Materiał nieautoryzowany!

tylko dla celów informacyjno - szkoleniowych.

Wg normy PN- EN ISO 14001

Systemy zarządzania środowiskowego - Specyfikacja i wytyczne stosowania.

1 Zakres normy

W niniejszej normie międzynarodowej wyszczególniono wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego w celu umożliwienia organizacji sformułowanie polityki i celów, z uwzględnieniem wymagań przepisów prawnych oraz informacji dotyczących znaczących wpływów na środowisko. Niniejsza norma dotyczy tych aspektów środowiskowych, które organizacja może nadzorować i na które może mieć wpływ. W normie nie określono szczegółowych kryteriów dotyczących efektów działalności środowiskowej. Niniejsza norma międzynarodowa ma zastosowanie w każdej organizacji, która pragnie

1. wdrożyć, utrzymywać i doskonalić system zarządzania środowiskowego;

2. mieć pewność co do postępowania zgodnego z ustaloną polityką środowiskową;

3. wykazać tę zgodność innym;

4. dążyć do certyfikacji/ rejestracji swego systemu zarządzania środowiskowego

przez organizację zewnętrzną;

5. sama określić i zadeklarować zgodność z niniejszą normą międzynarodową.

Wszystkie wymagania niniejszej normy można włączyć do dowolnego systemu zarządzania środowiskowego. Zakres zastosowania będzie zależał od takich czynników, jak polityka środowiskowa organizacji, charakter działań organizacji oraz warunki, w jakich działa. Niniejsza norma międzynarodowa zawiera także załącznik A, przewodnik informacyjny dotyczący zastosowania specyfikacji.

Konieczne jest wyraźne zidentyfikowanie zakresu zastosowania niniejszej normy. UWAGA- W celu ułatwienia stosowania specyfikacji, jej podrozdziały oraz załącznik A mają odpowiadająca sobie numerację, na przykład punkty 4.3.3 i A.3.3 dotyczą celów i zadań środowiskowych, a 4.5.4 i A.5.4 dotyczą auditu systemu zarządzania środowiskowego.

2 Normy powołane

Obecnie nie ma norm powołanych.

3 Definicje

W niniejszej normie międzynarodowej są stosowane niżej wymienione definicje.

3.1 ciągłe doskonalenie

proces usprawniania systemu zarządzania środowiskowego, który ma na celu doskonalenie ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityką środowiskowa organizacji

UWAGA- Nie jest konieczne realizowanie procesu jednocześnie we wszystkich obszarach działań.

3.2 środowisko

otoczenie, w którym działa organizacja, z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ludzi i ich wzajemnych zależności

UWAGA - W tym kontekście pojęcie otoczenia rozciąga się od wnętrza organizacji do systemu globalnego.

3.3 aspekt środowiskowy

element działań organizacji, jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem

UWAGA - Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko.

3.4 wpływ na środowisko

każda zmiana w środowisku, zarówno niekorzystna, jak i korzystna, która w całości lub częściowo jest spowodowana działaniami organizacji, jej wyrobami lub usługami

3.5 system zarządzania środowiskowego

część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjna, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej

3.6 audit systemu zarządzania środowiskowego

proces systematycznej i udokumentowanej weryfikacji, mający na celu obiektywne uzyskanie dowodów i ich ocenę, na podstawie których określa się, czy system zarządzania środowiskowego organizacji jest zgodny z ustalonymi przez organizację kryteriami auditu systemu zarządzania środowiskowego, oraz przedstawienie wyników tego procesu kierownictwu

3.7 cel środowiskowy

ogólny cel, wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia, i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe

3.8 efekty działalności środowiskowej

możliwe do zmierzenia wyniki funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego, związane ze sterowaniem przez organizację aspektami środowiskowymi, opartego na polityce, celach i zadaniach środowiskowych

3.9 polityka środowiskowa

deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określająca ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych organizacji

3.10 zadanie środowiskowe

szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności środowiskowej, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć te cele

3.11 strona zainteresowana

jednostka lub grupa, związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na która maja wpływ efekty tej działalności organizacja spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji.

3.12 Organizacja

Spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część, lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji

UWAGA - W organizacjach, w których działa więcej niż jedna jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja.

3.13 zapobieganie zanieczyszczeniom

stosowanie procesów. sposobów postępowania, materiałów lub wyrobów, które przyczyniają się do uniknięcia, zredukowania lub nadzorowania zanieczyszczeń, co może obejmować: recykling, przetwarzanie, zmiany procesu, mechanizmy nadzorowania, efektywne wykorzystanie środków i materiałów zastępczych

UWAGA- Potencjalnymi korzyściami wynikającymi z zapobiegania zanieczyszczeniom są: redukcja szkodliwego wpływu na środowisko, poprawa skuteczności i zmniejszenie kosztów.

4 Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego

4.1 Wymagania ogólne

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać system zarządzania środowiskowego. Wymagania dotyczące systemu opisano w rozdziale

4.4.2 Polityka środowiskowa

Najwyższe kierownictwo powinno określić politykę środowiskową organizacji i zapewnić, aby: a) była odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów jej działań, wyrobów lub usług na środowisko;

b) zawierała zobowiązanie do ciągłego doskonalenia oraz zapobiegania zanieczyszczeniom;

c) zawierała zobowiązanie do spełniania odpowiednich wymagań wynikających z ustawodawstwa i przepisów prawnych dotyczących środowiska oraz innych wymagań, które dotyczą organizacji;

d) stanowiła ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych;

e) była udokumentowana, wdrożona i utrzymywana oraz zakomunikowana wszystkim zatrudnionym;

f) była publicznie dostępna.

