cenowych jest niezbędne by handel mógł się rozwijać

• nie należy stosować wymiany nieekwiwalentnej (obie strony powinny mieć szansę zarobienia na transakcji)

• stwierdził, że na krótszą metę mogą się one sprawdzić jednak na dłuższą metę spowodują one taką samą reakcję drugiej strony

DAVID HUME

• z punktu widzenia rozliczeń międzynarodowych (bilans płatniczy i handlowy) państwo nie musi ingerować

• mechanizm działania

Bilans Handlowy (+) zasoby złota (+) wzrost podaży pieniądza (+) ceny (+) eksport (-)/import (+) Bilans Handlowy (-) zasoby złota (-) podaż pieniądza (-) ceny (-) eksport (+)/import (-) Bilans Handlowy (+) …

Państwo nic nie musi robić (dziś zamiast złota jest płynny kurs walutowy)

Wszyscy trzej mieli o wiele bardziej liberalne spojrzenie na gospodarkę. Państwo nie ma w -nią ingerować - w życiu gospodarczym występują prawa i reguły.

FIZJOKRATYZM

Charakterystyka ogólna:

• szkoła francuska XVIII w.

• nowoczesne poglądy ekonomiczne, anachroniczne poglądy społeczne

• Francja jest jedną z potęg militarnych i politycznych jednak wyraźnie przegrywa konkurencję ekonomiczną z Anglią

• w XVIII w. Francji panuje szczyt absolutyzmu

• społeczeństwo jest raz na zawsze podzielone na stany i każdy człowiek z racji urodzenia ma przypisana pewną rolę - przechodzenie między stanami jest niemożliwe

Król

|

Arystokracja i rycerstwo (właściciele)

|

Rolnicy (tworzą bogactwo)

|

Klasa jałowa (nauczyciele, lekarze, rzemieślnicy)

• życie gospodarcze musi się opierać na pewnych prawach i regułach, które muszą być respektowane nawet przez króla (prawa natury) - ten porządek naturalny powinien być odzwierciedlony porządkiem pozytywnym (praktyka gospodarcza, rzeczywistość). Porządek pozytywny nie może być sprzeczny z porządkiem naturalnym, nie jest również kopią porządku naturalnego.

• reguły (filary) porządku naturalnego to:

1. aby gospodarka się rozwijała ludzie muszą być aktywni (musi im się chcieć) - musi więc istnieć wolność osobista, i muszą mieć oni możliwość realizacji tego co chcą

2. wolność ekonomiczna - możliwość realizowania pomysłów poprzez znoszenie barier

3. ludzie muszą mieć gwarancję, że to co stworzą i zarobią będzie ich - własność prywatna

• kojarzyli bogactwo z produktem czystym (wartość którą pomnażamy - wartość dodana)

• jedynym sektorem gospodarki wg. Fizjokratów gdzie powstaje produkt czysty jest rolnictwo (pogląd ten wykorzystywany był w przyszłości przez komunistów)

• leseferyzm - skrajnie liberalne poglądy ekonomiczne, wywodzące się od Fizjokratów

• kojarzyli wszystko z rentą gruntową - stopa procentowa jest pochodną renty

Ważne postacie:

QUESNAY

• twórca fizjokratyzmu

• stworzył tablice ekonomiczne - pokazał jak wszystko funkcjonuje, że nic nie dzieje się z przypadku (Leontiew - tablice przepływów międzygałęziowych to pochodna tablic ekonomicznych - Leontief dostał Nobla)

DUPONT DE NEMOURS

• wprowadził nazwę „Fizjokraci” (tytuł książki, w której wydane zostały prace Fizjokratów) - znawcy (zwolennicy) praw natury

• Fizjokraci wprowadzili nazwę „ekonomia”, a siebie nazywali „ekonomistami”

TURGOT

• daje odpowiedź na pytanie co decyduje o wysokości płac

• dostrzegł, że to co zarobi się na rolnictwie należy inwestować w inne dziedziny gospodarki - zwolennik rozwoju przemysłu

• robotnicy tak mało zarabiają gdyż jest ich dużo, a sami mało oferują

• o życiu człowieka decydują umiejętności

• wartość subiektywna - wartość przypisywana danemu dobru przez osobę sprzedającą

• wartość obiektywna - według oceny rynku

ANGIELSKA EKONOMIA KLASYCZNA

Ważne postacie:

ADAM SMITH

• 1776 r. - początek ekonomii jako nauki - „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” - jest to pierwsza książka o charakterze teoretycznym (kompleksowa, logiczna analiza zjawisk ekonomicznych). Jest tu zastosowana metoda abstrakcji dedukcji i indukcji. Jego praca wolna jest od wpływów natury filozoficzno-religijnych

• książka zawiera wizję gospodarki - tym co stanowi istotę gospodarowania jest bogactwo (suma wszystkiego co konsumujemy)

• koncepcja interesu osobistego - ludźmi kieruje rządza zysku i bogactwa mimo to wszyscy robią rzeczy społecznie użyteczne (interes społeczny jest sumą interesów jednostek)

• „niewidzialna ręka” - prawo popytu i podaży (Smith widział już ten związek)

• zwraca uwagę na zalety podziału pracy (specjalizacji), która przyczynia się do wzrostu jej produkcyjności - nadmierna specjalizacja grozi tym, że ludzie przestaną myśleć

• państwo powinno pełnić rolę struża nocnego (watch dog) - powinno dbać o bezpieczeństwo i ład ale nie ma ingerować w gospodarkę. Wyjątek stanowią:

- monopole - państwo musi je zwalczać (Smith odwoływał się do konkurencji doskonałej - przy monopolu nie działa „niewidzialna ręka”)

- dobra wspólne - drogi, mosty, kanały itp. - przedsięwzięcia ważne dla wszystkich, w które jednak nikt nie chce inwestować - państwo powinno się tym zająć

- państwo musi dbać o przestrzeganie prawa

• dogmat Smitha - źródłem wartości jest praca, ziemia i kapitał (wszystkie czynniki produkcji)

• płace robotników nie mogą być zbyt wysokie (wahają się ale generalnie jest tendencja wzrostowa) - działanie mechanizmu rynkowego doprowadza cenę rynkową pracy do ceny naturalnej - minimum utrzymania robotnika (płaca poniżej minimum spowodowałaby zmniejszenie liczby robotników natomiast płaca powyżej minimum spowodowałaby wzrost podaży siły roboczej ponad potrzeby wyrażone w popycie na pracę

- prawo akumulacji - inwestycje kojarzyły się Smithowi z tworzeniem nowych miejsc pracy - aby powiększyć bogactwo i aby gospodarka się rozwijała trzeba inwestować, a żeby inwestować należy oszczędzać

- prawo populacji - nowe miejsca pracy oznaczają nowych pracowników, wzrost płac= zwiększone tendencje prokreacyjne, co powoduje, że przybywa więcej chętnych do pracy, a to z kolei powoduje obniżenie płac i tak w kółko

Inwestycje(+) Zatrudnienie(+) Płaca(+) Rozmnażanie(+) Płaca(-)

(wzrost inwestycji oznacza wzrost płac. Wzrost zasobów siły roboczej oznacza spadek płac)

