Historia literatury starożytnej i dawnej.
VIII w. p.n.e. - V w. n.e. -> starożytność piśmiennicza, konczy się ona w IV wieku naszej ery (395r.), gdy dochodzi do rozpadu Cesartwa rzymskiego na rzymskie i bizantyjskie. 476r. koniec cesarstwa zachodnio rzymskiego (Odoaker zdobywa Rzym).
1) Okres rozwoju piśmiennictwa greckiego (VIII-III)
2) okres rozwoju piśmiennictwa rzymskiego
3) okres rozwoju piśmiennictwa chrześcijańskiego.
Ad1. VIII w pne dotyczy piśmiennictwa greckiego i tyczy epiki (wiek Homera, na VIIIw. Datuje się Iliadę i odyseję). Vii-Vi w. okres liryki, Vw. Era dramatu IV w.pne. okres filozofów, iiiw.pne. okres epigramatu (krótkie ormy liryczne). III-II w pne poczatki poezji w języku łacińskim. I w pne epoka Wergiliusza i Horacego 9epika i liryka - poezja), Iwne wiek Owidiusza, Seneki i Tacyta okres dominacji poezji epickiej i lirycznej, ogromna rola prozy ilozoicznej (Seneka) i prozy historiograficznej (Tacyt)
II w Ne Marek Aureliusz - dominacja prozy filozoficznej
III - V w Ne ekspansja piśmiennictwa chrześcijańskiego okres ojców kościoła powstają pisma egzemetyczne (objaśniające biblię).
ANTYK GRECKO-RZYMSKI
Trojdzielny podział na epike, lirykę i dramat. Obok rygorystycznego podziału na gatunki, gdzie epos był najwyżej ceniony pojawia się der ikon(?) poemat tragikomiczny, obok dramatu komedia, obok ody i elegii satyra. Pojawia się też epigramat. Winowajcą takiego stanu rzeczy jest Arystoteles. Tradycja przekazuje, ze napisał on księgę o komedii, ale do naszych czasów przetrwała tylko poetyka tragedii
EPOS (poemat heroiczny) Starozytnosć pozostawiła cztery poematy, które były czyste gatunkowo. Eneidę Wergiliusza, Wojne domową Lukana (rzymskie) i Odyseję i Iliadę Homera. Antyk pozostawil dwa modele eposy: homerycko-wergiliański i lukanowy.
Pierwszy jest eposem fantastycznym. Respektuje nakaz uzywania wysokiego stylu, kreowania monumentalnych wizji historycznych. Świat przedstawiony i bohaterowie: współistnienie dwóch światów: boskiego i ludzkiego. Bogowie ingerują w świat ludzi, oni nadają ton wydarzeniom, decydują o ich kierunku. Istnieje też FATUM niezależne od bóstw i ludzi. Epos ten może bbyc poświęcony tylko wydarzeniom mitycznym, najważniejszym dla danego narodu. Bohaterowie: ponadprzeciętni (herosi półludzie-półbogowie) Tematem Iliady jest gniew Achillesa. Kanwa dziejowa ukazana przez pryzmat głównego bohatera. Dominująca perspektywa ogólnego patrzenia na wydarzenia co doprowadza do tego, że głównymi wątkami SA wątki mityczne, a uzupełniają je wątki milosne. Taka kolejność wątków jest znamienna dla tego typu eposu.
EPOS LUKANOWY to epos historyczny. Konwencja gatunkowa bez zmian: dalej jest to epos zarezerwowany dla szczególnych wydarzeń i ponadprzeciętnych bohaterów. Istotą jest zmiana perspektywy, spojrzenia na to, które postacie i wydarzenia zasługują na epos. Pisze o wydarzeniu historycznym z udziałem rzeczywistych postaci (bez mitów). Dotyczy jednego wydarzenia - 9 sierpnia 48r.pe. czas kiedy o prymat w Rzymie walczyli Juliusz cezar i Gajusz Pompejusz (bitwa pod farsalios - stąd wcześniejszy tytul farsalia). Nie cofa się przed mistyfikacją aby dodac ponadprzeciętności bohaterom i dodaje bary militarnej bitwie. Jest to model eposu historiograficzne sprawdzalny. Nie ma bogów, ale koncepcja fatum zostaje. Absolutna dominacja wątku militarnego, braz wątków pobocznych.
TRAGEDIA Znamienne dla starożytnej poezji dramatycznej jest to, że była przeznaczona tylko do wystawiania. Dwie strategie: tragedia grecka, tragedia rzymska.
Zasada trójdeności miejsca czasu i akcji nie zostala ustanowiona w antyku tylko w renesansie (XVIw.). Tragedia antyczna nie była dzielem do czytanie, jej zasady ustanowili Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Był to najbardziej rygorystycznie traktoway gatunek, jego zasady były nieprzekraczalne i silnie respektowane. Tragiedia grecka była tragedią postaw , toczyła się na poziomie aksjologi na poziomie obowiązującego systemu wartości. Doprowadzzało to do daleko idącej schematyzacji wśród akcji jak i rysów bohateró. Absolutną koniecznością było osiągnięcie katharsis - morlanego oczyszczenia widzó. Do tego potrzebne były silnie ztypizowane postacie i ograniczenie akcji do jednego wątku. Jednowymiarowośc postaci - jak mąż stanu to nie może kochać jak zdradzony mąż to nie może być szczęśliwym kochankiem etc.Chodzilo o najistotniejsze wartości państwa, narodu. Pozbawione jakiejkolwiek głębi psychologicznej. Istotnym elementem jest chór komentujący wydarzenia.
Tragedia rzymska respektowała zasady greckie, ale zostala wzbogacona o nowe elementy. Jest to zaslugą Seneki, który był zwolennikiem doktryny neostoickiej (umiar w życiu) wprowadził namiętność i uczucia . tragedia rzymska ocieka tez krwią. Tematem były wydarzenia mityczne kojarzące się ze zbrodnią, zabójstwem, porwaniami. Pojawia się wielowątkowość tragedia antyczna - całość zamknięta.
Schemat tragedii:
-stasimony - wprowadzające pieśni chóru, retrospekcja, komentarz.
-epeisodia-odpowiednik aktów
-naprzemienne postacie
- dzieło zamknięte - wyeksponowany prolog i epilog
- po prologu parodos wprowadzenie chóru
- epilog poprzedzony exodusem
Poezja liryczne (porządek wg. Inspiracji)
Elita intelektualna znała grekę, reszta lacinę. SAFONA - symbol poezji grackiej, scisle określony typ poezji lirycznej. Europa nowozytna uczyła się od tych, którzy przekazywali wiedze o niej języka miłości. Bardzo precyzyjny język miłości, muza erotyczna.