4.3 Planowanie

4.3.1 Aspekty środowiskowe

W celu określenia aspektów środowiskowych, które maja lub mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedurę(y) identyfikacji aspektów środowiskowych związanych ze swoimi działaniami, wyrobami lub usługami, które może nadzorować i na które może wpływać. Organizacja powinna zapewnić, aby aspekty związane z tymi znaczącymi wpływami były uwzględniane przy ustalaniu jej celów środowiskowych. Organizacja powinna stale aktualizować te informacje.

4.3.2 Wymagania prawne i inne

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedurę identyfikacji i dostępu do wymagań prawnych i innych, które dotyczą organizacji i które maja zastosowanie do aspektów środowiskowych związanych z jej działaniami, wyrobami i usługami.

4.3.3 Cele i zadania

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowane cele i zadania środowiskowe dla każdej odpowiedniej służby oraz na odpowiednim szczeblu wewnątrz organizacji. Ustanawiając i dokonując przeglądu swoich celów, organizacja powinna uwzględnić wymagania prawne i inne, znaczące aspekty środowiskowe, opcje technologiczne, wymagania finansowe i operacyjne, a także interes firmy i punkt widzenia stron zainteresowanych. Cele i zadania powinny być spójne ż polityka środowiskowa, łącznie ze zobowiązaniami do zapobiegania zanieczyszczeniom.

4.3.4 Program(y) zarządzania środowiskowego

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać program(y) osiągania swoich celów i zadań. Powinien on obejmować:

a) przydzielenie każdej odpowiedniej służbie oraz odpowiedniemu szczeblowi organizacji odpowiedzialności za osiągnięcie celów i zadań;

b) środki oraz terminy, w których maja być one osiągnięte.

Jeżeli przedsięwzięcie dotyczy nowych opracowań i nowych lub zmodyfikowanych działań, wyrobów i usług, program(y) powinien być poprawiony, jeżeli jest to istotne do zapewnienia, że zarządzanie środowiskowe odnosi się do takich przedsięwzięć.

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie

4.4.1 Struktura i odpowiedzialność

W celu umożliwienia skutecznego zarządzania środowiskowego. zadania, odpowiedzialność i uprawnienia powinny być określone, udokumentowane i zakomunikowane.

Kierownictwo powinno zapewnić środki niezbędne do wdrożenia i nadzoru systemu zarządzania środowiskowego. Środki te obejmują zasoby ludzkie, specjalistyczne umiejętności, technologię i zasoby finansowe.

Najwyższe kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć specjalnego przedstawiciela(li) kierownictwa, który niezależnie od innych obowiązków, powinien mieć określone zadania, zakres odpowiedzialności i uprawnień, aby:

a) zapewnić, że wymagania systemu zarządzania środowiskowego są ustalone, wdrożone i utrzymywane zgodnie z niniejsza norma międzynarodowa:

b) przedstawiać najwyższemu kierownictwu sprawozdania dotyczące funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w celu dokonania przeglądu będącego podstawa do doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego.

4.4.2 Szkolenie, świadomość i kompetencje

Organizacja powinna zidentyfikować potrzeby szkoleniowe i powinna wymagać, aby wszyscy pracownicy, których praca może mieć znaczący wpływ na środowisko, zostali odpowiednio przeszkoleni.

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury, w celu uświadomienia pracownikom organizacji lub jej członkom, w każdej odpowiedniej komórce i na każdym odpowiednim szczeblu:

a) znaczenia zgodności działania z polityka środowiskowa i procedurami oraz wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego;

b) znaczących, aktualnych lub potencjalnych, wpływów działania pracowników na środowisko, a także korzyści dla środowiska wynikających z poprawy ich działania;

c) ich zadań i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności działania z polityka środowiskowa i procedurami oraz z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego, łącznie z wymaganiami dotyczącymi gotowości na wypadek awarii i reagowania na awarie;

d) potencjalnych konsekwencji nieprzestrzegania ustalonych procedur operacyjnych. Pracownicy wykonujący zadania, które mogą powodować znaczący wpływ na środowisko, powinni być kompetentni dzięki odpowiedniemu wykształceniu, szkoleniu i/lub doświadczeniu.

4.4.3 Komunikowanie się

Ze względu na aspekty środowiskowe i system zarządzania środowiskowego, organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury dotyczące:

a) wewnętrznego komunikowania się różnych szczebli i komórek organizacji;

b) otrzymywania, dokumentowania i udzielania odpowiedzi w procesie komunikowania się z zainteresowanymi zewnętrznymi stronami.

Organizacja powinna rozważyć procesy zewnętrznego komunikowania, dotyczace9o znaczących aspektów środowiskowych, i zapisać swoją decyzję.

4.4.4 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać informacje, w formie zapisu na papierze lub w postaci elektronicznej:

1. opisujące podstawowe elementy systemu zarządzania i ich wzajemnego oddziaływania;

2. wskazujące dokumentację związaną.

4.4.5 Nadzór nad dokumentacją

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury nadzorowania dokumentów wymaganych w niniejszej normie międzynarodowej, w celu zapewnienia, że dokumenty:

1. są możliwe do zlokalizowania;

2. są poddawane okresowym przeglądom, w miarę potrzeb nowelizowane. oraz zatwierdzane przez upoważniony personel jako właściwe;

3. w aktualnej wersji są dostępne we wszystkich miejscach, w których wykonywane są operacje istotne dla skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego;

4. nieaktualne są natychmiast usuwane ze wszystkich miejsc, w których były wydawane i stosowane, lub w inny sposób zabezpieczone przed niezamierzonym ich użyciem;

5. nieaktualne, zachowywane ze względów prawnych i/ lub zabezpieczenia w nich informacji, są odpowiednio oznaczone.