• prawo popytu i podaży - jeżeli podaż nadmiernie rośnie to maleją ceny. Gdy nadmiernie rosną zyski rynek uruchamia dodatkową konkurencję. W obu przypadkach rynek powraca do stanu równowagi

• prawo popytu i podaży ma również zastosowanie w odniesieniu do pieniądza kruszcowego i banknotów (ilość pieniądza dostosowuje się samoczynnie do zapotrzebowania na pieniądz)

• podział pracy na:

- produkcyjną - ci którzy przetwarzają przyrodę i tworzą nową wartość

- nieprodukcyjna - każda inna (lekarze, nauczyciele)

DAVID RICARDO

• głównym jego dziełem jest „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” - chciał on rozwinąć najsłabsze jego zdaniem części systemu teoretycznego Smitha - teorię dystrybucji, czyli podziału produktu społecznego

• „grzech Ricardo” - nie kłamać i za razem nie mówić prawdy - tak dobierał fakty, żeby pasowały do jego teorii

• bardziej radykalny od Smitha - uważał, że społeczeństwo to grupy ludzi o sprzecznych interesach - kapitaliści, a robotnicy

• jedynym źródłem wartości jest praca

• źródłem zysku jest zabrana przez kapitalistę część tego, co wytworzył robotnik - im kapitalista zabierze więcej tym lepiej:

zysk (+) oszczędności (+) inwestycje (+) gospodarka (+)

• „żelazne (spiżowe) prawo płacy” - im mniejsze płace tym lepiej - powinny być na minimalnym możliwym poziomie pozwalającym na utrzymanie i odtworzenie siły roboczej. Stwierdził on, iż w kapitalizmie płace nie mogą wzrastać (gdy rynkowa cena pracy jest wyższa od naturalnej, następuje wzrost liczby ludności, a to powoduje wzrost podaży siły roboczej w stosunku do popytu na pracę i w konsekwencji spadek płac do poziomu ceny naturalnej).

• płaca jest konkurencją zysku (albo robotnik albo właściciel) - płace zależą od kosztów utrzymania robotnika, koszty te zależą od kosztów żywności te zaś zależą od kosztów zboża (podstawowy element diety) czyli od ceny zboża

• Ricardo tak jak Smith nie rozumiał postępu technicznego

• renta różniczkowa - pewna dodatkowa korzyść osiągana wyłącznie z tytułu różnic w naturalnych warunkach gospodarowania - cena rynkowa to koszt krańcowy wyprodukowania zboża (gdy jest potrzeba na większą liczbę zboża obsiewa się kolejny areał ziemi, jeśli koszt wyprodukowania zboża na gorszej ziemi jest większy to cena rynkowa rośnie, a ci którzy produkują po mniejszej cenie zarabiają dodatkowo tylko dlatego, że mają lepszą ziemię)

• był on zwolennikiem sprowadzania tańszego zboża z zagranicy zamiast produkować drogie zboże u siebie

• teoria kosztów komparatywnych (względnych) - dowodzi ona opłacalności międzynarodowego podziału pracy i specjalności. Warunki korzyści podziału pracy wyraża nierówność:

K_i1 K_i2

------- = --------

K_j1 K_j2

Gdzie:

K_i1 - koszty wytworzenia towaru i w kraju 1

K_j1 - koszty wytworzenia towaru j w kraju 1

K_i2 - koszty wytworzenia towaru i w kraju 2

K_j2 - koszty wytworzenia towaru j w kraju 2

Specjalizacja produkcji w tych krajach zależy od ukształtowania się nierówności pomiędzy relacjami kosztów produkcji wytwarzanych towarów. Nawet w sytuacji gdy jakiś kraj produkuje oba wyroby możliwa jest wymiana.

• ekwiwalentność ricardiańska (równość, tożsamość) - pierwowzór efektu wypychania - państwo nie powinno robić nic - o tyle o ile państwo zwiększy swoją aktywność o tyle sektor prywatny swoją zmniejszy

• system waluty złotej (funkcjonujący do I Wojny Światowej) obieg pieniądza papierowego musi być adekwatny (mieć pokrycie) do istniejących rezerw złota - była to podstawa systemu finansów międzynarodowych (nie istniał problem płynnych kursów walutowych - każdy pieniądz miał swój parytet złota, kurs uzależniony był od tego)

EKONOMIA POKLASYCZNA - KONTYNUATORZY SZKOŁY KLASYCZNEJ

THOMAS MALTUS

• „Rozprawa o prawie ludności i jego oddziaływaniu na przyszły postęp społeczeństwa”

• Prawo ludności - zauważył, że przyrost ludności jest zgodny z postępem geometrycznym (szybki przyrost naturalny, wydłużanie długości życia), natomiast produkcja i podaż żywności powiększa się w tempie arytmetycznym (szeregi liczby ludzi i żywności rozchodzą się) - czynnikiem korygującym są wojny, zarazy, które są nieuchronne i niezmienne

• jako pierwszy podejmuje dyskusję na temat ekologicznych uwarunkowań gospodarowania - czy można w nieskończoność zwiększać produkcję żywności (pytanie o granice wzrostu liczby ludności)

• początek dyskusji o naturze człowieka - czy społeczeństwo ludzkie różni się od innych gatunków?

• zadawał sobie pytania na temat oszczędności - czy nie będzie ich za dużo i czy oszczędności zawsze zamieniają się w inwestycje

• nadprodukcja - czy jesteśmy w stanie wszystko skonsumować

JAN BAPTIST SAY

• „Traktat o ekonomii politycznej”

• prawo Say'a (prawo rynku, prawo rynku Say'a) - nadprodukcja w gospodarce rynkowej, jako zjawisko trwałe i pogłębiające się jest niemożliwe - może zdarzyć się tylko chwilowe, krótkotrwałe, przejściowe niedopasowanie popytu i podaży

• nie trzeba się obawiać nadprodukcji gdyż:

- ludzie nigdy nie będą mieli dosyć - zawsze chcą więcej

- popyt i podaż nie mogą się trwale rozejść, gdyż każde tworzenie podaży jest tworzeniem popytu (jeśli chcę produkować to muszę mieć nakłady, co kreuje popyt)

- oszczędności są po to by je wydawać - jest to odroczony w czasie popyt

• odrzucił podział pracy na produkcyjną i nieprodukcyjną (stworzony przez Smitha) - każda praca jest produkcyjna pod warunkiem, że potrafi sprzedać efekty swojej pracy

WILLIAM NASSAU SENIOR

• płaca i zysk mają różne źródła, dlatego nie są wobec siebie konkurencyjne - obie są rekompensatą (odszkodowaniem) - w przypadku robotnika płaca jest rekompensatą za poświęcony czas wolny, natomiast w przypadku kapitalisty za abstynencję (wstrzemięźliwość), czyli powstrzymywanie się od konsumpcji na rzecz oszczędności i inwestycji

• rekompensata musi być adekwatna do tego z czego się rezygnuje - dlatego płace robotników są mało warte, a zysk kapitalisty dużo

• wszystkie teorie płac opierają się na jego teorii

• problem decyzji - alternatywy praca, a czas wolny

• zwrócił uwagę na rozróżnienie między ekonomią nauką (obiektywne zasady gospodarcze), a ekonomią polityką (praktyka)