ANAKREOND - twórca epigramatu miłosnego, anakreontyk - krótki utwór o tematyce miłosnej
Teokryt- prawodawca idylli, idylla - pochwała życia wiejskiego. Gatunek…? Zwracano uwagę na konwencjonalność wypowiedzi poetyckiej (kostium pasterski etc.).
KALLIMACH Z CYRENY- przybierano imie tego poety
SYMONIDES Z KEROS - I tren J. Kochanowskiego, znany jako prawodawca trenu, jako utworu zalobnego. ,,malarstwo milczącą poezją, a poezja mowiącym malarstwem” korespondencja sztuk.
W Rzymie, oraz w europie do XVIII w. łacina była jężykiem powszechnym wśród inteligencji. Od Iw pne - Iiw Ne - poezja i proza rzymska Moda na wybitne indywidualności (Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Seneka Tacyt)
HORACY -> wielka sława w jego cieniu rozwijali się inni poeci. Refleksyjność - znak rozpoznawczy elegii. Od autobiograficznej refleksji do refleksji egzystencjalnej (twórca staje się mentorem, dzieli się swoją madrością życiowom) oraz refleksja milosna, którą najczęściej uprawiali trzej elegicy rzymscy. Kształtowali jezyk refleksji erotycznej. ,,miłość nie jedno ma imię/barwę”. Wprowadzili postac kobiety do poezji miłosnej. Lesbia, korynna i Cyntia - bohaterki ich poezji nimi mogla się utożsamiac każda kobieta, uniwersalny wzorzec.Bohaterka spowita w woal tajemnicy.
OWIDIUSZ - debiutowal w elegii. Był fenomenem stal się wręcz instytucją poetycką sama w sobie. Sumowal wszystkie osiągniecia poprzedników to co z nich najlepsze. ,,słup milowy piśmiennictwa starożytnego” Jego metamorfozy przyniosły mu wieczną sławę Było to kompendium wiedzy mitologicznej greków i rzymian . Metamorfozy znane w antyku poddano chrystianizacji jak więkoszośc doobku antyku. Szczególnie upodobano sobie Owidiusza w baroku. ,,Ars amanti” (sztuka kochania) podręcznik sztuki miłosci, autor ubierał swoje refleksje w kostium mityczny. W tej kwestii Owidiusz był traktowany jak nauczyciel języka miłości. ,,tristia” (zale) zbiór elegii, przyniósł mu największa sławę. Refleksja meta poetycka rozważania o poezji i poecie. Zbiór tristiow opiera się na metaforze poety wygnanca. Poeta według Owidiusza jest artystą, przelewającym swe uczucia by uwiecznić wlasne imię. Chwała sława i uznanie. Gloria, fama i laus - idea immortalis. Koncepcja nieśmiertelności.
Proza rozwijała się odrębnym nurtem. Jej reguły SA zawarte w tekstach RETORYKI. Kształcono również sztuke oratorską. Grecja:
-Demostenes - retor i orator
Rzym: Kwintylian retor i orator oraz Cyceron tez retor i orator.
Prozaicy nie byli artystami. Proza ze względu na uzytkowy charakter miała duze powodzenie, odpowiadała pragmatycznym żądaniom. Teoria retoryczna i praktyka oratorska były dopełnieniem działalności polityczno- społecznej.
Zasada stosowności/decorum. Przekonanie że pewnym tematom odpowiadają pewne figury stylistyczne i gatunki. Np. w hymnie opiewac można było tylko bogów. Nie można mieszac kategorii piekna i brzydoty.
Postac retora - ten który ustala normy sztuki wypowiadania się w pismie i mowie.
Orator - wykorzystuje te normy w praktyce. Może nim być maz dobry, cnotliwy, biegly w mówieniu. Tylko dla mężczyzn. Glos mógl zabierac człowiek o nienagannym obliczu morlanym, tylko ten kto cechuje się nienagannym obliczem etycznym. Bieglość oznacza sprawnośc techniczną ten kto zna normy i reguły retoryczne i umie je zastosowac w praktyce. Mówienie wedle sztuki retorycznej oznacza wypowiedź ustną i pisaną.
Cyceron stał się ikona dla następnych pokoleń, przetrwal ponad wiekami, ponieważ nastepne stulecia ceniły go jako meża sytanu. Personifikacja ideałów republikańskiego Rzymu. Był znakomitym oratorem jego mowy weszly na stałe do kanonu.
Teoria mowy i rodzajów retorycznych. Na tych podstawach budowana była publicystyka późniejszych epok.
1. genus deliberativum - doradczy, zarezerwowany dla prozy politycznej, publicystycznej, istotne kwestie spolecnze, gospodarcze, militarne.
2. genus demonstrativum - popisowy, był dla szkoly, turniejów, konkursow retorycznych, najmniej uzytkowy z rodzajów. Taka prezentacja opanowanych regul i norm oraz przelożenie ich na praktykę.
3. genus judicale - sądowy, mowa sądowa.
W Polsce sarmackiej nastąpiło nadużycie oratorskich umiejętności.
ŚRENIOWIECZE
Od Vw do XVw, wiek średni - termin miał oznaczać czas między 1 a 2 przyjściem Chrystusa. Pózniej jako okres między sttarozytnością a renesansem, pomysł z XVII wieku.
Wewnętrzny podział tej epoki (formacji ideowo-artystycznej0
- schyłek Vi koniec X - wczesne średniowiecze, najciemniejsze
- XI -XII brzask średniowiecza- XIII - XIV - dojrzałe średniowiecze
- XIV - XV - najbardziej znana ,,jesień średniowiecza”
Średniowiecze w Polsce oznacza wielki poczatek literatury polskiej. 2 etapy rozwoju: 1)początek XI - Xiiisch. - faza wstępna, 2. XIV - XV - faza szcytowa i schylkowa polski srodkowej (stad pochodzą największe zabytki polskiego pismienictwa). Pierwszy okres poswięcony poszukiwaniu tożsamości narodowej Polaków.
- uniwersalizm kulturowy - jednolitość estetyki decydująca o charakterze osrodków uniwersyteckich wynika s teorii naśladownictwa z antyku.
- źrodla inspiracji - antyk i wczesne chrześcijaństwo + wpływy kultury arabskiej + ludów barbarzyńskich.
Duza rola kultury arabskiej to oni przekazali w większości dorobek antyczny np. pisam Arystotelesa.
