CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK DZIAŁAJĄCYCH W POLSCE
Istota spółek osobowych
Z ekonomicznego punktu widzenia spółka jest zrzeszeniem osób lub kapitału celem prowadzenia działalności gospodarczej. W sensie prawnym jest to natomiast umowa zawierana przez wspólników celem prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa zarobkowego lub osiągnięcia w innej formie wspólnego celu gospodarczego.
Spółki osobowe to takie, które w zasadzie opierają swą działalność na osobistej pracy wspólników w przedsiębiorstwie, przy czym wspólnicy wraz ze spółką ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. Wyróżnia się wśród nich spółki:
spółka cywilna - inaczej spółka prawa cywilnego, jest prawnie regulowana w art. 860-875 Kodeksu cywilnego. Może być zawarta dla przeprowadzenia jednorazowej transakcji, bądź też wspólnej działalności mającej za cel osiągnięcie konkretnego, jednostkowego rezultatu gospodarczego (np. budowę szeregówki, garaży itp.).
W odróżnieniu od pozostałych spółek nie jest rejestrowana, jako podmiot gospodarczy. Każdy ze wspólników, jako przedsiębiorca jest rejestrowany oddzielnie w gminnej ewidencji działalności gospodarczej, a dodatkowo w ewidencji tej umieszczana jest wzmianka, że przedsiębiorców łączy umowa spółki cywilnej). Oznacza to, że spółka cywilna nie jest podmiotem działalności gospodarczej, ale przedsiębiorcami są jej wspólnicy.
Trwają prace legislacyjne w kierunku, aby spółka cywilna uzyskała status przedsiębiorcy
i tak jak spółka jawna posiadała zdolność prawną. Zdolność prawną tłumaczoną, jako zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków, a w konsekwencji zdolność do czynności prawnych
i zdolność sądową. Już teraz spółka cywilna wystawia fakturę dla celów VAT, ma swój NIP
i REGON.
Samo założenie spółki nie jest skomplikowaną sprawą i nie jest drogie. Najważniejszą kwestią jest zawarcie umowy spółki, która określi rodzaj działalności i w której wspólnicy zobowiążą się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Do kolejnych zalet tego rodzaju działalności należy zaliczyć:
proste procedury prowadzenia;
prostotę złączenia zasobów kilku osób i ich pomysłów;
w przypadku interesu rodzinnego taki rodzaj działalności gospodarczej jest idealny, gdyż poszczególni członkowie mają do siebie zaufanie i wnoszą coś, czego nie posiadają inne jednostki w rodzinie np. majątek czy umiejętności;
zaangażowanie wszystkich wspólników;
możliwość z korzystania z prostych zryczałtowanych podatków;
podatek od czynności cywilno-prawnych, który dla wszystkich umów spółek jest taki sam wynosi 0,5 % od wartości wkładu (Art.7.1 p.9 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych);
niedrogie koszty wpisu do ewidencji.
Do wad tego rodzaju działalności można zaliczyć fakt, że wspólnicy są osobiście odpowiedzialni i muszą ręczyć całym swoim majątkiem, dlatego prowadzenie tego rodzaju spółki wiąże się z podejmowaniem ogromnego ryzyka. Przy czym mamy tu do czynienia
z odpowiedzialnością solidarną, tzn., że, zobowiązaniami wspólnymi wspólników są wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez jednego lub kilku wspólników, jeżeli powstały w związku
z działalnością spółki.
Minusami są także:
zaangażowanie wszystkich wspólników w sprawy spółki, choć niektórzy sprawdzają się jedynie, jako bierni dostarczyciele gotówki;
niemożliwość działania na większą skalę, czasami niekorzystne opodatkowanie od osób fizycznych.
Zakładając spółkę cywilną należy spisać umowę, która powinna zawierać: imiona i nazwiska wspólników, miejsce i zakres działalności, obszar działania, wysokość wnoszonych wkładów (własnej pracy, gotówki lub aportów), zakres odpowiedzialności wspólników, uczestnictwo w zyskach i stratach spółki (zwykle uzależniony od procentowego udziału wspólników). Celowym jest też określenie w umowie czasu trwania spółki, sposobu jej rozwiązania oraz o to, co dzieje się ze spółką w przypadku śmierci wspólnika (czy możliwym jest wstąpienie doń spadkobierców i przekształcenia jej w spółkę komandytową). Warto też pamiętać, że:
- w przypadku spółki dwuosobowej wystąpienie jednego z nich jest jednoznaczne z automatycznym rozwiązaniem spółki i obowiązkiem procedury likwidacji,
- kodeks spółek handlowych w art.26 § 4 zobowiązuje spółkę cywilną osiągającą
w dwóch kolejnych ostatnich latach obrotowych przychody powodujące obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych do przekształcenia w spółkę jawną i wpisania jej do Krajowego Rejestru Sądowego.
spółka jawna - to taka spółka, która prowadzi we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze, a nie jest inną spółką handlową. W odróżnieniu od spółki cywilnej spółka jawna ma podmiotowość przedsiębiorcy odrębną od swoich wspólników (nie oznacza to jednak, że jest osobą prawną). Majątek jest własnością spółki (w odróżnieniu od spółki cywilnej, gdzie każdy ze wspólników ma ułamkową własność
w spółce). Ta forma działalności nie przewiduje powoływania rady nadzorczej i zarządu - gdyż każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.