JAMES MILL

• jeden z głównych przedstawicieli utylitaryzmu

• uważa, że naturalnym celem ludzi jest dążenie do szczęścia

• nikt nikomu nie mówi czym jest szczęście ani nie wskazuje drogi do szczęścia - liberalizm

• wszyscy dążą do szczęścia ale tylko nieliczni je osiągają - tak musi być gdyż jest to cena za postęp (koszty uboczne postępu)

• pierwowzór darwinizmu społecznego - świat ludzi rządzi się tymi samymi prawami co świat innych gatunków (silniejszy zwycięża, słabszy przegrywa) - teorie utylitarystów zostały odrzucone (zwłaszcza przez religię)

JOHN STUART MILL

• „Nowe zasady ekonomii politycznej”

• zamyka on ekonomię klasyczną (nie zgadzał się we wszystkim ze Smithem i Ricardo)

• należy odróżniać prawa rządzące produkcją od praw rządzących podziałem bogactwa - prawa produkcji mają charakter obiektywny

- praw podziału stanowione są przez ludzi (mylił się co do tego) - państwo powinno korygować podział w interesie ludzi mniej zamożnych (redystrybucja dochodów)

• wprowadził do analizy ekonomicznej czynnik czasu - rozróżnienie krótkiego i długiego okresu czasu - wprowadził analizę wahań aktywności ekonomicznej

• wierzył w ewolucję (zmiany) kapitalizmu w stronę ustroju lepszego dla ogółu społeczeństwa

• główny myśliciel, który przyczynił się do dyskusji na temat demokracji (dostrzegał jednak problem praw wyborczych dla wszystkich)

KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ

1. Z PUNKTU WIDZENIA JEJ UNIWERSALIZMU

2. OD STRONY WIZJI STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH

1) Z PUNKTU WIDZENIA JEJ UNIWERSALIZMU

• Smith, Ricardo i inni przedstawiciele ekonomii klasycznej przedstawiali swoje prawa, które według nich obowiązywały zawsze i wszędzie (były uniwersalne)

• Teorie te sprawdzały się jednak w warunkach gospodarki brytyjskiej

SIMONE DE SISMONDI

• pochodził ze Szwajcarii, która w tamtym czasie była biednym krajem (początek XIX w.)

• zadał sobie pytanie czy reguły opisane przez przedstawicieli ekonomii klasycznej są dobre - są dobre w przypadku krajów bogatych, nie są natomiast dobre w przypadku krajów biednych (kraje biedne muszą się bronić przed zalewem towarów zza granicy poprzez protekcjonizm i bariery celne)

• reguły wolnorynkowe - dobre tylko dla kraju bogatego. W biednych krajach protekcjonizm - państwo musi się opiekować gospodarką

• nadprodukcja - może się pojawić w gospodarce rynkowej, zwłaszcza gdy nie będą rosły dochody szerokich mas społeczeństwa

• wprowadził pojęcie klasy - grupa ludzi, których łączy podobny stosunek do środków produkcji (społeczeństwo dzieli się na klasy). Interesy klas są sprzeczne - bogaci dążą do powiększenia bogactwa wykorzystując ludzi biednych

- klasa właścicieli

- najemna siła robocza

• postęp techniczny - jako pierwszy mówi o postępie technicznym. Zauważa, że warto wdrażać postęp techniczny jeżeli rośnie zamożność różnych warstw społeczeństwa

• bogactwo według niego to wszystko co zostało wyprodukowane i jeszcze nie zostało skonsumowane

NIEMIECKA SZKOŁA NARODOWA

• w centrum zainteresowania naród niemiecki

• Müller, List, von Thünen - łączy ich przekonanie, że nie ma uniwersalnej ekonomii. Jeżeli mówi się wszędzie to tak jak bym mówił nigdzie, a wszyscy to nikt. Według nich zjawiska ekonomiczne należy zatem odnosić do danego społeczeństwa

MÜLLER

• Każde społeczeństwo składa się z kombinacji kilku pierwiastków

- polityka

- religia

- moralność

- estetyka

- ekonomia

Nie da się ich rozdzielić, i dla każdego państwa są one inne

• każde społeczeństwo ma swojego ducha narodowego, a zadaniem państwa jest jego wzmacnianie

• nowa wizja bogactwa - są to dobra materialne oraz kapitał duchowy (tradycja narodowa, język, poziom kultury, stan Widzy i technologii)

LIST

• uniwersalizm jest nieuzasadniony, ponieważ rzeczywistość ekonomiczna ma charakter ewolucyjny, a nie statyczny

THÜNEN

• początek nowożytnej teorii lokalizacji (rozmieszczenia działalności gospodarczej w terenie) - pojęcie kręgów Thunena

SZKOŁA HISTORYCZNA

• atakują uniwersalizm od strony metody analiz zjawisk gospodarczych. Krytykują abstrakcję i dedukcję w analizie ekonomicznej (metody oderwane od rzeczywistości)

• zjawiska gospodarcze i społeczne należy rozpatrywać na podstawie faktów historycznych. Zrozumienie gospodarki wymaga analizy przemian historycznych i danych statystycznych (historia cały czas ulega zmianom dlatego nie ma uniwersalnych praw gospodarczych)

• nie ma dla nich czegoś takiego jak np. analiza rynku zbóż - musi ona być osadzona w konkretnym kontekście historycznym

• w oparciu o dane statystyczne można dostrzec pewne analogie, tendencje, prawidłowości ale nie prawa

• podejście holistyczne (zaczyna się od szkoły historycznej) - analiza całościowa - nie oddziela się analizy ekonomicznej od analizy społecznej

ROSCHER

• społeczeństwo to kombinacja 7 elementów, które nie mogą być rozdzielone

- religia

- język

- nauka

- sztuka

- państwo

- prawo

- gospodarka

2) OD STRONY WIZJI STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH

SOCJALIZM UTOPIJNY

• łagodna krytyka

• Simon, Fourier, Owen - przedstawiciele

• nie godzili się, że jedynym rozwiązaniem jest drapieżny, dziki kapitalizm, podział na biednych i bogatych

• uważali, że kapitalizm powinien się zmieniać, a zmiana ta może nastąpić drogą ewolucji kierowanej (można podjąć działania stymulujące te zmiany), a nie rewolucji

SAINT-SIMON

• społeczeństwo dzieli się na:

- industrialistów - poprzez pracę powiększają bogactwo

- próżniaków - ci, którzy żyją z posiadanego kapitału będącego pochodną własności

• uważał, że jest to niesprawiedliwe, że Ci którzy tworzą bogactwo dostają mniej

• próżniacy nie są zainteresowani zmianami - są hamulcem postępu

• próżniacy nic nie tworzą (dziś nazywa się ich rentierami)

• stworzył on religię przemysłową, której celem było przekonywanie ludzi do zmian

FOURRIER

• uważał, że istniejący podział społeczny jest skrajnie niesprawiedliwy - rozwiązaniem tego problemu miało być stworzenie nowej organizacji życia społecznego

- falangi - grupa ludzi połączona wspólnotą społeczną i ekonomiczną

- falanstery - miejsce gdzie ludzie pracują i mieszkają

• uważał, że lepiej będzie gdy w ramach falansteru każdy człowiek występować będzie w podwójnej roli - pracownika i właściciela (wierzył, że nie będzie wówczas problemów)

