WALKA INFORMACYJNA W KONCEPCJACH WALKI ZBROJNEJ Z UŻYCIEM BRONI JĄDROWEJ W LATACH 1946 - 1991
Walka zbrojna jest zjawiskiem niezwykle złożonym rozgrywającym się w szeroko pojętym otoczeniu. Otoczenie to związane jest z występowaniem zarówno czynników materialnych jak i nie materialnych ( np. informacja ). Teoretycy wojskowi wyodrębniają trzy podstawowe czynniki walki zbrojnej, są to ruch i rażenie oraz informacja stanowiąca swoistą klamrę spinającą te czynniki w zharmonizowaną całość starcia zbrojnego. Informacja, walka informacyjna, zawsze była czynnikiem, który warunkował osiągnięcie powodzenia w prowadzonych działaniach zbrojnych. Jej znaczenie dostrzegali i dostrzegają wszyscy teoretycy zajmujący się walką zbrojną. Jednak niektórzy z nich nazywali ją bezpośrednio w ten sposób - ,,walka informacyjna”. Najczęściej, np. w stosunku do działań w podprzestrzeni zdobywania informacji używano określeń typu : ,,poznaj siebie i poznaj wroga ”, ,, poznaj warunki terenu i pogody ”, bądź w stosunku do podprzestrzeni zakłócania informacyjnego - ,, oszukaj przeciwnika ”, ,, zastosuj fortel ”, zaś w stosunku do podprzestrzeni obrony informacyjnej - ,, bądź czujny ”, ,, zaskocz przeciwnika ”, ,, bądź silnym tam, gdzie on się tego nie spodziewa ”.
Wydawać by się mogło, że groźba użycia broni jądrowej podczas walki zbrojnej gloryfikowała czynnik rażenia jako podstawowy element decydujący o zwycięstwie. Takie poglądy przeważały w początkowych teoriach dotyczących użycia broni jądrowej w przyszłych wojnach. Jednakże oprócz czynnika rażenia dużą wagę przywiązywano do szeroko pojętej informacji. Należy przypomnieć, że pojecie ,, walka informacyjna ” jest terminem wprowadzonym do wojskowego słownictwa na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Nie znaczy to jednak, że w latach wcześniejszych przedsięwzięcia związane z walką informacyjną nie były realizowane. Inaczej były nazywane i realizowane głównie przez rozpoznanie przeciwnika (środki techniczne, wywiad) oraz propagandowe oddziaływanie na przeciwnika. Podstawowym zadaniem służb wywiadowczych było ostrzeganie o przygotowaniach innego państwa do agresji. Wszyscy teoretycy wojskowi podkreślali znaczenie informacji uzyskiwanych z wywiadu. Generał Jacquot twierdzi, że organizacja obrony przez państwo ,,ślepe” (tj. nie posiadające wywiadu) jest niemożliwa. ,, Podstawą efektywności każdej machiny wojskowej jest dobra służba wywiadowcza, trzymająca pod swoją obserwacją rejony, w których mogą się skoncentrować wojska inwazyjne ” .
Jacquot uważał, że dla należytego taktycznego zastosowania broni atomowej będzie miała decydujące znaczenie dobra informacja o ruchu przeciwnika. Natomiast użycie broni atomowej w połączeniu z dobrze postawioną pracą służby wywiadowczej niezmiernie utrudni koncentrację wojsk przeciwnika do przeprowadzenia agresji. Walka o pozyskanie informacji o przygotowaniach do agresji (lub rozpoczęciu agresji) z powodu ograniczeń technicznych prowadzona była głównie przez wywiady państw przeciwstawnych bloków. Do pozyskiwania informacji, a w zasadzie alarmowania o uderzeniach jądrowych tworzono od połowy lat pięćdziesiątych tzw. linie wczesnego ostrzegania budowane w oparciu o stacje radiolokacyjne. Problem ostrzegania to nie tylko problem uzyskania odpowiednich informacji w sieci radiolokacyjnej, czy od agentów wywiadu. Ważne jest również właściwe wykorzystanie uzyskanych informacji. Jeżeli system obrony miał być na tyle czuły, aby mógł niezwłocznie i pewnie reagować na rzeczywisty atak, musi być on równie czuły na mogące się czasem zdarzyć alarmy fałszywe.