Dokumentacja powinna być czytelna, datowana (z datami nowelizacji) i łatwa do identyfikacji, utrzymywana w uporządkowany sposób oraz przechowywana przez ustalony czas. Odpowiedzialność i procedury powinny być ustanowione i utrzymywane w celu tworzenia i modyfikacji różnych typów dokumentów.

4.4.6 Sterowanie operacyjne

Organizacja powinna określić te operacje i działania, które są związane ze zidentyfikowanymi, znaczącymi aspektami środowiskowymi zgodnie z polityka, celami i zadaniami organizacji. Organizacja powinna planować te działania, uwzględniając obsługiwanie, aby zapewnić, że są one prowadzone w ustalonych warunkach przez:

1. ustanowienie i utrzymywanie udokumentowanych procedur w obszarach, w których brak ta kich procedur mógłby doprowadzić do odchyleń od polityki, celów i zadań środowiskowych;

2. określenie w procedurach kryteriów operacyjnych;

3. ustanowienie i utrzymywanie procedur dotyczących znaczących aspektów środowiskowych możliwych do zidentyfikowania, związanych z wyrobami i usługami, z których korzysta organizacja, a także informowanie poddostawców i podwykonawców o odpowiednich procedurach i wymaganiach.

4.4.7 Gotowość na wypadek awarii i reagowanie nie na awarie

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury identyfikowania potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych oraz reagowania na awarie, a także w celu zapobiegania i zmniejszania związanych z nimi wpływów na środowisko.

Organizacja powinna przeglądać i nowelizować, jeżeli to niezbędne, procedury gotowości na wypadek awarii i reagowania na awarie, w szczególności po zaistnieniu wypadków lub sytuacji awaryjnych.

Organizacja powinna okresowo sprawdzać te procedury, jeżeli jest to wykonalne.

4.5 Sprawdzanie i działania korygujące

4.5.1 Monitorowanie i pomiary

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury w celu regularnego monitorowania i dokonywania pomiarów kluczowych charakterystyk swoich operacji i działań, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. Procedury te, w celu umożliwienia śledzenia działań dotyczących nadzoru operacyjnego oraz zgodności z celami i zadaniami środowiskowymi organizacji, powinny obejmować zapisywanie informacji.

Wyposażenie do monitorowania powinno być wzorcowanie i utrzymywane w należytym stanie, a zapisy z tym związane powinny być przechowywane zgodnie z procedurami organizacji.

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowana procedurę okresowej oceny zgodności z odpowiednim ustawodawstwem i przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska.

4.5.2 Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury w celu określania odpowiedzialności i uprawnień w zakresie postępowania z niezgodnościami, badania ich przyczyn oraz podejmowania działań mających na celu zmniejszenie jakichkolwiek skutków z tym związanych oraz inicjowania i przeprowadzania działań korygujących i zapobiegawczych.

Każde działanie korygujące lub zapobiegawcze podjęte w celu wyeliminowania przyczyn rzeczywistych lub potencjalnych niezgodności powinno być odpowiednie do skali problemu oraz współmierne do wywołanego wpływu na środowisko.

Organizacja powinna wdrożyć i zapisywać wszelkie zmiany wprowadzane w udokumentowanych procedurach, wynikające z działań korygujących i zapobiegawczych.

4.5.3 Zapisy

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami środowiskowymi. Powinny one obejmować zapisy dotyczące szkoleń oraz wyniki auditów i przeglądów.

Zapisy środowiskowe powinny być czytelne, możliwe do zidentyfikowania oraz pozwalające na prześledzenie danego działania, wyrobu czy usługi. Zapisy środowiskowe powinny być tak przechowywane i utrzymywane, aby były łatwo dostępne oraz zabezpieczone przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą. Czas ich przechowywania powinien być ustalony i zapisany.

W celu wykazania zgodności z wymaganiami niniejszej normy międzynarodowej zapisy powinny być utrzymywane odpowiednio do systemu i organizacji.

4.5.4 Audit systemu zarządzania środowiskowego

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać program(y) i procedury okresowych auditów systemu zarządzania środowiskowego, które maja być prowadzone, w celu:

1. określenia, czy system zarządzania środowiskowego jest:

1) zgodny z zaplanowanymi działaniami związanymi z zarządzaniem

środowiskowym, łącznie z wymaganiami niniejszej normy między narodowej;

2) właściwie wdrożony i utrzymywany; oraz:

2. dostarczenia kierownictwu informacji dotyczących wyników auditów.

Program auditów organizacji, łącznie z harmonogramem, powinien być oparty na znaczeniu rozważanych działań ze względu na środowisko oraz na wynikach poprzednich auditów. Procedury auditu, aby były kompletne, powinny obejmować zakres auditu, częstość i metodykę, jak również odpowiedzialność i wymagania związane z przeprowadzeniem auditu i przekazywaniem jego wyników.

4.6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo

Najwyższe kierownictwo organizacji powinno w określonych przez siebie odstępach czasu przeprowadzać przegląd systemu zarządzania środowiskowego, aby zapewnić jego stała przydatność i to, że jest on właściwy i skuteczny. Proces przeglądu wykonywany przez kierownictwo powinien zapewnić zebranie niezbędnych informacji umożliwiających kierownictwu dokonanie tej oceny. Przegląd ten powinien

być dokumentowany.

Przegląd wykonywany przez kierownictwo powinien obejmować ewentualna potrzebę zmiany polityki, celów i innych elementów systemu zarządzania środowiskowego w świetle wyników auditu systemu zarządzania środowiskowego, zmieniających się okoliczności i podjętego zobowiązania do ciągłego doskonalenia.

Załącznik A

(informacyjny)

Wytyczne dotyczące stosowania specyfikacji

Niniejszy załącznik zawiera dodatkowe informacje dotyczące wymagań i opracowano go w celu unik­nięcia błędnej interpretacji specyfikacji. Załącznik ten dotyczy tylko wymagań systemu zarządzania środowiskowego zawartych w rozdziale 4.