- Chrystianizajcja kultury antycznej , uporządkowanie społeczne i polityczne zinstytucjonalizowanie kościoła
- jezyk laciński obowiązujący we wszystkich dziedzinach, piśmiennictwo rozwija si e dwutorowo: sacrum i profanum.
- systemy myślowe i ideały: Europa średniowieczna pozostawiła nastepnym epokom dwie doktryny filozoficzne a arystotelizm i platonizm idealistyczny). Średniowieczna idea uniwersytetu, najpierw szkoły generalne - najwięcej XII -XIVw. Najstarszy w Bolonii (1119), Paryż, Cambridge, Oxford itp.
- jednolitość polityczna spoleczna i gospodarcza hierarchia feudalna uporządkowanie stanowe niezależne, ponadpaństwowe, opierające się na zależnościach lennych.
- wyodrębnienie sfer sztuki - elitarna (wysoka), masowa (niska0
- wzorce parenetyki(?) - dział pismiennicwa zajmujący się kreowanie wzorców osobowych ten nurt najpełniej spełniał wymagania uniwersalizmu. Wzore- władcy ojca narodu, walecznego, cnotliwego rycerza, świetego ascety..
Obowiazuje starożytny system genologiczny w zasadzue w miejsce eposy heroicznego powstaje rycerski, odmiana piesni o dziejach, najwięcej zmian w obrębie poezji dramatycznej. Teatr i dramat to glwównie misterium, mirakli i moralitet. Inne gatunki Hymn, psalm, - reinterpretacje w obrembie dominującyh gatunków.
Egzem plum - przykład, rozwinął się i trwał tylko w średniowieczu głównie w XIIwieku narodziło się ze skłonności ludzi średniowiecza do myslenia obrazowego, konkretnego.
Wizja - gatunek zarezerwowany wyłącznie dla średniowiecza podejmuje temat refleksji eschatologicznej dotyczącej kwestii pośmiertnego bytowania człowieka topografia piekła, nieba, czayscca .
- wysoka ranga filozofii i teologii. Wysoko ceniono Arystotelesa z jego powodu stworzono czysciec, by oczyścić go z pogańskich naleciałości 9od Xiiw) Platon miał mniej szczęścia, jego blask został przyćmiony przez św, Augustyna - jego mysl to schrystianizowany neoplatonizm. Dowodził że człowiek jest zlożeniem dwoch antagonistycznych pierwiastków - duchowego i cielesnego. Zaproponował on wizje gdzie calo zostało poddane krytyce. Ciało podatne władzy zła.
Hylemorfizm (?) sw. Tomasza zakwinu dowartościowuje ciała. Św. Augustyn był autorytetem w średniowieczu, św, Tomasz - doktor kościoła i jego dominująca rola scholastyki, chrystianizacja arystotelizmu.
BIBLIA I KRAG PISM BIBLIJNYCH.
- Zapis słowa objawionego - w sakralnym wymiarze decyduje o jej odbiorze
- traktowanie bibli jako dzieła literackiego, zbioru, wzorca literackiego.
Proces egzegezy 9objasniania) nierozerwalnie z nią związany. Biblia ma charakter dychotomiczny ksiegi starego i nowego testamentu dzieło niejednorodne, stary - obrazowy, dosłowny, konkretny, nowy - symboliczny-wizyjny.
Nurt apokryficzny. Teksty powstale około ksiąg ST i nt, wypełniaja luki w biblii, dopełniają ja w warstwie historycznej instytucjonalnie nie uznane za teksty natchnione.
Datowanie. XVpn-IVne - kanon ksiąg biblijnych, uznane za teksty natchnione na synodzie w 397r. w kattaginie. Kształt bibli zmieniał się wraz z ewoluowaniem chrześcijaństwa. Najstarszy ST, trzon bibli, kanon liczy 89 ksoąg hebrajski, katolicki 46, prawosławny 49. Do ksiąg historycznych starego testamentu należy ,,pięcioksiąg mojrzeszowy” w obrębie ST istnieje uporządkowanie wynikające z kanonicznego układu. Wyróznia sięksiegi proroków, hagiograficzne.
Nowy testament - 4 ewangelie , dzieje apostolskie, najpelniejsza wg sw Jana ma ona najwięcej informacji. Dzieje apostolskie - czasy historyczne o początkach kościoła. Do ksiąg dydaktycznych, a raczej części należy zbiór listów apostolskich, najwazniejsza cześć - 13 listów sw Pawła z Tarsu
Profetyczna- 1 ksiega apokalipsa, objawienie św, Jana.
Autorstwo i kwestia autentyczności biblii to kwestie sporne, ale przyjmuje się ze autorami SA ci co w tytułach. Biblia podlegała ewolucji. Była strazsniczką jedności chrześcijaństwa.
Hebrajski, aramejski i grecki - troj jezyk utrudnia przekazywanie treści. Kultura chrześcijańska wybrała język laciński.
IV-Vw. Wulgata przekład na łacinę przez św. Hieronima Tekst te staje się obowiązujący do XXw, przede wszystkim dla katolików, pierwowzorem dla przekładów dla innych narodów. Przessięwzięcia translatorskie. Problem uczynienia jej bardziej dostępnej przekład na języki narodowe.
Obok tego pojawia się kwestia reform w kościele XV i XVI w okreswzmozonego zainteresowania biblią. Postulayt by teksty starego i nowego testamentu tłumaczyc sięgając do oryginałów. Pomimo zakazów biblia stała się skarbinca pomysłów artystycznych ,,,słownikiem symboli”. Najchetniej czerpano Zorce ze starego testamentu reinterpretacja watkow była zakazana, artyści pozwalali sobie ednak na swobodę . chętnie przywoływane cale księgi ST w nowym testamencie. Zasada fragmentaryczności. Księga psalmów serce biblii istotna jest w kontekście translatorskim. Zasada translacji - każdy zaczyna od ksiegi psalmów . Między XV i XVI w pojawia się najwięcej tłumaczeń biblii w tym psalmów ok. 130 niezaleznych przekładów. W Polsce najladniejszy w 1599 tłumaczenie Jakuba Wujka w oparciu o Wolgatę w 1596 psałterz Dawidów jako wstęp. Za tłumaczenie brali się wybitni poeci o 1580 przekład Jana Kochanowskiego. Strategia inwencyjna, twórcza, tłumaczenia dalekie od oryginału, doprawione artystycznie. Wpływy antyku w tłumaczeniach nowy nurt purystyczny, nakazywał tradycyjne tłumacznie , chodzi o zachowanie wymiaru ideowego. Kochanowski podązał inna drogą za wizja Erazma z Rotterdamu o pierwszym chrześcijaństwie. Tłumaczenia ksiegi psalmow utrzymał w duchu chrześcijaństwa ewangelicznego Pozbawił sygnałów świadczących o wyznaniowej przynależności - wymiar ponadwyznaniowy. Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego szyskał uznanie arian, a oni nie uznawali przekładów.