• większość falansterów, które powstały na świecie poupadały (wynika to z natury ludzkiej)

• falanstery istnieją do dziś - Kibuce w Izraelu (uspołecznienie całego życia)

• idea współwłasności to początek dyskusji na temat akcjonariatu pracowniczego

OWEN

• New Lemark (Anglia) - Owen kupił tam podupadającą fabrykę włókienniczą - była to fabryka inna niż wszystkie inne (krótszy czas pracy, dobre płace, dobre warunki pracy, domy mieszkalne, system nagród pracowniczych) - zarządzanie przez jakość

• uważał iż ludzie dostosowują się do otoczenia i to ono powoduje czy człowiek jest dobry czy zły

• odkrył, że dobre zarządzanie kadrami przyczynia się do polepszenia działalności firmy

• uważał, że zmiana społeczna powinna zacząć się od zmiany stosunków pracy

• jest uważany za patrona ruchu spółdzielczego - dał pomysł stworzenia wsi spółdzielczej - spółdzielnia jako dobrowolne zrzeszenie ludzi, którzy łączą swoje kapitały, ale każdy zachowuje odrębność życia społecznego i może się z niego wycofać

RADYKALNA KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ

KAROL MARKS (MARKSIZM)

• autor najbardziej wnikliwej krytyki kapitalizmu XIX w.

• był on bardziej ideologiem niż ekonomistą

• „Manifest komunistyczny” 1848 r. napisany wraz z Engelsem oraz „Kapitał” - za jego życia ukazał się tylko tom I

• opierał się na idei dialektyki opartej na filozofii Hegla - każde zjawisko (ekonomiczne, społeczne) prowadzi do powstania swojego zaprzeczenia, a ścieranie się ich prowadzi do powstania czegoś nowego

1. Problem relacji pomiędzy władzą polityczną, a ekonomiczną

2. Problem tworzenia bogactwa i jego podziału

3. Problem koncentracji kapitału

4. Problem stabilności systemu ekonomicznego

Ad. 1

• władza polityczna jest pochodną władzy ekonomicznej. Władza polityczna ma za zadanie umacniać ekonomię, nie jest więc neutralna. Kto ma władzę ekonomiczną podporządkowuje sobie władzę polityczną

Ad. 2

• źródłem bogactwa jest praca ludzka, a praca dzieli się na produkcyjną i nieprodukcyjną. Zysk jest wyrazem wyzysku robotników, gdyż kapitalista zabiera to co wytworzył robotnik. Jeżeli chce się zmienić niesprawiedliwe stosunki podziału należy zmienić system społeczno-ekonomiczny - rewolucja

Ad. 3

• obawa przed monopolizacją gospodarki. Naturalną cechą kapitalizmu jest koncentracja kapitału i tworzenie coraz większych przedsiębiorstw, których władza jest coraz większa

Ad. 4

• naturalną cechą gospodarki rynkowej jest niestabilność, niewykorzystane zdolności produkcyjne będą się powiększać (kapitalizm skazany jest na ciągłe wahania aktywności gospodarczej, a każdy kolejny kryzys będzie coraz gorszy)

• Marks nie brał pod uwagę tego, że pewne problemy kapitalizmu mogą zostać naprawione

• Marks uważał, że jedynym rozwiązaniem może być rewolucja - albo akceptujemy to co jest albo zdecydowanie to odrzucamy

• Marks nie powiedział, co ma nastąpić po kapitalizmie (tylko go krytykował)

KIERUNEK SUBIEKTYWNO-MARGINALISTYCZNY

1. SZKOŁA AUSTRIACKA - PSYCHOLOGICZNA

2. SZKOŁA LOZAŃSKA - MATEMATYCZNA

3. SZKOŁA ANGLOAMERYKAŃSKA - NEOKLASYCZNA

4. SZKOŁA SZWEDZKA

SZKOŁA AUSTRIACKA - PSYCHOLOGICZNA

• analiza w kategoriach mikroekonomicznych (uważano, że to wystarczy i analiza makroekonomiczna nie jest potrzebna) - pojedynczy konsument, pojedyncze gospodarstwo domowe

• użyteczność krańcowa - istnieje i jest zjawiskiem czysto psychologicznym - racjonalne podmioty potrafią dostrzec różnorodne warianty i są w stanie dokonywać porównań

• funkcja użyteczności: U^c=f₁(g₁)+f₂(g₂)+…+f_n(g_n) - użyteczność to suma zadowolenia, jaką jednostka osiąga konsumując lub posiadając określone dobro

• funkcja konsumpcji całego koszyka dóbr: U^c=f(g_1, g_{2, …,} g_n)

• subiektywizm - stosunek człowieka do rzeczy - istnieje dana podaż (produkcja dostosowuje się do popytu), a interesuje nas strona popytowa (potrzeby konsumenta, który staje się centralną postacią procesu gospodarczego, a jego gusty rozstrzygają o wielkości i strukturze produkcji - tzw. Zasada suwerenności konsumenta)

• zastosowanie rachunku marginalnego (rachunku krańcowych przyrostów lub krańcowych ubytków)

GOSSEN

• prekursor szkoły

• I prawo Gossena - pożytki płynące z konsumpcji danego dobra maleją wraz ze wzrostem konsumpcji danego dobra (później nazwane prawem malejącej użyteczności krańcowej)

• II prawo Gossena - optymalnego wykorzystania zasobów - człowiek dążąc do maksymalizacji swojego zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu ilości dobra między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki były równe we wszystkich zastosowaniach

KAROL MENGER

• teoria potrzeb - konsumenci dążą do zaspokajania swoich potrzeb - można je podzielić na różne grupy i zhierarchizować je. W kategoriach subiektywnych konsument chce mieć wszystko. Moment subiektywny - żadnych ograniczeń, moment obiektywny - konsumenci mają do dyspozycji ograniczone zasoby

• teoria dóbr - jeśli człowiek zdaje sobie sprawę z własnych potrzeb i potrafi je przewidzieć, a dana rzecz posiada subiektywne właściwości, zaspokajając jego potrzeby i jest dostępna to stanowi ona dobro

• podział dóbr :

- gospodarcze - może występować różnica między zapotrzebowaniem i dostępnym zasobem danego dobra (rzadkie, ograniczone)

- niegospodarcze - nie występuje problem ograniczoności zasobów

- I-go rzędu - wykorzystywane bezpośrednio do zaspokajania potrzeb (dobra konsumpcyjne)

- II-go rzędu - konieczne do uzyskania dóbr I-go rzędu (środki produkcji)

• subiektywna teoria wartości - użyteczność i własność są tylko przesłankami ogólnymi

• teoria imputacji/komutacji (zarachowania na czyjeś dobro lub metodą reszty) - wartość środków produkcji jest następstwem przeniesienia na nie wartości subiektywnej dóbr finalnych, tj. środków konsumpcji.