Z

A.1 Wymagania ogólne

Celem wdrożenia systemu zarządzania środowisko­wego, opisanego w specyfikacji jest uzyskanie po­prawy efektów działalności środowiskowe. Specy­fikacja jest oparta na koncepcji prowadzenia przez organizację okresowych przeglądów i ocen syste­mu zarządzania środowiskowego w celu identyfiko­wania możliwości doskonalenia i ich wdrożenia. Oczekuje się, że udoskonalenia w systemie zarzą­dzania środowiskowego doprowadzą do dodatkowej poprawy efektów działalności środowiskowej.

System zarządzania środowiskowego zapewnia uporządkowany proces osiągania ciągłego dosko­nalenia, którego skala i zakres będą określone przez organizację z uwzględnieniem uwarunkowań eko­nomicznych i innych. Mimo, że pewnej poprawy efek­tów działalności środowiskowej można oczekiwać w wyniku zastosowania systematycznego podejścia, to należy sobie uświadomić, że system zarządza­nia środowiskowego jest narzędziem, które ma umożliwić organizacji osiągnięcie poziomu efektów działalności środowiskowej, który organizacja sama ustala oraz systematyczne nadzorowanie tego po­ziomu. Ustanowienie i funkcjonowanie systemu za­rządzania środowiskowego niekoniecznie doprowa­dza do natychmiastowej redukcji niekorzystnego wpływu na środowisko.

Organizacja w sposób dowolny i elastyczny może określać swoje ograniczenia i może zdecydować o wdrożeniu niniejszej normy międzynarodowej w całej organizacji lub ograniczyć się do specyficz­nych obszarów / jednostek lub do określonego dzia­łania. Jeżeli niniejsza norma międzynarodowa zo­stanie wdrożona w określonym obszarze lub w od­niesieniu do specyficznego działania, to polityka i procedury opracowane w innych częściach orga­nizacji mogą być zastosowane w celu spełnienia wy­magań niniejszej normy, pod warunkiem że są one możliwe do zastosowania w tych specyficznych ob­szarach czy działalności, o których mowa. Poziom szczegółowości i złożoności systemu zarządzania środowiskowego, obszerność dokumentacji i środków przeznaczonych dla systemu, zależą od wielkości organizacji oraz charakteru jej działalności. Może to być szczególnie ważne dla małych tub średnich przedsiębiorstw.

Integracja spraw środowiskowych z ogólnym syste­mem zarządzania może mieć wpływ na efektywne wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego jak również jego skuteczność i jasność przydzielonych ról.

W niniejszej normie międzynarodowej podano wymagania dotyczące systemu zarządzania, oparte na dynamicznym cyklicznym procesie „zaplanuj, wyko­naj, sprawdź i dokonaj przeglądu''.

Zaleca się, aby system umożliwiał organizacji:

a) ustanawianie odpowiedniej dla niej polityki śro­dowiskowej:

b) zidentyfikowanie aspektów środowiskowych wynikających z przeszłych, obecnych lub planowanych

działań, wyrobów lub usług organizacji, w celu określenia znaczących aspektów środowiskowych;

c) identyfikowanie odpowiednich wymagań wynikających z ustawodawstwa i innych przepisów prawnych;

d) zidentyfikowanie priorytetów i ustalenie właściwych celów i zadań środowiskowych;

e) ustalenie struktury i programu(ów) wdrażania polityki oraz osiągania celów i zadań;

6. łatwiejsze planowanie, nadzorowanie, monitorowanie, prowadzenie działań korygujących, auditowanie i

przegląd działań, w celu zapewnienie że polityka jest przestrzegana oraz że system za­rządzania

środowiskowego pozostaje właściwy;

g) przystosowanie się do zmieniających się okolicz­ności.

A.2 Polityka środowiskowa

Polityka środowiskowa jest motorem wdrażania i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowe­go organizacji, dzięki niej możliwe jest utrzymanie i doskonalenie efektów działalności środowiskowej. Dlatego też zaleca się, aby polityka odzwierciedlała zobowiązania najwyższego kierownictwa do prze­strzegania właściwych przepisów prawnych oraz do ciągłego doskonalenia. Polityka jest podstawą, na której organizacja ustanawia swoje cele i zadania. Zaleca się, aby polityka była wystarczająco jasna

i zrozumiała dla zainteresowanych stron, wewnątrz i na zewnątrz organizacji, a także by była okresowo przeglądana i nowelizowana w celu odzwierciedlenia zmieniających się warunków i informacji. Zaleca się, aby obszar jej stosowania został jasno określony.

Zaleca się, aby najwyższe kierownictwo organiza­cji będącej częścią szerszej korporacji, określiło i udokumentowało swoją politykę środowiskową w kontekście zaakceptowanej przez korporację po­lityki środowiskowej, jeżeli taka istnieje.

UWAGA - Najwyższym kierownictwem może być jedna osoba lub grupa osób ponosząca odpowiedzialność za działanie organizacji.

A.3 Planowanie

A.3.1 Aspekty środowiskowe

W podrozdziale 4.3.1 przedstawiono proces identyfi­kacji znaczących aspektów środowiskowych, które zaleca się, aby w systemie zarządzania środowisko­wego organizacja potraktowała je jako priorytetowe. Zaleca się uwzględnienie w tym procesie kosztów oraz czasu potrzebnych do przeprowadzenia ich analizy i zebrania wiarygodnych danych. Dotychczas groma­dzone informacje związane z obowiązującymi przepi­sami lub gromadzone w innym celu mogą być w tym procesie wykorzystane. Organizacje mogą także uwzględniać stopień praktycznego nadzoru, jaki mogą mieć one nad rozważanymi aspektami środowiskowymi. Zaleca się, aby organizacje określiły, jakie są ich aspekty środowiskowe, biorąc pod uwagę dane wejściowe i dane wyjściowe związane z bieżącymi i przeszłymi działaniami, wyrobami i/lub usługami.