PIEŚŃ NAD PIESNIAMI - pan erotyczny charakter, śmiały język milości. Stala się elementem polemik religijnych szukano interpretacji eliminujących erotyczny wymiar pieśń nad pieśniami - idea miłości świętej przenikającej wrzechswiat. Zbignie Morsztyn - barokowa manifestacja miłości świętej i związku z piesnia nad piesniami. Nie był katolikiem tylko arianinem.
Ksiega psalmów - najbardziej cenione psalmy pokutne, najcześciej naśladowane. Pesn nad piesniami - źródło polemik.
Katedra gotycka jest biblia przekuta w kamień. Symbolika elementów architektonicznych była powszechnie znana. Dzyzurne tematy artystów: ks. Genezis, tematy kosmogonicznei upadek pierwszych ludzi artystów fascynowała plastyczność owych wizji. Zniszczenie sodomy i gomory. Brak granic miedzy słowem i obrazem - korespondencja sztuk, związki zachodzące pomiędzy piśmiennictwem i sztukami plastycznymi. Z ks,rodzaju historia Józea i jego braci, często wykorzystywana. Dzieki bibli w sztukach wiekow dawnych mamy do czynienia z pierwsza oznaka feminizmu. Ks.sedziów r.5, 1 postac kobieca- Debora, zajmowala pozycję sędziego przeznaczona dla mężczyzn - Zuzanna w dodatku do ks. Daniela, przypowieśc o cnotliwiej Zuzannie, ulubiony temat malarzy renesansowychi barokwocyh, cieszyla się duzą popularnością. Zuzanna i starcy, niewzruszona cnota Zuzanny stała się jej tarczą. Ks. Jonasza też duża popularnośc. Wieloryb dzieki temu pojawiają się tematy maoistyczne i fascynacja egzotyką.
Lamentacje, treny Jeremiasza - nowa kategoria genologiczna, chrześcijańska wersja trenu. Antyk zna tren, zarezerwowany był on dla wypowiedzi funeralnych. Tren starotestamentowy ma charakter żałobny , ale jego wymiar jest uniwersalny. Tematem jest zlo tego świata. Konwencja Jeremiaszowa pojawia się w czasie kryzysu kultury, norm moralno społecznych, kojarzone z wojna, upadkiem. Sytuuja się w kregu zjawisk mowiących o narzekaniu na upadek moralny. Całe piśmiennictwo związane z wojna i upadkiem, zwykle się do Jeremiasza odwolują.. Motyw zmierzania świata do wspólnej mogiły. ,,Male apokalipsy” sporo takich tekstów, ale glównie w księdze Izajasza najbliższy obraz do tej z nowego testamentu.
Ilu badaczy tyle koncepcji. Ksiegi uzupełniają się nawzajem , ukazuja relacje, uniwersalna i indywidualna . relacje pomiędzy doczesnością o wiecznością. Ks kohelea - ST tekst w którym da się zaulwazyć wpływ myśli antycznej, mianowicie hedonizm , mimo monostychu (marnośc nad marnościami…), vanitas pojawia się tam bardzo często ale nadal jest hedonizm albowiem jest to tekst dychotomiczny, 1 cz. Ksiegi ma ten hedonistyczny wymiar jest zwiazana z kultem przyjemności , zaproszenie czloweka do korzystania z darów boga. Doczenośc nie jest naznaczona stygmatem nitrwalości tu jest znak boskiej doskonalości człowiek może bez strachu korzystać z dobroci swiata bo jest on dobry bo stworzył go bóg bez obaw można wiec zanurzyc się w przyjemnościach . druga czesc mowi ze jest granica której człowiek nie powinien przekraczać jest to ta czesc gdzie pojawia się VANITAS granicą jest świadomość tego że człowiek nie jest właścicielem tgo co na ziemi bo nastanie moment gdy będzie musia zdac sprawozdanie z tego jak spożytkował dary Boga ks. Koheleta uruchomila imagnację poetycka , ten termin vanitas dal poczatki nurtowi dawnej poezji vanitatywnej wskazywala ona wyraźnie na nietrwałość i przemijanie, znikomość dóbr doczesnych. Wizja człowieka natury dwoistej który z racji swojej cielesności jest nietrwały i przemijający jak świat. Taka poezja w Polsce była obecna w XVII w we francuskim piśmiennictwie w XVI poetycki przekład ks koheleta z 2 polowy XVIIw - eklezjastes autro Stanisław Herakliusz Lubomirski. Przekład istotny bo wbrew obowiązującej teorii naśladownictwa barokowego autor zachował ascezę, umiarkowanie . człowiek i cierpieni - ks. Hioba. Hiob ufa bogu to wiedzie mu się dobrze wątpiacy zaczyna cierpiec stał się starotestamentowym mezem boleści. Księga Hioba rozniecała wyobraxie poetów stylizacja Hioba najczęściej wykorzystywana w sztuce sława . dominujacy podmiot liryczny przywdziewający kostium Hioba . dawna poezja polska - Sebastian grabowicki , Wacław potocki - polski Hiob, najpierw arianin potem katolik miał same nieszczęścia dopatrywal się w tym kary boga. W trakcie zycia traci wszystko zone, dzieci, zdrowie. U schyłku XVIIw, zostaje sam z owdowiałą synową wtedy w poezji autobiograficznej pojawia się stwierdzenie ze jest niczym Hiob doświadczony wszelkimi odmianami cierpienia przeszkadza mu smak popiolu (?)
Nowy testament jest najbardziej symboliczny i wizyjny.