• punkt wyjścia do segmentacji rynku, hierarchia potrzeb - społeczeństwo to suma jednostek, które można hierarchizować

• trójkąt Mengera - analiza wartości dóbr I-go rzędu

WIESER

• teoria kosztów alternatywnych (problem alokacji zasobów - porównanie kosztów i korzyści). Przez koszty rozumie on użyteczność dobra mogącego mieć zastosowanie w wielu użytkach. Jeżeli realizowane użyteczności wobec ograniczoności dóbr i ziemi umożliwiają używanie ich do innych celów, to dla osiągnięcia tych ostatnich należy poświęcić ich dotychczasowe użyteczności, które w ten sposób stają się kosztami poniesionymi dla uzyskania tych alternatywnych użyteczności

• rachunek opłacalności inwestycji - wartość dobra II-go rzędu jest pochodną najniżej ocenianego przez konsumenta dobra I-go rzędu (punkt wyjścia do kosztów alternatywnych)

• dobra unikatowe (unikalne) - nie obowiązuje reguła użyteczności krańcowej

BÖHM-BAWERK

• teoria stopy procentowej - rekompensata - ludzie bardziej cenią coś co jest dziś niż to, co będzie jutro. Stopa procentowa to rekompensata za rezygnację z tego co jest dziś

• wartość pieniądza w czasie - teraz wart jest więcej niż później

• konsument i jego subiektywne potrzeby określają wartość dobra i jego cenę

SZKOŁA LOZAŃSKA - MATEMATYCZNA

• standard naukowy - nauką jest to co się da wyrazić przy pomocy uniwersalnego języka nauki - matematyki

• chcieli udowodnić, że ekonomia jest nauką

COURNOT

• z ekonomii da się zrobić naukę pod warunkiem:

- usunięcia z analizy tego, czego nie da się przełożyć na język nauki - elementy jakościowe

- odstąpienie od analizy związków przyczynowo-skutkowych na rzecz analiz funkcjonalnych D=f(P), P=f(D) (popyt efektywny jest funkcją ceny, a cena funkcją popytu efektywnego)

- wprowadzenie założenia ceteris paribus (przy wszystkich innych czynnikach nie zmienionych)

• punkt równowagi Cournota - punkt równowagi monopolu - maksimum sprzedaży przy danej cenie, czyli maksymalny zysk monopolu (nastąpi to w punkcie zrównania kosztu krańcowego z utargiem krańcowym przy cenie ukształtowanej powyżej tego punktu - Kk=Uk<P)

WALRAS

• podział ekonomii na trzy części:

- ekonomia stosowana - stosunki produkcji (relacja człowiek-rzecz)

- ekonomia społeczna - stosunki podziału (relacje człowiek-człowiek)

- ekonomia czysta - problem stosunków wymiany (relacje rzecz-rzecz)

• tylko ekonomia czysta umożliwia wymierność, mierzalność zjawisk, możliwość wyrażania za pomocą języka matematyki - jest więc nauką

• teoria równowagi ogólnej - to zmatematyzowana wersja prawa Say'a - mechanizm równoważenia gospodarki rynkowej przy pomocy liczb

- równowaga w kategoriach bilansowych (np. równowaga pomiędzy globalnym popytem, a podażą) nigdy nie występuje

- gospodarka rynkowa oscyluje wokół stanu równowagi - samoczynnie regulujący się mechanizm, który chroni gospodarkę przed trwałym i pogłębiającym się rozchodzeniem popytu i podaży

• słabe strony teorii:

- nie występuje w jego analizie pieniądz - zastąpiła go umowna jednostka obliczeniowa tzw. Liczman

- teoria statyczna - utrzymuje założenie ceteris paribus - stałość zdolności produkcyjnych

PARETO

• krzywe preferencji, obojętności, analiza zachowań konsumenta, producenta

• zmatematyzował trójkąt Mengela (oparł się na trzech założeniach):

- producenci i konsumenci są racjonalni

- producenci i konsumenci kierują się ściśle określonym celem (max zysku, max korzyści z konsumpcji)

- producenci i konsumenci potrafią porównać różne możliwe rozwiązania i wybrać dla siebie najkorzystniejsze

• zasada 20-80 - analiza podziału bogactwa w społeczeństwie - zauważył, że 20% społeczeństwa skupia w swych rękach 80% bogactwa społeczeństwa (mając dwa zbiory jakoś ze sobą powiązane, to najczęściej mniejszość jednego jest powiązana z większością drugiego)

• zdefiniował warunki punktu równowagi w gospodarce:

- wszyscy konsumenci musieliby zastosować takie kombinacje wykorzystania posiadanych przez siebie zasobów, przy których osiągnęliby maksymalizację zaspokajania swych potrzeb (żaden konsument nie mógłby mieć lepiej, chyba że czyimś kosztem)

- wszyscy producenci musieliby zastosować takie kombinacje wykorzystania posiadanych przez siebie czynników produkcji, przy których osiągnęliby maksymalizację zysków

- na wszystkich rynkach dóbr i czynników produkcji musiałyby się ukształtować ceny równowagi popytu i podaży

• gospodarka nigdy nie jest w stanie osiągnąć tego punktu w sposób trwały (choćby dlatego, że on się ciągle zmienia), cały czas wokół niego oscyluje

SZKOŁA NEOKLASYCZNA - ANGLOAMERYKAŃSKA

• najważniejsza ze wszystkich szkół - od niej zaczęła się ekonomia głównego nurtu

• klasyczna bo:

- przyjmuje paradygmaty typowe dla ekonomii klasycznej (zbiór fundamentalnych założeń) - niewidzialna ręka rynku, samoregulacja rynkowa, prawo Say'a

• neo bo:

- mikroekonomiczny charakter (odrzuca potrzebę odrębnej analizy makroekonomicznej)

• charakterystyczny jest tzw. indywidualizm poznawczy - zrozumienie gospodarki jest możliwe wyłącznie poprzez zrozumienie mechanizmu zachowania jednostki

• rynek ma pełną zdolność do samoregulacji - jeżeli występują jakieś zakłócenia, to mają one źródło egzogeniczne (jakieś mechanizmy zewnętrzne przeszkadzają w dobrym działaniu rynku)

• kształtowanie się równowagi rynkowej:

P - cena

AS - krzywa podaży

AD₀, AD₁ - krzywe popytu

Zmienia się przeciętny poziom cen. Oś pozioma obrazuje realną wielkość popytu i podaży. Rynek zawsze prowadzi do równowagi (punkt B i C), bo popyt i podaż są powiązane funkcjonalnie z cenami, ale dzieje się to przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji (punkt A - pełne wykorzystanie czynników produkcji) i przy założeniu ceteris paribus (niezbędne zdolności produkcyjne, technologia = const). Wszystko sprowadza się do elastyczności cen i zasady ceteris paribus. Nawet przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji mamy do czynienia z bezrobociem naturalnym (nie występuje tu tylko bezrobocie przymusowe)

• założenie o względnej izolacji rynków (pracy, dóbr i pieniądza) - zjawiska z jednego rynku nie przenoszą się automatycznie na inne rynki (założenie to leży u podstaw teorii ilościowej pieniadza)

ALFRED MARSCHALL

• ukształtował ostatecznie podstawy dzisiejszej mikroekonomii

• sformułował w ostatecznej formie prawo popytu i podaży

• wprowadził do analizy ekonomicznej pojęcie efektów zewnętrznych, które pojawiają się, gdy mamy różnice między kosztami i/lub korzyściami w ujęciu prywatnym i publicznym