Zaleca się, aby organizacja, która nie wdrożyła dotąd żadnego systemu zarządzania środowiskowego, naj­pierw ustaliła swoją obecną pozycję względem środo­wiska przeprowadzając przegląd. Zaleca się, aby ce­lem przeglądu było rozważenie wszystkich aspektów środowiskowych organizacji jako podstawy ustanowie­nia systemu zarządzania środowiskowego,

Organizacje, w których funkcjonuje system zarzą­dzania środowiskowego, nie muszą wykonywać ta­kiego przeglądu.

Zaleca się, aby przegląd dotyczył czterech kluczo­wych spraw, a mianowicie:

a) wymagań wynikających z ustawodawstwa i prze­pisów prawnych;

b) identyfikacji znaczących aspektów środowisko­wych;

c) sprawdzenia wszystkich obecnych działań i pro­cedur zarządzania środowiskowego;

d) oceny informacji uzyskanych z analizy zaistnia­łych incydentów.

We wszystkich przypadkach zaleca się rozważyć normalne i odbiegające od normalności działania w organizacji, a także warunki potencjalnie stwarza­jące zagrożenie.

Właściwie przeprowadzony przegląd może obejmować listy pytań kontrolnych, wywiady, bezpośrednią kon­trolę i pomiary, wyniki poprzednich auditów lub innych przeglądów w zależności od charakteru działań.

Zaleca się, aby w procesie identyfikowania znaczą­cych aspektów środowiskowych związanych z działaniami w jednostkach operacyjnych, wszędzie tam, gdzie to właściwe, uwzględniono:

a) emisję do powietrza;

b) zrzuty do wody;

c) postępowanie z odpadami;

d) zanieczyszczenie gruntu;

e) wykorzystanie surowców i zasobów naturalnych;

f) inne kwestie związane z lokalnym środowiskiem i lokalnym społeczeństwem.

Zaleca się, aby w wyżej opisanym procesie uwzględ­niono normalne warunki działania, zatrzymania i uruchomienia, jak również realne, potencjalnie zna­czące wpływy na środowisko, związane z sytuacja­mi przewidywalnymi lub awaryjnymi.

Celem procesu jest zidentyfikowanie znaczących aspektów środowiskowych związanych z działania­mi, wyrobami lub usługami, nie jest natomiast wymu­szanie szczegółowej oceny cyklu życia. Organizacje nie muszą oceniać każdego wyrobu, komponentu lub wejściowego surowca. Mogą wybrać rodzaje działań, rodzaj wyrobów lub usług, aby dokonać identyfikacji tych aspektów, które mają najbardziej prawdopodob­ny znaczący wpływ na środowisko.

Możliwości nadzorowania aspektów środowisko­wych oraz wpływania na aspekty związane z wyro­bami, są bardzo różne dla różnych organizacji, w zależności od sytuacji danej organizacji na rynku. Wykonawca lub dostawca organizacji może mieć relatywnie mały nadzór nad aspektami środowisko­wymi, podczas gdy organizacja, która odpowiada za projekt wyrobu może znacząco zmienić aspekty np, zmieniając materiał wejściowy. Uwzględniając fakt, że organizacje mogą mieć ograniczony nadzór nad zastosowaniem i likwidacją swoich wyrobów, zaleca się, aby rozważyły, jeżeli to możliwe, właściwe mecha­nizmy postępowania i likwidacji. Intencją tego posta­nowienia nie jest zmiana lub zwiększenie obowiązków organizacji, wynikających z przepisów prawnych.

A.3.2 Wymagania prawne i inne

Inne wymagania, które mogą dotyczyć organizacji, mogą być zawarte na przykład w:

a) branżowym kodeksie postępowania;

b) umowach z władzami publicznymi;

c) wytycznych nie objętych przepisami prawnymi.

A.3.3 Cele i zadania

Zaleca się, aby cele były specyficzne a zadania mie­rzalne, jeżeli jest to tytko możliwe, oraz aby były uwzględnione środki zapobiegawcze, tam gdzie jest to właściwe.

W trakcie rozważania opcji technologicznych, orga­nizacja może uwzględnić zastosowanie najlepszej dostępnej technologii, jeżeli jest to ekonomicznie uzasadnione i efektywne pod względem kosztów oraz uznane za właściwe,

Odniesienie do wymagań finansowych organizacji nie oznacza, że będzie ona zobowiązana do licze­nia kosztów środowiskowych.

A.3.4 Program(y) zarządzania środowisko­wego

Stworzenie i zastosowanie jednego lub więcej pro­gramów, jest kluczowym elementem powodzenia we wdrażaniu systemu zarządzania środowiskowego. Zaleca się. aby w programie opisano, w jaki sposób zostaną osiągnięte cele i zadania organizacji, łącz­nie z podaniem harmonogramu i osób odpowiedzial­nych za wdrożenie polityki środowiskowej organi­zacji. Program ten może być podzielony w celu uwzględnienia specyficznych elementów działań organizacji. Zaleca się, aby w programie uwzględ­niono przegląd środowiskowy dotyczący nowych działań.

Program może zawierać, tam gdzie to właściwe i praktyczne, rozważania dotyczące etapów plano­wania, projektowania, produkcji, marketingu i likwi­dacji. Może odnosić się to zarówno do bieżących, jak i do nowych działań, wyrobów lub usług. W przy­padku wyrobów, program ten może obejmować pro­jektowanie, materiały, procesy produkcyjne, wyko­rzystanie lub ostateczną likwidację. W przypadku instalowania lub znacznych modyfikacji procesów, może on obejmować planowanie, projektowanie, konstruowanie, uruchamianie, eksploatację i w od­powiednim, określonym przez organizację czasie, wyłączenie z eksploatacji.