Egzegetyczne - objaśniające najbardziej wizyjne cześci nowego testamentu . Swoje apogeum egzegeza osiągnęła w pierwszych wiekach chrześcijaństwa do V w. Pisma ojców kościoła - pierwszych teologów. Nowy testament to źródło tematów obrazów i motywów źródło rozwiązań genologicznych. Teksty- serce biblii - to 4 ewangelie Mateusza, Markka, Łukasza <- synoptyczne (podobne względem tematu) j Jana. Ew. św. Jana jest odmienna, z niej wiemy większość o życiu i działaniach Chrystusa. Ewangelia - ,,dobra nowina”. Te teskty które zrodziły najwięcej apokryfów powstały wkól czwartej ewangelii. Apokryfy SA nie kanoniczne, są jakby brakującymi częściami mozaiki. Ludzi interesowala młodość Chrystusa. Pierwsze sobory zajmowaly się własnie teksatami pisanymi na wzór biblii. Dzieje apostolskie SA dopełnieniem biblii. Listy - wypowiedzi o charakterze dydaktycznym. Szczególnie cenne są listy św. Pawła ze względu na wysoki poziom refleksji intelektualnej podejmowały najistotniejsze kwestie religijne i etyczne. Antropologia biblijna wywiedziona z listów pawlowych - wywiedzione motywy malarskie i pisarskie np. rycerz chrystusowy, koncepcja człowieka zewnętrzna i wewnętrzna, obraz zbroi rycerza. Rozważania o 3 cnotach religijności - AGAPE - miłośc samo ofiarująca.
Szczególa rola apokalipsy św. Jana - wprowadza motywy oniryczne wizja o charakterze sennym. Symboliczno-wizyjny. Daje poczatek piśmiennictwu eschatologicznemu - wizje związane z tym co stanie się z człowiekiem po śmierci. Ukazuje że życie doczesne jest przystankiem między nieskończonościami. Pojawia się przypowieśc i sentencja jako gatunek. Zwłaszcza przypowieśc odwołuje się do doświadczeń jednostkowych, rekompensuje wysoki stopień zintelektualizowania. Najistotniejsze prawdy wiary przekazywane SA za pomocą przysłów. Lapidarne, zwięzłe zdania. Traktaty teologiczne wynikające z doświadczeń egzegetycznych ojców kościoła. Augustyn i Prudeucjusz.
Prudeucjusz - teolog i utalentowany poeta, poezja epicka dala mu ,,sławę” - ,,psychomachia” - epos chrześcijański, walka dobra ze złem. Reakcja na zagrozenie manicheizmu. Maniheizm jako doktryna religijna zrodzona na obrzeżach chrześcijaństwa. Swiat jest obszarem dopełniających się pierwiastków dobra i zla. Sw. Augustyn był najpierw zgodny z manicheizmem.. ,,wyznania świetego Augustyna” - propozycja autobiografi chrześcijańskiej doświadczenia własnego życia SA ujęte w jego wyznaniach, swoista spowiedź człowieka , którego droga do Boga nie była prosta. Konflikt między arystotelizmem (materializm) i platonizmem (idealizmem).po stronie neoplatonizmu - św. Augustyn. Paradoks dotyczy koncepcji człowieka antopologii chrześcijaństwa. Jedność duchowo-cielesna (Tomasz z Akwinu) oficjalna doktryna filozoficzna chrześcijaństwa. Człowiek jest istotą pelną gdy występują te dwa elementy zaś św. Augustyn zwraca uwagę , ze człowiek jest zlożeniem dwóch antagonistycznych pierwiastków - duchowego i cielesnego. Augustyn - nurt artystyczny. Tomasz - nurt naukowy - tworza dwa wąskie grona elity teologów.
Literatura jest tworzona dla sciśle określonego odbiorcy. Nadawca - Luter, komunikat - dzieła i kod komunikacyjny (poetycki i retoryki), odbiorca - czytelnik.
W epokach dawnych pisarz musiał schlebiac odbiorcy inaczej był skazany na artystyczny niebyt. Najistotniejsze zjawiska piśmiennicze od VIII doXVIIIw (lit. Dawnej europy). Genologicznie jednorodne poetycko różnorodne. Poezja epicka, dramatyczna i liryczna. Dlugie trwanie, Ferdynand broder - isnieje zespół wątków, motywów które spinają formacje ideowo-artystyczne. Bóg, człowiek, świat, Zycie, śmierć. Motywy istniejące niezależnie od obowiązujących idei artystycznych. SA to ramy konwencjonalne, jedynie porządkują. Do połowy wieku XV jest średniowiecze, w niektórych krajach już renesans (Włochy). W XVII barok, XVIII oświecenie. Postrzegamy to w procesie. Propozycja Juliana krzyżanowskiego - naprzemienne występowanie formacji ideowo artystycznych oraz występowanie dwóch przeciwstawnych symboli tendencji - romantycznych (średniowiecze i barok) oraz tendencje klasyczne - alegoria (renesans i oswiecenie). Trójdzielność epok (faza wstępna, szczytowa i schyłkowa). W szczytowej występuje czystość ideowo-artystyczna. W pozostałych SA domieszki wcześniejszych lub późniejszych epok. Pokusa modelowości - najchętniej w dziedzinie sztuki oglądamy podobne zjawisko z tej czystej formacji w epoce. Wynika z tego pewna modelowość w każdej z formacji. Sugestywność w obrębie sztuki, zwraca uwagę na te piśmiennictwa narodowe, które odgrywać będą wiodącą rolę w dziejach literatury narodowej. Dominująca rolę posiada tu pismo wloskie nieprzerwane do schyłku XVII wieku potem literatura francuska. Model ma minusy bo nieuzglednia zjawisk z peryferiów epoki. Badacze zwracają uwagę na pisma wysokie, zgodne z obowiązującymi normami. Nurt pism jezyka lacińskiego, jest to język uniwersalny elit naukowych i artystycznych jeśli chce zaistnieć pisze po lacinie dopiero później w języku narodowym. Dopiero w XVIII wieku pojawiają się instytucje kształcące w nowożytnych jezykach narodowych. XIX i XX w wzrasta zainteresowanie ormami z faz przejściowych . Mit przelomu romantycznego w Polsce. Szacunek dla dokonan poprzedników. Model antropocentryczny w renesansie twórcy zapomnieli ze w tym okresie ferment religijny i przemiany w swerze sacrum. Należy uwzględnic w nim reformy religijne oraz przewrót kopernikański. Barok jest z definicji formacją katolicką, w zadnym z krajów barok nie był tak powszechny jak jak w Polsce. Np. [portret trumienny - zwyczaj spotykany tylko w Polsce. Często ograniczano oświecenie do klasycyzmu mimoże istaniy inne r,Ownie wazne prądy. Model solarnego mitu królewskiego Ludwik XVI i Stanisław August poniatowski . Rokoko w swerze prywatnej a klasycyzm był publiczny. Rokoko było miniaturowe, kultura drobiazgu. 2 nurty dopełnialy się wzajemnie. Sentymentalizm z zalożenia jako antagonistyczny względem klasycyzmu i rokoko opozycja (no wlasnie czego?!)