MSC - koszt krańcowy społeczny

MPC - prywatny koszt krańcowy

MSB - korzyść krańcowa społeczna

MBC - korzyść krańcowa prywatna

• renta konsumenta - miara korzyści konsumenta jest różnica między tym, ile konsument byłby gotów zapłacić, a tym ile płaci (problem pojawia się w momencie ustalania tego ile klient byłby gotów zapłacić)

• wprowadził problem elastyczności popytu

• wprowadził czwarty czynnik produkcji - organizację (przedsiębiorczość) - każdy czynnik produkcji otrzymuje wynagrodzenie: praca-płacę, ziemia-rentę, pieniądz-procent, organizacja-zysk

JEVONS

• stworzył ostateczną postać prawa Gossena - prawo malejącej użyteczności krańcowej i prawo wyrównania się użyteczności krańcowych

CLARK

• stworzył teorię płac - sprowadził on problem do użyteczności krańcowej. Płaca jest ceną siły roboczej (cena zależy od: kosztu krańcowego, użyteczności krańcowej i przychodu krańcowego. Płaca (cena) pierwszego robotnika powinna być równa jego użyteczności krańcowej (w warunkach konkurencji doskonałej). Drugi pracownik otrzyma mniejszą płacę, bo ma mniejszą użyteczność . Zatem im więcej ludzi pracuje, tym użyteczność krańcowa jest niższa i płace maleją - nie ma tu zatem niesprawiedliwości. Rozwiązaniem dla robotników jest ich mniejsza ilość

• bezrobocie klasyczne - jedni nie pracują bo inni zarabiają za dużo

SZKOŁA SZWEDZKA

WICKSEL

• zapoczątkował dyskusję o słuszności prawa Saya - wątpliwości wiązały się z analizą stóp procentowych

• wyróżniał on naturalną i rynkową stopę procentową

- naturalna - zapewnia idealną równowagę inwestycji i oszczędności

- rynkowa - nie musi być równa naturalnej i zapewniać równowagę

• zwrócił on uwagę na problem zachowań uczestników rynku - nadmierna skłonność do optymizmu powodują nadmierne inwestycje, a do pesymizmu zbyt duże oszczędności

KRYTYKA NURTU SUBIEKTYWNO-MARGINALISTYCZNEGO

SZKOŁA HISTORYCZNA MŁODSZA

• zarzuca kierunkom subiektywno-marginalistycznym nadmierną abstrakcję oraz dedukcję, która nie ma uzasadnienia. Analiza powinna dotyczyć faktów historycznych i danych statystycznych

SOMBART

• nie akceptuje koncepcji homo oeconomicus (człowiek ekonomiczny) - racjonalnego, kierującego się ściśle określonymi motywami - zyskiem

• każdy ustrój (formacja) ma swojego ducha, czyli zespół cech, którymi powinien charakteryzować się typowy przedstawiciel danej formacji. Im więcej i bardziej rozwinięty ten duch u społeczeństwa, tym lepiej pasuje on do ustroju

• na ducha kapitalizmu składają się następujące cechy:

- pilność

- pracowitość

- oszczędność

- gospodarność

- zdolności organizacyjne

- solidarność - poczucie odpowiedzialności wobec społeczeństwa

• doszedł do wniosku, że nie wszystkie narody mają naturalne predyspozycje do tego aby tego ducha kapitalizmu rozwinąć. Jeżeli w jednym państwie są dwa narody i jeden z nich ma bardziej rozwiniętego ducha kapitalizmu, to ta druga grupa nie rozwija swojego ducha, gdyż ta pierwsza przejęła aktywność ekonomiczną. Uważał, że Niemcy nie mają rozwiniętego ducha kapitalizmu, a Żydzi przeciwnie - było to powodem wykorzystania jego poglądów przez nazistów

MAX WEBER

• „Etyka protestancka, a duch kapitalizmu” - religia nie jest obojętna z punktu widzenia rozwoju kapitalizmu. Doszedł do wniosku, że najlepszy układ to kapitalizm-protestantyzm - dzieje się tak, gdyż oba oparte są na idei indywidualnej przedsiębiorczości (protestantyzm uważał, że bogactwo, osiągnięte w sposób uczciwy, jest nagrodą od Boga). Katolicyzm mniej pasuje do kapitalizmu, gdyż jest zbyt kolektywny (kapitalizm jest zaś indywidualistyczny)

• twórca początków teorii biurokracji, która jest nieuchronną konsekwencją rozwoju organizacji (racjonalizacja działań organizacji). Uważał też, że biurokracja prowadzi do dehumanizacji stosunków ekonomicznych.

INSTYTUCJONALIZM

• instytucja - może być ona rozumiana jako organizacja, ale też jako pewne reguły występujące w życiu społecznym i gospodarczym

• analiza ekonomiczna musi mieć charakter holistyczny, czyli wielowymiarowy (nie da się oddzielić analizy zjawisk ekonomicznych od zjawisk socjologicznych, społecznych, psychologicznych i politycznych)

VEBLEN

• przełom XIX i XX w. w USA, zdaniem Veblena ekonomia neoklasyczna jest bez sens, gdyż zakłada ona błędne koncepcje człowieka w gospodarce

• idea homo oeconomicus jest bzdurą, ponieważ nie uwzględnia natury człowieka. Według niego człowiek to homo sociologieus (człowiek społeczny) - człowiek żyje w społeczeństwie, które determinuje jego zachowanie. Człowiek dostosowuje się do otoczenia. Nasze zachowania uzależnione są od instytucji (w rozumieniu reguł kształtujących nasze zachowania - reguły skodyfikowane oraz reguły nieskodyfikowane - tradycja, zwyczaj, obyczaj, rytuał, tabu)

• w każdym człowieku drzemią dwa instynkty:

- instynkt dobrej roboty - każdy chce czasem zrobić coś sensownego

- instynkt łupieżcy - chęć bogacenia się za wszelką cenę

w zależności od warunków i otoczenia czasem górę bierze jeden lub drugi instynkt

• wprowadził pojęcie konsumpcji na pokaz - ludzie robią coś by pokazać, że ich na coś stać (nie ma użyteczności, konsumuję aby pokazać, że nie jestem inny, demonstrując przynależność do pewnej grupy)

• klasa próżniacza - ludzie, którzy z racji posiadanego majątku nie muszą niczego tworzyć i ich celem jest utrzymanie tego co już istniej - teoria klasy próżniaczej rozpoczęta przez Simona

COMMONS

• nie krytykował on ekonomii neoklasycznej

• uważał, że życie ekonomiczne należy utożsamiać z jedną instytucją - transakcją (życie to niekończący się ciąg transakcji)

• pojęcie kosztów transakcyjnych - współczesny problem w dyskusji o strukturze organizacji wywodzi się od Commonsa

KONTYNUACJA EKONOMII NEOKLASYCZNEJ

• okres końca I Wojny Światowej - okres olbrzymiego wstrząsu społecznego, radykalizacji nastrojów, prób rewolucji

• ekonomiści zastanawiali się czy to nie koniec kapitalizmu i co można zrobić żeby kapitalizm nie upadł

PIGOU

• zadał sobie pytanie co należy zrobić aby umocnić kapitalizm

• ekonomię neoklasyczną nazywał ekonomią cen (świat czystych modeli ekonomicznych) - jest to fundament teorii ekonomii. Na tym fundamencie należy budować coś nowego - co będzie bliższe praktyce - ekonomię dobrobytu

• jego zdaniem ekonomia dobrobytu powinna zajmować się dywidendom narodową (inaczej PKB) - im większa dywidenda tym większy dobrobyt (im większy dobrobyt tym chętniej ludzie skłaniają się do kapitalizmu). Ważnym aspektem był podział dywidendy narodowej

• do czasów Pigou uważano, że pieniądz nie podlega malejącej użyteczności krańcowej (Pigou stwierdził, że pieniądz ma malejącą użyteczność krańcową) - początek dyskusji na temat redystrybucji dochodów (Pigou uważa, że jest to konieczne - jest to cena za spokój społeczny).