A.4 Wdrażanie i funkcjonowanie

A.4.1 Struktura i odpowiedzialność

Pomyślne wdrożenie systemu zarządzania środo­wiskowego wymaga zaangażowania wszystkich osób zatrudnionych w organizacji. Dlatego też nie jest zalecane, aby odpowiedzialny za ochronę śro­dowiska był tylko personel służb ochrony środowi­ska, ale by odpowiedzialne były również inne jed­nostki wchodzące w skład organizacji takie, jak kie­rownictwo operacyjne lub personel służb innych niż związane z ochroną środowiska.

Zaleca się, aby zobowiązanie zaczynało się na naj­wyższym szczeblu zarządzania. W związku z tym, zaleca się, aby najwyższe kierownictwo ustaliło poli­tykę środowiskową organizacji oraz zapewniło wdro­żenie systemu zarządzania środowiskowego. W ra­mach tego zobowiązania, zaleca się, aby najwyższe kierownictwo wyznaczyło specjalnego(ych) przedsta­wiciela(li) kierownictwa o określonym zakresie odpo­wiedzialności i uprawnień dotyczących wdrażania systemu zarządzania środowiskowego. W dużych lub złożonych organizacjach można wyznaczyć więcej niż jednego przedstawiciela. W małych lub średnich przedsiębiorstwach odpowiedzialność może być przy­pisana jednej osobie. Zaleca się, aby najwyższe kie­rownictwo zapewniło odpowiednie środki umożliwia­jące wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania śro­dowiskowego. Istotne jest także, aby kluczowa od­powiedzialność w ramach systemu zarządzania śro­dowiskowego była dobrze zdefiniowana i zakomuni­kowana odpowiedniemu personelowi.

A.4.2 Szkolenie, świadomość i kompetencje

Zaleca się, aby organizacja ustanowiła i utrzymy­wała procedury dotyczące identyfikowania potrzeb szkoleniowych. Ponadto zaleca się, aby organiza­cja wymagała od wykonawców, pracujących w jej imieniu, wykazania, że zatrudniony przez nich per­sonel został przeszkolony.

Zaleca się, aby kierownictwo organizacji określiło poziom doświadczenia, kompetencji i wyszkolenia koniecznego do zapewnienia przydatności perso­nelu, szczególnie pełniącego specjalistyczne funk­cje w ramach zarządzania środowiskowego.

A.4.3 Komunikowanie się

Zaleca się, aby organizacje wdrożyły procedurę otrzymywania, dokumentowania i reagowania na odpowiednie informacje i zapytania zainteresowa­nych stron. Procedura taka może obejmować dia­log z zainteresowanymi stronami oraz rozważanie ich obaw. W pewnych okolicznościach odpowiedzi na pytania zainteresowanych stron mogą zawierać odpowiednie informacje dotyczące wpływu działań organizacji na środowisko. Zaleca się, aby takie pro­cedury uwzględniały także niezbędne komunikowa­nie się z publicznymi władzami w zakresie plano­wania działań na wypadek awarii i innych związa­nych z tym problemów.

A.4.4 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego

Zaleca się, aby stopień szczegółowości dokumenta­cji był wystarczający do opisania podstawowych ele­mentów systemu zarządzania środowiskowego i ich wzajemnych powiązań oraz dostarczenia wskazówek, gdzie można uzyskać bardziej szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania specyficznych elemen­tów systemu zarządzania środowiskowego. Dokumentacja ta może być zintegrowana z dokumentacją innych systemów wdrożonych w organizacji. Nie jest konieczne, aby miała ona formę pojedynczej księgi.

Pozostała dokumentacja może obejmować:

a) informacje dotyczące procesu;

b) schematy organizacyjne;

c) normy wewnętrzne i procedury operacyjne;

d) wewnętrzne plany działań na wypadek awarii

A.4.5 Nadzór nad dokumentacją

Intencją 4.4.5 jest zapewnienie, że organizacja two­rzy i utrzymuje dokumentację w sposób wystarcza­jący do wdrożenia systemu zarządzania środowisko­wego. Jednak, zaleca się, aby organizacja skupiła się przede wszystkim na skutecznym wdrożeniu systemu zarządzania środowiskowego oraz na efek­tach działalności środowiskowej, a nie na złożonym systemie nadzorowania dokumentacji.

A.4.6 Sterowanie operacyjne

W tym miejscu, w przyszłej, znowelizowanej normie, może zostać włączony tekst.

A.4.7 Gotowość na wypadek awarii i reago­wanie na awarie

W tym miejscu, w przyszłej, znowelizowanej normie, może zostać włączony tekst.

A.5 Sprawdzanie i działania korygujące

A.5.1 Monitorowanie i pomiary

W tym miejscu, w przyszłej, znowelizowanej normie, może zostać włączony tekst.

A.5.2 Niezgodność oraz działania korygują­ce i zapobiegawcze

Zaleca się, aby przy ustanawianiu i utrzymywaniu procedur dotyczących badania i poprawiania nie­zgodności, organizacja uwzględniła niżej podane podstawowe elementy:

a) identyfikowanie przyczyn niezgodności;

b) identyfikowanie i wdrażanie niezbędnych dzia­łań korygujących;

c) wdrażanie lub modyfikowanie środków nadzoru niezbędnych do uniknięcia powtórzenia się nie­zgodności;

d) zapisywanie w pisemnych procedurach wszelkich zmian wynikających z działań korygujących.

W zależności od sytuacji, wymienione działania mogą być wykonywane natychmiast z ograniczonym do minimum formalnym planowaniem lub mogą być bardziej złożone i długoterminowe. Zaleca się, aby dokumentacja z nimi związana była odpowiednia do rangi działań korygujących.

