25.11.2006
HISTORIA ISLAMU (by Mo)
Muhammad ibn `alt as-Sanūsi (1787-1859) - reformator religijny z terenów dzisiejszej Libii.
Wychodząc z bardzo ortodoksyjnej, skrajnej doktryny wahabickiej wzbogacił ją o elementy sufickie, doprowadził do antytezy tych nauk i założył bractwo mistyczne as-sanusiyya.
Na terenach dzisiejszej Libii zyskało sporą rzeszę zwolenników i stało się mocnym ugrupowaniem politycznym w ubogim i pozbawionym elit kraju.
(Trypolitania - (dzis. Libia) pozbawiona ludzi z wykształceniem, zdominowana przez Włochów-kolonizatorów, ich kolonie przepadły po II wojnie i już do nich nie trafiły.)
Libia - biedna, jeszcze wtedy nie odkryto tam ropy, system władzy prawie plemienny, dlatego bractwo as-sanusiyya zyskało spore poparcie.
Amerykanie i Brytyjczycy po II wojnie światowej powierzyli przewodniczącemu bractwa -Idrisowi - tron, stał się prawie feudalnym władcą (jedyny dysponent życia swoich poddanych), unowocześniał armię ale nie miał wykształconych żołnierzy, więc wysyłał ich za granicę. Powracający, wykształceni ludzie wystąpili przeciw królowi.
Wāī Allah - poch. z Delhi, działał w pierwszej połowie XVIII wieku, mistyk, założyciel szkoły mistycznej - Naqszbandiyya. Prezentował umiarkowany liberalizm, podzielił każde potencjalne społeczeństwo na 4 etapy rozwoju, z których 4 to powrót do Kalifatu. Wyróżnikiem miała być siła zbrojna (przeciw Brytyjczykom, chociaż wtedy dynastia muzułmańska była pod ich-brytjskim panowaniem; potem bunt, który niczego nie zmienił). Jego rozważania stanowią przyczynę rozwoju nacjonalizmu Hindusów.
Turcy osmańscy zdawali sobie sprawę z potęgi Europy, starali się korzystać z europejskich wzorców - postępu i wynalazków.
W XVIII i XIX w. zaczęła się pojawiać koncepcja odnowy osmańskiej - jej rzecznikiem był Gamāl ad-Dīn al-Afğānī pochodzący z Afganistanu; był proszyicki, łączył sprzeczne idee, zwolennik budowy jedności muzułmańskiej w oparciu o Turcję osmańską, zachwyty nad dawna świetnością łączył z zachwytami nad nowoczesną Europą, dodatkowo zwolennik panislamizmu - postawienia czynnika religijnego powyżej wartości narodowych.
W świecie muzułmańskim zachwyty nad Europą ustają, gdy zaczyna się ekspansja kolonialna, począwszy od inwazji Napoleona na Egipt, potem ekspansja brytyjska i francuska. Mimo to wysyła się jednak studentów do Europy - nastawienie na wiedzę techniczną.
Tanzīmāty - szereg edyktów reformatorskich, wydawanych od 1839. Zapoczątkował je sułtan `Abd al-Mağīd. Jeszcze wcześniej w pocz. XIX w. częściowo zreformowano wojsko osmańskie, zlikwidowano korpusy janczarów.
Innym zwolennikiem reform w obrębie państwa osmańskiego był Hayr ad-Dīn at-Tūnusī, działał głównie na terenach dzisiejszej Tunezji. Czerkies (pochodził z Kaukazu), wykształcony w Stambule. W szacunku dla nauki, kultury i tradycji francuskiej, próbował udowodnić celowość wprowadzanych reform jeszcze za czasów swojego namiestnictwa w Tunezji. Został zdymisjonowany i odwołany do Stambułu, próbował powtórnie wkraść się w łaski sułtana. Zmarł w 1889 r.; nie udało mu się wprowadzić reform na tak szeroką skalę jak zamierzał, idealizował państwo osmańskie jako centrum ruchów panislamistycznych.
Od Wiosny Ludów zaczyna się używać pojawiać nacjonalizm w świecie.
Panarabizm zaczął się w Syrii; jeden z jego adeptów to Al-Kawārabī, zabity w 1902 przez młodoturków - silny oddźwięk w świecie arabskim; Turkowie zostali oddzieleni od Arabów.