Rola informacji nie sprowadzała się jedynie do ostrzegania i alarmowania. Ważne było również pozyskiwanie danych o celach na terytorium przeciwnika. Przedsięwzięcia te były realizowane głównie przez wywiad. Przedsięwzięciami wchodzącymi w zakres współcześnie rozumianej walki informacyjnej było stosowanie urządzeń pozornych w celu zmylenia atakującego nieprzyjaciela, oraz zakłóceń radiolokacyjnych wprowadzające w błąd samoloty bombardujące używające celowników radiolokacyjnych . Dzisiejsze przedsięwzięcia obejmujące obronę informacyjną realizowane były wcześniej jako przeciwrozpoznanie i mylenie. Podręcznik ,, Taktyka atomowa ” przeznaczony do szkolenia oficerów amerykańskich rozpatrywał te przedsięwzięcia. Przeciwrozpoznanie były to przedsięwzięcia ,, uniemożliwiające nieprzyjacielowi zdobycie wiadomości o naszym ugrupowaniu, a przynajmniej prawdziwych wiadomości”. Przeciwrozpoznanie wymaga użycia szyfrów, stacji kierowanych na odległość i stacji zagłuszania odbioru radiostacji nieprzyjaciela, które uniemożliwiają nieprzyjacielowi zdobycie wiadomości przez podsłuch. Wymaga ono również pracy agentów kontrwywiadu celem przeszkodzenia w uzyskaniu wiadomości i przekazaniu ich nieprzyjacielowi. Mylenie można osiągnąć za pomocą budowy pozycji pozornych, przez rozszerzanie fałszywych wiadomości oraz mylenie nieprzyjaciela ubezpieczeniami co do właściwego położenia rejonu bojowego . Początkowe teorie dotyczące użycia broni atomowej dostrzegały potrzebę prowadzenia działań psychologicznych. Jacquot twierdził, że nowe formy propagandy stanowią rewolucyjny przewrót w dotychczasowych metodach demoralizowania przeciwnika. Wojny psychologicznej nie wypowiada się, ale też nie kończy się ona nigdy. Ma ona tylko okresy wzmożonej intensywności i pauzy, tłumaczące się zarówno przyczynami natury technicznej, jak i dążeniem stron do najbardziej celowego przeprowadzenia manewru propagandowego. Ówczesne środki łączności, pozwalające szybko i na dużą odległość przekazywać wszelkie wiadomości, zamieniały informacje w niebezpieczną broń. Za pomocą informacji (odpowiednio spreparowanej) można wywołać zarówno w masach, jak i u pojedynczych ludzi wręcz sprzeczne stany psychiczne, które pozbawiają możności wyrobienia sobie zdrowego sądu o sytuacji, rodzą niepokój i rozpacz, a w końcu doprowadzają do całkowitej rezygnacji. Oczywiste jest, że osłabia to zdolność obronną kraju.