A. 5.3 Zapisy

Zaleca się, aby procedury dotyczące identyfikowa­nia, utrzymywania i dyspozycji zapisów skupiały się na tych zapisach, które są potrzebne do wdrożenia i funkcjonowania systemu zarządzania środowisko­wego oraz zapisywania zakresu, w którym plano­wane cele i zadania zostały spełnione.

Zapisy środowiskowe mogą obejmować;

1. informacje związane z mającymi zastosowanie przepisami prawnymi i innymi wymaganiami dotyczącymi

środowiska;

b) zapisy dotyczące reklamacji;

c) zapisy dotyczące szkoleń;

d) informacje dotyczące procesu;

e) informacje dotyczące wyrobu;

f) zapisy dotyczące kontroli, obsługi i wzorcowania;

g) zapisy dotyczące odpowiednich wykonawców i dostawców;

h) raporty dotyczące incydentów;

i) informacje dotyczące gotowości na wypadek awarii i reagowania na awarie;

j) informacje dotyczące znaczących aspektów śro­dowiskowych;

k) wyniki auditów;

l) przeglądy wykonywane przez kierownictwo.

Zaleca się, aby zwrócić szczególną uwagę na infor­macje poufne.

A.5.4 Audit systemu zarządzania środowi­skowego

Zaleca się, aby program i procedury auditu dotyczyły:

a) działań i obszarów, które należy objąć auditem;

b) częstości auditów;

c) odpowiedzialności związanej z kierowaniem i pro­wadzeniem auditów;

d) przekazywania wyników auditów;

e) kompetencji auditora;

f) sposobu przeprowadzania auditu.

Audity mogą być przeprowadzane przez personel danej organizacji i/lub osoby z zewnątrz wybrane przez organizację. W każdym przypadku, zaleca się, aby osoby prowadzące audit były w stanie zrobić to bezstronnie i obiektywnie.

A.6 Przegląd wykonywany przez kierow­nictwo

Zaleca się, aby kierownictwo organizacji, w celu utrzy­mania ciągłego doskonalenia oraz utrzymania przy­datności i efektywności systemu zarządzania środo­wiskowego, a tym samym jego działania, dokonywało przeglądu i oceny systemu zarządzania środowisko­wego w określonych odstępach czasu. Zaleca się, aby zakres przeglądu byt szeroki, mimo, że nie wszystkie elementy systemu zarządzania środowiskowego mu­szą być przeglądane jednocześnie, w związku z czym, proces przeglądu może trwać przez pewien czas.

Zaleca się, aby przegląd polityki, celów i procedur był prowadzony na tym poziomie kierownictwa, któ­re je określało.

Zaleca się, aby przeglądy dotyczyły:

a) wyników auditów;

b) stopnia, w jakim cele i zadania zostały speł­nione;

c) ciągłej przydatności systemu zarządzania środo­wiskowego z uwzględnieniem zmieniających się

warunków i informacji;

d) obaw /oczekiwań odpowiednich zainteresowa­nych stron.

Zaleca się, aby spostrzeżenia, wnioski i zalecenia były dokumentowane, w celu podjęcia niezbędnych działań.

Załącznik B

(informacyjny)

Powiązania między ISO 14001 a ISO 9001

W tablicach B.1 i B.2 określono wzajemne powiąza­nia i podano obszerne techniczne relacje między ISO 14001 a ISO 9001.

Celem porównania jest wskazanie powiązań obu systemów tym organizacjom, które już działają zgod­nie z wymaganiami jednej z wyżej wymienionych norm międzynarodowych i które być może zechcą działać zgodnie z obiema normami.

Bezpośrednie relacje między treścią podaną w pod­rozdziałach obu norm międzynarodowych ustalono tylko w przypadkach, gdy dane dwa podrozdziały zawierają znaczną liczbę odpowiadających sobie wymagań. Poza wskazanymi relacjami jest wiele pomniejszych, których tu nie przedstawiono.

Tablica B.1 - Relacje między ISO 14001 a ISO 9001

IS014001:1996		ISO 9001:1994
Wymagania ogólne	4.1	4.2.1 zdanie 1.	Postanowienia ogólne
Polityka środowiskowa	4.2	4.1.1	Polityka jakości
Planowanie
Aspekty środowiskowe	4.3.1	—
Wymagania prawne t inne	4.3.2	^1)
Cele i zadania	4.3.3	^2)
Program(y) zarządzania	4.3.4	—
środowiskowego
	—	4.2.3	Planowanie jakości
Wdrażanie i funkcjonowanie
Struktura i odpowiedzialność	4.4.1	4.1.2	Organizacja
Szkolenia, świadomość	4.4.2	4.18	Szkolenie
i kompetencje
Komunikowanie Się	4.4.3	—
Dokumentacja systemu	4.4.4	4.2.1 bez	Postanowienia ogólne
zarządzania środowiskowego		zdania 1
Nadzór nad dokumentacją	4.4.5	4.5	Nadzór nad dokumentacją i danym
Sterowanie operacyjne	4.4.6	4.2.2	Procedury systemu jakości
	4.4.6	4.3 ^3)	Przegląd umowy
	4.4.6	4.4	Sterowanie projektowaniem
	4.4.6	4.6	Zakupy
	4.4.6	4.7	Nadzorowanie wyrobu
			dostarczonego przez klienta
	4.4.6	4.9	Sterowanie procesem
	4.4.6	4.15	Postępowanie z wyrobem, jego
			przechowywanie, pakowanie,
			zabezpieczanie i dostarczanie
	4.4.6	4.19	Serwis
	—	4.6	Identyfikacja i identyfikowalność
Gotowość na wypadek awarii	4.4.7	—
i reagowanie na awarie
Sprawdzanie i działania-korygujące
Monitorowanie i pomiary	4.5.1 paragraf 1.	4.10	Kontrola i badania
	i 3.
	—	4.12	Status kontroli i badań
	—	4.20	Metody statystyczne
Monitorowanie i pomiary	4.5.1 paragraf 2.	4.11	Nadzorowanie wyposażenia
			do kontroli, pomiarów i badań
Niezgodność i działania	4.5.2 części.	4.13	Nadzorowanie wyrobu niezgodnego
korygujące i zapobiegawcze	zdania 1.		z wymaganiami
Niezgodność i działania	4.5.2 bez części 1.	4.14	Działania korygujące
korygujące i zapobiegawcze	zdania 1.		i zapobiegawcze
Zapisy	4.5.3	4.16	Nadzorowanie zapisów
			dotyczących jakości
Audit systemu zarządzania	4.5.4	4.17	Wewnętrzne audity jakości
środowiskowego
Przegląd wykonywany przez	4.6	4,1.3	Przegląd wykonywany
kierownictwo			przez kierownictwo
1) Wymagania prawne, omówione w ISO 9001,4.4.4.
2) Cele omówione w ISO 9001, 4.1.1,
3) Komunikowanie się ze stronami zainteresowanymi jakością (klienci),