Średniowiecze Petrarka i Aligkieri
Źródła inspiracji literatury - Dante i petrarca obok tworców antycznych. W średniowieczu da się wyróżnić trzy fazy (wstepną, szczytowa i końcową). W niektórych krajach np. w Polsce średniowiecze było w pismienictwie początkiem kultury i literatury. Europejskie średniowiecze podporządkowane było poszukiwaniu tożsamości narodowej i państwowej (historiografia) - dużą role odgrywa kronikarstwo oraz poszukiwanie tożsamości religijnej - hagiografia (zywota pisarstwo św.) często historycy wracaja do dziejów mitologii narodowej (np. krol Artur, trista i Izolda, Lech Czech rus, Wanda). Cel panegiryczny, kronika może być pochwała władcy lub lub kształtowanie wzorca (cel parelektyczny) osobowego, laudacyjny (?) pochwaly wobec narodu i państwa ma kształt kroniki. Drugi cel to właczenie kultury narodu w obręb kultury chrześcijańskiej. Wielu rzadzących zabiegalo o przychylność kościoła. Jednym ze sposobów było posiadanie własnego świętego. - polowanie na świętych”, to nobilituje i uswięca wladze świecką, towarzyszay temu hagiografia. Jakub Dever(żę) - ,,zlota legenda” - zbiór żywotów świętych, wzorzec piśmiennictwa hagiograficznego. Tekst taki powinien być dedykowany postaci, której męczeństwo i świętość nie podlega dyskusji. Sklada się z części biograficznej - odtwarza życie przyszłego świętego, ma eksponować najważniejsze elementy. 2 częśc martyrologiczna ma ukazywac męczeństwo przyszłego świętego, twórcy odznaczali się duża inwencja ogromna uciecha z momentu aktu kazi i maltretowania, sceny przedłużającej się śmierci. Częśc mirakularna - związana z cudami jakie nastepowały po śmierci przyszłego świętego. Im więcej przykładów podanych zdarzeń tym lepiej dal swiętego. Piśmiennictwo hagiograficzne pelniło funcie uzytkowe, istotnym celem był cel sondowy, bo aby podnieść kogos do rangi swiętego potrzebny był proces a to wymagalo dokumentacji i tu wkracza piśmiennictwo hagiograficzne. Powstaja zywoty swiętych, których istotnym celem była kontemplacja i medytacja w klasztorach. Były to teksty prozatorskie, obszerne. W tym typie żywotów zwracano uwage na inne rzeczy. Powstają teksty dla szerszej grupy wiernych tutaj były one wierszowane np. sw. Aleksym przeznaczony dla mas. Do ,,polowania na świętych” właczyła się Polska. Poszukiwanie patrona. Św. Wojciech i św. Stanisław. Wojciech z wyboru stal się naszym patronem, uczynił z polski przedpole do wypraw chrześcijanizujacych na tereny pruskie. Zabili go tam. Europa się dwoeidziała. Wyścig Czechów i polaków o wykupienie sazczatków - równowartość kg w srebrze. Procesw Rzymie nie trwał długo szaczątki w Gnieźnie ale Czesi je zabrali, potem znowu my je zabraliśmy . do momentu pojawienia się Staislawa był problem bo Wojciech nie był Polakiem. Boleslaw smiały kłócił się ze Stanisławem w czego efekcie Stanisław traci Zycie. Rozpoczęła się kanonizacja, która trwała prawie 100lat, polska dorobiła się wreszcie swojego świetego. Wojciech ustapił miejsca Stanislawowi. Handel relikwiami. Pojawiaja się dzieła o istotnym aspekcie artystycznym.
Boska komedia - suma wiedzy eschatologicznej. Kwestia tego co się stanie z człowiekiem po śmierci. Topografia i geografia zaświatów. Dzieło zakorzenione w kulturze europejskiego średniowiecza, reprezentuje średniowieczny horyzont intelektualny. Poemat alegoryczny katabaza- przejście eschatologiczne. Trójdzielny podzial zaświatów - trzy księgi. Pieklo, czyściec, raj. Silne nacechowanie symboliką liczb - 3 i 10. W sumie sto piesni. 3 w średniowieczu to symbol trójcy a sto to ideał, doskonałość. Wizyta w poszczególnym miejscu jest odzwierciedleniem obowiązujących wyobrażen. Wizja dopelniona jest akcentami współczesnymi autorowi. Istotny jest aspekt autobiograficzny. Od fascynacji artystycznych (Wergiliusz) i przeżycia milosne ( Beatrycze). Istotny element topografia zaświatów. Dante napiętnował te zjawiska które drażnilyt go w zyciu. Chodzi tez o autentyczne postaci. W piekle schematem SA te hamartiologczne (namantiologiczne?) wizje od kaznodziejów iteologów. Wiedza o raju podporządkowana jest teologii moralnej bdowa raju oparta na koncepcji 3 cnut teologicznych i 4 cnut kardynalnych . licencja poetica daje znac w tych momentach kiedy potrzeba było plastycznych obrazów, partie opisowe przedstawiają się imponująco. Obrazy mak jakich się doopuscili ci z piekieł SA bardzo plastyczne. W raju nie ma tak dokładnych opisów. Malo jest tam postaci. Wprowadzenie kwestii krytyki politycznej
F.Petrarca zasłynął jak autor sonetów do laury ,,ircanzoniere” - 2 cykle sonetów do madonny Laury żywej i do umarlej. Sonety te były brewiarzem poezji miłosnej XIV i nastepnych stuleci, niewazne jest czy Laura istniała i jaka była ta milosc bo sytuuje się to poza swiatem poetyckim wykreowanym przez petrarcę, istotny jest jezyk wyrażania emocji Petrarca czytywał poetow rzymskich , obserwowal sfere miłości w jego otoczeniu - model miłości prowansalskiej, wolnej, inspiracje filozoficzne - neoplatonizm. Nowy wizerunek kobiety odrealnionej, niematerialnej, która można było uwielbać, nie tylko kochac. Donna angelicata - anielska. Wpływ neoplatonizmu - wizja kobiety ustawionej na piedestale. Koncepcja petraki usowa mężczyznę w cień, istnieje o tyle o ile cierpi milczy i kocha. Motyw cierpiacego kochanka czekającego u drzwi na laskawy znak. Wynik wpływu dwornej koncepcji miłosci , związany z kultem damy, ruchem trubadurów. Sama koncepcja miłości - miłość winna być relacją niewidą, cierpieniem i udręką. Efektem było powstanie podobnych do laury bohaterek. W Polsce granica inspiracji ideowych my lansujemy arystotelesowską idee miłości nie wielu poetów przywoluje kobietę w takim formacie jak Laura. Jan Kochanowski ma trochę z Petrarki np. Dorota z piesni a także u mikołaja sępa-szarzyńskiego.
