18.11.2006
HISTORIA ISLAMU
Mutazylici zaczęli budować ograniczenia wokół samego Boga.
Al-Ašari (zm. 935 r.), teolog wywodzący się ze środowisk mutazylidzkich, zdołał wprowadzić do ortodoksyjnego sunnizmu elementy racjonalistyczne, deklarował on pojęcie šāir`a - „nad rozumem”. Stwierdził, że czyny są przypisane człowiekowi, który za nie odpowiada. Uważał, że czyny tworzy Bóg, a wolna wola człowieka wybiera spośród tych dobrych i złych oraz, że materialny aspekt tego co robimy jest naszym dziełem.
Szatan w teologii muzułmańskiej jest tylko kusicielem, upadłym aniołem.
Następny element kompromisu - Koran, jako zapisana księga jest dziełem człowieka. W sferze idei jest odwiecznym słowem Boga.
Wszystko co istnieje jest możliwością, ale nie koniecznością. Jedyną zasadą absolutną jest Bóg, istnienie reszty jest przypadłościowe. Al-Ašari podniósł kwestę atomizmu znaczeniowego, stwierdził, że atom nie jest częścią materii, ale momentem istnienia. Świat jest tylko czystą możliwością, bezustannie trwa nowe stwarzanie. Z drugiej też strony nie ma miejsca na prawa przyrody. Aszaryzm jako oficjalna doktryna został przyjęty w drugiej połowie XII w. dzięki wezyrowi Nizāmowi Al-Mulk.
Sekty w islamie:
Charydżyci podzielili się na 3 grupy: Azrakitów, Sufrytów i Ibadytów.
Azrakici stali się najbardziej zaciekłymi demokratami, uważali, że Kalifem może zostać każdy, o ile posiada odpowiednie cechy i pobożność. Wykazywali surowe podejście do grzesznych i niecharydżytów - uważali, że powinni zginąć. Siali terror w otoczeniu mordując pogan i niecharydżytów wraz z rodzinami.
Syfryci żyli w rozproszeniu, wypracowali koncepcję zwaną Takiyya - ukrywanie swoich poglądów wśród niecharydżytów aby zachować życie. Rozpłynęli się w społeczności muzułmańskiej i słuch o nich zaginął.
Ibadytom w połowie VIII w. udało się założyć państwo w Afryce Północnej, po dziś dzień istnieje kilka ich osad na terenie Algierii, są bardzo demokratyczni.
Szyici - koncepcja imamatu: dla nich imam jest „nosicielem światła bożego objawienia”, nosicielem misji proroczej. Szyici nie uznają zgodności opinii Iğmā' stosowanej w szkołach sunnckich, ponieważ uważają, że ludzie są zbyt słabi aby podejmować decyzje dotyczące prawa muzułmańskiego. U nich zajmują się tym muğtahidowie, jako osoby utrzymujące duchowy kontakt z ukrytym imamem. Ostatnim imamem był Muhammad, który zniknął w 863 r. i znajduje się wstanie gayba (zawieszenia miedzy światem materialnym i niematerialnym), bardzo silnie rozwinęła się idea jego powrotu - pod koniec świata ma wrócić jako Mahdī (Mesjasz).
Szyizm stał się narodowym wyznaniem irańskim. Szyici popierają małżeństwa czasowe - Mu`ta.
Islam szyicki nie oparł się podziałom - wśród szyitów doszło do podziału na immamitów (dwunastkowcy) i ismaelitów (uznających łańcuch 7 imamów).
Tło podziału: szóstym imamem był Ga`far As-ādia, próbowano włączyć szyitów do istniejącego systemu po nazwą kolejnej szkoły religijno-prawnej - dżafarydzkiej. Najstarszym synem Ga`fara był Ismā`īl, który zgodnie z tradycją powinien zostać imamem. Jego prowadzenie się pozostawiało wiele do życzenia, jego ojciec aby przewodził społeczeństwu szyickiemu więc wydziedziczył go i na swojego następcę wyznaczył Mūsā Al-Kāzima. Część szyitów nie pogodziła się w tym faktem, uważając, że tylko Bóg może podjąć taką decyzję, a to jego wolą było to, że Ismā`īl urodził się jako przyszły imam - jako pomazaniec boski jest bezgrzeszny i nie dotyczą go ograniczenia ludzkie. Jednak Ismā`īl umarł wcześniej niż jego ojciec, a jego zwolennicy utworzyli obóz siódemkowców czyli ismaelitów. Oni również podzielili się na różne odłamy, z których najważniejsi byli Karmaci, Fatymidzi oraz Assasyni.
