Enigma przed Enigmą

Po niemal stu latach dowiadujemy się o tajemnicy polskiego sukcesu po I wojnie światowej

Sprawa Enigmy, rozszyfrowania przez polskich uczonych Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zegalskiego najważniejszych, strategicznych kodów używanych przez Niemców podczas II wojny, jest już wreszcie szerzej znana.

Natomiast prawie nic nie wiadomo o nie mniejszym sukcesie polskich wojskowych i uczonych po I wojnie światowej, podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Wtedy to rozpoznano rosyjskie kody operacyjne pod kryptonimem "Rewolucja", na których opierała się łączność radiowa sowieckiego dowództwa i frontowych armii, które parły na Warszawę w sierpniu 1920 roku. Dzięki złamaniu tych kodów polski wywiad radiowy mógł dostarczać pełnych informacji zarówno o ruchach wojska, jak i o planach i zamiarach sowieckich. Polskie dowództwo z Piłsudskim na czele mogło przygotować odpowiednią strategię obrony, a nawet przewidywać i wyprzedzać atak sowiecki, wykorzystać w decydującym momencie, jak się okazało, jego błędy i wewnętrzne konflikty.

Dopiero dzięki odkryciu tej pierwszej Enigmy, Enigmy przed Enigmą, można lepiej zrozumieć i ocenić zwycięstwo 1920 roku, zobaczyć, że "cud nad Wisłą" miał też swoje konkretne przyczyny i okoliczności, nie tak legendarne, ale nie mniej ważne i chwalebne, choć nieco inne niż dotąd uważaliśmy.

Dopiero teraz, niemal po stu latach, dowiadujemy się więc o tej tajemnicy polskiego sukcesu po I wojnie światowej. Opisał ją obecnie po historyk Grzegorz Nowik w obszernej książce pt. "Zanim złamano Enigmę. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918-1920" (Wydawnictwo "Rytm", Warszawa 2004). Książka ta przeszła niemal nie zauważona, podobnie jak pierwsze publikacje o polskim udziale w rozszyfrowaniu Enigmy, a mogła stać się rewelacją na tę samą skalę. Na ponad tysiącu stronach przedstawia autor całą historię tego odkrycia, sposób rozszyfrowania kodu "Rewolucja" przez zespół wojskowych i matematyków, takich z jednej strony jak Jan Kowalewski, Paweł Misiurewicz, Włodzimierz Rupniewski, Karol Bołdeskul, z drugiej zaś profesorów uniwersyteckich ze Lwowa i Warszawy: Wacława Sierpińskiego, Stanisława Leśniewskiego i Stefana Mazurkiewicza.

Ścisła współpraca wybitnych umysłów różnych specjalności doprowadziła do złamania "Rewolucji" i stała się najważniejszą, ukrytą na długie lata bronią polskiego wywiadu. Nie ujawniano jej przez cały okres międzywojenny z obawy przed stroną sowiecką, która stała się jeszcze potężniejszym wrogiem, wrogiem, który, zapewne według opinii wywiadu, nie powinien mieć i później większej świadomości o rozpoznaniu jego tajemnic. Jak podaje autor, nieliczne wzmianki o tym pojawiały się w fachowych wydawnictwach w okresie międzywojennym zapewne dopiero wtedy, gdy stan wiedzy polskiego wywiadu z 1920 roku był już pewnie nieaktualny, zmieniły się, można podejrzewać, i sowieckie systemy porozumiewania się. W rezultacie Rosjanie do II wojny światowej, a też i później nie wiedzieli, że przyczyną ich klęski w 1920 roku było przechwytywanie ich rozkazów i korespondencji, rozszyfrowywanej przez stronę polską. Całą tę tajemnicę polskiego radiowywiadu jego twórcy zabrali ze sobą do grobu, nie pozostały żadne wzmianki lub wspomnienia choćby po latach ją ujawniające, jak to było w przypadku Enigmy. Dopiero żmudne i poniekąd przypadkowe poszukiwania archiwalne pozwoliły trafić na jej trop.

Można sądzić, że gdyby nie ten sukces polskiego wywiadu radiowego, wojna polsko-bolszewicka w 1920 roku mogłaby potoczyć się zupełnie inaczej, a jej wynik nie byłby wcale pewny. Wiadomo, że mimo wyniszczającej rewolucji, siły armii sowieckich były kilkakrotnie większe od polskich, tworzonych dopiero po 1918 roku. W starciu bezpośrednim mieliśmy małe szanse obrony. Mimo błędów strategii i konfliktów w dowództwie, Sowieci mieli dużo większe szanse zwycięstwa. Rola wywiadu radiowego była więc w tej sytuacji decydująca, od początku dawał on pełny obraz wojny i ruchów armii sowieckich, co pozwalało na wyprzedzenie ataku wroga, opracowanie strategii obronnej, wcześniejszej w wyprawie na Kijów, później w Bitwie Warszawskiej, gdy przewidywano połowiczne tylko uderzenie sowieckie Armii Zachodniej Tuchaczewskiego.

Jak wiadomo, podbój Polski miał być tylko pierwszym etapem sowieckiego marszu na Zachód, zdobycia Europy i "eksportu" sowieckiej rewolucji. Już jednak od początku ścierały się w dowództwie sowieckim dwie strategie tego marszu: w kierunku na Warszawę i Berlin, czy też bardziej na południe, przez Lwów, Budapeszt, Wiedeń. Do tej rozbieżności dołączyła się rywalizacja dowódców armii, Tuchaczewskiego, dowodzącego Frontem Zachodnim, Jegorowa i Budionnego na czele Konnej Armii, za którym stał Stalin, oraz samego Trockiego jako naczelnego wodza. Armia Tuchaczewskiego uderzała sama na Warszawę, bez wsparcia z południa Armii Budionnego, który działał na własną rękę, koncentrując się na zdobyciu Lwowa. Mimo naglących rozkazów, które rozszyfrował właśnie polski wywiad radiowy, zlekceważył je i nie zdążył już połączyć się z Armią Tuchaczewskiego. Polskie dowództwo w pełni zorientowane w tej sytuacji, mogło ją wykorzystać, ściągnąć wcześniej wojska z południa, zablokować pochód Budionnego i przejść do kontrofensywy, okrążając tyły sowieckiego Frontu Zachodniego. Bez wiedzy o informacjach wywiadu radiowego te manewry polskiego dowództwa podczas Bitwy Warszawskiej mogły się wydać ryzykanckie lub nawet straceńcze, dziś wiemy, że były ściśle zaplanowane i skalkulowane, opierały się bowiem na pełnym rozpoznaniu sytuacji przeciwnika przez polski wywiad.

Grzegorz Nowik, Zanim złamano "Enigmę". Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918-1820, Oficyna Wydawnicza "Rytm", Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Warszawa 2004

2

---