Takie działania realizowane za pomocą informacji prowadzone w stosunku do żołnierzy (ludności) przeciwnika wchodzą w zakres współczesnych działań psychologicznych. W ramach walki o informacje duże znaczenie posiadał wywiad strategiczny. Jego prowadzenie zapewniało systematyczne zdobywanie danych wojskowych, ekonomicznych, naukowych i technicznych o przypuszczalnych przeciwnikach. Wywiad strategiczny realizował również zadania w zakresie organizacji politycznego oddziaływania na wewnętrzną i zewnętrzną politykę, zwłaszcza w małych krajach. Wywiad strategiczny w państwach kapitalistycznych dzielił się na następujące rodzaje : wywiad polityczny - prowadzony przez ministerstwa spraw zagranicznych, ekonomiczny - realizowany przez organa handlu zagranicznego, wojskowy - organizowany i prowadzony przez siły zbrojne . Podstawowymi siłami i środkami wojskowego wywiadu strategicznego były: wywiad agenturalny, legalny zagraniczny aparat wywiadowczy, rozpoznanie radiowe i radiotechniczne, rozpoznanie powietrzne i morskie, służba informacyjna studiująca i opracowująca jawną informację państw obcych. Ogromną rolę zarówno w wojnie jądrowej, jak i w konwencjonalnym jej okresie spełnia rozpoznanie na rzecz ognia. Bez danych o celach nie można bowiem prowadzić skutecznego ognia.
Szczególnego nie spotykanego dotąd znaczenia nabierał czynnik czasu. Skoro środki rażenia mają decydujący wpływ na przebieg operacji (walki), a techniczny sprzęt bojowy walczących stron może być mniej więcej jednakowy, pojedynek wygra ta strona, której obieg informacji od momentu rozpoznania obiektów do wykonania nań ognia będzie krótszy. Stad wypływało szczególne zainteresowanie teoretyków wojskowych problemem automatyzacji procesów dowodzenia. Obecnie w sferze dowodzenia środkami rażenia obowiązują sekundowe reakcje na zmiany zachodzące na polu walki. Głównym kryterium jakości dowodzenia w tej sferze było i jest obezwładnienie na czas środków napadu ogniowego nieprzyjaciela i uchylanie się od jego uderzeń, z tym, że w warunkach stosowania broni rakietowo-jądrowej kryterium to uległo ogromnemu zaostrzeniu jeśli idzie o czas. W połowie lat sześćdziesiątych w armiach głównych państw pojawił się problem walki w eterze. Współcześnie tendencje te spowodowały wyodrębnienie nowego rodzaju walki - walki radioelektronicznej. Walka w eterze opierała się na zastosowaniu radioelektroniki, aby z jednej strony całkowicie uniemożliwić zastosowanie środków radioelektronicznych nieprzyjaciela lub zmniejszyć efektywność ich działania, a z drugiej - zapewnić skuteczne użycie własnych środków radioelektronicznych, uodpornić je na zakłócenia stosowane przez nieprzyjaciela.
Jednym z głównych zadań tej walki było ( i pozostanie nadal ) zdezorganizowanie dowodzenia wojskami i kierowania środkami ogniowymi nieprzyjaciela przez stosowanie aktywnych zakłóceń radioelektronicznych i niszczenie najważniejszych systemów i obiektów radiotechnicznych nieprzyjaciela. Do tego należało : zdetonowanie lub unieszkodliwienie zapalników elektronowych w bombach i rakietach przez oddziaływanie fal elektromagnetycznych, przechwycenie sygnałów radiowych i stosowanie zakłóceń pracy urządzeń radioelektronicznych nieprzyjaciela zamontowanych w samolotach i rakietach, niedopuszczenie do użycia przez nieprzyjaciela aparatury radioelektronicznej do wykrywania obiektów w powietrzu, zakłócanie pracy naziemnych środków radioelektronicznych nieprzyjaciela, stosowanych w systemie dowodzenia wojskami.
Współcześnie walka w eterze (WRe) stała się podstawowym (o ile nie głównym) środkiem walki informacyjnej. Walka informacyjna w podprzestrzeni działań ukierunkowanych na zdobywanie informacji o przeciwniku w końcu lat pięćdziesiątych została przeniesiona w kosmos. Era kosmiczna, zapoczątkowana została 4 października 1957 roku wystrzeleniem przez Związek Radziecki pierwszego sztucznego satelity Ziemi. Amerykańskie satelity umieszczane są na orbitach od lutego 1959 roku. Oprócz meteorologicznych, nawigacyjnych, geodezyjnych, telekomunikacyjnych, a także wojskowo - badawczych i wojskowo - eksperymentalnych w szybkim tempie rozwijane są także satelity rozpoznawcze, wczesnego ostrzegania o odpaleniu strategicznych rakiet balistycznych i satelity do rejestracji wybuchów jądrowych. W połowie lat osiemdziesiątych Amerykanie wprowadzili system satelitów MILSTAR, które stały się podstawą modernizacji strategicznych środków dowodzenia, kierowania i łączności .