Ismaelici ukrywali się przed resztą - propaganda szeptana Misjonarz ismaelicki Dā`ī starannie wybierał kandydata i rozpoczynał indoktrynację w cztery oczy. Najskuteczniej robili to Assasyni - kiedy ktoś odrzucał doktrynę - zabijali go. Największą karierę zrobił Abū `Abd Allāh - na terenie dzisiejszej Tunezji zwerbował całe plemię Berberów, potem zmienił imię na `Uba`d Allāh i ogłosił się Kalifem w 909 r. w Afryce północnej. Tak powstał Kalifat szyicki, konkurencyjny wobec umierającego Kalifatu Abbasydzkiego.
Fatymidzi głosili, że imamem zostanie ten kto otrzyma nagłą iluminacje intelektu. Pomiędzy Bogiem a człowiekiem muszą być relacje spoczywające na 7 etapach: Bóg, rozum powszechny, dusza powszechna, materia pierwsza, przestrzeń, czas, człowiek. Łańcuch ciągnie się przez Adama, Noego, Abrahama, Mojżesza, Muhammada, Muhammada syna Ismaela. Szyici w X w. opanowali Egipt, który do połowy XII w. był ich siedzibą.
Kulminacja samoobjawienia imamów było panowanie szalonego Kalifa Al-Hākima - w 1017 r. ujawnił się jako wcielenie samego Boga, niedługo potem zniknął, przed śmiercią wysłał swojego przyjaciela Ad-Dorazi na tereny dzisiejszego Libanu, gdzie ów przyjaciel głosił jego świętość. Z tego ruchu wykształciła się dzisiejsza sekta Druzów.
Karmaci: Hamdān Qarmāt zdołał doprowadzić do powstania ciekawej, agresywnej i elitarnej grupy, która uznała kult czarnego kamienia za pogaństwo, nawet wykradli go na pewien czas z Mekki.
Inne sekty:
Musaeryci: Bóg jest Bogiem w swej istocie, a w aspekcie zewnętrznym - człowiekiem.
Aliilahici: ........
Assasyni: Hassan-ī Sabbāh został wysłany z Iraku do Egiptu w 1078 r., tam wdał się w spory natury politycznej, co skończyło się buntem Nizāra i zabiciem go (ugrupowanie Nizarytów). Po klęsce swojej grupy udał się do Persji, gdzie pracował nad indywidualnymi osobami. Na skutek podstępu zawładnął niedostępną twierdzą Alamūt, która stała się centrum dowodzenia Assasynów. Długo działali w tajemnicy, mordowali wszystkich, którzy nie chcieli się do nich przyłączyć, kiedy po pewnym czasie ich praktyki wyszły na jaw, wśród okolicznej ludności zapanował strach. Rządzili za pomocą terroru, szkolili fanatyków na morderców (zamachowcy-samobójcy), którzy mordowali niewygodnych władców i inne osobistości z wyższych sfer.
W XIII w. rozpoczął się podbój Mongołów, którzy postanowili zniszczyć Assasynów jako zagrażających ich supremacji.
Mistycyzm: odwoływał się do koncepcji głębi wiary, do zjednoczenia z Bogiem. Mistycy zakładali, że dalsza ekspansja islamu powinna odbywać się w sposób pokojowy. Grupa obejmowała warstwy średnie (kupców, rzemieślników).
Początki sufizmu datuje się na koniec VIII w., powstał w Basrze i Kufie, nie wiadomo skąd się wziął - typuje się pośrednictwo perskie lub chrześcijańskie.
Islam współczesny:
Po okresie naśladownictwa, (od połowy XIII w. upadek świata muzułmańskiego - podbój mongolski) islam obudził się na nowo przy dźwięku armat Napoleona. Muzułmanie zastygli na poziomie XIII i XIV w., kiedy to dominowali kulturowo i naukowo nad światem europejskim. W czasie przebudzenia, na początku XIX w. nie byli już dominujący pod tymi względami. Nagłe starcie z zachodem było dla nich wstrząsem co zaowocowało dwoma różnymi podejściami. Pierwsze z nich to gloryfikacja przeszłości - w niej szukali pociechy. Drugie podejście to dążenie do przeprowadzenia niezbędnych reform na wzór zachodni, aby doścignąć Zachód.
Salafiyya - zapatrywanie się we wzorce pozostawione przez Proroków, kiedyś powstanie z tego fundamentalizm muzułmański.
Ibn Taymiyya - przedłużył funkcjonowanie szkoły hanabalickiej, te idee pochwycił Muhammad Ibn `Abd Al-Wamhāb, który był sędzią w obrzędzie hanabalidzkim, zmarł w 1792 r., propagował przywrócenie islamowi czystej postaci - tej z pierwszych lat funkcjonowania religii, był zaciekłym wrogiem szyitów i mistyków, a także kultu świętych, wysunął koncepcję naturalnego onoteizmu, zabraniał kontaków z heretykami, zastanawiał się co począć z grobem proroka w Medynie - chcuiał go zniszczyć. Z biegiem czasu jego koncepcje złagodniały.
W 1932 r. powstało Królestwo Arabii Saudyjskiej, w którym oficjalną doktryna stała się doktryna wahabicka.
2