• państwo poprzez swoje działania powinno korygować podział rynkowy

100 000 - 100 = 99 900

1000 + 100 = 1100

Per saldo dobrobyt społeczeństwa wzrasta mimo, że nominalnie dochód nie wzrósł. Jest to spowodowane tym, że w drugim przypadku mamy do czynienia z wyższą użytecznością krańcową

• wydatki państwa dobrobytu - państwo przyjmuje określone kwoty i finansuje z tego różne wydatki (oświata, ochrona zdrowia, kultura), a nie przekazuje ich bezpośrednio dla biednych

• dostrzegł on jednak istotny problem granic redystrybucji - uważał, że granicą jest punkt, w którym redystrybucja osłabia efektywność ekonomiczną

• podatek Pigou - chodzi o problem likwidacji efektów zewnętrznych - tam gdzie powstają koszty społeczne państwo powinno wkroczyć z podatkiem (albo się kreuje koszty społeczne i płaci podatek albo nie ( dzisiaj ma to formę praw do zanieczyszczeń)

TEORIA NIEDOSKONAŁEJ I MONOPOLISTYCZNEJ KONKURENCJI

• lata 30 XX w. - ekonomiści doszli do wniosku, że nie istnieje czysta konkurencja doskonała, oraz że monopol nie jest zjawiskiem tak rzadkim - rzeczywistość to zbiór stanów pośrednich, które również występują w praktyce

• szkoła neoklasyczna zakładała, że występuje albo monopol albo konkurencja doskonała oraz zakłada idealną mobilność zasobów (można je przenosić z jednego do drugiego rodzaju produkcji w sposób nieograniczony)

STRAFF

• wprowadził do analizy ekonomicznej ideę specyficzności zasobów - nie ma idealnej mobilności zasobów. Znaczna część zasobów może być wykorzystana do pewnych specyficznych działalności, ale nie ma możliwości przeniesienia tych zasobów do innego rodzaju działalności. Im bardziej zasoby są specyficzne tym trudniejszy do nich dostęp

• początek dyskusji o barierach wejścia (to co utrudnia wejście na rynek) i wyjścia (gdy zgromadzone zasoby nie nadają się do prowadzenia innej działalności)

JOANNA ROBISNOSN

• „Ekonomia niedoskonałej konkurencji” 1933 r.

• cena jest dana wspólna dla wszystkich, jest wypadkową działań na rynku i każdy musi się do tej ceny dostosować (działa tzw. niewidzialna ręka rynku)

• idea dyskryminacji cenowej - ten sam produkt dla różnych grup odbiorców sprzedawany jest po różnej cenie (ceny nie odzwierciedlają kosztów - może być poniżej lub powyżej kosztów produkcji)

• wprowadziła pojęcie dumpingu - sprzedaż towarów poniżej kosztów wytworzenia w celu zdobycia nowego rynku (nie jest to możliwe przy konkurencji doskonałej, gdyż KK=KM=P

• wprowadziła pojęcie monopsonu - odwrócony monopol (1 odbiorca/ nabywca - wielu producentów/sprzedawców)

CHAMBERLIN

• „Teoria konkurencji monopolistycznej”

• cała konkurencja doskonała sprowadza się do konkurencji cenowej bo istnieje standardowy produkt

• konkurencja pozacenowa - polega na różnicowaniu produktu, każdy chce stworzyć produkt „inny od innych” - polega ona na działaniach zmierzających do utrzymania i pozyskiwania nowych klientów, nie poprzez zmianę ceny ale np. bogactwo oferty, nowości, dodatkowe korzyści

• monopol technologiczny - firma dysponuje rozwiązaniem technologicznym, którym nie dysponuje nikt inny (nie jest on jednak wieczny - nowe rozwiązania techniczne w końcu się upowszechnią)

• monopol pozwala na konkurencję - jeżeli wyróżnienie się jednego producenta okaże się skuteczne, to inni będą go naśladować

• teoria rynków kwestionowanych (teoria rynków spornych, potencjalnie konkurencyjnych) - nie jest istotne ilu mam obecnie konkurentów, należy się za to szczególnie liczyć z potencjalną konkurencją (pojawia się obawa czy ktoś nowy nie zagrozi mojej pozycji)

- bezsporny - gdy na dany rynek nie może wejść dodatkowy oferent (wysokie bariery wejścia i wyjścia)

- sporny - gdy jest na rynku monopol, ale w każdej chwili może się pojawić inny oferent

VON STACKELBERG

• uporządkował pojęcia dotyczące sytuacji występujących na rynku:

	nabywcy/ odbiorcy	1	Kilku	Wielu
dostawcy/ producenci
1		Dwustronny monopol - alians strategiczny	Ograniczony monopol	Monopol
Kilku		Ograniczony monopson	Dwustronny oligopol	Oligopol
Wielu		Monopson	Oligopson	Polipol - wolny rynek (konkurencja doskonała)

• na rynku występują wszystkie podane sytuacje i nie zawsze w postaci czystej - tylko w 1 z tych 9 przypadków występuje sytuacja związana z niewidzialną ręka rynku (wolny rynek), a cena jest rzeczywiście wypadkową tego, co się na rynku dzieje (w pozostałych przypadkach cena jest naginana, ponieważ pojawiają się jednostki mające przewagę nad pozostałymi

JOHN KEYNES

• przeciwnik Traktatu Wersalskiego - nie zgadzał się na reparacje wojenne wobec Niemiec (uważał, że będą one zarzewiem nowego konfliktu)

• twórca traktatu z Breton Woods (system walutowy)

• „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” - kompleksowa teoria funkcjonowania gospodarki rynkowej

• Wielki Kryzys - 1936 r. (rozpoczęty w 1929 r.) - stopa bezrobocia w Ameryce wynosiła 30%, miała miejsce wielka deflacja (okres depresji, gdyż trwał kilka lat)

• Keynes obserwuje sytuacje, w których państwo wmieszało się do gospodarki jako odpowiedź na ciągłą depresję - Włochy, Niemcy hitlerowskie, ZSRR, polityka New Deal w USA (Roosvelt)

• analiza Keynesa jest analizą makroekonomiczną - nie traktuje on zjawisk makroekonomicznych jako sumy zjawisk mikroekonomicznych tylko jako ich wypadkową (Keynes nigdzie nie pokazał mechanizmu przejścia od skali mikro do makro)