Poprzez doskonalenie rozpoznania kosmicznego zamierza się usprawnić określanie i analizowanie celów na przyszłym polu walki. W latach siedemdziesiątych rozwijano metody obserwacji za pomocą rozmieszczonych na sztucznych satelitach Ziemi elektromagnetycznych urządzeń sensorycznych, techniki na podczerwień i fotografowania. Jednocześnie doskonalono wówczas system określania nowych celów dla międzykontynentalnych rakiet bazujących na lądzie. O ile jednak wtedy potrzebne były na to godziny, a nawet dni, o tyle w nowych warunkach mówi się już o minutach, sekundach, a nawet ułamkach sekund. W szybkim tempie doskonalona jest technologia i system łączności oparty na urządzeniach rozmieszczonych na lądzie, morzu i w kosmosie. Za ich pomocą można w krótkim czasie zebrać ważną pod względem wojskowym informację z całego świata. W walce informacyjnej dużego znaczenia nabrała kwestia opanowania i kontrolowania potoków informacji. Zwiększanie się potoków informacji (stale wzrastająca ilość informacji) wpływało na komplikowanie się pracy sztabów, powodowało ich rozrost, wskutek czego stawały się coraz bardziej ociężałe, mniej operatywne. Rozwiązanie tego problemu polegało przede wszystkim na stworzeniu ,, pakietu techniki ” zdolnej wykorzystywać mnóstwo informacji, gromadzonej i przetwarzanej przez urządzenia sensoryczne i inne. Ogromna ilość danych mogła być w fantastycznie krótkim czasie zanalizowana prze komputery, co gwarantowało niemal natychmiastowe podejmowanie decyzji operacyjnych [9]). Wobec ogromu ilości informacji pojawił się problem właściwego kierowania procesami informacyjnymi, a zwłaszcza opracowania procedur ich weryfikacji i obiegu oraz uniemożliwienia przeciwnikowi ingerencji w procesy informacyjne. Z drugiej strony zaczęto dostrzegać możliwość wykorzystywania potoków informacyjnych do obezwładnienia systemów łączności i dowodzenia przeciwnika. Ogrom informacji spływający z pola walki pozwala na dostarczanie wśród nich własnych odpowiednio ,, spreparowanych ” dawek informacyjnych zniekształcających ,, obraz ” pola walki. Walka informacyjna bardzo poważnie traktowana jest obecnie w armii amerykańskiej. Oficjalnie używaną nazwą dla walki informacyjnej jest pojęcie ,,infowojny ”. W dowództwach Sił Lądowych, Marynarki Wojennej i Sił Powietrznych USA utworzono biura infowojny.
W czerwcu 1995 roku na Uniwersytecie Obrony Narodowej w Waszyngtonie wręczono bez rozgłosu dyplomy pierwszemu szesnastoosobowemu rocznikowi oficerów infowojny, specjalnie szkolonych we wszystkim co jej dotyczy - od obrony przed atakami na komputery po wykorzystywanie rzeczywistości wirtualnej w planowaniu manewrów, jakie będzie się wykonywać na frontach wojny. W lipcu 1995 roku Wojenne Kolegium Marynarki w Newport zakończyło globalną grę wojenną, podczas której specjaliści od wojny informatycznej obmyślali sposoby unieszkodliwiania komputerów nieprzyjaciela.