Wiek XIX przyniósł szereg wydarzeń traumatycznych dla muzułmanów=>
W wyniku buntu w Indiach upada ostatnie cesarstwo Wielkich Mongołów (jako kolonia brytyjska właściwie nie mieli nic do powiedzenia w państwie, ale byli symbolem dawnej świetności).
Upada zupełnie politycznie państwo Perskie. Persja w drugiej połowie XIX w. jest podzielona na 2 strefy wpływów - rosyjską na północy i brytyjską na południu, rządzą w zasadzie ambasadorowie.
Zostaje tylko państwo osmańskie - poza Turcją inne ruchy muzułmańskie maja charakter jedynie antykolonialny - głosi się jedność muzułmanów, Kalifat i zjednoczone państwo.
Końcem mrzonek stało się rok 1924 - po I wojnie światowej zniesiono sułtanat, na parę lat Ataturk zostawia jeszcze marionetkowy urząd Kalifa, który potem też znosi. Koncepcja zjednoczonego muzułmańskiego państwa przetrwała w roku 1924 r jeszcze w Indiach i na Bałkanach, ale potem upadła.
Kler szyicki - w pełni ukształtował się dopiero w zetknięciu ze światem zachodnim, w okresie westernizacji (stamtąd wzór) na tle przeciwstawienia się kościoła państwu. (Iran)
Zaczęto podpisywać akty kapitulacyjne, które wprowadzały nierówne traktowanie obu stron.
Doszło do sojuszu kleru z bazarem (lokalnymi kupcami). Kler szyicki pozbawiony majatku, dochodów rozpoczął zacieśnianie relacji z drobnymi kupcami, miejscowymi rzemieślnikami - nie mogli znieść konkurencji wielkich europejskich kompanii. Ten sojusz zapewniał klerowi środki finansowe, a z drugiej strony oferował lokalnym kupcom i rzemieślnikom możliwość konkurowania z rządem pod względem dostępu do szerokich mas ludności (jedynym środkiem masowego przekazu były meczety).
Fatwa tytoniowa (wydana przez muftiego) - w 1890 r. szach perski wydał dużej brytyjskiej firmie tytoniowej monopol na handel tytoniem na 50 lat. W związku z tym pewien mufti wydał fatwę że tytoń jest sprzeczny z prawem muzułmańskim i jego palenie jest grzechem. Z dnia na dzień spadły obroty tytoniem więc Brytyjczycy zrezygnowali z monopolu w Persji, po czym od razu wydano fatwę, że palenie tytoniu owszem, nie jest miłe bogu, ale nie jest grzechem
Do tej pory na terenie dawnej Persji pozostała niechęć do Brytyjczyków.
Duchowni popierali bazar z wzajemnością, tym bardziej że w świecie muzułmańskim istniały organizacje cechowe. Kler szyicki popierał ruch konstytucyjny (nie byli co prawda demokratami, ale miało to ograniczyć władzę szacha).
Wtedy władzę nad Persją sprawowała dynastia Kāğarān, która jawiła się klerowi szyickiemu jako zdrajca w kwestii muzułmańskiej z powodu ustępstw wobec Europy.
Zaczęła się krystalizować koncepcja władzy w islamie - kler twierdził, że władza w islamie jest naszrut - warunkowa, to tylko tymczasowe pełnomocnictwo wobec ukrytego imama.
W 1909 r. ogłosił ją ówczesny główny szyicki ideolog Ajatoallah Nā'inī.
Wilayat al-faqih (po persku velayat-e faqih) => władza w rękach uczonych w piśmie.
Szach miał być odwołalny i podlegać krytyce przez kler szyicki. Uczeni muzułmańscy pod nieobecność (Gayba [hayba]) ukrytego imama mieli być szafarzami legalności rządów.
Wkrótce władzę nad Persja przejmuje dynastia Pahlewich. W 1925 r. szach Rezā Hān usiłuje naśladować Atatürka (czyli Mustafę Kemala - Ojca Turków) i próbuje wprowadzić państwo świeckie, nawiązać do tradycji staroperskiej (idea państwa Ariów), przemianowuje Persję na Iran. W Iranie to się nie sprawdza jak w Turcji (tam islam hanaficki, bektaszyci) Islam szyicki akcentował męczeństwo świętych imamów. Rezā Hān zapomniał o obchodach świąt szyickich, o idei męczeństwa przynoszącego chwałę, o tym, że Iran był w stosunku do Turcji zacofany. Stosował ostre represje - uderzył w źródła dochodu kleru..
