Klaudyna Kopała,
Główne Kierunki Filozofii,
Religioznawstwo, I rok
Jaka jest relacja życia do śmierci?
(Michel de Montaigne, „Próby”, ks. I, rozdz. XX)
Życie jest nieodłącznie związane z tym, że pewnego dnia przyjdzie nam umierać. Montaigne przede wszystkim zwraca uwagę na to, jak ważnym tematem jest śmierć. Ludzie bagatelizują to zagadnienie ze strachu, zamiast zauważyć, iż wiele osób nie dożywa danego im wieku, dopóki lekarz nie „przepowie” im rychłego zgonu, nie zastanawiają się nawet nad spisaniem testamentu. Nie jest to słuszne, bo śmierć może dotknąć każdego - niczym w przedstawieniach danse macabre - i to bez względu wiek. Przed śmiercią nie można uciec - Montaigne przytacza między wieloma ironiczny przykład Eschylosa, który starając się uniknąć śmierci w pożarze, ginie przez żółwią skorupę, która wypadła z wysokości orłowi akurat na niego.
Montaigne dostrzega naturalną skłonność w uciekaniu od myśli o własnej śmierci w zabawę i carpe diem, jednakże wskazuje na to, iż takie zachowanie do niczego nie prowadzi - prędzej czy później, dostrzeże się śmierć wokół siebie, śmierć bliskich, i czar zabawy pryśnie, pozostanie tylko nieznośna żałoba. Przykładem do tej zasady może być legenda o Siddharcie Gautamie, zwanym Śakjamunim, którego rodzice jakoby starali się ustrzec przed dostrzeżeniem śmierci, bólu i przemijania, a jednak - pomimo królewskich starań - w końcu się na nie natknął. Od śmierci po prostu nie można uciec.
Filozof postuluje, aby nieustannie przypominać sobie o śmierci i przyzwyczajać się do niej - jest to proces zdobywania wolności. Ciągłe obcowanie ze śmiercią myślami pozwala przełamać strach i przykrość, jakie ta tematyka niesie. Montaigne stwierdza sam o sobie, iż nie ma nikogo, kto bardziej wątpiłby w pewność swojego życia niż on. Stara się żyć tak, aby nic go przy życiu nie trzymało i aby umierając, nie czuł jakiegokolwiek żalu, że umiera. Nie przywiązując się do niczego i nikogo w świecie, Montaigne może czuć się człowiekiem w pełni wolnym.
Nie chodzi mu to jednak o to, aby popaść w tym wszystkim w marazm, przekonanie, że nie warto niczego robić - wręcz przeciwnie, najlepiej, aby śmierć nadeszła w trakcie pracy. Tyle że robiąc to, co mamy do zrobienia, wypełniając swoje obowiązki, nie należy przejmować się tym, czy się je będzie mogło dokończyć - „przyszliśmy na świat, żeby działać”. W średniowieczu stawiano cmentarze przy kościołach oraz wszelkich miejscach najbardziej uczęszczanych, starożytni Egipcjanie zaś przy każdej biesiadzie ucztowali w towarzystwie kościotrupa, będącego ostrzeżeniem, co ich może spotkać - według Montaigne'a nie ma lepszej motywacji do działania i właśnie dzięki takiemu oswojeniu można zaznać spokoju i uczucia wolności.