Tablica B.2 - Relacje między ISO 9001 a ISO 14001

ISO 9001:1994		ISO 14001:1996
Odpowiedzialność kierownictwa
Polityka jakości	4.1.1	4.2	Polityka środowiskowa
		4.3.1	Aspekty środowiskowa
		4.3.2	Wymagania prawne i inne
	—^1)	4.3-3	Cele i zadania
	—^2)	4.3.4	Program(y) zarządzania
			środowiskowego
Organizacja	4.1.2	4.4.1	Struktura i odpowiedzialność
Przegląd wykonywany przez	4.1.3	4.6	Przegląd wykonywany przez
kierownictwo			kierownictwo
System jakości
Postanowienia ogólne	4.2.1 zdanie 1.	4.1	Wymagania ogólne
	4.2.1 bez zdania 1.	4.4.4	Dokumentacja systemu
			zarządzania środowiskowego
Procedury systemu jakości	4.2.2	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Planowanie jakości	4.2.3	—
Przegląd umowy	4.3 ^3)	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Sterowanie projektowaniem	4.4	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Nadzór nad dokumentacją i danymi	4.5	4.4.5	Nadzór nad dokumentacją
Zakupy	4.6 ,•-'	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Nadzorowanie wyrobu	4.7	4.4.6	Sterowanie operacyjne
dostarczanego przez klienta
Identyfikacja i identyfikowalność	4.8	—
Sterowanie procesem	4.9	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Kontrola i badania	4.10	4.5,1 paragraf 1.	Monitorowanie i pomiary
		i 3.
Nadzorowanie wyposażenia	4.T1	4.5.1 paragraf 2.	Monitorowanie i pomiary
do kontroli, pomiarów i badań
Status kontroli i badania	4-12	—
Nadzorowanie wyrobu	4.13	4.5-2 części.	Niezgodność i działania
niezgodnego z wymaganiami		zdania 1.	korygujące i zapobiegawcze
Działania korygujące	4.14	4.5.2 bez części 1.	Niezgodność i działania
i zapobiegawcze		zdania l.	korygująca i zapobiegawcze
	—	4.4.7	Gotowość na wypadek awarii
			i reagowanie na awarie
Postępowanie z wyrobem, jego	4.15	4.4.6	Sterowanie operacyjne
przechowywanie, pakowanie,
zabezpieczanie i dostarczanie
Nadzorowanie zapisów	4.16	4.5.3	Zapisy
dotyczących jakości
Wewnętrzne audity jakości	4.17	4.5.4	Audit systemu zarządzania
			środowiskowego
Szkolenie	4.18	4.4.2	Szkolenie, świadomość
			i kompetencje
Serwis	4.19	4.4.6	Sterowanie operacyjne
Metody statystyczne	4.20	—
	—	4.4.3	Komunikowanie się
1) Wymagania prawne, omówione w ISO 9001, 4.4.4.
2) Cele omówione w ISO 9001, 4.1.1.
3) Komunikowanie ze stronami zainteresowanymi jakością (klienci).

Załącznik C

(informacyjny)

Bibliografia

[1] ISO 9000-1:1994, Normy dotyczące zarządza­nia jakością i zapewnienia jakości - Arkusz 1:

Wytyczne wyboru i stosowania.

[2] ISO 9000-2:1993, Normy dotyczące zarządza­nia jakością i zapewnienia jakości - Arkusz 2:

Ogólne wytyczne stosowania ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003.

[3] ISO 9000-3: 1991, Normy dotyczące zarządza­nia jakością i zapewnienia jakości - Arkusz 3:

Wytyczne do stosowania ISO 9001 podczas opracowywania, dostarczania i obsługiwania oprogramowania.

[4] ISO 9000-4:1993, Normy dotyczące zarządza­nia jakością i zapewnienia jakości - Arkusz 4:

Przewodnik dotyczący zarządzania .programem niezawodności.

[5] ISO 9001:1994, Systemy jakości- Model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwo­jowych, produkcji, instalowaniu i serwisie.

[6] IS014004:1996, Systemy zarządzania środowi­skowego - Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających.

[7] ISO 14010:1996, Wytyczne do auditowania śro­dowiskowego - Ogólne zasady.

[8] ISO 14011:1996. Wytyczne do auditowania śro­dowiskowego - Procedury auditu - Auditowanie systemów zarządzania środowiskowego.

[9] ISO 14012:1996, Wytyczne do auditowania śro­dowiskowego - Kryteria kwalifikowania auditorów środowiskowych

---