System hierarchicznego kapłaństwa w islamie szyickim:
Mullā => Ahund (po persku) => „proboszcz”, podstawowy urzędnik, pełni posługi religijne.
Muğtahid => ma prawo do samodzielnych rozważań, decyzji, coś jak biskup, należy do kręgu tych, którzy reprezentują ukrytego imama.
Huggat al-islam => „dowód islamu” => najlepsi Muğtahidowie, cos jak arcybiskup.
Ayat allah => „znak, werset Boga”, cos jak kardynał.
Marğa‛ at-Taqlid => najwybitniejszy, najwyższy szczebel w hierarchii, „wzór do naśladowania” - można zostać okrzykniętym tym mianem.
Ośrodek religijny =>szkoła al-taydiyya - rosła w latach międzywojennych.
Meszhad - tam liczne mauzolea.
Dwa najważniejsze akademie szyickie i ośrodki kultu w Iraku:
- Karbala- miejsce pochówku al-Huseyna.
- An-Nagaf- miejsce pochówku Alego.
Próby laicyzacji państwa nie podobały się szyitom.
Reza Pahlavi - szach, zastąpił ojca Rezę Hāna, który nie był muzułmaninem. W oparciu o zasoby ropy naftowej chciał zbudować imperium, zniósł kalendarz muzułmański, wprowadził kalendarz imperialny. W ruinach Persepolis przygotował uroczystości by uczcić wydarzenia z okresu przedmuzułmańskiego.
Tajna policja => savak- tępiła przeciwników szacha, i przejawy religijności; kobiety w miejscach publicznych nie mogły chodzić w czadorach, więc zostawały w domach.
Popularny opozycjonista szacha - `Ali Szari'ati (zamordowany w 1977 r.) => synteza nauk marksistowskich, myśli Sartre'a i myśli Fanona (francuski intelektualista) z szyizmem, z ideą rewolucji zaczerpniętą z szyizmu i z mesjanizmem (ideą mahdiego). Znaczący konkurent ideologiczny wobec Ruh allaha Musani Home'iniego.
Był bardzo popularny, między innymi pisał indoktrynujące bajki dla dzieci, chciał odsunąć duchownych od władzy, uważał że oni są niebezpiecznym etapem między Bogiem a ludźmi.
Home'ini - koncepcja władzy sprawowanej przez uczonych w piśmie. Żądając kontroli nad władzą, oznacza to władzę dla struktury kościoła szyickiego. Niebezpieczne - bo władza szyickich duchownych oznacza władzę w imieniu ukrytego imama, nieodwołalną itp. Nie był dobrym mówcą, powtarzał przez kilkadziesiąt lat ”szach musi odejść”:) Został skazany na wygnanie. Pierwszego azylu na krótko udzielił mu Saddam Hussayn; potem był we Francji, skąd cały czas wysyłał materiały (propagandę religijną) do Iranu.
Lata 1978 - 1979: rewolucja muzułmańska - zaczęła się od wystąpień w Meszhadzie, szach chciał stłumić je wojskiem i policją, ale tłum był zdeterminowany (wiara w martyrologię), ponadto wielu żołnierzy się przyłączyło. Kilka miesięcy - rewolucja w Iranie. Doprowadzili do niej i zwolennicy Homeiniego, i komuniści.
Homeini doprowadził do przeobrażenia Iranu w państwo z rządami uczonych w piśmie.
Powstanie i realizacja pierwszej współczesnej utopii, różniła się od utopii sunnickiej. Nie osiągnęła swojego celu, Saddam Hussayn bał się eksportu tej rewolucji do siebie, więc rozpoczął wojnę iracko-irańską. Oba kraje zostały zrujnowane. W Iranie w czasie wojny nie dało się przeprowadzić reform był to biedny kraj, bez perspektyw, początki demokracji - wolne wybory posłów i prezydenta.
Rada Strażników Rewolucji- ma dużą władzę ,może np. zawetować ustawę.
1