• jest to analiza krótkookresowa - dla Keynesa długi okres to suma krótkich okresów

• odrzuca założenie o względnej izolacji rynków - wg. Niego zjawiska pojawiające się na jednym rynku przenoszą się na inne rynki (szczególnie dotyczy to rynku pieniężnego i rynku dóbr)

• problem oszczędności, czyli odsuniętej w czasie konsumpcji - według Keynesa nie koniecznie ci co oszczędzają inwestują

• Keynes odrzuca prawo Say'a (że nadprodukcja sama zmierza do równowagi)- rynek nie jest w stanie doprowadzić do równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

Keynes twierdził, że rynek zawsze doprowadza do równowagi (krzywa popytu zawsze gdzieś się przecina z krzywą podaży). Punkty B i C to punkty równowagi, które różnią się nominalną wartością popytu i podaży. Punkt A to punkt pełnego wykorzystania czynników produkcji). Ceny nie mogą spaść poniżej pewnego poziomu (P₁). Jeżeli popyt przy takiej cenie nadal maleje, to musi nastąpić realne zmniejszenie podaży (przejście w lewo od punktu A). Wg. Keynesa ceny są elastyczne tylko w pewnym przedziale. Punkt C jest punktem równowagi przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji („zła równowaga”). Powstaje zatem miejsce na ingerencje państwa. Państwo powinno zatem odgrywać aktywną rolę (idea polityki stabilizacji koniunktury).

• miał inna koncepcję stopy procentowej - w neoklasycyzmie uważano, że inwestycje równają się oszczędnością, gdyż obie te wielkości zależą od stopy procentowej (dla neoklasyków stopa procentowa jest zjawiskiem niepieniężnym, czyli nie pochodną podaży i popytu na pieniądz) - wg. Keynesa stopa procentowa kształtuje się na rynku pieniądza, a inwestycje zależą od stopy procentowej, która jest pochodną rynku pieniężnego

• odrzuca neoklasyczną teorię ilościową pieniądza:

M*V=P*T , gdzie:

M - podaż pieniądza

V - szybkość obiegu pieniądza

P - przeciętna cena transakcji

T - liczba transakcji

• zmiana podaży pieniądza może wpłynąć tylko na wielkość pieniężną, a taką są ceny. Poza tym rynek wykorzystuje wszystkie czynniki produkcji. Podaż pieniądza nie wpływa zatem na poziom aktywności gospodarczej. Keynes odrzuca takie ujęcie tego problemu

• wprowadził teorię preferencji płynności - wyróżnił trzy składniki popytu na pieniądz:

- popyt transakcyjny - wynika z potrzeby zawierania transakcji

- popyt przezornościowy - gotowość do trzymania pieniądza na wszelki wypadek

- popyt spekulacyjny - ludzie stoją przed wyborem co wybrać: gotówkę, czy zamienić to na inną postać (inny majątek o wysokiej płynności) - papiery wartościowe, papiery o charakterze dłużnym (obligacje). Popyt spekulacyjny oznacza, że ludzie preferują pieniądze, a ograniczają ten popyt, gdy wybierają papiery wartościowe. Popyt ten zależy od stopy procentowej, która jest związana z ceną papierów wartościowych.

MD=L_1(Y) + L_2(R)

L_1(Y)popyt przezornościowy i transakcyjny zależne od dochodu

L_2(R)popyt spekulacyjny zależny od stopy procentowej

P₀(-)R(+)L_2(R)(-) opłaca się rezygnować z pieniądza na korzyść obligacji, bo stopa procentowa rośnie

P₀(+)R(-)L_2(R)(+) , gdzie

P₀ - cena obligacji na rynku wtórnym

• graficzna prezentacja popytu na pieniądz przy założeniu stałych dochodów (Y), a więc stałego L₁:

Gdzie:

R - stopa procentowa

MD - popyt na pieniądz

MS - podaż pieniądza

Stopa procentowa jest ceną pieniądza, a według Keynesa ceny mają ograniczoną elastyczność (lepkość cen), stąd stopa procentowa zawiera się w pewnym przedziale (R_max, R_min). Dla R_max ceny obligacji są najniższe, a popyt spekulacyjny wynosi 0 (gdy wszyscy wiedzą, że obligacje nie będą tańsze, to wszyscy starają się je kupić, a nie trzymać pieniądze, dlatego nie ma popytu spekulacyjnego (pionowy odcinek krzywej MD)

MD=L₁+L₂ gdzie

L₁=const.

L₂=0

Gdy cena obligacji nie rośnie, spada stopa procentowa i pojawiają się tacy, co zatrzymują pieniądz i nie kupują obligacji (ukośny odcinek krzywej MD)

MD=L₁+L₂ gdzie

L₁=const.

L₂>0

Gdy cena obligacji nie może być droższa, to pojawia się pułapka płynności, bo rynek przestaje reagować na stopę procentową - ludzie zatrzymują pieniądze bo stopa procentowa nie będzie niższa (poziomy odcinek krzywej MD)

L₁=const.

L₂oo

Podaż pieniądza jest zjawiskiem egzogenicznym, bo reguluję ją bank centralny, ale przesunięcie w prawo od krzywej MS2 nic nie daje, bo rynek już nie reaguje (pułapka płynności). Zatem bank centralny może wpływać na podaż pieniądza tylko w pewnym przedziale

• Keynes twierdzi, że oszczędności zależą od dochodów(im większe dochody, tym większe oszczędności). Żeby trafić w równowagę przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji należy mieć układ: wielkość oszczędności przy odpowiednich dochodach równa się inwestycjom przy odpowiedniej stopie procentowej, która kształtuje się na rynku pieniężnym

• krańcowa skłonność do konsumpcji:

• dla Keynesa liczyła się tylko strona popytowa - podaż się dostosowuje do popytu. Popyt składa się z konsumpcji i z inwestycji, ale podstawowa jest konsumpcja, bo większość inwestycji ma charakter indukowany (pobudzony przez popyt konsumpcyjny), a nie autonomiczny, czyli taki, który nie zależy od koniunktury. Im wyższe dochody, tym krańcowa skłonność do konsumpcji jest niższa. Reaguje ona na zmiany w gospodarce (im gorzej tym krańcowa skłonność do konsumpcji jest niższa

• mnożnik inwestycyjny:

Twierdził, że zwiększenie inwestycji wywołuje większy przyrost dochodu. Efekty mnożnikowe mają charakter gasnący. Mnożnik działa w obie strony (działa tylko wtedy gdy nie ma pełnego wykorzystania czynników produkcji). Skala mnożnika zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji:

Tym lepiej, gdy krańcowa skłonność do konsumpcji jest wyższa, bo mnożnik inwestycyjny jest wyższy.

• aktywna polityka makroekonomiczna państwa:

- polityka monetarna

- polityka fiskalna

POLITYKA MONETARNA

• dwie sytuacje:

- gdy popyt maleje za bardzo państwo może zmniejszyć stopę procentową, bo gdy podaż pieniądza rośnie, stopy procentowe maleją, krańcowa efektywność kapitału rośnie, rosną zatem inwestycje i tempo wzrostu dochodów

1

---