Kronika Jana długosza XV w znaczna częśc wiedzy politycznej i kulturalnej to efekt tytanicznej pracy samego autora sam szuka i kopiuje dokumenty ,,pieśń ojców” - Bogurodzica poezja religijna polskiego średniowiecza. Znajduje się w statutach Jana łaskiego to nadaje wysoką rangę emocjonalną. Poetyckie welenie średniowiecznych idei religijnych, interpretacja popularnej idei wstawiennictwa świętych.
IIdea deesis 3 postaci - Chrystus, u dolu klęczących Maryja i Jan chrzciciel. Średniowiecze w Polsce jest wielkim początkiem sztuki, kultury i piśmiennictwa. Renesans w europie od polowy XVw w Polsce to wiek XVI migracja idei estetycznych wynikająca z mody na podroze edukacyjne. Wloski renesans jako wzorzec. Przejawy połnocne renesansu mniej bujne. XVI w. renesans - peknięcie w połowie. Do I polowy klasyczny renesans zafascynowany antykiem, antropologiczny współzawodnictwo ze starozytbnoscią. Peknięcie wiaze się z soborem trydenckim oraz przewrotem kopernikańskim człowiek nie jest jednak istota tak doskonała, jest jednym ze stworzeń wyróżnionym wolną wola. 2 połowa wieku XVI wolna wola okazała się defektem. Bo stala się wyborem między dobrem a zlem. Ewolucja od humanizu odrodzeniowego do humanizmu chrześcijańskiego. Renesans wspiera się na wybitnych jednostkach - INDYWIDUALIZM. Najwybitniejsze jednostki dalekie będą od ideałow renesansowych poszukają własnej drogi - Erazm, montaigne, Machiavelli, również Jan Kochanowski. Machiavelli i Montaigne wprowadzili nowe idee postrzegania swiata i człowieka. N.Machiavelli autor ,,ksiażę” 1513r, po śmierci 1532 opublikowany. Pareletyka - propagowanie wzorców osobowych , znak rozpoznawczy renesansu. Opis wladz którymi człowiek powinien się charakteryzować. Machiavelli związany z Florencją i Medyceuszami. ,,książe” wyrosł z obserwacji otaczającej rzeczywistości. Uznany za jeden z najdoskonalszych przykładów filozofii politycznej maksymy tyczace rządzenia - ,,cel uswieca sroki” cechą dystynktywna jest amoralizm. Kwestie etyki musza ustapic zasadom polityki. Machiavelli ogranicza polityke do zespołu cech instrumentalnych -n wew. Urzadzenie państwa. Pyzatym jest edukacja etyka morlaność. Wizja władcy i swiadome stsowanie najbardziej ostrych regul podporządkowania społecznego okrucieństwo i terror stosować mądrze nie intersuje go zbiorowośc społeczna kreuje rady poprzez pryzmat wybitnych jednostek panstwo wspierac się będzie tylko na nich. Zaleca postawe amoralna wedle zasad polityki okrucieństwo pozwala trzymac w ryzach państwo. . rządzenie oparte na strachu = łatwiejsze do opanowania spoleczeństwo. Wizja ta wynikała z obserwacji oataCZAJĄCEJ rzeczywistości. Diagnoza w ksieciu jest pesymistyczna bo natura ludzi jest zla. Zlo mogą poskromic instytucje państwowe oparte na terrorze. Idealny wladca - ten który rządzi twardą rękąnie cofa się przed zbrodnią, nadrzędna racja stanu uzasadnia wszystkie posuniecia. Siła i prawa - filary na który powinna wspierać się władza. Ma być odważny jak lew i przebiegły jak lis. Kwestia panstw podbitych - ekspansywność władcy, zniszczenia panstw podbitych to najlepszy sposób na utrzymanie ich. Idealne państwo dysponuje silnym wojskiem może być ono użytw w przedsięwzięcia wewnętrznych i zewnętrznych. Najpierw siła potem prawo - istotna hierarchia. Koncepcja ta daleka jest od idealizmu humanistycznego.
Michel de Montaigne wizja II połowy XVI wieku - zasmucony człowiek renesansu. Sceptycyzm wobec człowieka i świata. Zajęcie postawy obserwatora z której obserwuje tragedie i komedie ludzi. Spisuje z daleka swoje refleksje - ,,próby” 1580 eseje. Wzor nowożytnego eseju meandryczny, luxny w formie pisarsko-myslowej. Fascynacja antykiem. Postawa stoicka. Obie pstawy poddaja w wątpliwość problemy egzystencjalne i filozoficzne.. ,,próby” zapis przemyśleń, autoterapia twórcy. Naznaczenie ,,ja” autorskim. Nieinteresuje go czy odbiorca zrozumie to co on pisze. Egotyzm intelektualny. Postrzeganie swiata z dystansu, postawa obojetna, neostoicka. Mądrośc wyika z dystansu.. jedna z pierwszych postaci która poczuje rozbrat ze snami o potedze, zbyt ciasny renesansowy gorset. Epikureizm i stoicyzm. Kult przyjemności stołu i łoża, oraz intelektu. Postawa neostoicka przekazana przez Senekę, dystansu wobec swiata, odbierał człowiek pełni człowieczeństwa, wyzbycie się skrajnych emocji. Isttny element w poezji J.kochanowskiego. epikureizm i nieostoicyzm przefiltrowane przez tradycję horacjańską. Ewolucja humanizmu od renesansowej wersji po chrześcijańską . tym momentem przemiany SA treny, odejście od ideałów renesansowych ewoluowanie do humanizmu chrześcijańskiego. Temat śmierci potrafil odcienie metamorfoz wyrazić najpelniej. Bohaterem trenów jest człowiek doświadczony przez śmierć. Podmiot przejmuje role zrozpaczonego ojca. Bohaterem jest poeta i myśliciel treny ewoluuja w kierunku gatunkow chrześcijańskich. Myśliciel i przywołanie Cycerona - intelektualny dialog. Krytyka postawy neostoickiej . treny SA wołaniem o pelnie czlowieczeństwa o prawo do rozpaczy. Rys humanizmu chrześcijańskiego zafascynuje Jana Kochanowskiego antykiem po to by u kresu wróci do korzeni. Stworzenie modelu poezji naznaczonego piętnem ,,ja” autorskiego. Zloty wiek podmiotu lirycznego.
Barok i oświecenie.