Prognozowany przebieg starcia zbrojnego z wykorzystaniem technik infowojny może mieć następujący scenariusz. Najpierw wprowadzi się komputerowego wirusa do central telefonicznych agresora, powodując rozległą awarię jego łączności telefonicznej. Następnie komputerowe bomby logiczne nastawione na uaktywnianie się w określonym terminie, zniszczą elektroniczne dyspozytornie kontrolujące koleje i konwoje wojskowe - transporty będą źle kierowane i powstaną gigantyczne korki. Tymczasem zaś nieprzyjacielscy oficerowie frontowi wykonują rozkazy otrzymane drogą radiową, nie zdając sobie sprawy, że są to rozkazy fałszywe. Wreszcie, samoloty wyposażone w specjalny sprzęt do operacji psychologicznych, zagłuszają nieprzyjacielskie stacje telewizyjne i nadają na ich częstotliwościach audycje propagandowe, sprawiające, że ludność zwraca się przeciwko swemu władcy. Analitycy amerykańscy twierdzą, że dzięki stosowaniu technik infowojny będzie można zakończyć wojnę, zanim się jeszcze ona zacznie, lub - co bardziej prawdopodobne - prowadzić ją w zupełnie nowy sposób [10]). Wymogi przyszłego pola walki nadają walce w sferze informacji nową jakość. Doświadczenia ostatnich konfliktów zbrojnych, a przede wszystkim rozwój techniki komputerowej, skłaniają do traktowania sił i środków przeznaczonych do prowadzenia walki informacyjnej jako odrębnego rodzaju wojsk. Każdy konflikt zbrojny poprzedza walka informacyjna i nie jest możliwe odniesienie zwycięstwa bez pokonania systemów informacyjnych przeciwnika.
WNIOSKI :
1. Możliwość użycia na polu walki broni jądrowej, posiadającej ogromną siłę niszczenia powodowała, że w początkowych teoriach ( koncepcjach ) walki zbrojnej z jej użyciem gloryfikowano czynnik rażenia.
2. Potrzeby określania potencjalnych celów do rażenia powodowały wzrost zapotrzebowania na informacje o tych celach. Potrzeby te były zaspokajane początkowo przez wywiad.
3. Wraz z rozwojem możliwości technicznych sprzętu w walce o informację rozwijano różne rodzaje rozpoznania. Charakterystycznym zjawiskiem walki o informacje było przeniesienie tej walki w przestrzeń kosmiczną i rozwój nowego rodzaju rozpoznania - satelitarnego.
4. Zrównanie potencjałów atomowych przeciwstawnych bloków militarnych spowodowało konieczność poszukiwania przewagi w innym wymiarze. Wymiarem takim stała się walka w eterze a w wyniku jej rozwoju wyodrębnienie się walki radioelektronicznej jako samodzielnego rodzaju działań.
5. Konieczność ,, okiełznania ”obszernych potoków informacji spowodowała potrzebę komputeryzacji procesów kierowania walką.
6. Szerokie stosowanie komputerów w planowaniu i kierowaniu walką spowodowało powstanie jakościowo nowego wymiaru walki - infowojny, w której informacja stała się samodzielnym środkiem walki.
LITERATURA : 1. BRODIE B., Strategia w erze broni rakietowej, MON, Warszawa 1957. 2. CIBOROWSKI L., Planowanie i organizowanie walki zbrojnej według poglądów NATO cz. II, Informacyjna preparacja pola walki, AON, Warszawa 1996. 3. JACQUOT P.E., Zagadnienia strategii Zachodu, MON, Warszawa 1957. 4. MATAXIS T., GOLDBERG S., Taktyka atomowa, ASG, Warszawa 1961. 5. PROEKTOR D., Siła militarna we współczesnym świecie, MON, Warszawa 1997. 6. SOKOŁOWSKI W.D., Strategia wojenna, MON, Warszawa 1964. 7. TOFFLER A. i H., Wojna i antywojna, MUZA S.A., Warszawa 1997.
OPRACOWAŁ: kpt. Piotr ZIELONKA