Podobnie jak w spółce cywilnej również i w spółce jawnej niewymagany jest materialny wkład wspólników, tj. można do niej wnieść własną pracę. Szczegółowo proces zakładania
i zasady funkcjonowania spółki jawnej zostały zawarte w art. 22-85 Kodeksu spółek handlowych.
spółka partnerska - to spółka osobowa, którą zgodnie z przepisami art. 86 - 101 K.s.h. mogą tworzyć tylko osoby uprawnione do wykonywania zawodu: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.
W zasadzie spółka partnerska powstaje i działa podobnie jak spółka jawna z następującymi wyjątkami:
- umowa spółki partnerskiej winna być sporządzona w formie aktu notarialnego,
- partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki, chociaż umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.
spółka komandytowa - jest szczególnie przydatna w przypadku, gdy jeden wspólnik posiada dostępne zasoby finansowe lub aporty (komandytariusz) i chce zawiązać spółkę ze wspólnikiem niedysponującym takim majątkiem, ale mającym pomysł na biznes, (komplementariusz).
Zasady funkcjonowania tej spółki oparte są na przepisach dotyczących spółki jawnej
z wyjątkiem:
- umowa spółki powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego,
- komplementariusz (może być osobą prawną), prowadzi sprawy spółki, reprezentuje spółkę na zewnątrz i odpowiada za jej zobowiązania całym swoim majątkiem,
- komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, może reprezentować spółkę jedynie, jako jej pełnomocnik i odpowiada za jej zobowiązania tylko do sumy komandytowej, jako górnej granicy tej odpowiedzialności.
Spółka komandytowa jest prawnie regulowana w art. 102-124 Kodeksu spółek handlowych. Może okazać się być przydatna przy przekształcenia spółki cywilnej,
w przypadku śmierci jednego z jej wspólników i wejścia na jego miejsce spadkobierców, (jako komandytariusza).
spółka komandytowo - akcyjna, spółka osobowa, zawierająca jednak zarówno cechy spółki osobowej jak i kapitałowej. Wspólnikami w spółce komandytowo - akcyjnej są komplementariusze i akcjonariusze (mogą to być zarówno osoby fizyczne jak i prawne).
Zasady działalności tej spółki (zawarte w art.125-150 K.s.h.), są podobne do zasad spółki komandytowej, ale w zakresie kapitału zakładowego (minimum 50.000 zł.), akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia - obowiązują przepisy spółki akcyjnej.
Istota spółek kapitałowych
W spółkach kapitałowych najczęściej nie ma więzi między działalnością spółki
i osobistą pracą wspólników, a ci ostatni nie odpowiadają za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Podmiotem odpowiedzialności jest jedynie spółka odpowiadająca za zobowiązania swoim (wydzielonym od majątku wspólników) kapitałem. Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną.
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - jest spółką kapitałową, co oznacza konieczność zgromadzenia kapitału spółki (może on być wniesiony zarówno w formie gotówki jak też w formie wkładu niepieniężnego, np. nieruchomości).
Wspólnikami w spółce z o.o. mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Kapitał zakładowy spółki nie może być mniejszy niż 5.000 zł a jeden udział mniejszy niż 50 zł. Umowę spółki sporządza się w formie aktu notarialnego. Jej powstanie i zasady funkcjonowania zdefiniowane zostały w art. 151-300 Kodeksu spółek handlowych. Wspólnicy w tej spółce mogą być zatrudnieni zarówno na umowę o pracę jak i na zasadzie umów cywilno - prawnych (wyjątek stanowi tu jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - gdzie właściciel wobec ubezpieczeń społecznych traktowany jest identycznie jak jednoosobowy przedsiębiorca, a jego wynagrodzenie, dla spółki nie jest kosztem uzyskania przychodu).