Zródła inspiracji obok wloch pojawia się kultura i piśmiennictwo francuskie w VIIIw. Do 1825 okres dominacji ,,wieku świateł” - klasycyzm, rokoko, sentymentalizm (1775 1825) zalazek romantyzmu. Poezja epicka od XVI w zdetronizowanie antycznych wzorcow epickich (Homer i lukan) ustepuja poematom włoskim - 1 połowa XVIw ,,Orland Szalony” Lodeviko Ariosso; ok. 1581 ,,Jerozolima wyzwolona” Torquato Tasso. Zrodła inspiracji - wzorce antyczne gr i rzymskie ale inaczej ujęte. ,,Orland szalony” historia wyp[Raw wojennych króla frankow i jego nieszczęśliwej miłosci do Angeliki - wzorzec homerycki. Góruje fantastyka i fikcja; opowiesc o wedrówce rycerza po najbardziej fantastycznych swiatach. Bohater i swiat jest szalony. Drugi jest zupełnie inny ukształtowany w cieniu Trydentu. Polączyć wzorzec fantastyczny i historyczny. Poemat o pierwszej wyprawie krzyzowej Gotfryda z Buvian. Z faktów zgadza się glówna postać i główne zdarzenie. Reinterpretacja faktów. Dla uatrakcyjnienia fabuły epickiej - wątek milosny. Problemy dla autora cenzura się przyczepiała Tasso wiele razy go poprawiał. Kazda nastepna poprawka pogorszała dizelo. Wprowadziły modę na poezję epicką.
Od 1618 Polska XVII w, złotym okresem epiki. Tłumaczenie kongenialne (może współzawodnicznyc z orginałem) Piotra Kochanowskiego ,,gofrem”.
Próba stworzenia ojczystego poematu bohaterskiego. Samuel Twardowski odmiana eposu biograficznego ,,Władysław IV” Polowa XVII ,,obleżenie jasnej góry częstochowskiej”: poemat oparty na relacji Augustyna Koreckiego(?) , ,,nowa gigantomachia”. Autor próbuje połączyc oba worce ale przefiltrowane przez epikę włoską propozycja ojczystego heroikom. Przenikanie się światów rzeczywistego i fantastycznego. Autor odtwarza wydarzenia dokadnie, ale wprowadza dużo postaci nadprzyrodzonych np. w obronie poawia się NMP, a Szwedom pomagają diabły i grzechy. ,,transakcja wojny chocimskiej” wclaw potocki najświetniejszy poeta sarmacki. Epos tylko historyczny model lukanowy. Spełnienie poszukiwan ojczystego heroicum realizujące postulaty eposu zntycznego. Tylko 3 poetow zloty okres konczy się.
I Krasicki próbowal pisac,,wojnę ….” Nie wyszlo.później próbuje Kajetan Koźmian epos panorama ,,ziemiaństwo polskie” ,,P.T.” obraz odchodzącej rzeczpospolitej szlacheckiej.
Poezja dramatyczna.
Duzo osiągnięć, okres fermentu w obrebie polskiego dramatu, dominujaca rola tragedii i ekspansja komedii - swoisty gatunek alterrectywny. Odwoolania do wzorców antyku 1) odprawa posłow greckich 2) tr. Namiętności (?). próbba rozstrzygnięcia, który modelbedzie dominujący nowozytna tragedia wloskanawiazuje do wzorca rzymskiego Trisino ,,S…?) daleka od klasycznego wzorca, hektolitry krwi, rozbudowne sceny zbiorowe. . z drugie strony próba odnowienia wzorca greckiego tragedi postaw wartości ,,odprawa posłów greckich” J.Kochanowski neoklasyczna tragedia w typie greckim. Szekspir i dramat elzbietański - tu chodzi o kwestie inscenizacji. Poetyka i inspiracje te same. Szekspir mierzy się z tragedia wratości i namiętnościwprowadzil aspekt dzieła - zagazowanie polityczne, komentujące aktualna sytuację. Uwspółcześnienie tematów antycznych Szekspir dokonał nobilitacji komedi - uklon w steonę publiczności - widz jako element decydujący o repertuarze dramatycznym XVII i XVIII wieku stulecia te borykają się z problemem czy tragedia postaw i namiętności czy tragedie aktualne czy konserwowanie wzorca klasycznego czy wprowadzanie nowych elementów. XVII w zdecydowana pozycja o drogach rozwoju dramatu francuska poezja dramatyczna Racine, cornveille - propozycje konserwowania tradycji antycznych. Bohater nieustannie dokonuje wyboru. Drugi model to ,,Zycie snem” Calderona - penetruje obszary istnienia bohatera miedzy rzeczywistością a ułuda, iluzją. Bardziej trwały okazał się wzorzec klasyczny. XVIII w dominacja francuskiego wzorca. U początku XIX w pojawia się grono tworców broniących ideałó klasycznej poezji dramatycznej. Ostatnie dzielo wspominające tradycje tragedi greckiej odwołujące się do osiągnięc francuskiego klasycyzmu Alozjy Feliński ,,Barbara Radziwiłłówna” neoklasycystyczna oderwana od potrzeb teatru. Liczyły się idealy i wyznaczniki gatunkowe. Temat narodowy ubrany w forme papierową. Świadectwo dawno minionej przeszłości.
XVII wieczne piśmiennictwo wloskie jako podstawowe źródlo inspiracji liryka 1623 ,,Adon” Giambatista Marine - poezja sensualna, poemat 5 zmysłów istotna rola inspiracji antycznych, temat miłość przywołanie mitu o Adonisie. Marino wazny jako ten który zdetronizowal model petrarci. Duzo przejął i zmienil. Marino był praktykiem poezji konceptualnej. Koncept - średniowieczny styl łączący kategorie antyramiczne (?) ,,zgoda niezgodnośc i niezgoda zgodność” sprzeczność jako podstawa. J.A. Morsztyn najpelniej zrealizuje postulaty poezji konceptualnej sensualistycznej w Polsce.
Propozycja nowego modelu poety, który będzie postacia głęboko zakorzeniona w teraźniejszości i zniej czerpiący inspiracje. Byli to poeci dworscy to decydowalo o tematach i swiece poetyckim, swiat elitarny, zamkniety na swiat zewnętrzny znurzony w atmosferze dworu. Poezja czerpie podniety z takiego zycia to sprawia ze pojawi się nowa kategoria poety G.B. Marino i J.A. Morsztyn. Tworczość w kategoriach zarobkowych. Taki model obowiązuje w XVIIIw. Stanisław Trembecki najwięcej sprzedawał swoich dzieł ,,Sofiówka(?)” na zamówienie. I.krasicki nie sprzedawał.