Wspólnicy prowadzący działalność ponoszą tylko częściową odpowiedzialność za zobowiązania spółki, tj. do wartości ich udziałów. Ten rodzaj działalności sprawdza się
w przypadku uzyskania możliwości włożenia znacznego kapitału i prowadzenia przedsiębiorstwa na większą skalę. Nie tylko wspólnicy, ale już samo spółka jest podmiotem prawnym, dlatego nie tylko wspólnicy odpowiadają za zobowiązania a również mają wpływ na działalność firmy. Kolejną zaletą jest nieograniczona możliwość prowadzenia różnych przedsiębiorstw. Sporządzając umowę spółki powołuje się również jej zarząd, który zajmuje się prowadzeniem księgowości i reprezentacją jej w sądzie i poza nim. Zarząd kontroluje rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Jak każdy rodzaj działalności gospodarczej również ten posiada wady.
Do minusów posiadania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można zaliczyć:
odpowiedzialność zarządu,
prowadzenie skomplikowanej księgowości,
jest podwójnie opodatkowana, jeśli chodzi o dochody (opodatkowanie dochodu spółki oraz opodatkowanie wypłacanej dywidendy).
Specyficzną formą spółki z o.o. i sztuczną konstrukcją są spółki jednoosobowe, w których jedyny udziałowiec jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Ze względu na większe ryzyko kontrahentów takich spółek zwiększono w ich przypadku wymogi formalne dla niektórych czynności prawnych członka zarządu. Dla wielu czynności wymagana jest forma aktu notarialnego. Dlatego nie rekomenduję tej formy prowadzenia działalności.
Przykładowe wzory umów najczęściej występujących spółek w naszym kraju tj. spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zawiera załącznik 2. do niniejszego opracowania.
spółka akcyjna - prawnie regulowana w art. 301-490 Kodeksu spółek handlowych. Podstawę spółki akcyjnej stanowi kapitał akcyjny dzielący się na akcje o równej wartości nominalnej. Minimalny kapitał spółki zgodnie z Kodeksem to 100 000 zł, a wartość jednej akcji nie może być niższa niż 1 grosz.
Spółka akcyjna jak nazwa wskazuje to forma działalności gospodarczej, która posiada akcjonariuszy, czyli osoby, które wykupują udziały firmy. Akcje są papierami wartościowymi, które podlegają obrotowi na giełdzie. Będąc udziałowcem spółki akcyjnej istnieje możliwość zaangażowania znacznego kapitału i podwyższenia go w drodze emisji akcji. W ten sposób można prowadzić znaczne przedsiębiorstwa. Spółka taka podobnie jak sp. z o. o. wymaga prowadzenia pełnej księgowości i jest podwójnie opodatkowana.
Na ogół osoby podejmujące działalność gospodarczą mogą swobodnie decydować,
w jakiej formie ma być ona prowadzona. W szczególnych przypadkach przepisy wymagają jednak, aby działalność była prowadzona w określonej formie (np. banki powinny być tworzone w formie spółek akcyjnych lub spółdzielni).
Ponadto na podstawie art. 551 Kodeksu spółek handlowych każdą spółkę (z wyjątkiem spółek w likwidacji i w upadłości): cywilną, jawną partnerską, komandytową, komandytowo - akcyjną, z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjną można przekształcić w dowolną inną spółkę handlową - z zachowaniem dla spółki przekształconej wszelkich praw i obowiązków spółki przekształcanej (patrz Rys.2.2. w załączniku 2.). Możliwe jest też wniesienie do spółki aportu w postaci przedsiębiorstwa jednoosobowego.
Istota spółdzielni
Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków (minimum dziesięciu - jeśli założycielami są osoby fizyczne, a trzech, jeżeli założycielami są osoby prawne), zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym prowadzącym działalność gospodarczą w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków. Od spółek spółdzielnie różnią się w dwóch kwestiach:
po pierwsze - zmienność składu osobowego, która powoduje płynność funduszu udziałowego w przeciwieństwie do kapitału zakładowego czy akcyjnego w spółkach kapitałowych;
po drugie - w przeciwieństwie do spółek, na plan pierwszy, jako główny cel działania spółdzielni, wysuwa się zaspokojenie potrzeb członków spółdzielni (np. zarobkowych, możliwości zbytu czy zakupu, kulturalnych itd.), wobec których prowadzenie działalności gospodarczej jest jedynie środkiem.
Również w przeciwieństwie do spółek, gdzie wpływ na zarządzanie wiązany jest
z reguły z wielkością wkładu kapitałowego, w spółdzielni występuje zasada demokracji
w zarządzaniu. Oznacza ona, że każdy członek spółdzielni ma jednakowe prawo głosu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów. Samo utworzenie spółdzielni wymaga uchwalenia statutu przez członków-założycieli oraz zapisu w rejestrze sądowym.
Z chwilą rejestracji spółdzielnia nabywa osobowość prawną.
Struktura władz spółdzielni bliska jest rozwiązaniom właściwym spółkom kapitałowym
i obejmuje: walne zgromadzenie członków spółdzielni, radę nadzorczą oraz zarząd. Jednak nie jest jednak prawnie możliwe przekształcenie spółdzielni w spółkę.